сұрақтар 3 Flashcards
(414 cards)
1
Q
1834 жылы Маңғыстауда негізі қаланды:
A
Новоалександровский қамалының
2
Q
Ресей әскерлері Сырдария өзенінің сағасын басып алды:
A
1847
3
Q
1847 жылы Ресей салған қамал:
A
Райым
4
Q
1848 жылы Ресей салған бекініс:
A
Қазалы
5
Q
Ресей 1853 жылы басып алған Қоқанның ірі бекінісі:
A
Ақмешіт
6
Q
Ақмешітті Ресей басып алғанға дейін бекініс қарады:
A
Қоқан хандығына
7
Q
Ресейдің Сырдария бекініс шебі пайда болды:
A
1853
8
Q
Ресейдің әскери қимылдары Хиуа, Қоқан және Бұхар хандықтарының аумағына ауысты:
A
XIX ғасырдың 60- жылдарының екінші жартысынан бастап
9
Q
Орыс әскерлері Бұхар хандығының едәуір бөлігін басып алды:
A
1866 көктем
10
Q
Орта Азия хандықтарының жерлері қосылды:
A
Түркістан генерал- губернаторлығының құрамына
11
Q
1873 жылы Ресей әскери экспедициялық корпусы басып алды:
A
Хиуа хандығының астанасын
12
Q
Ресей Хиуа хандығының астанасын басып алды:
A
1873
13
Q
1865 жылы Ресей әскери министрінің бұйрығымен құрылды:
A
Түркістан
14
Q
Түркістан аймағы алғашында бағынды:
A
Орынбор генерал- губернаторына
15
Q
Түркістан генерал-губернаторлығын құру туралы жарлық туралы жарлық шықты:
A
1867
16
Q
Түркістан генерал- губернаторлығының орталығы:
A
Ташкент
17
Q
Ресейдің Қазақстан жерін отарлауы аяқталды:
A
XIX ғасырдың 60- жылдары Ұлы жүздің қосылуымен
18
Q
Ресей әскері зеңбірекпен атқылады:
A
Қожа Ахмет Ясауи кесенесін
19
Q
Ресей солдаттарының шектен шыққан зомбылығы орын алды:
A
Шымкент, Әулиеата және Сайрам қалаларын басып алу
20
Q
Шоқан Уәлихановтың және бірқатар прогресшіл орыс офицерлерінің генерал Черняевтен бөлініп кетуінің себебі:
A
Қалаларды басып алу барысындағы шектен тыс қатыгездік
21
Q
Жетісу жеріне қоныс аударған әрбір ер адамға берілді:
A
30 десятина жер
22
Q
Жетісу жеріне келгендерге Патша үкіметінің жасаған жеңілдігі:
A
15 жылға әскери қызмет атқару міндетінен босатылды, 100 сом мөлшерінде ақшалай қарыз ала алды.
23
Q
Ұлы жүз қазақтарын басқару үшін бекітілген лауазымды қызмет:
A
Пристав
24
Q
XIX ғасырдың 60-жылдары қазақ жерінің ерекшеліктерін зерттеу үшін құрылды:
A
Дала комиссиясы
25
Дала комиссиясы» құрамына кірді:
Ресейлік шенеуніктер мен офицерлер
26
Жаңа ережені жасауға қатыстырылмады:
Қазақ ақсүйектері
27
1867 жылы II Александр қол қойды:
«Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы уақытша Ережеге»
28
1868 жылы II Александр бекітті:
«Торғай, Орал, Ақмола және Семей облыстарын басқару туралы уақытша Ережені»
29
1867-1868 жылдардағы реформаларға қол қойған орыс патшасы:
2 Александр
30
1867-1868 Жаңа ережедегі басқаруды енгізу көзделді:
1869 жылдың мамырынан бастап
31
1867-1868 жылдардағы реформалар бойынша Қазақстан жерінде құрылды:
Үш генерал- губернаторлық әкімшілік (Орынбор, Батыс Сібір, Түркістан)
32
Әрбір генерал-губернаторлық бөлінді:
Облыстарға
33
Түркістан генерал- губернаторлығының облыстары:
Жетісу
Сырдария
34
Жаңа ереже бойынша қазақ жерінің басқару сатылары:
Облыс – уездерден, әр уезд – болыстардан, әр болыс ауылдардан тұрды
35
Түркістан генерал-губернаторлығына жататын Жетісу облысының уездері:
Сергиополь, Қапал, Верный, Жаркент, Ыстықкөл, Тоқмақ
36
Түркістан генерал-губернаторлығына жататын Сырдария облысының уездері:
Қазалы, Перовский, Түркістан, Шымкент, Әулиеата, Ходжент, Жызақ, Құрама (Ташкент)
37
Орынбор генерал-губернаторлығына жататын Орал облысының уездері:
Орал, Гурьев, Калмыково, Жем (Темір)
38
Орынбор генерал-губернаторлығына жататын Торғай облысының уездері:
Елек (Ақтөбе), Николаев (Қостанай), Ырғыз, Торғай
39
Батыс Сібір генерал- губернаторлығына жататын Ақмола облысының уездері:
Ақмола, Көкшетау, Петропавл, Омбы, Атбасар
40
Батыс Сібір генерал- губернаторлығына жататын Семей облысының уездері:
Павлодар, Семей, Қарқаралы, Өскемен және басқалары
41
Ішкі Орда (бұрынғы Бөкей хандығы) жері қарады:
Астрахан
42
1867-1868 Жаңа реформа бойынша енгізілген ереженің сипаты:
Әскери
43
Әскери билік те, азаматтық билік те болды:
Генерал- губернатордың қолында
44
Көрші мемлекеттермен тікелей келіссөздер жүргізу құқығы болған генерал-губернатор:
Түркістан генерал- губернаторы
45
Патша үкіметі облыстардың басына тағайындады:
Әскери губернатор
46
Жаңа ереже бойынша казак әскерлерінің атаманы болып саналды
Әскери губернатор
47
Жаңа ереже бойынша уезді басқарды:
уезд бастығы
48
Уезд бастығы сайланды:
Ресейлік шенеуніктер қатарынан
49
Әкімшілік басқарудың ең төменгі екі сатысы:
Болыс пен ауыл старшыны
50
Жергілікті қазақ ақсүйектерінен сайланып отырды:
Болыс, ауыл старшыны
51
Ауыл старшындары мен болыстарға берілді:
Қоладан құйылған төс белгі, арнайы жасалған мөр
52
Ауыртпалықтар мен салықтардан босатылып, өмірлік зейнетақы тағайындалды:
Сұлтандарға (Шыңғыс ұрпақтары)
53
Патша үкіметінің сұлтандарға жеңілдік жасау себебі:
Қазақ даласында сұлтандарды әлі де сыйлайтын, олар үкіметке қарсы толқулар ұйымдастыруы мүмкін деп сескенді
54
Ауыл старшындары мен болыстар тағайындалды:
Сайлау нәтижесінде
55
Ауыл старшындары мен болыстардың жасы кем болмауы керек:
25-тен
56
Ауыл старшындары мен болыстар сайланған мерзім:
3 жыл
57
Болыстарды қызметке бекітті:
Губеинатор
58
Ауыл старшындарын бекітті:
Уезд бастығы
59
Сайлау жүйесінің нәтижесінде қазақ жерінде пайда болды
Рулар арасындағы билік үшін талас
60
1867-68 Жаңа ережеге сай қазақ жеріне бірдей енгізілген салық түрі:
Түтін салығы
61
Түтін салығы алынып тұрды
Жылына бір рет әр үйден
62
Орынбор және Батыс Сібір генерал- губернаторлығындағы қазақтар төлеген салықтың көлемі:
3 сом
63
Түркістан генерал- губернаторлығындағы қазақтар төледі:
2сом 75 тиын
64
Мал санағы өткізіліп тұрды:
3 жылда бір рет
65
Жергілікті халықтарға жүктелген міндеттер:
Көпірлер мен жолдарды тегін жөндеп тұру, іс-сапарға келген шенеуніктер тоқтайтын киіз үйлер бөліп тұруға
66
1867-68 Қазақтар босатылды:
Міндетті әскери борыштан
67
1867-68 Жаңа ережеге сай әр обылыста тағайындалды:
Облыстық дәрігер
68
Әрбір уезде болуы тиіс:
Бір дәрігер мен акушер кіндік шеше
69
Қазақтардың қоныстанған жері саналды:
Мемлекет меншігі
70
1867-68 Қазақтарға жер берілді:
Қоғамдық пайдалану құқығы негізінде ғана
71
Жаңа реформа бойынша ормандар да саналды:
Мемлекеттік меншік
72
Қазақтарға рұқсат берілді:
Ресейден келген шаруаларға жерлерін жалға беруге
73
Біраз жеңілдіктерге ие болды:
Ресей жерінен келген орыс шаруалар
74
Сауда-саттықпен, қолөнер кәсібімен, өнеркәсіптік қызметпен және егіншілікпен емін-еркін айналысу құқығы болды.
