Verkir, mat og grunnhugtök (gera líka verkjaverkefnið !)

Question 1

Hver er skilgreiningin á verkjum?

Answer 1

Verkur er óþægileg skynjun og tilfinningaleg reynsla sem tengist, eða líkist, raunverulegum eða hugsanlegum vefjaskaða.
Verkur er það sem einstaklingur segir að sé verkur og er til staðar þegar hann/hún segir svo vera

Question 2

Hver eru flokkunarkerfi verkja?

Answer 2

• Styrkur: t.d litlir, miðlungs/meðal, miklir
• Hversu lengi þeir vara: bráðaverkir, langvinnir/krónískir verkir
• Meinafræði: vefjaverkur, taugaverkir
• Gerð eða heilkenni: s.s krabbameinsverkir, bakverkir, vefjagigt, mígreni, sigðkornablóðleysi

Question 3

Hverjar eru algengar gerðir verkja?

Answer 3

• Verkir v/meðferðar
• Eftir skurðaðgerð
• Krabbameinsverkir
• Gigtarverkir
• Taugakvilli
• Bakverkir
• Sigðkornablóðleysi

Question 4

Hvað eru bráðir verkir?

Answer 4

• Ákv tímamörk
• orsakir oft þekktar
• minnkar ef því sem líkaminn grær
• vefjaskaði yfirleitt til staðar
• sympatísk taugasvörun til staðar = ,,verkjalegur sjúklingur’’

Question 5

Hvað eru langvinnir verkir?

Answer 5

• Hafa ekki þekktan tilgang
• orsök getur verið óþekkt
• vara lengur en áverki eða eru ótengdir áverkar
• dauft yfirbragð, einkenni um depurð
• aðlögun ósjálfráða taugakerfisins: sjúklingur ´synir ekki dæmigerð ,,verkjaeinkenni’’

Question 6

Hvað er líkamlegur vefjaverkur?

Answer 6

• Vel afmarkaður
• óþægilegur, nagandi, sláttur
• Virkjun sársaukanema í húð og dýpri vefjum
• T.d meinvörp í beinum, áverki s.s skurður

Question 7

Hvað er líffæraverkur - vefjaverkur

Answer 7

• Illa afmarkaður
• Djúpur, þrýstingur, krampakenndur, leiðir út frá sér
• virkjun sársaukanema vegna þenslu, togs eða bólgu
• t.d garnastífla, gallsteinar

Question 8

Hvað eru taugaverkir?

Answer 8

• Verkur sem á upptök sína eða orsakast vegna áverka eða vanstarfsemi í taugakerfinu
• Getur falið í sér bæði jákvæð og neikvæð skyn- og hreyfieinkenni
• Ekkert eitt einnkenni segir til um hvort ttaugaverki er að ræða. Einkenni geta verið mjög ólík milli einstaklinga

Question 9

Taugaverkir
- hvaða 3 einkenni hafa ákveðið spágildi?

Answer 9

• Stingir (tingling)
• Dofi (numbness)
• Verkur við venjulega snertingu

Question 10

Hvað er Verkjaþröskuldur (pain threshold) ?

Answer 10

minnsta áreiti sem framkallar verk

Question 11

Hvað er Verkjaþol (pain tilerance) ?

Answer 11

Verstu verkir sem einstaklingur er tilbúinn að þola eða getur þolað

Question 12

Hvað er ofursársaukanæmi (hyperalgesia) ?

Answer 12

Aukin svörun við áreiti sem venjulega veldur verk

Question 13

Hvað er Sársaukaofskynjun (allodynia) ?

Answer 13

Verkur við áreiti sem venjulega veldur ekki verk

Question 14

Hvað er Staðvilluverkur (referred pain) ?

Answer 14

Verkur sem ekki á upptök sín á þeim stað sem hann finnst

Question 15

Hvað er fíkn ? En sýndarfíkn?

Answer 15

Fíkn: sjúkdómur sem einkennist af skorti á stjórn á lyfjanotkun og notkun þrátt fyrir skaðleg áhrif

Sýndarfíkn: hegðun sem fylgir vanmeðhöndlun verkja, það fer að sýna hegðun sem minnir á það að vera með fíknisjúkdóm. Hættir ef viðkomandi fær viðunnandi verkjameðfeðr

Question 16

Hvað er staðvilluverkur?

Answer 16

Verkur sem á ekki upptök sín á þeim stað sem hann finnst, taugabrautir krossast

Question 17

Hvað er þol?

Answer 17

Vísar til þess að það þarf stærri skammta af lyfinu til að framklalla sömuverkun eftir því sem þú tekur lyfið lengur

Question 18

Hvað er líkamlegur ávani?

Answer 18

Lífeðlisfræðilegt ferli sem að gerist hjá öllum, ef við tökum sterk verkjalyf í eh tíma og hættum síðan skyndilega þá fáum við fráhvörf
EKKI ÞAÐ SAMA OG FÍKN

Question 19

Hvað er hliðarkenning verkja?

Answer 19

Hún gengur út á það að verkjaboðin koma með þráðum en síðan þegar við t.d nuddum, kælum eða hitum þá er það skynjað með öðrum taugaþráðum og þá verður ákv samkeppni að komast að og með því að nota þetta getum við dregið úr verkjum

Question 20

Hvað er placebo - lyfleysa?

