FILIPINO (GEN ED) Flashcards by Jomar Donde

Ito ay ang pangunahin at ang pinaka elaboreyt na anyo ng simbolikong gawaing panta (Archibald A. Hill)

Wika

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay masistemang balangkas na sinasalitaang tunog na pinili at isinaayos sa paraang arbitraryo (Henry Gleason)

Wika

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay katangian ng wika kung saan sistematikong nakaayos sa isang tiyak na balangakas at ang wika ay nabatay sa tunog.

Masistemang Balangkas

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Io ay tawag sa makabuluhang tunog.

Ponema

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay makaagham na pag-aaral sa mga tunog

Ponolohiya

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay ang pinakamaliit na unit ng salita

Morpema

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay ang pag-aaral ng morpema

Morpolohiya

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay makaagham na pag-aaral ng mga pangungusap

Sintaks

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay makahulugang palitan ng mga pangungusap ng dalawa o higit pang tao.

Diskors

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

TEORYANG WIKA

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, amaaring ang wika raw ng tao ay mula sa PANGGAGAY SA MGA TUNOG NG KALIKASAN

TEORYANG BOW-WOW

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, nang hindi sinasadya y napabulalas sila bunga ng mga MASISIDHING DAMDAMIN TULAD NG SAKIT, TUWA, SARAP, KALUNGKUTAN TAKOT AT IBA PA.

TEORYANG POOH-POOH

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ang teoryang ito ay pinaniniwalaan ng linggwistikang si A.S. Diamond na ang tao ay natutong magsalita bunga diumano ng kaniya PWERSANG PISIKAL.

TEORYANG YOHEHO

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, nagmula ang wika sa mga tunog na nalilikha ng mga ninuo sa mga RITWAL na kalauna’y nagpapabago-bago at nilapatan ng iba’t ibang kauhulugan.

TEORYANG TARARA-BOOM-DE-AY

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, ANG KUMPAS O GALAW NG KAMAY NG TAO na kanyang ginagawa sa bawat partikular na okasyon ay ginagaya ng dila.

TEORYANG TATA

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, sa pamamagitan ng mga tunog na nalilikha ng mga bagay-bagay sa paligid. Ngunit hindi ito limitado sa mga kalikasan laang kundi maging sa MGA BAGAU NA LIKHA NG TAO.

TEORYANG DINGDONG

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ito ay teoryang nakabatay sa mga puwersang may kinalaman sa ROMANSA. Ang salik na nagtutulak sa tao upang magsalita.

TEORYANG LALA

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, nagmula ang wika mula sa PINAKAMADALING PANTIG NG PINAKAMAHALAGANG BAGAY.

TEORYANG MAMA

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

ito ay teoryang nagmula sa PAGLALARO, PAGTAWA, PAGBULONG SA SARILI, PANLILIGAW, AT IBA PANG MGA BULALAS-EMOSYUNAL (Jesperson). Kaniya pang iminungkahi na ang mga unang salita ay sadyang mahahaba at musikal at hindi maikling bulalas.

TEORYANG SING SONG

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, nagmula ang wika sa mga TUNOG NA NAGPAPAKILALA NG PAGKAKAKILANLAN AT PAGKAKABILANG.

TEORYANG HEY YOU!

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nagmula sa WIKA NG SANGGOL. Ginagamit ng matatanda ang tunog bilang pagpapangalan sa paligid.

TEORYANG COO COO

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, ang tao ay tutugon sa pamamagitan ng PAGKUMPAS SA ALINMANG BAGAY NA NANGANGAILANGAN NG AKSIYON. Ang pagtugon ay isinasagawa sa pamamagitan ng bibig ayon sa posisyon ng dila.

TEORYANG YUM YUM

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, ang wika raw ay nagmula sa mga WALANG KAHULUGANG BULALAS NG TAO.

TEORYANG BABBLE LUCKY

How well did you know this?

Not at all

Perfectly

Ayon sa teoryang ito, ang wika ay katulad ng pinanggalingan ng mga mahikal o relihiyosong aspeto ng pamumuhay ng atik mga ninuno.

TEORYANG HOCUS POKUS

Sadyang inimbento ang wika: Ayon sa teoryang ito, maari raw na ang ating mga ninuno ay may ideya sa pagtatakda ng mga arbitraryong tunog upang ipakahulugan sa mga tiyak na bagay.

TEORYANG EUREKA

BIBLIKAL NA PINAGMULAN NG WIKA LUNGSOD NI BABEL (GENESIS 11:1-9)

KAHALAGAHAN NG WIKA

Ang wika, pasalita man pasulat, ay pangunahing kasangkapan ng tao sa pagpapahayag ng damdamin at kaisipan. nagkakaintindihan ang dalawang tao sa pamamagitan ng epektibong paggamit ng wika.

INSTRUMENTO NG KOMUNIKASYON

Maraming kaalaman ang naisasalin sa ibang saling-lahi at napakikinabangan ng ibang lahi dahil sa wika. Ang nobela ni Rizal halimabawa, naisulat ilang daang taon na ang nakalipas at pautloy itong pinapakinabangan sa ating panahon dahil sa wikang nagkanlong nito.

NAG-IINGAT AT NAGPAPALAGANAP NG KAALAMAN

Nang makihamok ang mga Indones sa kanilang mga mananakop na Olandes, naging battlecry nila ang Satu Bangsa! Satu Bahasa! Satu Tuna-ir! (Isang Bansa! Isang Wika! Isang Inang Bayan!)

NAGBUBUKLOD NG BANSA

Sa pamamagitan ng pagbabasa o panonood ng nobela, parang nagiging totoo sa ating harapan ang mga tagpo niyon. tayo ay napapahalakhak o napapangiti, natatakot at ba pa.

LUMILINANG NG MALIKHAING PAG-IISIP

TUNGKULIN NG WIKA

ang katangian nito ay nakapagpapanatili at nakapagpatatag ng relasyong sosyal. Sa pasalita, pormularyong panlipunan, pangangamusta at pagpapalitan ng biro. Sa pasulat, liham-pangkaibigan.

INTERAKSYUNAL (Me and you function)

Ang katangian nito ay tumutugon sa mga pangangailangan. Sa pasalita, pakikiusap at pag-uutos. Sa pasulat, liham-pangangalakal.

INSTRUMENTAL (I want function)

Ang katangian ng tungkulin g wikang ito ay kumokontorl at gumagabay sa kilos/asal ng iba. Sa pasalita, pagbibigay ng direksyon, paalala o babala. Sa pasulat, mga panuto sa pagsusulit, nakapaskil na do's and don't's

REGULATORI (Do as I tell you function)

Ang katangian nito ay nakapagpapahayag ng sariling damdamin o opinion. Sa pasilata, pormal o di-pormal na talakayan. Sa pasulat, liham sa patnugot, kolum o komentaryo.

PERSONAL (here I come function)

Ang katangian nito ay nakapagpapahayag ng imahinasyon sa malikhaing paraan. Sa pasalita, pagsasalaysay o paglalarawan gamit ang mga idyoma, tayutay, sagisag, at simbolo. Sa pasulat, akdang pampanitikan.

Imahinatibo (let's pretend function)

Ang katangian nito ay naghahanap ng mga impormasyon o datos. Sa pasalita, pagtatanong at pakikipagpanayam, Sa pasulat, pagsasarbey.

HYURISTIK (tell me why function)

Ang katangian nito ay nagbibigay ng impormasyon o datos. Sa pasalita, pag-uulat at pagtuturo. Sa pasulat, ulat at pamamanahong papel.

IMPORMATIB (I've got something to tell you function)

ANTAS NG WIKA

Ito ay mga salitang ISTANDARD dahil kinikiala, tinatanggap at ginagamit ng higit na nakararami lalo na ang mga nakapag-aral. Ito ay gumagamit ng bokabularyo mas komplikado kaysa sa ginagamit sa araw-araw.

PORMAL

Ito ang mga salitang karaniwang ginagamit sa mga aklat pangwika sa lahat ng mga paaralan. Ito rin ang wikang kadalasang ginagamit ng pamahalaan at itinuturo sa mga paaralan.

A. PAMBANSA

ito naman ang mga salitang gamitin ng mga manunulat sa kanilang mga akdang pampanitikan. Ito ang mga salitang karaniwang matatayog, malalamim, makulay, talinghaga at masining.

PAMPANITIKAN / PANRETORIKA.

HALIMBAWA:

PAMBANSA: Ina, Baliw, Magnanakaw PAMPANITIKAN: Ilaw ng tahanan, Nasiraan ng bait, malikot ang kamay.

Ito ang mga salitang karaniwan at palasak sa mga pang-araw-araw na pakikipag-usap at pakikipagsulatan sa mga kakilala o kaibigan.

IMPORMAL

Ito ang mga bokabularyong PANDAYALEKTO Ginagamit ito sa mga partikular na POOK/LALAWIGAN LAMANG, o gumagamit nito ay magkikita-kita sa ibang lugar dahil natural na nila itong naibubulaslas. makikilala rin ito sa pagkakaroon ng kakaibang tono o ang tinatawag ng marami na punto.

LALAWIGAN

HALIMBAWA:

PAMBANSA: Talukbong LALWIGAN: Pandong aba nga naman - ala eh gabi - gabii bote - boti

Ito naman ay ang pang-araw-araw na mga salita ngunit may kagaspangan at pagkabulgar, bagamat may anyong repinado at malinis ayon sa kung sino ang agsasalita. Ang PAGPAPAIKLI NG ISA, DALAWA, O HIGIT PANG SALITA ay nauuwi rin sa anta na ito.