Орыс жерлерінен келген шаруалардың
75
1867-1868 жылғы реформалардың отарлық сипаты:
Қазақстанның Ресейге қосылуының толық аяқталғанын көрсетті, кең-байтақ қазақ жері Ресей меншігіне өтті
76
Қазақтарға салынған қосымша салық:
Қарашығын
77
Қарашығын салығы жұмсалды
Жол салуға, оны жөндеуге, көпір, мешіт, мектеп, аурухана салуға
78
ХІХ ҒАСЫРДЫҢ 60-ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ӘКІМШІЛІК РЕФОРМАЛАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ СЕБЕПТЕРІ:
Қазақ даласында сақталып қалған сұлтандардың билігі отарлауға кедергі келтірді. Сондықтан сұлтандар билігін жоюға тырысты
Ресей империясына қосымша қосылған аумақтарды әкімшілік жағынан қайта құру қажет болды
Ресей өнеркәсібіне арзан шикізат көздері мен жұмысшы күші қажет еді
Бірыңғай салық жүйесін енгізу талап етілді
Ресейдің еуропалық бөлігіндегі жері жоқ шаруаларды Қазақстан аумағына көшіру көзделді
79
1867-1868 жылғы реформалардан кейін патша үкіметіне қарсы көтеріліс болды:
Торғай
Орал
80
Орал және Торғай облысында көтерілістер болды:
1868-1869
81
Орал және Торғайдағы көтерілістің басшылары:
Ірі рубасылар
82
Орал, Торғайдағы көтерілісшілер талап етті:
Ескі тәртіпке оралуды
83
Торғай,Орал көтеріліс
Қазақтардың 600-700 адамнан тұратын жасақтары ауылдарды аралап, насихаттады:
Патша үкіметіне бағынбауды
84
Торғай, Орал көтеріліс
Қазақ даласына Жайық бойынан жазалаушы отрядтар жіберілді:
1868 жылы мамырда
85
Торғай, Орал көтеріліс
Қазақтар Жамансай деген жерде фон Штемпельдің құрамында 200 солдаты бар жаяу әскер ротасына шабуыл жасады
1868 мамыр
86
Торғай, Орал Көтерілісшілер 1868 жылы мамырда фон Штемпель отрядына шабуыл жасады:
Жамансайда
87
Фон Штемпель әскері 20 мың көтерілісшінің қоршауында қалды:
7 күн бойы
88
Фон Штемпельдің отряды кері шегінуге мәжбүр болды:
Қоршауда жатып, жемшөбі, азық-түлігі таусылды
89
Көтерілісті баса алмай Орынборға шегінді:
Юрковский бастаған жазалаушылар
90
Орал облысындағы көтеріліс өзінің шырқау шегіне жетті:
1868 маусым
91
Торғай, Орал Көтерілісшілер шабуыл жасай бастады.
Жаңа ережені мойындаған ақсүйектердің ауылына
92
Торғай мен Оралдағы көтерілісті басу үшін Патша үкіметі жіберді:
5 мың адамнан тұратын жазалаушы отрядты
93
Орал облысында жазалаушы отрядты басқарды:
Подполковник Рукин мен Веревкин
94
1867-1868 Жаңа ереже енгізілгеннен кейін жер мәселесі қатты шиеленісіп кетті:
Маңғыстау түбегіндегі адайларда
95
1870 жылдың наурызында Хиуаға қарай көшіп бара жатқан қазақтардың алдынан шықты:
Маңғыстау приставы подполковник Рукин
96
Маңғыстаудағы қазақтарды көтеріліске итермеледі:
Подполковник Рукиннің әрекеті
97
Маңғыстаудағы көтерілісшілер жиналған жер:
Бозашы
98
Бозашы деген жерде 200-ге жуық қарулы қол жинады:
Досан Тәжіұлы, Иса Тіленбайұлы
99
Көтерілісшілер мен Рукин отряды шайқасының нәтижесі:
Рукин әскері жеңіліп, жаралы Рукин өзін-өзі атып өлтірд
100
Маңғыстаудағы көтерілісшілердің рухын көтерген оқиға:
Подполковник Рукиннің өзін-өзі атып өлтіруі
101
1870 жылғы көтеріліс толық қамтыды:
Маңғыстауды
102
1870 жылы Маңғыстау көтерілісінің басшылары:
Досан Тәжіұлы, Иса Тіленбайұлы
103
Қазақ жұмысшылары наразылығын білдірген іс-әрекет:
Александровск форты және Николаев станицасының балықшыларының жұмысқа шықпауы
104
Сарытау шығанағында тартып алынған қайықтардан қазақтар өздерінше құрып алды:
Флотилия
105
Александровск фортын қоршауға қатысты:
Сарытау шығанағында құрылған флотилия
106
Маңғыстаудағы көтерілісшілер саны жетті:
10мың
107
Көтерілісшілер Александровск форты мен Николаев станицасына шабуыл жасады:
1870 сәуірдк
108
Александровск бекінісіне шабуыл қалай аяқталды:
Көтерілісшілер зеңбіректердің кесірінен кері шегінуге мәжбүр болды
109
Патша үкіметі Хиуа хандығына қарсы шабуыл жасау мақсатымен өз әскерін шоғырландыра бастады:
Красноводск төңірегіне
110
Маңғыстаудағы көтерілісті басу жүктелді:
Кавказдағы аймақтың бастығына
111
Маңғыстаудағы адайлар бастаған көтеріліс жеңілді:
Кавказдан жазалаушы әскер келген соң
112
Маңғыстау көтерілісін басу үшін әскер келді:
Кавказдан
113
1870 жылы Маңғыстауда көтеріліске шыққан:
Адайлар
114
Адайлар бастаған жаңа көтеріліс болды:
1873
115
Маңғыстаудағы көтерілістің жеңілу себебі:
Нашар қарулану, жаппай сипатта болмауы
116
Патша үкіметінің жазалаушы әскері Маңғыстауда болды:
3 ай бойы
117
Кавказдан келген әскер Маңғыстаудағы қазақтардан жинап алды:
8 мың үйден барлығы 58 мың сом түтін салығы
118
Патша үкіметі адайларды 90 мың қой мөлшерінде төлеуге мәжбүр етті:
Контрибуция (соғыс шығындарын өтеу)
119
1867-1868 Реформаға қарсы шығып, жер аударылғандар саны:
1880 жылы 500 адам, 1890 жылы 3 мыңға жуық адам
120
Маңғыстаудағы көтерілістің басшылары 1870 жылдың желтоқсанында көшіп кетті:
Хиуа хандығының аумағына
121
Хиуаға 57 мыңға жуық қазақ көшуге мәжбүр болды:
Сұлтан Ханғали Арыстанұлы басшылығымен
122
1892 жылдан 1901 жылға дейін Жетісу жеріндегі орыс шаруаларына берілді:
9 мыңнан астам мылтық
123
XIX ғасырдың соңында патша үкіметі құрды:
Қазақстанда құпия мәліметтер жинап тұратын жалдамалы агенттер тобын
124
Патша үкіметі жүргізген реформалардың әлі аяқталмаған сипаты бар екенін дәлелдеп берді:
1869–1873 жылдары Кіші жүзде болған көтерілістер
125
1882 жылы құрылды:
Дала генерал-губернаторлығы
126
Дала генерал-губернаторлығына кірді:
Ақмола
Семей
Жетісу
127
Дала генерал-губернаторлығының орталығы болды
Омбы
128
Орал және Торғай облыстары тікелей бағындырылды
Ішкі істер министрлігіне
129
XIX ғасырдың 80–90-жылдарындағы әкімшілік реформалар күшейтті:
Қазақстанда отаршылдық билікті
130
Генерал-губернаторларға шексіз өкілеттік билік берілді:
ХІХ ғасырдың 80-90- жылдарындағы әкімшілік реформалар нәтижесінде
131
XIX ғасырдың 80–90 - жылдарындағы реформа бойынша Кіші жүз бөлінді:
Үшке бөлініп, әртүрлі аймақтарға бағынды
Кіші жүздің бір бөлігі бағынды: Ішкі Ордаға
Кіші жүздің екінші бөлігі бағынды: Закаспийск облысына
Кіші жүздің үшінші бөлігі бағынды: Дала генерал- губернаторлығына
132
Кіші жүзді әртүрлі аймақтарға бағындыру себебі:
Көтерілісті болдырмау үшін
133
1880-90
Жаңа ережеге сәйкес заң саласында қарастырылды:
Бірқатар қылмыстар үшін жалпыимпериялық заң негізінде жауапкершілікке тарту
134
Билер сотының қарауынан алынып, жергілікті отаршылдық биліктің құзыретіне берілді:
Христиан дініне қарсы әрекет, жаңа басқару жүйесіне наразылық таныту, алым-салық төлеуден және мемлекет үшін түрлі міндеткерліктер атқарудан бас тарту қылмыстары
135
Билер сайланып отырған мерзім:
3 жыл
136
Билер сайланып отырған мерзім:
3 жыл
137
Билер жұмысы қатал қадағаланды: ю
Уезд начальник тарапынан
138
Би сайлау барысында өрши түсті:
Рулық «партиялық» тартыстар
139
Қоғамда билер рөлінің төмендеу себебі:
Кездейсоқ және қоғамда беделі мен қабілеті жоқ адамдар да сайлана бастады
140
Жаңа ереже бойынша ірі қалаларда құрылды:
Полиция басқармалары
141
1880-90 реформа
Шектеу қойылды:
Қазақтың дәстүрлі билер сотына
142
1880-90
Қоныс аудару басқармасы құрылды:
Ресейден қоныс аударған шаруалардың ісін ретке келтіру мақсатымен
143
Лауазымды әкімшілік қызмет. Ол Қазақстанға 1902 жылы енгізілді. Ондағы мақсат Ресейден қоныс аударып келген орыс шаруаларын, сондай-ақ жергілікті қазақтарды басқару
Шаруа бастығы
144
Шаруа бастығы айналысты:
Орыс шаруаларының мүддесін қорғаумен
145
ХІХ ғасырдың 80–90 - жылдарындағы әкімшілік реформалардың отаршылдық сипаты:
Генерал-губернаторға шексіз өкілеттік билік берілді. Түтін салығы мөлшері 4 сомға дейін өсірілді. Дала генерал- губернаторына «сенімсіз» қазақтарды әкімшілік тұрғыда жер аудару құқығы берілді. Дәстүрлі билер сотына шектеу қойылды. Қоныс аударту басқармалары құрылды. Ірі қалаларда полиция басқармалары, бірқатар
уезд орталықтарында полиция приставтықтары құрылды.