Answer 20

Nýjar rannsóknir sýna að hún hefur raunveruleg, tauga/sál og líffræðileg áhrif fyrir MTK.
Getum haft áhrif á verkjaskynjun.
Getum haft áhrif á jákvæðan hátt. Hægt að fá aukaverkanir

Question 21

Hverjar eru afleiðingar langvinnra verkja?

Answer 21

• þunglyndi, vonleysi
• skert hreyfigeta, minni líkamleg virkni
• Aukin notkun heilbrigðisþjónustu
• minni félagsleg virkni
• svefntruflanir
• vitræn skerðing

Question 22

Hvaða hópar eru í áhættu fyrir ófullnægjandi verkjameðferð?

Answer 22

• Nýburar og börn
• Eldra fólk
• Ákv kynþættir og minnihlutahópar
• konur
• SJúklingar sem eru fíkniefnaneytendur eða með sögu um lyfjamisnotkun
• Sjúklingar með vitræna skerðingu og aðrir sem ekki geta tjáð sig munnlega

Question 23

Hvert er hlutverk hjúkrunafræðinga í verkjalyfjameðferð?

Answer 23

• Að ákv hvort gefa eigi verkjalyf, sem fyrirmæli eru um, og ef þá hvenær
• regluleg lyfjagjöf eða eftir þörfum
• Að velja viðeigandi verkjalyf og skammt þegar um fleiri en eitt PN lyf er að ræða
• Að meta verkun verkjalyfja markvisst (nota matskvarða)
• Að vera vakandi fyrir og fyribyggja/meðhöndla aukaverkanir verkjalyfja
• að fyrirbyggja verki
• Að koma á framfæri upplýsingum til lækna varðandi verkjameðfeðr
• Málsvari sjúklinga
• Að koma með tillögur að breytingum s.s um lyf, gjafaleiðir, skammta, PN vs lyf gefin reglulega
• Að fræða sjúkling og aðstandendur um verkjameðferð

Question 24

Hver eru lykilatriði við verkjamat ?

Answer 24

• Samþykkið og virðið mat einstaklingsins á verkjum sem áreiðanlegasta mælikvarðann á verki
• Spyrjið reglulega um verki (skimið)
• metið reglulega og þegar grunur er um verki eða ef greint er frá verkjum
• endurmetið reglulega til að meta svörun við meðferð og til að endurskoða meðferðaráætlunina
• takið tilliti til ólíkra einstaklinga, gilda og viðhorfa

Question 25

Verkjasaga

Answer 25

• Hvenær byrjuðu og hvernig
• Staðsetning
• Hversu lengi hafa verkirnir varað
• Eiginleikar (hvernig lýsir verkurinn sér)
• Styrkur (notið kvarða, verkir í hvíld vs við hreyfingu)
• Tegund verkjar eða verkjaheilkenni
• áhrif verkja á einstakling, virkni og lífsgæði
• hvað gerir verkinn verri/betri
• fyrri meðferðir og árangur af henni
• lyf sem sjúklingur notar
• áhyggjur sjúklings
• markmið sjúklings varðandi verkjameðferð

Question 26

Líkamsmat

Answer 26

• Leita eftir orsök verkja ef mögulegt er
• Ath einkenni sem skerta hreyfigetu s.s vöðvarýrnun eða stirðleika v/langvinna verkja
• Fylgist með einstaklingnum hreyfa sig

Question 27

Að meta verki hjá nýburum og börnum

Answer 27

• Notið mælitæki sem er viðeigandi fyrir aldur og þroska barnsins
• Fylgist með breytingum á hegðun: mötun, svefn, skap, leikur, félagsleg virkni
• Fáið upplýsingar hjá foreldrum eða öðrum umönnunaraðilum

Question 28

Kvarði fyrir börn - FLACC pediatric rating scale

Answer 28

• athugunarkvarði fyrir börrn frá 2 mánaða aldri til 7 ára sem eru með fulla vitræna starfsemi
• Metur: andlit, fætur, virkni, grátur, huggun

Question 29

Algeng ,,verkjahegðun’’ hjá eldra fólki með skerta vitræna starfsemi

Answer 29

• Svipbrigði
• ýmis orð, gefa frá sér hljóð
• breyting á meðvitund
• hreyfingar
• breytingar á samskiptum
• breyting á virkni eða venjum

PAINAID mælitækið er til á íslensku - fyrir einstaklinga með skerta vitræna starfsemi

Question 30

Mat á taugaverkjun

Answer 30

• þarf að vera heildrænt
• byrja á því að greina taugaverki frá öðrum verkjum
• taka sögu
• líkamsmat mjög mikilvægt (meta snertiskyn)

Question 31

Hvenær er þörf á að endurmeta verkjameðferðina?

Answer 31

• 15-30mín eftir gjöf lyfja í æð
• 30-60 mín eftir gjöf undir húð
• um klst eftir gjöf um munn
• í hvert sinn sem sjúklingur tjáir sig um nýja verki
• ef verkjastilling næst ekki
• þegar breyting verður á verkjum
• fyrir, á meðan og eftir inngrip sem venjulega veldur verkjum

Question 32

Hvernig á að endurmeta?

Answer 32

Nota sama kvarða og notaður var við skimun og mat í fyrsta skipti (metið hversu mikil verkjastilling náðist)
Metið: áhrif lyfja, áhrif annarrar meðferðar en lyfja, áhrif meðferðar á virkni