KOLOKYAL

HALIMBAWA

PAMBANSA- nasaan KOLOKYAL - nasa'n paano - pa'no kailan - kelan mayroon - meron

Ang mga salitang ito ay tinatawag sa Ingles na SLANG. Pinakadinamikong antas ng wika. Pana-panahon kung mauso kaya karaniwan ay hindi tumatagal, agad nawawala. Ito ay tinatawag ding salitang kanto, salitang lansangan, salita ng mga estudyante, teen-age lingo at sa grupo ng mga bakla ay swardspeak.

BALBAL

HALIMBAWA

Pambansa: Kapatid - Balbal:Utol Inom - toma/tagay Security guard - sikyo Pulis - lispu Kotse - tsikot nanay - Ermat tatay - erpat Sigarilyo - Yosi

BARAYTI NG WIKA

Ito ay wikang nakabatay sa DIMENSYONG HEYOGRAPIKO Wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook. Pagkakaiba-iba o baryasyon sa loob ng isang partikular na wika.

DAYALEKTO/DAYALEK

Ito ay wikang nakabatay sa DIMENSYONG SOSYA Baryasyon ng wika batay sa katayuan sa lipunan ng nagsasalita o sa pangkat na kaniyang kinabibilangan.

SOSYOLEK

Ito naman ay ang mga tanging bokabularyo ng isang partikuar na pangkat na gawain. Salita o wika na nakadepende sa kung ano ang propesyon o trabaho ng isang tao, Doctor, Attorney at iba pa.

JARGON.

Individwal na estilo ng paggamit ng isang tao sa kaniyang wika. kani-kaniyang paraan ng paggamit ng wika. halimbawa; Mike Enriques, Kris Aquino, Ruffa Mae Quinto, Boy Abunda and such.

IDYOLEK

KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA

Dito nakasaad ang WIKANG TAGALOG ang magiging opisyal na wika ng pamahalaang rebulusyonaryo.

1897 - SALIGANG BATAS NG BIAK NA BATO

Ito ang taon kung saan sa pamamagitan ng Philippine Commission, ginawang opisyal na wikang panturo ang WIKANG INGLES sa mga paaralan.

1901

ipinagutos ng Kalihim ng Public Instruction na WIKANG BERNAKULAR na lamang ang gamitin bilang wikang panturo sa elementarya simula taong-aralan 1932 - 1933.

1931

Nakasaad sa Artikulo 14 Seksyon 3 ng Konstitusyon na "Ang Kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng ISANG WIKANG PAMBANSA NG BATAY SA ISA SA MGA UMIIRAL NA KATUTUBONG WIKA.

1935

Taong 1936 ng itinatag ni PANGULONG. MANUEL L. QUEZON ito upang mamuno sa oag-aaral at pagpili sa wikang pambansa. Tungkulin nito na magsagawa a pananaliksik, gabay, at alituntunin na magiging batayan sa pagpili ng wikang pambsa sa Pilipinas.

SURIAN NG WIKANG PAMBANSA (SWP)

ito ay nabuo sa taaong 1937, na nag-aatas na TAGALOG ang batayan ng wikang gagamitin sa pagabubuo ng wikang pambansa.

KAUTUSANG TAGAPAGGANAP BLG. 134

Taong 1940, ipinalabas ni Pang. Quezon ito na nagpapahintulot sa pagpapalibag ng TALATINIGANG TAGALOG-INGLES AT BALARILA NA WIKANG PAMBANSA. Pinasimulan din nito ang PAGTUTURO NG WIKANG PAMBANSA sa lahat ng mga paaralan sa buong bansa.

KAUTUSANG TAGAPAGPAGANAP BLG. 263

sa taong 1967, itinakda ni Pang. Marcos Sr. na nagtadhana na lahat ng GUSALI, EDIPISYO AT TANGGAPAN NG PAMAHALAAN AY PANGANGALANAN SA FILIPINO.

KAUTUSANG TAGAPAGGANAP BLG. 96

taong 1971, ito ay ipinatupad na humihiling sa lahat ng tanggapan ng pamahalaan na magdaos ng palatauntunan sa PAGDIRANG NG LINGGO NG WIKANG PAMBANSA SIMULA AGOSTO 13 - 19.

MEMO SIRKULAR BLG. 488

Parehong taon, 1971,, ito ay pinatupad sa lahat ng tanggapan ng pamahalaan ng magdaos ng palatuntunan sa alaala ng IKA-183 NA KAARAWAN NI BALTAZAR SA ABRIL 2, 1971.

MEMO SIRKULAR BLG. 443

Sa anong artikulo inisaad ni Pangulong Ferdinand Marcos taong 1973 na ang Batasang Pambansa ay magsasagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pormal na paggamit ng pambansang wikang Filipino. HANGGA'T HINDI BINABAGO ANG BATAS, ANG INGLES AT FILIPINO ANG MANANATILING MGA WIKANG OPISYAL NG PILIPINAS.

ARTIKULO 15 SEKSYON 2 & 3

`sa taong 1986, ito ay proklamasyon na kinikilala ni Pres. Corazon Aquino ang mahalagang papel na ginagampanan ng WIKANG PAMBANSA NA NAGBUNSOD SA BAGONG PAMAHALAAN.

PROKLAMASYON BLG. 19

Ito ay kautusan na ang Surian ng Wikang Pambansa ay pinalitan ng LINANGAN NG MGA WIKA SA PILIPINAS (LWP).

KAUTUSANG TAGAPAGPAGANAP BLG. 117

Naisakatuparan nang maipasa ang BATAS REPUBLIKA 7104 noong 14 Agosto 1991, na nagtatag sa KOMISYON SA WIKANG FILIPINO (KWF)

SALIGANG BATAS NG 1987

taong 1996, sa papamagitan ng CHED Memo na ito, nagtadhana ng 9 NA YUNITS na pangangailangan sa pangkalahatang edukasyon.

CHED MEMO BLG. 59

Sa proklamasyon na ito, ginawang BUWAN NG WIKA ang BUWAN NG AGOSTO.

PROKLAMASYON BLG. 1041

EBOLUSYON NG ALPABETONG PILIPINO

ito ay binubuo ng 17 TITIK, 3 PATINIG AT 14 NA KATINIG. Nilalagyan ng tuldok sa ibabaw ang isang katinig para ito ay mabigkas nang may kasamang tunog na /e/ /o/ /i/ Tuldok sa ilalam naman king ito ay may kasamang tunog /o/ /o/ /u/

BAYBAYIN (ALIBATA)

Binubuo ng 30 titik na binibigkas nang pa-Kastila.

ABECEDARIO

Ito ay binubuo ng 20 TITIK, 5 PATINIG, AT 15 KATINIG.

ABAKADA

Ito ay binubuo ng 28 LETRA, 5 PATINIG, AT 23 KATINIG. Binibigkas nang pa-Ingles maliban sa enye.

MAKABAGONG ALPABETO

KALIKASAN AT ESTRAKTURA NG WIKANG FILIPINO

Ito ay makaagham na pag-aaral ng ponema.

PONOLOHIYA

ito ay makahulugang tunog ng isang wika.

PONEMA

ito ang mga tunog na ginagamitanng mga katumbas na letra upang mabasa at mabigkas

PONEMANG SEGMETAL

ito ay paraan ng artikulasyon. Punto ng artikulasyon

KATINIG

Inilalarawan kung paano ang hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas (pailong, pasara, pasutsot, paligid, patakal)

PARAAN NG ARTIKULASYON

Ipinapakita kung saang bahagi ng bibig nangyayari ang pagbigkas. (panlabi, pangipin, o panggilagid, palatal, velar, panlabi-pangipin)

PUNTO NG ARTIKULASYON

isang silabikong tunog sa pananalita na binibigkas nang walang anumang paghihigpit sa daanan ng boses. BAHAGI NG DILA: Matass - /i, u/ Gitna - /e, o/ Mababa - /a/ POSISYON NG DILA Harap - /i,e/ Sentral - /a/ Likod - /u,o/

PATINIG

ito ay tawag sa alinmang patinig na sinusundan ng malapatinig na /w/ at /y/ sa loob ng isang pantig. HALIMBAWA: Ba-hay Bey-wang Ka-suy Tu-loy Ha-nay Gi-liw Ka-lan-say

DIPTONGO

Ito ay ang mga salitang katutubong may nagkakapalitang ponema (/e/ at /i/; /o/ at /u/) HALIMBAWA: lalake - lalaki marami - madami noon - nuon

PONEMANG MALAYANG NAGPAPALITAN

ito ay ang pares ng mga salita na magkakaiba ng kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na posisyon. HALIMBAWA: Upo - Opo Patay - Palay Misa - Mesa Kulang - Gulang Gulong - Bulong Lanta - Kanta Bahay - Buhay Pusa - Kusa

PARES MINIMAL

ito ay ang dalawang magkaibang katinig na magkasunod sa isang pantig. Mga Posisyon: Posisyong Inisyal - PLA - no - KRI-sis Posisyong Midyal - som-BRE-ro - in-TRI-ga Posisyong Pinal is-PORT

KAMBAL-KATINIG 0 KLASTER

ito ay walang ponemikong simbolo katawanin. pantulong sa ponemang segmental na siyang dahilan kung bakit higit na nagiging mabisa ang paggamit ng ponemang segemtal sa ating pakikipagtalastasan.

PONEMANG SUPRASEGMENTAL

ito ay ang BIGAT NG PAGBIKAS NG PANTIG n maaaring makapag-iba sa kahulugan ng mga salita maging ang mga ito man ay magkapareho ng baybay. HALIMBAWA: /HA.pon/ afternoon (malumanay bigkas diin sa unahan) /ha.PON/ Japanese (bigkas mabilis sa ikalawang pantig.)

DIIN

Ito ay ang PAGBABA AT PAGTAAS SA BIGKAS o intonasyon ng pantig.

TONO O INTONASYON

ito ay tumutukoy sa saglit na pagtigil ng pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ipinahahayag. Sumisimbolo ng / o #

HINTO O ANTALA

Makaagham na pag-aarala ng morpema

Morpolohiya

Pinakamaliit na yunit ng salita

Morpema

MGA PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO

ito ay ang anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng morpema dahil sa impluwensiya ng katabing ponema.