146
Орал, Торғай көтерілісшілеріне жіберілген жазалаушы отряд
Мамыр айында Жайық бойындағы қазақ даласына жазалаушы әскери отрядтар жiберiлдi. Олардың құрамында жалпы саны 1700 солдат, бiрқатар зеңбiрек болды.
1868 жылдың мамырында қазақтар Жамансай деген жерде фон Штемпельдiң құрамында 200 солдаты бар жаяу әскер ротасына шабуыл жасады. 20 мыңға жуық қазақ оларды, яғни жазалаушы отрядты жетi күн бойы қоршап, тырп еткiзбедi. Жазалаушы әскер кейін шегінді
Петербургтен, Мәскеуден, Харьковтан және Қазаннан жалпы саны 5 мыңға жуық солдаты бар жазалаушы әскер жiбердi. Соның iшiнде Орал облысында подполковник Рукин мен Веревкин бастаған жазалаушы әскерлер жойқын қимыл көрсетт
147
Орал облысындағы көтерiлiс өзiнiң шырқау шегiне жеттi
1868 маусым
148
1870 жылдың наурызында Маңғыстау приставы подполковник Рукин қанша әскермен алдынан шықты
құрамында 38 казак солдаты, 4 зеңбiрегi бар әскери жасағын бастап және беделдi деген рубасыларын ертiп, Құрып деген жерде Хиуаға қарай көшiп бара жатқан ауылдардың алдынан шықты.
149
Маңғыстау көтерiлiсшiлер Александровск форты мен Николаев станицасына шабуыл жасады.
1870 сәуір
150
Кавказдан Маңғыстауға әскер күшi жеткiзiлдi. Көтеріліс жеңілді.
1870 мамырдың аяғы
151
адайлардың кезектi жаңа көтерiлiсi бұрқ ете түстi. Бұл көтеріліс те жеңіліске ұшырады.
1873
152
Орынбор ген-губернаторлығы таратылып, Орал мен Торғай облыстары тікелей Ішкі істер министрлігіне бағындырылды
1881
153
Дала генерал-губернаторлығы құрылды
1882
154
Ресей императоры II Александр қай жылы Түркiстан өлкесiн басқару туралы жарлыққа қол қойды.
1886
155
Жаңа ереже бойынша Түркістан ген-гуернаторлығынык құрамына кірді
Сырдария, Ферғана және Самарқан облыстары енді. Кейiн оған Жетiсу облысы қосылды.
156
XIX ғасырдың ортасына дейін Ресейден Қазақстан жеріне келді:
Әскери топ пен казакта
157
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап Қазақстанға келе бастады:
Орыс шаруалары
158
Орыс шаруаларының қазақстан жеріне келіп қоныстану себептері:
1861 жылы Ресейде шаруалардың басыбайлы болуы жойылды. Босаған шаруалар жер тапшылығын көрді. Ресей Қазақстанға орыс шаруаларын әкелу арқылы, қазақ жерінде сенімді тірек қалыптастырды. Орыс шаруалары арқылы қазақтарды егіншілікке көшіру. Жергілікті халықты христиандандыру және орыстандыру үшін шаруаларды пайдалану. Қоныс аударушы шаруалар арқылы мол астыққа ие болу.
159
Әскери казактар арқылы отарлаудың нәтиже бермеуі:
Казактар патша үкіметін қажетті ресурстармен қанағат- тандыра алмады
160
Батыс Сібір басқармасы шаруалардың Қазақстан аумағына өз беттерінше қоныс аударуына рұқсат етті:
1866
161
Қазақстан жеріне алғаш қоныс аударушылар:
Сібірдің қалаларындағы мещандар және Тобыл губерниясының округтеріндегі шаруалар
162
Қазақстанға келген алғашқы шаруалар қоныстанған аймақ:
Көкшетау округінің аумағындағы Саумалкөл деген жерге
163
Қоныс аударған алғашқы шаруалардың бір бөлігі қоныстанды:
Казак станицаларына
164
Қазақстанға қоныс аударғысы келген орыс шаруалары әдетте ең алдымен жіберді:
Жер көріп қайтушыларды (ходоктарды)
165
Ходоктарға жүктелген міндет:
Жерді қазақтардан жалға алып, құнарлығын тексеру, кейін орыс шаруаларына хабар беру
166
Құнарлы жер көріп, таңдау үшін жіберілген шаруалар
Жер көріп қайтушылар (ходоктарды)
167
Орыс шаруаларының Қазақстанға келуі жөнінде алғаш бастама көтерген:
Жетісудың әскери губернаторы Г. А. Колпаковский
168
Колпаковскийдің бастауымен 1868 жылы жасалды:
«Жетісуға шаруалардың қоныс аударуы туралы уақытша Ереже»
169
«Жетісуға шаруалардың қоныс аударуы туралы уақытша Ережеге» сәйкес орыс шаруаларына берілген жеңілдіктер:
30 десятина жер, барлық салықтан және міндетті борыштан 15 жылға босату
170
Транссібір темір жолының салынуы басталды:
1892
171
ХІХ ғасырдың аяғында Қазақстанның солтүстігін басып өткен теміржол:
Транссібір
172
Солтүстік Қазақстандағы қазақтар Транссібір теміржолы кесірінен айырылды:
4,2 миллион десятина жерден
173
Орыс шаруалары келуінің салдары:
Қазақтар жерден айырылып, құнарсыз жерлерде өмір сүруге мәжбүр болды, қазақтар арасында да жанжалдар туа бастады
174
Солтүстіктен орыс шаруалар тартып алған жерлер:
Омбы уезінде бүкіл жердің 52%-ы, Қостанай уезінде 54%-ы, Ақмола уезінде - 73%-ы
175
XIX ғасырдың 70–80-жылдары патша үкіметінің бастамасы бойынша Жетісу жеріне қоныс аудара бастады:
Ұйғыр
Дүнген
176
Ұйғырлар мен дүнгендер бұған дейін өмір сүрді:
Қытайдың Іле өлкесінің аумағында
177
XVIII ғасырда және XIX ғасырдың бірінші жартысында Қытай үкіметіне қарсы бірнеше рет көтеріліс жасады:
Ұйғыр
Дүнген
178
Қытай мен Ресей империясы арасында Санкт-Петербург бейбіт келісімшарты жасалды:
1881
179
Ұйғырлар мен дүнгендер Жетісу жеріне қоныстану құқығын алды:
Санкт-Петербург келісімшартынан соң
180
Ұйғырлар мен дүнгендер қоныс аударды:
Жетісуға
181
Санкт-Петербург шарты бойынша ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісу жеріне қоныс аудару мерзімі:
1 жыл
182
1897 жылғы санақ бойынша қазақ жеріндегі ұйғырлар мен дүнгендердің саны:
Ұйғырлар 56 мың, дүнгендер 14 мың
183
Қоныс аударушы ұйғырлар мен дүнгендер негізінен қоныстанды:
Жетісу аумағындағы Верный және Жаркент уездеріне
184
Ұйғырлар мен дүнгендер айналысты:
Егіншілік, бау-бақша өсіру, ұсақ сауда
185
Қазақтардың жер мәселесін қиындатты:
Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісу жеріне қоныстануы
186
Маңғыстаудағы көтерілісшілер жаулап алған бекініс
Нижнее
187
Қазіргі кезеңде Орталық Азия саяси- географиялық аймақ ретінде қамтитын мемлекеттер:
1991 жылдан бастап
Қазақстан, Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан және Тәжікстан
188
«Орталық Азия» ұғымының кең ауқымдағы қамтыған аумағы:
Қазақстан мен өзге де ортаазиялық мемлекеттердің, Моңғолия, Солтүстік- Батыс Қытай, Ауғанстан, Солтүстік- Шығыс Иран, Поволжье, Орал және Оңтүстік Сібір аумақтары
189
«Орталық Азия» ұғымы алғаш рет қолданысқа енді:
19 ғасыр ортасында
190
Орталық Азия» ұғымын алғаш рет қолданған неміс зерттеушілері:
Карл Риттер мен Александр фон Гумбольдт
191
Риттер Орталық Азияны атады:
Еуразияның «ішкі биік аудандары»
192
Гумбольдт Орталық Азия деп атады:
Алтайдан оңтүстікке және Памирден шығысқа қарайғы аумақты
193
Орталық Азия» ұғымының неміс, орыс, кеңес, бірқатар ресейлік география және тарих ғылымында қамтитын жерлері:
Моңғолия мен Солтүстік-Батыс Қытай, Тибет таулы өлкесі аймақтары
194
Орталық Азия» ұғымының ағылшын- америкалық география мен тарих ғылымында қамтитын жерлері
Қазақстан, Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Ауғанстан
195
Орталық Азияның оңтүстік- батысындағы аймақ:
Орта Азия
196
Ресей империясы кезінде «Орта Азия» ұғымы қамтыған жер:
Қазақстан және Ауғанстан арасындағы барлық далалы жер
197
Орта Азия» ұғымымен қатар қолданылды:
Түркістан ұғымы
198
Ресей империясының Орта Азиядағы иеліктері атауы:
Түркістан өлкесі
199
Түркістан» ұғымының неміс, орыс, кеңес, бірқатар ресейлік география және тарих ғылымында қамтитын жерлері:
Батысында Каспий мен шығысында Гоби шөлінің, солтүстігінде қазақ даласы мен оңтүстігіндегі Гиндукуш қыратының аралығындағы облыс
200
Түркістан» ұғымының ағылшын- америкалық география мен тарих ғылымында қамтитын жерлері:
Батысында Каспий мен шығысында Гоби шөлінің, солтүстігінде қазақ даласы мен оңтүстігіндегі Гиндукуш қыратының аралығындағы облыс
201
Ішкі Азия» ұғымы ағылшын- америкалық география мен тарих ғылымында қамтитын жерлер
Моңғолия мен Солтүстік Батыс Қытай, Тибет таулы өлкесі
202
Бүгінде Орталық Азия аталып отырған аймаққа қатысты КСРО кезеңінде қолданылған ұғым:
Қазақстан және Орта Азия»
203
203
КСРО кезінде «Орта Азия» ұғымына кірмей, жеке экономикалық аймақ болды:
Қазақстан
204
Қазақстанның жазық далалы аймақтары:
Каспийдің шығысындағы ойпаттан басталып, Алтайға дейін
205
Қазақстанның тарихында маңызды рөл атқарған, көшпелі өркениеті қалыптасқан:
Жазық далада
206
Орталық Азияның көшпелі өркениетінің пайда болуына әсер
еткен фактор:
Құрғақ климат
207
фон Рихтгофен Орталық Азияны атады
Ішкі ағынды өзендер алабымен анықтауды енгізді.
Каспий мен Аралды қоспады
208
Бабалардың мәдени тәжірибелері мен өмір салтын қайталауға негізделген өркениет:
Дәстүрлі өркениет
209
Антикалық деректердің басым көпшілігі жататын уақыт:
б.з.б. І мыңжылдық екінші жартысы және б.з. 1 мыңжылдық басы
210
Антикалыққа қарағанда Орталық Азияның ежелгі тарихы туралы маңызды да нақты деректер береді:
Қытайлық деректер
211
Антикалық деректердің нақты емес болу себебі:
грек және рим авторларының ауызша хабарлар мен дәлелсіз дереккөздерді жазуы
212
Ғұндар, олардың көршілерінің өмір салттары мен саяси құрылымдары туралы көптеген мәлімет кездеседі:
Қытай жазбаларында
213
Ирандық деректерге жатады:
Авеста, ежелгі парсының сына жазуы, эпиграфика
214
Түркілер деректері тек пайда болған кезең:
Орта ғасырлардың алғашқы кезеңі
215
Көшпелі түркілер кімдердің жазуын пайдаланып, соның негізінде өз жазуларын қалыптастырған:
Ирандық соғдылар
216
Б.з. I мыңжылдығында өмір сүрген ежелгі түркі мемлекеті тарихы туралы аса құнды жазба дерек болып табылады:
Түркілердің руналық ескерткіштері
217
Түркілердің руналық ескерткіштері:
Құлпытастар, ескерткіш жазбалар, діни мәтіндер, заңдық құжаттар
218
Түркі жәдігерлері енгізілген қор:
Қазақстанның Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл комитетінің қоры
219
Қазақстандағы археологиялық қазба жұмыстары басталды:
1826
220
XX ғасырдың басында Қазақстандағы ескерткіштерді зерттеуге қосылды:
Орынбор мұрағат комиссиясы
221
1920–1930 жылдардағы археологиялық зерттеулер байланысты кезең:
Қола дәуірі
222
Қола дәуіріне тән 500-ден астам қоныс пен қорған зерттелген аймақ:
Ақтөбе облысы
Бесоба қорымы
223
Қазақстан Ғылым академиясы құрылды:
1946
224
Археологиялық жұмыстарды атқарған институт:
Ш.Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институты
225
Есік қорғанынан «Алтын адам» табылды:
1969
226
Орта ғасырлардағы қалаларға (Отырар, Қостөбе, Түркістан т.б.) қазба жұмыстары жүргізілген уақыт:
1970-1980
227
Қола дәуірі мәдениетін зерттеуге жол ашқан оқиға:
Ресей аумағындағы Оңтүстік Оралда Арқайым мен Сынтасты мәдениетімен сабақтас ерекше ескерткіштердің ашылуы
228
Андрондық қорғандар мен қоныстар зерттелген аймақ:
Орталық Қазақстан
229
Көлсай археологиялық мәдениетіне жататын ертедегі сақтардың ескерткіштері зерттелген аймақ:
Жетісудың таулы аудандары
230
2004 жылы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мәдени мұраларының тізіміне енген нысан:
Тамғалы
231
Орталық Азияның дәстүрлі мәдениетін зерттеуде маңызы зор ғылым:
Номадистика (көшпеліліктану)
232
Қазақтардың XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қоғамдық құрылысы» еңбегінің авторы:
С. Зиманов
233
Қазақтың жайылымды-көшпелі қоғамы» еңбегінің авторы:
В. Ф. Шахматов
234
XVII–XX ғасырлардың басындағы қазақтардың көшпелі қоғамы» еңбегінің авторы:
С. Толыбеков
235
Көшпелі қоғам: шығуы, дамуы, құлдырауы» еңбегінің авторы:
Д. Кішібеков
236
Қазақтардың көшпелі өркениеті» еңбегінің авторы:
Н. Масанов
237
Дәстүрлі өркениеттер
ежелгі дәуірлік, ежелгі шығыстық, ортағасырлық өркениеттер.