Ito ay ang anumang pagbabagong nagaganap sa /n/ sa posisyong pinal dahil sa impluwensiya ng ponemang kasunod nito.

ASIMILASYON

PANLAPI b, p d, s, l, r, t pang Pam pan mang mam man sing sim sin sang sam san labing labim labin kasing kasim kasin

URI NG ASIMILASYON

ang ponemang /ŋ/ ay nagiging /n/ o /m/ o nanatiling /ŋ/ dahil sa kasunod na tunog. Kapag ikinakabit sa isang salitang-ugat na nagsisimula sa /p/ o /b/, ang /ŋ/ ay nagiging /m/: pang+paaralan = pampaaralan pang+bayan = pambayan pang+politika = pampolitika Nagiging /n/ naman ang huling ponemang /ŋ/ kung ang kasunod ay alinman sa mga sumusunod na ponema: /d, s, l, r, t): halimbawa: pang+dikit = pandikit pang+taksi = pantaksi pang+loob = panloob pang+luto = panluto

DI GANAP NA ASIMILASYON

Bukod sa pagbabagong nagaganap sa ponemang /ŋ/ ayon sa punto ng artikulasyon ng kasunod na tunog, nawawala na rin ang unang ponema ng nilalapiang salita dahil ito ay inaasimila o napapaloob na sa sinusundang ponema. HALIMBAWA: pang- + palo = pampalo - pamalo pang- + tali = pantali - panali

GANAP NA ASIMILASYON

Ang ponemang /d/ sa posisyong inisyal ng salitang nilalapian ay karaniwang napapalitan ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling ponema ng unlapi. (d to r) HALIMBAWA: ma- + dapat = marapat ma- +dunong = marunong may mga halimbawa namang ang /d/ ay nasa posisyong pinal ng salitang nilalapian. Kung ito ay hinuhulapian ng -an o -in, and /d/ ay karaniwang nagiging /r/ HALIMBAWA: lapat = -an + laparan

PAGPAPALIT NG PONEMA

H TO N

Sa ilang halimbawa, ang /h/ bagamat hindi binabaybay o tinutumbasan ng titik sa pagsusulat ng panlaping /-han/ ay nagiging /n/. HALIMBAWA: tawah + -an - tawahan - tawanan

O TO U

Ang ponemang /o/ sa huling pantig ng salitang-ugat na hinuhulapian o salitang inuulit ay nagiging /u/. Sa mga salitang inuulit, ang /o/ ay nagiging /u/ sa unang hati lamang ng salita. HALIMBAWA: dugo + an = duguan

Ito ay kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa /l/ o /y/ ay nilalagyan ng gitlaping -in- , and /i/ at /n/ ay nagkakapalitan ng posisyon. HALIMBAWA: -in- + lipad = nilipad (linipad) -in- + yaya = niyaya (yinaya) -in- + lamon = nilamon -in- + yakap = niyakap -in- + lindol = nilindol

METATESIS

Nagaganap ang pagbabagongitop kung ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito. HALIMBAWA: takip + -an = takipan - takpan kitil + -in = kitilin - kitlin

PAGKAKALTAS NG PONEMA

May mga salitang nagbagago ng diin kapag nilalapian. Maaaring malipat ng isa o dalwang pantig ang diin patungong huling pantig o maaaring malipat ng pantig patungong unahan ng salita. HALIMBAWA: bAsa + -hin = basAhin ka- + sAma + han = kasamahAn larO + -an = laruAn

PAGLILIPAT-DIIN

Pag-uulit ito ng pantig ng salita. Pag-uulit na ito ay maaaring magpahiwatig ng kilos na ginagawa o gagawin pa lamang, tagagawa ng kilos o pagpaparami. HALIMBAWA: aalis, matataas, magtataho, pupunta, masasaya

REDUPLIKASYON

BAHAGI NG PANANALITA

MGA NOMINAL: Panggalan at Panghalip PANDIWA MGA PANURING: Pang-uwi at Pang-abay

salitang tinutukoy ang ngalan ng tao, bagay, pook, hayop o pangyayari.

PANGNGALAN (NOUN)

DALAWANG KLASIPIKASYON NG PANGNGALAN:

A. BATAY SA KUNG ANO ANG PANGNGALAN AY MAY DIWANG PANLAHAT O HINDI PANLAHAT

Una: Ito ay tumutukoy sa tanging ngalan ng tao, bagay, lugar o pangyayari. Nagsisimula sa malaking titik. Halimbawa: Khaleesi; Catriona; Mongo; Davao City; Ms. Universe

PANGANGALAN PANTANGI (PROPER NOUN)

PANGALAWA: ito ay karaniwang ngalan ng tao, bagay, hayop, pook o pangyayari. Hindi nagsisimula sa malaking titik. Halimbawa: babae, aso, lapis, lungsod, paligsahan.

PANGNGALAN PAMBALANA (COMMON NOUN)

B. Batay sa kung ang pangngalan ay tumutukoy sa isang bagay na tahas o hindi tahas.

Ito ay tumutukoy sa bagay na materyal. Tao, hayop, at pagkain.

Tahas (concerete noun?)

Ito ay ang unang uri ng tahas, tumutukoy ito sa pangkat ng iisang uri ng tao o bagay. Lahi, hukbo, kumpol, buwig.

PALANSAK

Pangalawang uwi, tumutukoy lamang sa mga bagay na isinaalang-alang nang isa-sa-isa. tao, sundalo, bulaklak, saging.

DI-PALANSAK

ito ay tumutukoy sa diwa o kaisipan at hindi ang materyal na bagay; ganda, buti, pag-asa, bait.

basal

Ito ay bahagi ng pananalita na inihahali o ipinapalit sa pangngalan upang mabawasa ang paulit-utli na pagbabanggit sa pangngalan na hindi magandang pakinggan. Halimbawa: Panao - ako, siya, sila Paari - akin, kaniya, kanila, amin Pananong - sino, ano, kailan Pamatlig - dito, doon Pamilang - ilan, marami Panaklaw - madla, pangkat

PANGHALIP (PRONOUN)

PANAUHAN NG PANGHALIP

A. UNANG PANAUHAN (nagsisilning tagapagsalita); ako, kami, ko, tayo B. IKALAWANG PANAUHAN (taong kausap0; ikaw, kayo, ka C. IKATLONG PANAUHAN (ang tinutukoy);siya, sila, kanila, kaniya

Ito ay ang salitang tumutukoy sa kilos o galaw ng salita o mga salita sa loob ng pangungusap.

PANDIWA (VERB)

ito ay uri ng pandiwa na may paksa at tuwirang layon. HALIMBAWA: Naglinis ng hardin si Nena.

PALIPAT (TRANSITIVE VERB)

Ito ay uri ng pandiwa na may paksa ngunit walang layong tumatanggap. HALIMBAWA: Ang matiyaga nagwawagi.

KATAWANIN (instransitive verb)

ito ay tinig ng pandiwa na kung ang paksa ay siyang tagaganap ng pandiwa. HALIMBAWA: Ako ay kumukuha ng bilao kina Aling Cora.

TUKUYAN (active voice)

ito naman ay tinig ng oandiwa na kapag ang salitang tagaganap ng kilos o galaw ng pandiwa ay hindi ginagamit sa paksa at ang nasabing tagagana ay nasa hulihan ng pandiwa. HALIMBAWA: Ang bilao ay kinuha ko kina Aling Cora.

BALINTAYAK (passive voice)

POKUS NG PANDIWA

Tawag sa relasyong pansemanteka ng pandiwa at paksa ng pangungusap

Unang pokus: ang paksa ng pangungusap ang tagaganap ng kilos na isinasaad sa pandiwa.; mag-, um-, mang-, maka-, at makapag- HALIMBAWA: Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.

POKUS SA TAGAGANAP

Pangalawa: Nakikita dito ang pandiwa kung ang layon ang paksa/binibigyang diin sa pangungusap (tumatanggap ng kilos ay isang bagay): i-, -an, ipa-, at-in-. HALIMBAWA: KINAIN (-in-) ng bata ang suman at mangga.

POKUS SA LAYON

Ang pinaglalaanan ng kilos ang siyang paksa sa pangungusap; i-, ipang, at ipag- HALIMBAWA; Ibinili ni Wally ng ilaw na kapis ang pinsan ko.

POKUS SA TAGATANGGAP

ang paksa ay lugar o ganapang kilos (walang eksaktong lugar); -an, -han, pag-an, pinag-an, pang-an HALIMBAWA: Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong ang bakuran.

POKUS SA GANAPAN

Ang paksa ay nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa (may eksaktong lugar); -in, -an, -han. HALIMBAWA: Pinagpasyalan ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps ang People's Park.

POKUS DIREKSYON

Nagsasaad ng ang kasangkapan o bagay na ginagamit upang maisagawa ang kilos ng pandiwa ay siyang paksa ng pangungusap; -ipina, -ipang, -maipang. HALIMBAWA: Ipinampunas ko ang mga kasangkapan ang basahang malinis.

POKUS SA KAGAMITAN/INSTRUMENTO

Ang paksa ay nagpapahayag ng dahilan o sanhi ng kilos; i-, ika-, ikapang- HALIMBAWA: Ipinagkasakit niya ang labis na pagtatrabaho.

POKUS SANHI

ASPEKTO NG PANDIWA

Una: ang kilos ay natapos.

PERPEKTIBO

2; Katatapos lamang ng kilos (inuulapian ng panlaping ka- at inuulit ang unang pantig ng salitang ugat)

PERPEKTIBONG KATATAPOS

Ang kilos ay nasimulan na ngunit kasalukuyan pang ginagawa.