238
ДӘСТҮРЛІ ӨРКЕНИЕТ БЕЛГІЛЕРІ
1)Бірсарындылық, мәдени тәжірибенің тұрақты түрде қайталануы және ата- бабалар өмір салтының ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отыруы
2) Дәстүрдің дәріптелуі
3) Адам мен табиғаттың тығыз байланысы және табиғат жағдайларына тәуелділік
4) Адамның өз әлеуметтік тобымен тығыз байланысы
5) Діни немесе діни- мифологи ялық сана
239
Геродоттың «Тарих» еңбегі:
Кир жорығы, скифтер мен сақтар туралы
240
Страбон еңбегі
«География (ХІ кітап)» еңбегі
241
Үлкен Плиний еңбегі
«Жаратылыстану тарихы» еңбегі
242
Птолемейдің «География» еңбегі:
А.Македонский жорығы
243
Рим тарихшысы Аммиан Марцеллин:
ғұндардың Еуропаға жорықтары
244
Чжан Цянь:
Б.з.б. ІІ ғасырда Ферғана, Жетісу, Қаңлы және Бактрияға сапар жасады
245
Сыма Цянь
Өмір сүрген кезең: Б.з.б. ІІ ғасырдың соңы мен б.з.б. І ғасырдың басы
«Тарихи жазбалары» (Ши-цзи) 123-тарауының негізі мәтіндерін «Батыс елдері» туралы деректері құрайды
246
Авеста
Зороастризмнің қасиетті кітабы
«Географиялық тарауда» Арийлер мемлекеті толық сипатталған
Б.з.б. ІІ мыңжылдықта пайда болған ежелгі мәтіндерінде Қола дәуіріндегі ортаазиялық жауынгерлер мен малшылардың өмір салты және рухани мәдениеті жөнінде көптеген мәлімет бар
247
Бехистундық жазбалар
Б.з.б. 522–486 жж билік еткен I Дарий қалдырған
Орталық Азия халықтарының парсыларға қарсы көтерілісі, олардың далалық көшпелілер мен парсы империясы арасындағы қатынастары айтылады
248
АНТИКАЛЫҚ ДЕРЕКТЕР
(Грек және римдік авторлар)
Геродот
Страбон
Үлкен Плиний
Птолемей
Аммиан Марцеллин
249
ИРАНДЫҚ ДЕРЕКТЕР
Авеста
Бехистундық жазбалар
250
ТҮРКІЛЕР ДЕРЕКТЕРІ
(Руна немесе Орхон- Енисей жазуы)
- Б.з. I мыңжылдығында өмір сүрген ежелгі түркі мемлекеті тарихы туралы аса құнды жазба деректер
Аса ірі жазбалар арналған тұлғалар: Екінші Шығыс Түрік және Ұйғыр қағанаттарының көрнекті қайраткерлері
1893 жылы В.Томсен жазудың құпиясын ашты, В.В.Радлов алғашқы аудармасын жасады
Қазіргі кезде белгілі 255 руналық ескерткіш бар
251
1826 жылы Алтайдағы мұздықтарға айналған қорғандарға қазба жұмысын жүргізді.
В. В. Радлов
252
Н. Н. Пантусов
Бірінші болып тастарға қашалған ежелгі кескіндер (петроглифтер) туралы жазып, оларды суретке түсірді. 1889 жылы Жетісудағы үш қорғанға қазба жұмысын жүргізді.
253
В. В. Бартольд
1893–1894 жылдары Шу, Талас және Іле алқаптарындағы ескерткіштерді зерттеді.
254
Қ. И. Сәтбаев
Сарыарқаның ежелгі ескерткіштерін зерттеуде әрі ежелгі кен істері мен мыс қорыту өндірісін анықтауда аса маңызды рөл атқарды. Тараз қалашығын анықтауда жұмыс жүргізді.
255
Ә. Марғұлан
Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясына (ОҚАЭ) жетекшілік етті. Экспедиция Сарыарқадағы неолит пен энеолит дәуіріндегі мекендер, қола дәуіріндегі қоныстар мен қорғандар, сақтардың және түркі заманындағы жерлеу орындары мен орта ғасырлардағы қалаларды зерттеді.
256
К. Ақышев
1954 жылы басталған Іле археологиялық экспедициясына жетекшілік етті: Сақ және үйсін дәуіріне тиесілі тас қорғандарды, Бесшатыр «патша қорғанын», Тамғалы шатқалындағы петроглифтер ашты. 1969 жылы Есік қорғанынан «Алтын адам» табылды.
257
М. Қадырбаев
1970 жылы петроглифтерге зерттеу жұмыстарын жүргізді.
258
В. Ф. Зайберт
1980 жылы энеолиттік Ботай мәдениетін зерттеп, осы жерде алғаш жылқының қолға үйретілгенін дәлелдеді.
259
К. Байпаков
Іле Алатауының далалы аймағы мен тау бөктерінде сақтардың отырықшылық қоныстарын тапқан.
260
Көшпелілік туралы кітаптар жазған авторлар, номадист ғалымдар. Номадистика - көшпелі малшаруашылығының бағыты мен көшпелі қоғамның барлық қырын зерттейтін кешенді ғылым.
С.Зиманов,
В.Ф.Шахматов,
С.Толыбеков,
Д.Кішібеков,
Н.Масанов.
261
Көшпелілік пен отырықшылық ұзақ тарихи кезеңде отырықшы- көшпеліліктің селбескен жүйесін құрылған аймақ:
Орталық Азия
262
Неолиттік төңкеріс атауының мәні:
Тас өңдеу техникасының жетілуі және тастан, ағаш пен сүйектен жасалған жаңа құралдардың пайда болуы материалдық өндірістер жүйесіне бетбұрыс
263
Неолиттік төңкерістің себептері:
Тұрғындар санының артуы және соған байланысты өндірістік дағдарыстың орын алуы
264
Адамның табиғатқа тәуелділігін азайтып, алғаш рет оның жеткілікті түрде азық-түлікпен қамтамасыз етілуіне мүмкіндік берді:
Неолиттік төңкеріс
265
Ежелгі замандағы егіншілердің негізгі құралдары:
Таяқ, кетпен және тас орақ
266
Б.з.б. VI мыңжылдықта Оңтүстік Түрікменстанда Орталық Азия бойынша алғаш рет жер өңдеп, дәнді дақылдарды өсіруді меңгерді:
Жейтундықтар
267
Жейтундықтар айналысқан шаруашылық:
Өзен тасуынан ылғалданған топыраққа (жайылма жерлерге) бидай егіп, ешкі өсіру
268
Адамдарға көшпелі өмір салтынан бас тартып, азық іздеп көшіп жүруді тоқтатуына мүмкіндік берді:
Егіншілік пен малшаруашылығы
269
Суару жүйелерінің, метал құралдардың, күш көліктердің және дөңгелекті көліктің пайда болуының нәтижелері:
Өнімнің артуына, тұрмыстың жеңілдеуіне және адам санының өсуіне әкелді
270
Отырықшылық пен егіншілікке жерді суаруға таңдап алынған жерлер:
Әмудария, Сырдария өзендерінің жағалаулары және суармай-ақ егін егуге болатын ылғалды, тау бөктерлеріндегі жерлер
271
Еуразия даласында көшпелі малшаруашылығына көшудің басты себебі:
Құрғақшылық
272
Малды қолда емес, жайылымда бағу біртіндеп ене бастады:
Б.з.б. III мыңжылдықтың екінші жартысынан бастап
273
Еуразия даласының климаты құрғақшылыққа ұшырай бастаған кезең:
Б.з.б. III мыңжылдықтың екінші жартысы
274
Қуаңшылықтың малшаруашылығы саласына әсері:
Қолда жылқыдан гөрі сиыр, қой, ешкі ұстаған тиімді болды
275
Көшпелілікке көшудің өзге де себептері:
Дөңгелекті көлік ойлап табылып, атқа салт міну меңгерілуі
276
Көшпелі малшаруашылығының пайда болуына және көшпелілер өркениетінің қалыптасуына жол ашты:
Мал құрамының көбеюі, малшаруашылығына мамандану
Географиялық және климаттық жағдайға бейімделген мал бағудың әртүрлі тәжірибесін қолдану
277
Малшаруашылығы мен егіншілік секілді өндіруші экономиканың пайда болуы әкелді:
Неолиттік төңкеріске
278
Орталық Азияда отырықшы- егіншіліктен кейін қалыптасты:
Көшпелі малшаруашылығы
279
Ірі өзендер маңы мен тау баурайларында пайда болған мәдениет:
Отырықшы-егіншілік өркениеті
280
Далалы өлкелерде көшпелі өркениеттің алғышарттары:
Жылқы қолға үйретіліп, жылқы шаруашылығы қалыптасуы
281
Неолиттік төңкеріс
Уақыты: Шамамен б.з.б. VI–V мыңжылдық.
Өндіруші шаруашылық – егіншілік пен мал шаруашылығы пайда болуы.
282
Отырықшы-егіншілік өркениеттің қалыптасуы
Уақыты: Энеолит дәуірі (б.з.б. VI мыңжылдық).
Орталық Азияның оңтүстігіндегі (Оңт.Түркіменстан Анау мәдениеті) егіншілер суармалы егіншілікті меңгерген.
283
Еуразия далалық аймақтарында мал шаруашылығының дамуы
Б.з.б. IV және III мыңжылдықтың алғашқы жартысы салқын ылғалды климаттың әсерінен Еуразияның далалық өңірлері көгорай шалғынды болды. Бұл малдың, әсіресе жылқының көбеюіне алып келді.
284
жиналмалы киіз үй түрі пайда болды.