IMPERPEKTIBO

Ang kilos ay hindi pa nasisimulan

KONTEMPLATIBO

Ito ay ang salitang naglalarawan o nagbibigay ng katangian at bilang sa panggalan at panghalip. HALIMBAWA: MATAMIS ang inihaing mangga ni Aling Ising.

PANG-URI (ADJECTIVE)

Ito ay nagbibigay turing sa pandiwa, pang-uri, o kapwa pang-abay.

PANG-ABAY (ADVERB)

ito ay uri ng pang-abay na tumutukoy ito sa paraan kung paano ginawa ang isinasaad na aksyon ng pandiwa. HALIMBAWA: Taimtim na pinakinggan ang kanyang awitin hanggang sa huling nota.

PANG-ABAY NA PAMARAAN (ADVERB OF MANNER)

ito naman ay tumutukoy isa panahaon kung kailan naganap ang isinasaad na aksyon ng pandiwa. HALIMBAWA; Ang aking ate ay uuwi bukas.

PANG-ABAY NA PAMANAHON (ADVERB OF TIME)

Ito naman ay tumutukoy sa pook na pinagganapan ng aksyong isinasaad ng pandiwa. Sumasagot ito sa tanong na saan.

PANG-ABAY NA PANLUNAN (ADVERB OF PLACE)

ito naman ay nagsasaad ng pag-aalinlangan at walang katiyakan. HALIMBAWA: Baka umulan na naman.

PANG-ABAY NA PANG-AGAM (ADVERB OF DOUBT)

ito naman ay tumutukoy sa bilang o dami ng isinasaad na pandiwa. Sumasagot ito sa tanong na gaano o ilan. HALIMBAWA: Kaunti ang sumali sa paligsahan ng pagtakbo.

PANG-ABAY NA PANGGANO (ADVERB OF QUANTITY)

Ito naman ay nagsasaad ng pagpapakatotoo o pagsang-ayon.

PANG-ABAY NA PANANG-AYON (ADVERB OF CONSENT)

Ito naman ay nagsasaad ng pagtutol o di pagsang-ayon.

PANG-ABAY NA PANANGGI (ADVERB OF DENIAL OR NEGATION)

ito naman ay nagpapahayag ng panggalang.

PANG-ABAY NA PAMITAGAN (ADVERB OF MANNER)

MGA SALITANG PANGKAYARIAN

Ito ay pang-ugnay na salita o lipon ng mga salita at kataga na ginagamit sa pag-uugnay ng isang salita sa kapwa salita, ng isang parirala sa kapwa parirala, o ng isang pangungusap sa kapwa pangungusap. HALIMBAWA: at; kapag; kasi; samakatuwid; o; upang; ngunit; samantala; na; kaya; habang; sapagkat.

PANGATNIG (CONJUNCTION)

Ito ay pang-ugnay na mga katagang nag-uugnay sa magkakasunod na salita sa pangungusap upang maging maduas o magaan ang pagbigkas ng mga ito. Ginagamit din ang pang angkop upang pag-ugnayon ang mga panuring at ang mga salitang binibigyang turing nito.

PANG-ANGKOP (LIGATURE OR CONNECTOR)

ito ay uri ng pang-angkop na naunang salita ay nagtatapos sa mga KATINIG (consonant) maliban sa titik n. Isinusulat ito nang kahiwalay sa mga salitang pinag-uugnay. Ito ay nag-uugnay ng dalawang salita na kung saan ANG. halimbawa: Ang malinis na hangin ay ating kailangan.

pang-angkp na NA

ito ay isinusulat karugtong ng mga salitang nagtatapos sa mga patinig (vowel). Halimbawa: Pinipigil ng malalaking ugat ng mga puno ang baha.

pang-angkop na -NG

ito naman ay ginagamit kung ang salitang durugtungan ay nagtatapos sa titik na n. HALIMBAWA: Masayang binuksan ni Romina ang kahong natanggap.

pang-angkop na N

ito ay nag-uugnay sa pangngalan, panghalip, pandiwa at pang-abay sa ibang salita sa pangungusap.

PANG-UKOL (PREPOSITION)

ito ay pangkat ng pang-ukol na nagsasaad ng; ukol sa, laban sa, hinggil sa, ayon sa, tungkol sa, para sa. HALIMBAWA: Ang mga aklta na ito ay PARA SA mahihirap.

GINAGAMIT SA PANGNGALANG PAMBALANA.

Ukol kay, laban kay, para kay, tungkol kay, ayon kay, hinggil kay. Halimbawa: Ayon kay Rizal, ang pananaliksik ay nagdaragdag sa ating kaalaman.

GINAGAMIT SA NGALAN NG TANGING TAO.

MGA PANANDA

Ito ay ang katagang ginagamit sa pagtukoy sa tao, bagay, lunan, o pangyayari. Ito ay nahahati sa dalawang uri.

PANTUKOY (determiner or articles)

uri ng pantukoy na tumutukoy sa mga pangngalang pambalana. ANG (isahan) Halimbawa: ANG pinuno ay palaging naglilingkod sa kaniyang mga nasasakupan.

PANTUKOY NA PAMBALANA

ANG MGA (maramihan) HALIMBAWA: Nagtulong-tulongan ANG MGA mag-aaral sa paggawa ng collage.

MGA (maramihan) HALIMBAWA: Ang pinuno ay tinulungan ng kaniyang MGA tagasunod.

Ito ay tumutukoy sa pantanging ngalan ng tao.

PANTUKOY SA PANTANGI

SI (isahan) HALIMBAWA: Si Gng. Roa ay isang mabuting guro.

SINA (maramihan) Halimbawa: Nanguna sa paglilinis ng barangay sina G. at Gng. Dela Cruz.

NI (isahan) Halimbawa: Napagalitan NI coach gab ang mga manlalaro dahil hindi sila dumating sa oras.

NINA (maramihan) Halimbawa: Hindi ikinatuwa ng guro ang pag-aaway NINA Elsa at Luis. KAY (isahan) Halimbawa: Ibinahagi ni Sofia ang kaniyang panghimagas kay Sam. KINA (maramihan) Halimbawa: Nakipagkasundo na si Elai kina Juan at Pedro.

ito ay nagpapakilala ng ayos ng mga bahagi ng pangungusap. Ang AY ay palatandaan ng ayos na pangungusap. Ibinabadya nito ang karaniwang ayos pangungusap. Ang una ang panag0uri sa paksa ay nilalagyan ng pagbabago. Palatandaan ito na inilipat ng posisyon ang bahaging paksa ng pangungusap. Ito ay pangdugtong sa mga pangungusap na di-karaniwang ayos. HALIMBAWA: Ako ay galing sa banyo.

PANGAWING (CONJUNCTION)

ito ay binubuo ng salitang-ugat lamang, walang panlapi, hindi inuulit at walang katambal. Halimbawa; Alay, Kahoy, Bango at iba pa.

PAYAK (root word)

Ito ay mga salitang binubuo ng salitang-ugat na may kasamang isa o higit pang panlapi. Sa unahan, gitna, hulihan or makabilahan nagdudugtongan o nadaragdagan. halimbawa: MAtubig; sumpaAN; TAtapangAN; sUMikap

MAYLAPI (SUFFIX)

Ito ay tumutukoy sa pagbuo ng salita sa papapagitan ng pagsasama ng PANLAPI at SALITANG-UGAT. halimbawa: um- + ikot = umikot -hin + sabi = sabihin -um- at sama = sumama

PAGLALAPI

Uri ng panlapi na ikinakabit sa unahan ng salitang-ugat. HALIMBAWA: um- + awit = umawit

UNLAPI

Isinisingit (unahang katinig at kasunod na patinig) nagagamit lamang ito kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa katinig. halimbawa: -in- + kain = kINain.

GITLAPI

ito naman ay ikinakabit sa hulihan ng salitang-ugat. halimbawa: -in + gamot = gamotin.

HULAPI

MGA PARAAN NG PAGLALAPI

PAG-UUNLAPI um- + alis = umalis PAGGIGITLAPI -um- + talikod = tumatalikod PAGHUHULAPI -in + walis = walisin PAG-UUNLAPI AT PAGGIGITLAPI Mag- + -um- + sikap = magsumikap PAG-UUNLAPI AT PAGHUHULAPI (KABILAAN) Pag- + tibay + -an + pagtibayin PAGGIGITLAPI AT PAGHUHULAPI -in- + taas + -an = tinataasan. PAG-UUNLAPI, PAGGIGITLAPI, AT PAGHUHULAPI (LAGUHAN) Pag- + -um- + sikap + -an + Pagsumikapan.

Ang buong salita ay inuulit o kaya naman, ang isa o higit pang patinig ay inuulit.

INUULIT

Inuulit ang buong salitang-ugat. Halimbawa: gabi - gabi-gabi

PAG-UULIT SA GANAP

Bahagi lamang ng salita ang inuulit. Halimbawa: Ang patinig na may kayariang Katinig Patinig Katinig (KPK), ang inuulit ay unang katinig at kasunod na patinig na pantig. Lukso - lulukso

pag-uulit na di ganap

Ito ay tawag sa pagsasama ng dalawang salita.

TAMBALAN

Nagkakaroon ng iba sa isinasaad ng mga salitang pinagsama. Ang dalawang salitang pinagtambal ay nagkakaroon ng ikatlong kahulugang iba kaysa isinasaad ng mga salitang pinagsama: Halimbawa: Bahag + hari = bahaghari patay + gutom = patay-gutom.

MGA TAMBALANG GANAP

Pinagsamang dalawang salita na nanatili ang kahulugan. Halimbawa: Bahay-kubo (ang bahay ay tirahan ng tao at ang kubo ay maliit na bahay)

MGA TAMBALANG DI-GANAP

BAHAGI NG PANGUNGUSAP

Ito ay lipon ng mga salita na nagpapahayag ng buong diwa.

PANGUNGUSAP

Ito ang pinag-uusapan sa pangungusap.

PAKSA/SIMUNO (SUBJECT)

Nagsasabi simuno tungkol sa paksa.

PANAGURI

AYOS NG PANGUNGUSAO

Sa ayos na ito, nauuna ang panaguri kaysa simuno/paksa. (walang ''ay'' sa pangungusap) Ex. Watak-watak kami.

KARANIWANG AYOS.

Sa ayos na ito, nauuna ang paksa at ginagamit ng panandang ''ay''. Ex. Lahat ng tao ay may natatagong talento.

DI-KARANIWANG AYOS.

LAYON NG PANGUNGUSAP.

Ito ay ang pangungusap na naglalahad ng isang katotohanang bagay. Nagtatapos ito sa tuldo. Ex. Nakatulog si Abby habang nagbabasa ng aklat.

PASALAYSAY O PATUROL

Pangungusap na nag-uutos at nagtatapos din ito sa tuldok. Ex. Hanapin ang mga nars.

PAUTOS

Ito ay pangungusap na humihingi ng impormasyon kaugnay ng isang bagay. Nagtatapos ito sa tandang pananong. Ex. Saan kaya ako naroroon?

PATANONG

ito ay pangungusap na nagsasaad ng matinding damdamin. nagtatapos ito sa tandang padamdam. Ex. Aba, parang may prusisyon!

PADAMDAM

MGA WASTONG GAMIT NG MGA SALITA.

ito ay karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga kaugnayang pangungusap at ito ang panimula ng katulong na sugnay.

NANG Ex. Mga-impok ka NANG may magamit ka sa oras ng pangangailangan. Matutong magbanat ng buto NANG hindi naghihikahos sa buhay.

NANG nagmula sa ''a'' at inangkupan ng ''ng'' at inilagay sa pagitang ng PANDIWA (verb) at ng PaNURING (adjective) nito. Ex. Nag-iisip NANG mabuti si Edward bago mabuo ang kanyang desisyon.

Ginagamit sa gitna ng dalawang salitang inuulit. Ex. suklay nang suklay mag-ipon nang mag-ipon

Ito naman ay ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng pandiwang palipat.

NG Ex. Nagkamit siya NG karangalan dahil sa pagsisikap niya sa pag-aaral.

Ginagamit na pananda ng aktor o tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak. Ex. Tinulungan NG guro na makatapos ng pag-aaral ang kanyang mag-aaral.

Ginagamit kapag nagsasaas ng pag-aari ng isang bagay o katangian. Ex. Ang ani NG magsasaka ay pinagbili sa malaking halaga.

Ito ay ginagamit kapag sinusundan ng PANGNGALAN (noun)

MAY EX. May pera sa basura.

Ginagamit kapag sunusndan ng PANDIWA (verb) EX. MAY dadaluhan kaming handaan sa linggo.

Ginagamit kapag sinusundan ng PANGHALIP PANAO SA KAUKULANG PAARI. EX. MAY kanya-kanyang bahay na ang anim na anak ni Mang Danilo. Ang mga anak ni Aling Anna ay MAY kani-kanila nang kabuhayan.

Ginagamit kapag may napapasingit na kataga sa salitang sinusundan nito.

MAYROON EX. MAYROON pa bang kape at asukal? MAYROON pa sana akong gustong sabihin.

Ginagamit sa panagot ng tanong. Ex. May pera kaba? MAYROON May naipasa ka bang takdang-aralin? MAYROON

Ito ay nangangahulugan ng pagsusuri o pagsisiyasat sa uri, lakas, o kakayahan ng isang tao o bagay.

SUBUKIN Ex. SUBUKIN mong pangaralan siya t baka makinig sa'yo. SUBUKIN mo ang katapatan ng kaniyang niloloob sa iyo.

Ito naman ay nangangahulugan ng pagmamanman upang malaman ang ginagawa na tao o mga tao.

SUBUKAN EX. SUBUKAN natin kung saan talaga siya nakatira. SUBUKAN mo nga ang anak mo kung saan siya nagpupunta pagkatapos ng klase.

Ito ay nangangahulugan ng pag-alis o pagpawi ng isang bagay.

PAHIRIN EX. PAHIRIN mo ang sobrang pawis sa iyong labi. PAHIRIN mo ang pawis sa iyong likod.

Ito naman ay nangangahulugan ng paglalagay ng isang bagay.

PAHIRAN ex. PAHIRAN mo ng manzanilla ang tiyan ng sanggol.

Tinutukoy nito ang tiyak na bahaging titistisin.

OPERAHIN EX. nakatakdang OPERAHIN ang mga mata ni Mang Juan sa Martes.

Tinutukoy nito ang tao hindi ang bahagi ng katawan.

OPERAHAN Ex. Ooperahan na ng doktor ang naghihirap na bulag.

Ito ay ginagamit kpag binabanggit ang bagay na pinagtatanggalan ng kung ano man.

PUNASIN Ex. Punasin mo ang alikabok sa mesa.

Ito ay ginagamit kapag ang binabanggit ay ang bagay na pinagtatanggalan ng kung ano man.

PUNASAN ex. PUNASAN mo ang mesa.

Ito ay ang kinalalagyan ng pino (doorway). Ito rin ang bahaging daraanan kapag bukas na ang pinto.

PINTUAN ex. Nakaharang sa PINTUAN ang bagong biling refrigerator.

Ito ay bahagi ng daanan na isinasara o ibinubukas.

PINTO Ex. Tiyaking nakakandado nang mabuti ang PINTO bago matulog sa gabi.

To leave something. Ito ay nangangahulugang huwag isama/dalhin.

IWAN ex. IWAN mo na siya at mahuhuli ka sa lakad.

To leave something to somebody Ito ay nangangagulugang bigyan ng kung ano ang isang tao.

IWANAN ex. IWANAN mo ako ng pambili ng gamot ng anak mo.

Ito ay ang panakip sa palayok o kawali.

TUNGTONG Ex. Hindi makita ni Mang Efren ang tungtong ng palayok sa kusina.

Ito ay pagyapak sa ano mang bagay.

TUNTONG Tumtuntong siya sa mesa upang maabot ang bumbilya.

Ito ay pagbakas o paghanap sa bakas ng ano mang bagay.

TUNTON Hindi ko matunton kung saan na nagsuot ang aming tuta.

Ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig maliban sa W at Y.

DIN AT DAW ex. Masakit DAW ang ulo ni Malou kaya hindi siya nakapasok sa klase. Magtatanghal DIN ng dula ang Kagawaran ng Filipino.

ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at sa malapatinig na W at Y.

RIN AT RAW Ex. Ikaw RAW ang napipisil ng mga hurado na kakatawan sa ating pamanstasan. May bahay RIN sa Malabon sina Mr. Lingkod.

Ay pangatnig na panubali (conjunction)sa ito ay ginagamit sa hugnayang (pagdugtongin) pangungusap.

KUNG ex. Dadalo ako sa parti KUNG papayagan ako ng aking mga magulang

Ito naman ay nanggaling sa panghalip na panao KO at inaangkopan lamang ng NG

KONG ex. Gusto kong tulungan ka ngunit kailangan mo munang tulungan ang iyong sarili.

Tumutukoy sa bagay (precede the object to be swept)

WALISIN ex. Walisin natin ang basura sa daan.

tumutukoy sa lugar (precede the name of the place to be swept0

WALISAN ex. Walisan natin ang tabing-ilog.

Mga baytanng at inaakyatan at binababaan sa bahay o gusali.

HAGDAN ex, Mabilis niyang inakyat ang HAGDAN upang marating ang klinika.

Bahagi ng bahay na kinalalagyan ng hagdan.

HAGDANAN Ex. Matibay ang HAGDANAN ng knilang bahay kaya hindi gumuho ang hagdan niyo matapos ang lindol.

Ito ay panghalip panao (pronoun)

SILA Ex. Sila ay mabubuting anak.

Panandang pangkayarian sa panggalan.

SINA ex. Sina Ned at Olenna ay mabaubuting anak.

Ito ay panandang pangkayarian sa pangngalan katulad ng sina. Walang salitang kila sa Balarilang Filipno

KINA Ex. Kina Malou gaganapin ang pagdiriwang.

sumunod sa payo o pangaral.

SUNDIN Ex. Sundin mo ang payo ng iyong mga magulang kung ayaw mong maligaw ng landas.

Gayahin ang ginagawang iba o pumunta sa pinuntahan ng iba.

SUNDAN Ex. Sundan mo ang demonstrasyon sa telebisyon kung nais mong magluto.

Ito ang wasto. Sinusundan ito ng pangngalang pinagsanhian ng isang pangyayari.

DAHIL SA ex. Hindi siya nakapasa sa pagsusulit DAHIL SA hindi niya pagsunod sa panuto.

Ito ay mali. ang dahilan ay pangngalan mismo.

DAHILAN SA Ex. Paninira sa mga kasamahan sa trabaho ang naging DAHILAN ng pagkasira ng reputasyon ni Romano.

MGA TAYUTAY (FIGURE OF SPEECH)

Payak itong paghahambing ng dalawang bagay na magkaiba at gumagamit ng mga salita at pariralang gaya ng sumusunod: Tulad ng (katulad ng) gaya ng (kagaya ng) para ng (kapara ng) Animo'y kawangis ng (wangis ng) Anaki'y at iba pa. EX. Ang buhay ay parang gulong na minsa'y nasa ibabaw at minsa'y nasa ilalim.

PAGTUTULAD (SIMILE)

tiyakin itong naghahambing ng dalawang bagay na magkaiba at hindi na gumagamit ng mga pariralang katulad ng, para ng, animo ay, iba pa, na gaya ng pagtutulad. EX. Siya'y langit na di kayang abutin ninuman.