Б.з.б 2 мыңжылдық соңы
285
Малшы-егінші аралас мәдениетінің пайда болуына әсер етті:
Сауда байланысы
286
Алдыңғы Азия мен Инд өзені аңғарындағы өркениеттермен байланыс орнатты:
Маргуштықтар
287
Хорезмдік өркениеттің негізіне айналды:
Суландыру жүйелері
288
Соғдылықтардың шаруашылығы:
Сауда және қолөнер, өз жазуы болды
289
Соғдының гүлденуіне әкелді:
Ұлы Жібек жолының бойында орналасуы және трансконтиненталды саудада делдалдық қызмет атқаруы
290
Соғдылықтар сауда орындарын ашқан өңірлер:
Шығыс Түркістан, Жетісу және Тараз
292
Александр патша өз империясының солтүстігіндегі ең шеткі қала – Александрия Эсхатты салуды бұйырған жер:
Ферғана
293
Ферғананың солтүстігінде орналасты:
Ғұн
294
Ферғананың шығысында орналасты:
Қытайдың Хан империясы
295
Ферғананың оңтүстігінде орналасты:
Бактриядағы Юэчжи мемлекеті
296
VI ғасырда Ферғана құрамына қосылған мемлекет:
Түрік мемлекеті
297
Қоқан хандығының орталығы болды:
Ферғана
298
Орталық Азияның ежелгі отырықшы- егіншілік өркениетінің Қазақстан аумағымен тікелей байланысты үш ошағы:
Шаш
Сырдария
Жетісу
299
Отырар X ғасырда қарады:
Қарахан
300
Қарахандар моңғол шапқыншылығынан күйреген соң, Отырар қол астына өтті:
Хорезм
301
Жетісу аймағы атауының мағынасы:
Көп сулы
302
Жетісуда қалалар дамып, соғдылықтардың сауда орындары өркендеді:
Б.з.б. І мыңжылдықта
303
Жетісу аймағының астанасы:
Алматы
304
Тянь-Шань тауынан басталып шығысқа ағатын Тарым өзені алабындағы аймақ:
Шығыс Түркістан
305
Шығыс Түркістан аймағындағы шаһарлар:
Тұрпан,
Қашқар,
Жаркент
306
Маргуш
Уақыты: Б.з.б. XVIII–XIII ғасырлардағы қола дәуірі.
Жері: Орталық Азияның оңтүстігінде Мурғаб жазирасында. Бұл мәдениет Әмударияның төменгі ағысындағы Бактрияға таралды. Оны кейде «Окс өркениеті» деп те атайды.
Сипаты: Отырықшы-егінші және қалалық.
Маргуштың екі негізгі қаласы – Намазгадепе мен Алтын-депенің мықты қорғандары, сарайлары, ғибадатханалары мен көп бөлмелі үйлері болды.
Б.з.б. II мыңжылдықта астанасы Гонур болды.
Б.з.б. I мыңжылдықтың бірінші жартысында Мерв қаласы пайда болды. Ол мұсылман дәуіріндегі Орталық Азияның ең басты қалаларының бірі саналды.
307
Хорезм
Уақыты: Б.з.б. ІІ мыңжылдықта пайда болды.
Жері: Әмудария төменгі сағысы.
Сипаты: Отырықшы-егінші.
Жыл сайын тазалап күтіп отырған каналдары бар суландыру жүйесімен ерекшеленеді.
Хорезмнің астанасы Топыраққалада әртүрлі суреттермен, мүсіндірмен безендірілген сарайлар болған.
Хорезмнің бұдан кейін дербес мемлекет ретінде өркендеген кезі Хорезмшах мемлекеті, кейін Хиуа хандығы кезінде болды.
308
Соғды
Жері: Әмудария мен Сырдария өзендері аралығында орналасқан, бұл аймақта Мараканд (Самарқанд) қаласы пайда болған. Соғдының солтүстігінде Шаш (Ташкент) жазирасы орналасқан.
Ұлы Жібек жолы бойында орналасуы саудада делдалдық қызметін атқару мүмкіндігін берді.
Арабтар жаулап алғаннан кейін Самарқанд Мауреннахрдың, кейін Әмір Темір империясының астанасы болған. Бұдан кейінгі ғасырларды соғды Бұхара хандығы құрамына енген.
309
Ферғана
Жері: тау арасындағы ойпат. Бұл жерге су Сырдариядан тартылған.
Ферғана ахаменидтік және Александр Македонский империяларының құрамында да болған. Б.з.б. 3 – б.з. 6 ғасырлар аралығында дербес мемлекет ретінде өмір сүрген. Сыма Цянь дерегі бойынша бұл аймақта 70 қала болған. Әмір Темір заманында бұл жерде Бабыр дүниеге келген.
310
Шаш
Жері: Соғдының солтүстігі мен Шыршық және Ангрен өзендерінің алқабы, Сырдарияның оң жағалауы. Қазіргі Ташкент пен Шымкент қалалары орналасқан аймақ.
Б.з.б. I мыңжылдықтың ортасында Шаш өңірінде 30-ға жуық шаһар болды. Б.з.б. III ғасырдан бұрын Шаш қаласының (Чачтепа, Чачкент) іргесі қаланды. XI ғасырдан бастап Шаш қаласы Ташкент (Ташканд) атала бастады. XVI ғасырда Ташкент үшін Қазақ хандығы мен Бұқара әмірлігі тартысты. XVI ғасыр соңында Ташкент Қоқан әмірлігі билігіне өтті. 1865 жылы Ташкентті орыс әскері басып алды
311
Сырдария
Жері: Шаштың солтүстігін Сырдария аймағы алып жатыр. Сырдарияның орта ағысындағы бұл аймақ даламен шектеседі.
Аймақ Қаңғы атауымен Авестада кездеседі, ал Сыма Цян оны «Қаңлы мемлекеті» деп атады. Бұл өркениет ошағының ірі орталығы Арыс пен Сырдария өзендерінің қосылған тұсында орналасқан Отырар (Фараб) шаһары болды. Мұсылман жылнамаларында моңғол шапқыншылығынан кейін Сырдария жазирасы Түркістан деп аталды. Аймақта Сауран, Созақ, Сығанақ, Сайрам (Испиджаф) және Түркістан (Яссы) шаһарлары болды.
312
Жетісу
Жері: Балқаш көлі мен Ыстықкөлдің арасы. Өңірдің ең басты су көзі – кең арналы Іле өзені.
Тянь-Шаньның бөктерінде аралас шаруашылықпен – жартылай көшпелі малшылықпен, егіншілікпен әрі бау- бақша өсірумен айналысқан. Ежелгі уақытта бұл жерде Үйсін мемлекетінің орталығы болған. Б.з.б. I мыңжылдықта Жетісуда қалалар дамып, соғдылықтардың сауда орындары өркендеген.
Ал өлкенің астанасы – Алматы.
313
Шығыс Түркістан
Жері: Тянь-Шань тауынан басталып шығысқа ағатын Тарым өзені алабындағы аймақ. Осы аймақтағы Тұрпан, Қашқар, Жаркент тағы басқа шаһарлар б.з.б. I мыңжылдықта Такла-Макан шөліндегі жазираларда пайда болды.
Шығыс Түркістандағы жазиралар Жетісудағы сияқты Ұлы Жібек жолындағы сауда үшін аса маңызды рөл атқарды.
314
Ұлы Дала оңтүстігінде шектесетін теңіздер
Қара, Азов, Каспий
315
Орта ғасырлардағы Ұлы Даланың мұсылман жазба деректеріндегі атауы:
Дешті Қыпшақ
316
Қазақстан тарих ғылымында X–XVII ғасырлардағы Қара теңіз бен Каспий аралығының атауы:
Батыс Дешті Қыпшақ
317
Қазақстан тарих ғылымында X–XVII ғасырлардағы қазақ даласының атауы:
Шығыс Дешті Қыпшақ
318
Еуразияның орталығында орналасқан кең-байтақ дала белдеуі, көшпелі өркениеттің «бесігі»:
Ұлы дала
319
Климаты құрғақ болуына байланысты Ұлы Даланы игеруге қолайлы жалғыз шаруашылық түрі:
Көшпелі және жартылай көшпелі малшаруашылығы
320
Ежелгі заманда көшпелілер байланыс орнатқан мәдениеттер:
Ортаазиялық, ирандық, антикалық және қытайлық өркениет
321
Көшпелілер орта ғасырларда тығыз қарым-қатынаста болған өркениеттер:
Қытайлық, христиандық және исламдық өркениеттер
322
Көшпелілер Еуразияның халықаралық саясатына өз үстемдігін жүргізіп отырған кезеңдер
Сақ, ғұн дәуірлері және Моңғол империясы мен Алтын Орда уақыты
323
Азия мен Еуропаны байланыстырған ауқымды көлік дәлізі:
Ұлы дала
324
Ұлы дала жері
Дунайдан Алтайға, одан Маньчжурияға дейінгі жерді алып жатқан Еуразияның орталығындағы кең аумақ. Ұзындығы: Алты мың шақырым, ені: мың шақырым. Ұлы Дала тарихи-мәдени ұғым, оның географиялық атауы - Еуразия даласы.