PAGWAWANGIS (METAPHOR)

Inaaring tao rito ang mga bagaya na walang buhay sa pamamagitan ng pagkakapit sa mga ito ng mga gawi o kilos ng tao. ex. Nahiya ang buwan at nagkanlong sa ulap.

PAGBIBIGAY-KATAUHAN (PERSONIFICATION0

Ang karaniwang bagay ay kinakausap na parang tao o kinakausap ang isang tao na parang nariin sa kaharap gayong wala naman doon. Ex. Tukso, layuan mo ako.

PAGTAWAG (Apostrophe)

Sadyang pinaliliit o pinalalaki ang kalagayan o katayuan ng tao, bagay,o pangyayari. Ex. Umuulan ng dolyar kina pilar nang dumating si Seman.

PAGMAMALABIS (HYPERBOLE)

nagpapalit ng ngalan o tawag ng bagay/taong tinutukoy. Ex. Gampanan mo ang iyong pagiging haligi ng tahanan.

PAGPAPALIT-TAWAG (METONYMY)

Binabanggit dito ang bahagi bilang [agtukoy sa kabuuan. Ex. Balak niyang hingin ang kamay ng dalagang kanyang napupusuan.

PAGPAPALIT-SAKLAW (SYNECHDOCHE)

Ang pahayag na ito ay gumagamit ng mga salitang magkasalungat ng kahulugan na pinag-uugnay. Ex. Bumaba-tumaas____ ang masong inihampas sa bato. Ikaw ang puno't dulo ng aking mga kasawian sa buhay.

PAGTATAMBIS (OXYMORON)

Pahayag ito na nangungutya ngunit ginagamitan ng pananalita na tila kapuri-puri. Ex. Kay gandang lumakad ng kasintahan mo, nag-uumpugan ang mga tuhod.

PAG-UYAM (IRONY)

Tinatawag din itong balintura. Pahayag ito ng damdaming wari'y salungat o laban sa likas na pagkukuro, gayunman ay maipaliwanag na nagsasaad ng katotohanan. EX. Tubig, tubig kahit saan, ngunit ni isang patak ay walang mainom.

PABILAGHO (PARADOX)

Ito ay pag-uulit ng huling salita sa taludtud upang gawing unang salita sa susunod na taludtud na may dagdag na kaisipan. Ex. matay ko man yatang pagili't PIGILIN PIGILIN ang sintang sa puso'y tumiim;

PAUGNAY (ANADIPLOSIS)

Pag-uulit ito sa unang bahagi ng pahayag o ng isang taludtod. ex. Kabataan ang pag-asa ng bayan. Kabataan ang sanhi ng pagsisikap ng magulang.

ANAPORA

pag-uulit sa huling bahagi ng pahayag o taludtod. ex. Ang Konstitusyon ay para sa mamamayan, gawa ng mamamayan at mula sa mamamayan.

EPIPORA

Paggamit ito ng mga salitang magpapabawas sa tindi ng kahulugan ng orihinal na salita. Ex. Sumakabilang-buhay (patay) na ang magiting na sundalo.

PAGLUMANAY (EUPEMISMO)

uri ng pagpapahayg na hindi naman talaga kailangan ng sagot kundi ang layunin ay maikintal sa isipan ng nakikinig ang mensahe. Ex. May magulang bang nagtatakwil ng anak?

TANONG RETORIKAL.

Isinasagawa sa pamamagitan ng ga tunog o himig ng mga bagay o hayop na pinagmulan nito.

PAGHIHIMIG O ONOMATOPEYA

Pag-uulit ng mga tunog-tinig o magkatulad na titik o pantig na inisyal na bahagi ng salita. Ex. Makikita sa mga mata ni Maria ang mga masasayang nangyari sa kaniyang kasama ni Marco.

PAG-UULIT (ALLITERATION)

Ito ay galing sa salitang-ugat na TITIK at unlaping PANG (na naging PAN dahil sa impluwensiya ng unang letra ng salitang ugat) at hulaping AN.

PANITIKAN ito ay nagpapahayg ng damdamin ng tao tungkol sa iba't ibang bagay sa daigdig, pamumuhay, at sa kaugnay ng kanilang kaluluwa sa dakilang Lumikha (G.Azarias) Ito ay bungang-isip na isinatitik (G. Abadilla) Ito ay nasusulat na mga tala ng pinakamabuting kaiisipan at damdamin (W.J. Long)

Ang pinakabatayan ng pananampalatayang Kristiyano.

BIBLIYA (Aramaic, Latin, Griyego, Hebreo)

Batayan ng pananampalataya ng mga Muslim

KORAN (QUR'AN)

Kinatutuhanan ng kaligiran ng mitolohiya o palaalamatan ng Gresya (Greece)

ILLIAD AND ODYSSEY (Homer)

Pinakamahabang epiko sa buong daigdig. naglalaman ng kasaysayan ng mga dating Indio at ang kanilang pananampalataya.

MAHABHARATA NG INDIA (Sanskirt)

Naglalarawan ng pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon.

Canterbury Tales (Geoffrey Chgaucer) (Old english)

Ito ang nakatawag pansin sa karumal-dumal na kalagayan ng mga alipin at naging batayan ng demokrasya.

UNCLE TOM'S CABIN (Harriet Beecher) (Modern English)

nagtataglay ng ulat hinggil sa pananampalataya, moralidad, at pag-uugali ng mga Italyanong noong unang panahon. Nagbibigay ng pananaw sa impyerno, langit at purgatoryo.

DIVINA COMEDIA (Dante Alighieri) (Vulgar Italian)

Nagpapahayag ng katangiang panlahi ng mga Kastila at ang kanilang alamat at kasaysayang pambansa noong unang panahon.

EL CID COMPEADOR (Espanyol)

nagsasaad ng ugaling pampamahalaan, panlipunan, oangkabuhayan at panrelihiyon ng Arabiya at Persya.

Isanlibo at Isang Gabi (Arabic at Persyano)

Naging batayan ng pananampalataya, kalinangan at karunungan ng mga Intsik.

AKLAT NG MGA ARAW NI CONFUCIUS (Chinese)

Nakapaloob ang kulto ni Osiris at ng Mitolohiya at teolohiyang Ehipsio.

Aklat ng mga Patay ng Ehipto.

Kinapapalooban ng Roncesvalles at Doce Pares ng Pransiya bg nagsasalaysay ng Gintong Panahon ng ka-Kristiyanuhan at ng dating makulay na kasaysayan ng Pranses.

AWIT NI ROLANDO.

Anyo ng panitinikan na patalata o ang karaniwang takbo ng pangungusap at gumagamit ng payak at direktang paglalahad ng kaisipan.

PROsa

anyo ng panitikan na pataludtod, may sukat at tugma o malayang taludturan at gumagamit ng masining at matalinhagang salita.

PATULA

Mga salaysayin itong hubad sa katotohanan ngunit ang layuni''y gisingin ang ispan ng mga bata sa mga pangyayaring makahuhubog sa kanilang ugali at pagkilos. Natutungkol sa mga hayop ang kwentong it.o.

PABULA

kwento o salaysay na hango sa banal na kasulatan na naglalayong mailarawan ang isang katotohanang moral o ispiritwal sa isang matalinghagang paraan.

PARABULA

Ito ay mga salaysaying hubad sa katotohanan. Tungkol sa pinagmulan ng bagay ang paksa rito.

ALAMAT

Mga likhang-isip lamang ng mga manunulat. Ang mga maikling salaysaying ito na ang tanging layunin ay makapagbigay-aral sa mga mambabasa.

ANEKDOTA

Ito ay isang pagpapahayag na binibigkas sa harap ng mga tagapakinig. Ang layunin nito ay humikayat, magbigay ng impormasyon, mangatwiran, magpaliwanag at magbigay ng opinyon o paniniwala.

TALUMPATI

ito ay pagpapahayag ng karu-kuro o opinyon ng may-akda tungkol sa isang suliranin o pangyayari.

SANAYSAY

Ito ay itinatanghal sa ibabaw ng entablado o tanghalan. Nahahati ito sa ilang yugto at sa bawat yugto ay maraming tagpo.

DULA

Ito ay isang paglalahad ng mga pang-araw-araw na pangyayari sa lipunan, pamahalaan, mga industriya at agham, mga sakuna, at iba pang paksang nagaganap sa buong bansa o maging sa ibayong dagat.

BALITA

Ito ay tala o mga nakasulat tungkol sa mga pangyayari ng nakaraan.

KASAYSAYAN

Ito ay tala ng kasaysayan ng buhay ng isang tao. Maaaring ito ay pang-iba o pansarili.

TALAMBUHAY

Ito'y isang mahabang salaysaying nahahati sa mga kabanata. Hango sa tunay na byhay ng tao ang mga pangayayari at sumasakop sa mahabang panahon. Ginagalawan ito ng maraming tauhan.

NOBELA

Kuwentong hingil sa pinagmulan ng sansinukuban, diyos at diyosa at iba pang mga mahiwagang nilikha.

MITOLOHIYA

nasusulat bunga ng isinasagawang pananaliksik, pagsusuri, pag-aaral at iba pa.

ULAT

Elemento ng tula na tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtod ng bumubuo sa isang saknong.

Sukat (Meter)

Ito ay ang isang grupo sa loob ng isang tula na may dalawa o maraming linya o taludtod.

Saknong (Stanza)

Ito ay mayroon sa isang tula kapag huling pantig ng huling salitang bawat taludtod ay magkasing-tunog.

TUGMA (RHYME)

Isang sangkpa ng tula na may kinalaman sa tinatagong kahulugan ng tula.

TALINHAGA (FIGURE OF SPEECH, ALLEGORY)

Ito ay kinakailangang taglayin ng isang tula ng maririkit na salitaa upang masiyahan ang mambabasa gayon din mapukaw ang damdamin at kawilihan.