325
Ботайлықтардың негізгі азықтары болды:
Жылқы еті
Қымыз
326
Ұлы Даладағы көшпелі өркениеттің қалыптасуында маңызды рөл атқарды:
Ботайлықтардың жылқы асырау мәдениеті
327
Қола дәуіріндегі өзгерістерге жатады:
Тұрақты қоныстар, дөңгелекті көлік және қола құю
328
Ұлы Дала үшін үлкен бетбұрысты кезең болды:
Б.з.б 2 мыңжылдық
329
Арқайым мен Сынтасты орналасқан:
Ұлы даланың қазіргі Ресейдегі Оңтүстік Орал жерінде
330
Авеста аңызындағы жауынгерлер қамқоршысы:
Митра құдайы
331
Дала тұрғындарының өнерінде қола дәуірінде орын алған өзгерістер:
Тасқа қашалып салынған арбалар, доңғалақ түріндегі күншуақ таңбалар
332
Қазақстандағы қола дәуірінің мерзімі:
Б.з.б. XVIII–VIII ғасырлар
333
Еңбек құралдарының басым бөлігі мен қару-жарақ және әшекей бұйымдар қоладан жасалған уақыты:
Б.з.б. II мыңжылдықтың ортасы
334
Қазақстан аумағындағы қола дәуірінің атауы:
Андрон дәуірі
335
Андрон атауы қалай пайда болған:
1914 жылы алғаш тапқан археологтер жақын маңдағы Андроново ауылының атына орайластырып берді
336
Далалық қола мәдениеті келесі дәуірдегі көшпелі малшаруашылығына өтудің алғышарты:
Малшаруашылығының өркендеуі, дөңгелекті көлікті қолдану және атқа салт міну
337
Андрондықтардың ботайлықтардан айырмашылығы:
Андрондықтар сүтті мал өсірумен айналысты
338
Көшпелі өркениеттің қалыптасу жолындағы маңызды кезеңдер:
Энеолит және қола дәуірі
339
Энеолит пен қола кезеңіндегі далалық малшылардың рухани мәдениеті мен шығу тегінің жақындығының белгісі болып есептеледі:
Қорғандық жерлер
340
Қола дәуірі
Бзб 2 мыңжылдық
341
Энеолит (тасты-мысты) дәуір мәдениеттері
Ботай-Терсек (бзб 3700-3100)
Көнешұңқыр (бзб 3600-2300)
342
Ботай-терсек мәдениеті
Ботай (Ботай-Терсек) мәдениеті – адамзат тарихындағы алғашқы жылқы өсірушілер. Жылқыны қолға үйрету б.з.б. IV мыңжылдықтың ортасында Сол.Қазақстан даласында басталды.
Ат әбзелдері, тұсауға арналған ілмектер табылған. Ботайлықтар мыс қорытуды білмеді, бірақ тастан және сүйектен құрал жасауды жақсы меңгерді.
Б.з.б. III мыңжылдықта Ботай мәдениеті өз ерекшелігін жоғалтты. Бұған табиғаттың қуаңшылыққа ұшырауы және жылқы басының азаюы себеп болды. Өз қоныстарын тастап, Оңтүстік Орал мен Шығыс Қазақстандағы балық аулау мен аңшылықты кәсіп еткен тайпалар арасына сіңіп кетті.
343
Көнешұңқыр мәдениеті
Энеолит және ерте қола дәуіріндегі Көнешұңқыр мәдени-тарихи қауымдастығы Ұлы Даланың батыс бөлігін қамтыды. Жартылай көшпелі болды. Олар ірі қара, ұсақ малдар және жылқы өсірді. Жайылымға дөңгелекті жүк арба арқылы көшіп-қонып жүрді.
Мәйіттерді қорған астындағы шұңқырға жерледі. Мәйітті тізесін бүгіп, арқасымен жатқызып, үстіне бояу сепкен. Адамдармен бірге жануарларды да қоса көмді. Кейбір қорғандардан төрт дөңгелекті арбаның қалдықтары мен саздан жасалған үлгілер табылды.
344
Қола дәуірінің мәдениеті
Андрон
345
Қола дәуірінің ерекшеліктері
Үлкен және ұзақ уақыт тұратын қоныстардың пайда болуы, тіпті олардың кейбіреуі (Арқайым, Сынтасты) алғашқы қалалар.
Қыш шеберлері, тігіншілер, сүйек өңдеушілер, зергерлер сияқты қолөнершілер пайда болды.
Б.з.б. III мыңжылдықтың соңында дөңгелекті арбалар жасала бастады.
Б.з.б. II мыңжылдықтың басында Ұлы Дала тұрғындары қола қорытуды (мыс пен қалайы қосындысы) меңгерді. Сарыарқа мен Кенді Алтайда мыс өндіру б.з.б. II мыңжылдықтан басталып, б.з.б. XIII–XII ғасырларда кен өндіру ісі жоғары шегіне жеткен болатын. Орталық Қазақстан мен өзге де өңірлерде ежелгі заманда кен қазған 500-ге жуық кен орны анықталды.
346
Адрон мәдениеті
Б.з.б. III мың жж соңында Даланың қазақстандық бөлігіне Жайық өзені жақтан шығу тегі көнешұңқырлық көптеген малшы тайпалардың қоныстануы басталды. Ірі қара, қой және жылқы үйірі көп болғандықтан, оларға жаңа жайылымдар аса қажет болды. Бұл кезеңде Ресейдегі Оңтүстік Орал мен Қазақстанның далаларында адамдар аз қоныстанып, жерлер бос жатқан. Андрон қоғамында ерлердің мәртебесі жоғары болды. Олар, негізінен, сиыр малын өсірді.
347
Андрон мәдениеті қоныстардың ішіндегі ең ірілері:
Арқайым
Сынтасты
348
Сынтасты мәдениетінде жерлеу кезінде құрбандыққа шалынған жануарлар:
Жылқы, ірі қара мен ұсақ мал
349
Батыс Қазақстанда орманның болмауына байланысты, ағаш орнына тастан салынған қоныстар тән мәдениет:
Тасты-Бұтақ
350
Қола дәуірінің соңғы кезеңінде федоровтық мәдениетті алмастырды:
Сарғарылық мәдениет
351
Андрондық үлгідегі соңғы мәдениет саналады:
Сарғары мәдениеті
352
Қазіргі заманда отандық археологтердің ең басты мәселелерінің бірі:
Сарғарылық және Беғазы-Дәндібай мәдениетінің арақатынасын зерттеу
353
Ертістің оң жағалауындағы Семей ішкі округі ашылды
1854
354
Жетісу жерінде Алатау ерекше округі ашылды
1856
355
Беғазылық мәдениетті қола дәуіріндегі өзге мәдениеттерден ерекшелейді:
Жерлеу салтындағы айырмашылықтар
356
Қола дәуірінде Қазақстандағы далалық тайпалар тығыз байланыста болған тайпалар:
Оңтүстік Орал, Жайық маңы, Алтай және Енисейдегі туыстас тайпалар
357
Ұлы Далада өзара туыстас тайпалар өмір сүрген кезең:
Б.з.б. III мыңжылдықтың соңы мен I мыңжылдықтың басы
358
Ұлы Далада б.з.б. III мыңжылдықтың соңы мен I мыңжылдықтың басында өзара өмір сүрген туыстас тайпалар:
Андрондықтар
359
Андрон ескерткіштерінің басым бөлігі кездеседі.
Оңтүстік Орал мен Қазақстанда
360
Сынтасты мәдениеті
б.з.б. XXI–XVIII ғғ.
Ресейдегі Оңтүстік Орал жазығында шоғырланған.
361
Сынтасты мәдениетінің ерекшеліктері
Бұл мәдениет сазбалшықтан дөңгелете немесе тікбұрышты пішінде ерекше үлгімен тұрғызылған қоныстарымен. Ең ірілері Арқайым және Сынтасты болып табылады. Қостанай облысында Арқайымға ұқсас Қамысты қоныстары бар.
362
Сынтасты мәдениетінің жерлеу салты
Сынтастықтар мүрдені қабірге сол қырымен алақандарын бетінің тұсына қойып жатқызған. Ерлер мен ұл балаларды қарумен, әйелдерді әшекейлермен жерлеген. Жерлеу кезінде құрбандыққа жануарлар шалынған.
363
Сынтасты мәдениетінің шаруашылығы
Екі аяқты арбамен белгілі. Металдан және тастан жасалған еңбек құралдары мен түрлі заттар ерлер қорымынан да, әйелдер қорымынан да табылды.
364
Петров мәдениеті
б.з.б. XVII–XVI ғғ.)
Сынтастымен жақын болып келеді
365
Петров ерекшелігі
Петров қоныстарының негізгі ерекшелігі – қорғаныс орларының болуында.
366
Петров жерлеу салты
Петровтық жерлеу ескерткіштерінде балалар мен жауынгерлердің жерлеу орындары бөлек орналасқан. Қорымдардан әскери арбалардың қалдықтары табылды. Үй жануарларының сүйектері көп кездесті.
367
Петров шаруашылығы
Петровтықтарда қыш өндірісі, тоқымашылық, сүйек өңдеу ісі, әшекейлер жасау, қоладан қарулар мен еңбек құралдарын құю өркендеді.
368
Алакөл мәдениеті
б.з.б. XVII–XIII ғғ
369
Алакөл мәдениетінің ерекшелігі
Орманды далада өмір сүрген алакөлдіктер қабырғалары бөренемен құрастырылған үлкен жартылай жер үйлерде тұрған. Әрбір үлкен үйде жерден қазылып, таспен өрілген бірнеше ошақ болды
370
Алакөл жерлеу салты
Алакөлдіктердің мәйіттердің шынтағын бүгіп, сол жағымен бүктестіре жатқызып, басын батысқа қарата жерледі. Алакөл мәдениеті дамуының соңғы кезеңінде мәйітті өртеу (Тасты- Бұтақ) белгілері де кездесті.
371
Алакөл шаруашылығы
Жерлеу орындарында қарулар мен еңбек құралдары сирек, бірақ әйелдердің әшекейлері көптеп табылды.
372
Федеров мәдениеті
б.з.б. XV–XII ғғ.
Алакөлдіктердің дәстүрін жалғастырды.
373
Федеров ерекшелігі
Олар шығысқа қарай жылжып, Тобыл және Ертіс алаптары маңына қоныстанды. Оларды Батыс Қазақстаннан қима- лықтар ығыстырып шығарды. Батыс шегарасы - Торғай қолаты. Олардың жеңіл қабырғалы жер үйлері алакөлдіктердің үлкен жартылай жер үйлеріне ұқсас.
374
Федеров жерлеу салты
Обалары өзеннің биік жағалауында тобымен орналасқан, кейде қорғандар мен қоршаулар тізбегі түрінде болады. Тас кездеспейтін жерлерде федоровтықтар қорғандары қоршаусыз топырақ үймектері түрінде тұрғызылған.
375
Федеров шаруашылығы
Пышақ-қанжарлар және сүйектен жасалған құралдар тән. Атқа салт міну кең тарала бастағандықтан, алғаш рет өзекті, сүйекті және мүйізді ауыздықтар қолданыла бастады.
376
Сарғарылық мәдениеті
б.з.б. XIII–VIII ғғ
377
Сарғарылық ерекшелігі
Қола дәуірінің соңғы кезеңінде федоровтық мәдениетті алмастырды.Бұл мәдениетке шамамен 200 қоныс пен 40 қорым жатады. Үлкен тікбұрышты жер үйлері федоровтық мәдениет қабатының үстіне салынды.
378
Сарғарылық шаруашылығы
Қолөнер өркендеп, қола металлургиясы жоғары дамыған. Ұсақ малдар мен жылқылар өсірді. Сарғары мәдениеті андрондық үлгідегі соңғы мәдениет саналады.
379
Беғазы-Дәндібай мәдениеті
б.з.б. X–VIII ғғ.
380
Беғазы-Дәндібай ерекшелігі
Шығыс және Орталық Қазақстанда қола дәуірінің соңғы кезеңінде қалыптасты. Сарыарқамен байланысты.
381
Беғазы-Дәндібай жерлеу салты
Мүрдені шалқасынан жатқызып жерлейтін тастан құрастырылған кесенелерінің болуы
382
Беғазы-Дәндібай шаруашылығы
Өзіндік қыш бұйымдары болған, малшаруашылығы мен қола металлургиясының дамуы тән.
383
Қола дәуірінің мәдениеттері
Сынтасты
Петров
Алакөл
Федеров
Сарғарылық
Беғазы-Дәндібай
384
Мыс пен қоладан жасалған еңбек құралдары мен қаруларды темірге алмастырды:
Темірді игеру
385
Ұлы Даладағы көшпеліліктің тағы бір ерекшелігі:
Малды жыл бойы далада бағу
386
Көшпеліліктің басты сипаттамалары:
Жыл бойы малды жайылымда бағу; белгілі бір жайылымдық аумақта мал жаю үшін көшіп- қону; көшіп-қонуға тұтас жұрттың қатысуы; малшылықтың – шаруашылықтың ең негізгі түрі саналуы
387
Классикалық көшпелі малшаруашылығының қалыптасуына әкелген өзгерістер:
Құрастырмалы киіз үй, үзеңгі, ер-тоқым мен жаңа шикізат материалдарының пайда болуы
388
Соғдылықтардың сыртындағы мемлекет» деген атауға ие болған:
Сақтар
389
Сақтарға туыстас басқа тайпалар мекендеген аймақтар:
Алтай мен Оңтүстік Сібір және Жоңғария
390
Шығыс сақтар соғыс жүргізген халықтар:
Ғұндар мен Орталық Азияның осы аймағын мекендейтін өзге де халықтар
391
Сақтардың қорғандарына жатады:
Шығыс Қазақстандағы Майемер мен Шілікті, Жетісудағы Бесшатыр мен Есік қорғандар тобы
392
Тасмолалықтардың жерлеу орындары аталды:
«Мұртты қорғандар»
393
Көшпелі скиф-сақ-сармат мәдени қауымдастығы Ұлы Даланың батысы мен орталық бөлігінде басымдыққа ие болған кезең:
Б.з.б. I мыңжылдық
394
Көшпелі малшаруашылығы қалыптасты
Қола дәуірінде көшпелі мал шаруашылығы қалыптаса бастады, ал темір дәуірінде толық қалыптасты.
395
Арбаға қос үй тігіп көшу сақталды
Арбаға қос (үй) тігіп көшу б.з.б. I мыңжылдықтың ортасына дейін сақталды.
396
Андрондық мәдениет орнына келді
Сақ-скиф қауымы
397
Темір дәуірін атайды
Сақ
Сақ/сармат кезеңі
398
Сақ-тиграхауда
парсы патшасы I Дарийдің бехистундық жазбаларында оның оларға жасаған жорығы сипатталады. Оңтүстік және Оңтүстік- шығыс Қазақстанда өмір сүрген.
399
Парадарайя
үлкен өзен (Сырдария)
жағалауында өмір сүрген, сол өзенді Дарийдің кесіп өткені баяндалады.
400
Сақ-хаомоварга
хаома дайындайтындар, Хаома құдайын дәріптеушілер.
401
Дах , массагет
Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал маңын мекендеп, тайпалық одақ құрған. Дахтардан парн тайпасы (парфян) бөлініп шығып, кейін олар Иранда Аршакидтер империясын құрды.
402
Исседон
Орталық Қазақстанда оқшауланып тіршілік кешті.
403
Сақтар жайлы дереккөздер
Б.з.б. VI ғ соңындағы ежелгі парсы жазбалары – сақтар заманы туралы жазылған ең алғашқы дереккөз.
Екінші жазба дерек Геродоттың еңбектері мен грек-римдік тарихнама дәстүрінде кездеседі. Үшінші дерек б.з.б. I мыңжылдық соңына жататын көнеқытайлық жылнамаларда баяндалады.
404
Сақтардың әлеуметтік құрылысы
атшалар әулетінің қорғандары қоғамда әлеуметтік жіктелу болғанын дәлелдейді.
Патша-көсемдер - әскери қолбасшылар, дипломатиялық келіссөздер жүргізуші. Басқа да қоғамдағы топтар: абыздар, садақшылар, малшылар, ең төменгі сатыда егінші шаруалар тұрған.
405
Сақтардың ескерткіштері
Көшпелі өмір сүргендіктен, ешқандай қоныстар салмады. Қазақстан аумағынан жүздеген сақ қорғандары табылды. Олардың ең ежелгісі б.з.б. VIII ғасырларға жатады. Ірі қорғандардың диаметрі 100 м-ге, ал биіктігі 17 м-ге дейін жетті (Бесшатыр).
406
Тасмола мәдениеті
(б.з.б. VII–III ғғ.) Солтүстік және Орталық Қазақстан аумағына таралды. Тасмолалық сақтардың (исседондықтар болуы мүмкін) жерлеу құрылыстары мәйітті жерлейтін үлкен қорған мен оның мінген атын көметін жапсарлас шағын қорғаннан тұрады. Шағын қорғаннан шығысқа бағытталып, ұзындығы
20 м-ден 200 м-ге жететін екі доға тектес тас тізбектер тізіледі.
407
сақтарға мәдениеті жағынан жақын көшпелі тайпалар одағы.
САРМАТТАР (Геродот бойынша «савроматтар»)
408
Сарматтардың жерлері
Батыс Қазақстан, Еділ мен Жайық өзендерінің аралығы. Б.з.б. III ғасырда олар дах-массагеттердің ығыстыруымен Ұлы Даланың батыс бөлігін тастап шығады.
409
Сарматтардың шаруашылығы
Жерлеу қорғандарын тұрғызу, ақинақтар жасау, өнердегі «аң» стилі оларға да тән ерекшелік болды. Сарматтарда егіншілік маңызды шаруашылық түрі болды.
410
Сарматтардың әлеуметтік құрылысы
Олардың қоғамында әйелдің орны жоғары болды. Сарматтар Орталық Азиядағы сақтар мен Қара теңіз маңындағы скифтерді өзара байланыстырды.
411
412
413
414