KARIKITAN (BEAUTY)

Uri ng akdang patula na naglalarawan ng mahahalagang mga tagpo o pangyayari sa buhay, halimbawa'y ang kabiguan sa pag-ibig, ang mga suliranin at panganib sa pakikidigma o kagitingan ng mga bayani.

TULANG PASALAYSAY

Ito ay nagsasalaysay ng mga kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat nauukol sa mga kababalaghan. Ito ay nagbubunyi sa isang alamat o kasaysayan ng naging matagumpay laban sa mga panganib at kagipiyan.

EPIKO

Ang mga ito ay may paksang hango sa pangyayaring tungkol sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran, at ang mga tauhan ay mga hari at reyna, prinsipe at prinsesa.

AWIT AT KORIDO.

Ito ay may sukat na labindalawang (12) pantig at inaawit nang mabagal sa saliw ng gitara

AWIT

Ito ay may sukat na walong (8) pantig at binibigkas sa kumpas ng martsa.

KORIDO

Ito ay may himig na awit dahilang ito ay inaawit habang may nagsasayaw. Ito ay nilikha noong unang panahon. Sa kasalukuyan ay nagpapasama na ito sa tulang kasaysayan na may anim na hanggang walong pantig.

BALAD

Ito ay tulang naglalahad ng mga masidhing damdamin, imahinasyon, at karanasan ng tao at kadalasang inaawit.

TULANG LIRIKO

ang karaniwang paksa ng uring ito ay pag-ibig, kawalang pag-asa o pamimihagti, pangamba, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan

AWITING BAYAN

Ito ay may layuning mahlarawan ng tunay na buhay sa bukid.

PASTORAL

Ito ay tulang may labing-apat (14) na taludtod hinggil sa damdamin at kaisipan, may malinaw na batiran ng likas na pagkatao, at sa kabuuan, ito ay naghahatid ng aral sa mababasa.

SONETO

Nagpapahayag ng damdamin o guniguni tungkol sa kamatayan o kaya ay tula ng pananangis.

ELEHIYA

Awit na pumupuri sa Diyos o Mahal na Birhen at nagtataglay ng isang kaunting pilosopiya sa buhay.

DALIT

Nagpapahayag ng isang papuri o oanaghoy o iba pang masiglang damdamin; walang tiyak na bilang ng pantig o tiyak na bilang ng taludtodsa isang saknong.

ODA

Tulang sadyang isulat upang itanghal sa entablado.

TULANG PANDULAAN

Angkop ang uring ito ng dula sa mga tunggaliang nagwawakas sa pagkasawi o pagkawasak ng panguanhing tauhan.

TRAHEDYA

Isang gawa na ang sangkap ay piling-pili at ang pangunahing tauhan ay may layong pukawin ang kawilihan ng manonood. Nagwawakas ito ng masaya. Ang tunggalian ay karaniwang nagtatapos sa pagkakasundo ng mga tauhan na siyang nakapagpapasiya sa damdamin ng manood.

KOMEDYA

Ito ay karaniwang ginagamit sa lahat ngmga dukang musikal, kasama na ang opera. Ngunit ngayon ito ay may kaugnayan sa trahedya tulad din ng parsa sa komedya. Ang sangkap ng uring ito ng dula ay malungkot ngunit naging kasiya-siya ang katapusan para sa pangunahing tauhan ng dula.

MELODRAMA

Isang uri ng dula na ang layunin ay magpasiya sa pamamagitan ng mga kawing-kawing na mga pangyayaring nakatatawa.

PARSA

Ang paksa ng ganitong uri ng dula ay may karaniwang pag-uugali ng tao o pook.

SAYNETE

Dulang musikal na karaniwang binubuo ng tatlong akto tungkol sa pag-ibig, kasakiman at poot.

ZARZUELA

nagpapakita ng hidwaan at labanan ng Kristiyano at di-Kristiyano

MORO-MORO

Pagtatanghal tungkol sa paghihirap at kamatayan ni Hesus

SENAKULO

Ang paghahanap nina Reyna Elena at Constantino sa krus nga pinagkuanan ni Hesus

TIBAG

Nagpapakita ng paghahanap ng matutuluyan nina Maria at Jose para doon isilang ang sanggol na si Jesus.

PANUNULUYAN

Tula ng pagtatalo, pangangatwiran at tagisan ng talino

TULANG PATNIGAN

Ito ay batay sa alamat ng singsing ng isang prinsesa na naihulog niya sa dagat sa hangarin nitong mapangasawa ang kasintahang mahirap. Hinamon niya ang mga binatang may gusto sa kaniya at sisirin ang singsing sa dagat at ang makakakuha'y pakakasalan niya. Sa larong ito, isang kunwari ay matanda ang tutula hinggi; sa dahilan ng laro;pagkatapos ay paiikutin ang isang lumbo o tabo na may tandang puti at ang sinumang matapatan ng tandang ito paghinto ay siyang tatanungin ng dalaga ng mga talinghaga.

KARAGATAN

ito ang humahalili sa karagatan. Ito ay palogsahan ng husay sa pagbigkas at oangangatwiran nang patula. Ang mga pangangatwiran ay hango sa Bibliya, sa mga sawikain, at mga kasabihan. Karaniwang nilalaro upang aliwin ang mga namatayan.

DUPLO

Ito ay pumalit sa duplo at ito ay sa karangalan ng Sisne ng Panginay na si Francisco Balagtas Baltazar. Ito ay tagisan ng talino sa pagbigkas ng tula, bilang pangatwiran sa isang paksang pagtatalunan.

BALAGTASAN

ANG MGA PANAHON NG PANITIKAN SA PILIPINAS

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang pasalindila (oral). Tumatalakay sa paraan ng pamumuhay (way of life) ng ating mga ninuno. Nagpapatunay na MAY SIBILISASYON/KABIHASNAN na ang mga katutubo sa Pilipinas bago dumating mga mga Kastila. Matatagpuan din sa mga palayok, banga, kawayang bumbong, at iba pa kung nakasulat.

PANAHON NG KATUTUBO/PRE-KOLONYAL.

Epiko ng Ifugao na kahawig ng Ramayana ng India. Nagpakasal ang magkapatid na si Bugan at Wigan.

ALIM

Epiko ng Ifugao na tungkol sa pakikipagsapalaran ni Aliguyan ng Gomhandam.

HUDHUD

Epiko ng Muslim na tungkol sa pinagmalupitan ang dalagang si Bidasari; patay kung araw at buhay kung gabi.

BIDASARI

Epiko ng Muslim na tungkol sa prinsipe na ubod ng tapang at lakas. Namatay siya at muling nabuhay.

BANTUGAN

Epiko ng muslim na itinuturing na alamat ng Mindanao. Namatay si Sulayman at muling nabuhay.

INDARAPATRA AT SULAYMAN

Epiko ng Tagalog na tungkol sa kasaysayan ng pagsusugo ng Haring Soledan sa kanyang tatlong anak na sina Bagtas, Mandukit at Dikyaw.

KUMINTANG

Epiko ng Bisaya na tungkol sa kasaysayan ng pag-iibigan ng mga Bathala ng mga taga-Iloilo, Antique, at Aklan. Pinakamahaba at pinakamatandang epiko ng Panay.

HINILAWOD

Epiko ng Bisaya na tungkol sa kalipunan ng mga kautusan ng pamahalaan.

LAGDA

Epiko ng bisaya na tungkol sa kasaysayan ng mga nagsitakas na sampung datung Malay dahil sa kalupitan ni Sultang Makatunaw ng Borneo.

MARAGTAS

Epiko ng bisaya na tungkol sa katipunan ng mga tuntunin ng kabutihang asal at ng mga salaysay na panghalimbawa sa mga nasabing tuntunin.

HARAYA

Epiko ng Bikolano na tungkol sa hulwaran ng mabuting pamumuhay ng mga taga bikol.

IBALON AT ASLON

Epiko na ilokano na tungkol sa isang akda ni Pedro Bukaneg. Ito ang pinakasikat na epiko ng mga Ilokano.

BIAG (BUHAY) NI LAM-ANG

MGA AWITING BAYAN

Awit pagpapatulog sa bata

OYAYI/HELE

Awit sa paggawa o lunday.

KALUSAN

Awit tungkol sa PAG-IBIG

KUNDIMAN AT BALITAW

Awit sa panliligaw o kasal.

DIONA

Awit sa pandigma.

KUMINTANG

Awit sa pagsamba sa anito o panrelihiyon o pandalangin sa Birhen.

DALIT/HIMNO

Awit pagdadalamhati o pagluluksa sa patay.

DUNG-AW

Awit sa pagsasagwan.

SOLIRANIN

Awit sa pamamangka.

TALINDAW

Awit sa pakikipag-kaibigan

SALAGINTOK

Awit para sa tagumpay

SAMBOTANI

Awit sa paglilibing

UMBAY

Ito ay pahulaan o patuturan ng may doble o nakatagong kahulugan na nilulutas at nasa anyong patula.

MGA BUGTONG

Ginagawa ito uang subukin ang katalasan ng isipan at ito ay binabanglangkas sa anyong tuluyan.

PALAISIPAN

Mga butil ng karunungang hango sa karanasan ng matatanda, nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang asal ng ating mga ninuno.

SALAWIKAIN

Mga kasabihang walang natatagong kahulugan.

SAWIKAIN

Ginagamit na pangkulam o pang-ingkanto.

BULONG

Sa panahong ito ang panitikan ng Pilipinas ay karaniwang pasulat; tumatalakay sa paksang panrelihiyon; salamin ng kulturang kanluranin (western); at karaniwang nakasulat sa wikang Espansyol.

PANAHON NG KOLONYALISMONG KASTILA.

ito ang kauna-unahang aklat panrelihiyon, ang laman ay ang sampung utos ng Diyos, utos ng Santa Inglesia Katoliko, Pitong kasalanan Mortal, Pangungumpisal at katesimo. Nina Padre de Placencia at Padre Domingo Nieva (1593) (bilinggwal na katesismo; aklat ng mga panalangin atbp.

DOCTRINA CRISTIANA

Ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Naglalaman ito ng talabuhay ng mga santo, nobena, at mga tanong at sagot tungkol sa relihiyong Kristianismo ni Padre Blancas de San Jose. (novenario; aklat ng nobena/debodsyon sa Mahal na Birhen)

NUESTRA SENORA del ROSASRIO

Ang kauna-uanahang nobelaa na nailimbag sa Pilipinas.

BARLAAN AT JOSAPHAT

Aklat na naglalaman ng buhay at pagkakasakit ni Hesus. Ito ang karaniwang binabasa o inaawit tuwing Mahal na Araw.

ANG PASYON

Sino-sino ang manunulat ng PASYON?

Padre Gaspar Aquino de Belen Luis de Guian Padre Mariano Pipapil (pinakagamitin) Padre Aniceto dela Merced

Aklat na isinulat ni Padre Modesto de Castro (Ama ng klasikang Tuluyan sa tagalog) pagsusulatan ng dalawang magkapatid, sin Urbana at Felisa mangaral sa mga kabataan sa siyudad at sa lalawigan tungkol sa pag-uugali , kilos at makabagong kabihasnan.

URBANA AT FELISA

Ito ay isinulat ni Padre Miguel Lucio Bustamante, isang pransiskano. Ang matsing suotan man ng makisig na pananamit ay matsing pa rin.

SI TANDANG BASIO MACUNAT

Ito ang kauna-unahang aklat na pangwikang nalimbag sa Tagalog na sinulat ni Padre Francisco de San Jose sa Tulong ni Tomas Pinpin, ang kauna-unahang manlilimbag na Pilipino.

ARTES Y REGLA DE LA LENGUA TAGALA

Aklat ng talasalitaang tagalog, ang kauna-unahang talasalitaan na sinulat ni Padre Pedro de San Buenaventura noong taong 1613.

VOVABULARIO DE LA LENGUA TAGALA

Ito ay may walong pantig; tulang maromansa kung saan ang mga tauhan ay may kakayahang supernatural; halimbawa, Ibong Adarna, Don Juan Tenosa, Bernardo Carpio.

KORIDO

May labindalawang pantig; tulang maromansa kung saan nakaharap sa mga pakikipagsapalaran ang mga tauhan at hango sa tunay na buhay; halimbawa, Florante at Laura, Buhay ni Segismundo.

AWIT

Ito ay may mga anino ng mga tau-tauhang gawa sa karton na nasa likod ng outing tabing na iniilawan ng gasera/lamp sa likuran.

KARILYO (PUPPET SHOW)

Sa panahong ito, ang panitikan ng Pilipinas ay tumutuligsa sa pang-aabuso ng gobyernong kolonyal; nagkikintal ng pagkamakabayan; humihingi ng reporma; humuhubog ng sariling pagkakakilanlan ng mga Pilipino;nakasulat sa Espansyol (sapagkat nais nilang mabago anag mga Kastila; hindi pa nila nais ang maging malaya)

PANAHON NG KILUSANG PROPAGANDA/PAGBABAGONG DIWA/PAGBABAGONG-ISIP

TATLONG HALIGI NG PANITIKANG PROPAGANDA.

JOSE RIZAL MARCELO H. DEL PILAR GRACIANO LOPEZ-JAENA

Jose Rizal (Laong -laan/Dimasalang)

EL FILIBUSTERISMO AT NOLI ME TANGERE

NOLI ME TANGERE (TOUCH ME NOT)

Ang Noli Me Tangere ay isang nobelang isinulat ni Dr. Jose Rizal at inilathala noong 1887. Ito ang kauna-unahang nobela ni Rizal at nagsilbing inspirasyon sa kilusang rebolusyonaryo laban sa kolonyalismong Espanyol sa Pilipinas. Ang pamagat nito ay hango sa salitang Latin na nangangahulugang "Huwag Mo Akong Salingin", na tumutukoy sa pagiging sensitibo at delikado ng mga isyung panlipunan noong panahon ng mga Kastila. Pangunahing Tema ng Noli Me Tangere: Korupsyon at pang-aabuso ng mga prayle (mga paring Espanyol) Pagsasamantala sa mga Pilipino sa ilalim ng kolonyal na pamamahala Pagkawala ng hustisyang panlipunan Pagmamahal sa bayan at paghahangad ng reporma Mga Kilalang Tauhan at Kanilang Pagkakakilanlan: Juan Crisóstomo Ibarra (Crisostomo Ibarra) Ang pangunahing bida ng nobela, isang binatang nag-aral sa Europa at nagbalik sa Pilipinas upang magtayo ng paaralan. Sumisimbolo sa mga maka-repormang ilustrado na nagnanais ng pagbabago sa mapayapang paraan. Maria Clara Ang kasintahan ni Ibarra at anak ni Pia Alba (tunay na ama: Padre Damaso). Kinakatawan ang dalisay at inosenteng Pilipina, ngunit biktima ng lipunang mapang-api. Padre Damaso Isang mapang-abusong paring Franciscano at tunay na ama ni Maria Clara. Sumisimbolo sa kasakiman at kapangyarihan ng mga prayle sa panahon ng Espanya. Elías Isang misteryosong rebelde na tumutulong kay Ibarra. Kumakatawan sa mga Pilipinong handang magpakasakit para sa kalayaan. Kapitan Tiyago (Don Santiago de los Santos) Mayamang negosyante at ama-amahan ni Maria Clara. Sumisimbolo sa mga Pilipinong sunud-sunuran sa mga Kastila para sa pansariling kapakanan. Sisa Ina nina Basilio at Crispín, mga sakristan na pinaratangan ng pagnanakaw. Kumakatawan sa pagdurusa ng mga inang Pilipina dahil sa pang-aapi. Pilosopo Tasyo (Don Anastacio) Isang matalinong lalaki na itinuturing na baliw ng lipunan dahil sa kanyang mga ideya. Sumisimbolo sa karunungan at kawalan ng pag-asa sa sistemang bulok. Donya Victorina (Doña Victorina de los Reyes de Espadaña) Isang babaeng nagpapanggap na Kastila at asawa ng pekeng doktor na si Tiburcio de Espadaña. Kumakatawan sa pagkukunwari at kolonyal na mentalidad ng ilang Pilipino. Padre Salví Isang paring dominikano na lihim na may pagtingin kay Maria Clara. Sumisimbolo sa pagiging tuso at mapaghiganti ng ilang mga prayle. Basilio at Crispín Mga anak ni Sisa na sakristan, kung saan si Crispín ay pinatay dahil sa bintang na pagnanakaw. Kumakatawan sa mga inosenteng biktima ng karahasan at inhustisya.

EL FILIBUSTERISMO (Ang Paghahari ng Kasakiman)

Ito ang ikalawa at mas madilim na nobela ni Dr. Jose Rizal, inilathala noong 1891. Kung ang Noli Me Tangere ay naglalarawan ng pag-asa at reporma, ang El Fili ay nagpapakita ng pagdududa, pagkabigo, at paghihiganti laban sa pang-aapi ng mga Kastila. Pangunahing Tema ng El Filibusterismo: Paghihiganti at karahasan bilang solusyon sa pang-aapi Kawalan ng pag-asa sa mapayapang reporma Korupsyon at pagiging bulok ng pamahalaan at simbahan Mga epekto ng kolonyalismo sa indibidwal at lipunan Mga Kilalang Tauhan at Kanilang Pagkakakilanlan 1. Simoun (Crisostomo Ibarra) Ang bida na naging kontrabida, nagbalik bilang isang mayamang alahero na may plano ng paghihiganti. Sumisimbolo sa radikal na rebolusyon at pagkasira ng loob dahil sa pagkabigo. 2. Basilio Dating sakristan na naging estudyante ng medisina. Kumakatawan sa kabataang nais magbagong-dangal ngunit napipilitang sumabak sa himagsikan. 3. Padre Florentino Isang makatwirang pari na nagbigay ng payo kay Simoun bago ito mamatay. Sumisimbolo sa moralidad at tamang pamamaraan ng pagbabago. 4. Kabesang Tales (Telesforo Juan de Dios) Isang magsasakang nawalan ng lupa at naging tulisan (bandido). Kumakatawan sa mga Pilipinong napipilitang maghimagsik dahil sa kawalan ng hustisya. 5. Padre Camorra Isang manyakis at abusadong pari na naghasik ng lagim sa San Diego. Sumisimbolo sa kasamaan at sekswal na pang-aabuso ng mga prayle. 6. Don Custodio Isang trapong politiko na nagpapanggap na makabayan. Kumakatawan sa mga Pilipinong sunud-sunuran sa mga Kastila para sa pansariling kapakanan. 7. Paulita Gomez Kasintahan ni Isagani, ngunit nagpakasal sa mayamang Espanyol. Sumisimbolo sa mga Pilipinong nagpapadala sa materyal na kayamanan kaysa pagmamahal sa bayan. 8. Isagani Isang makabayang makata at nobyo ni Paulita. Kumakatawan sa mga idealistang kabataan na handang magsakripisyo para sa bayan. 9. Juli (Juliana de Dios) Anak ni Kabesang Tales at kasintahan ni Basilio. Sumisimbolo sa kababaihang inaapi at walang kalaban-laban sa lipunan. 10. Ben-Zayb (Benito Vergara de los Reyes) Isang peryodistang walang malay at sunud-sunuran sa mga Kastila. Kumakatawan sa media na ginagamit para manipulahin ang katotohanan.

Mga hula ni Rizal ukol sa kahihinatnan ng Pilipinas; binanggit niya na posibleng sakupin tayo ng Estados Unidos sa ating paglaya.

FILIPINAS DENTRO DE CIEN ANOS (Ang Pilipinas pagkalipas ng 100 Taon)

Sinagot (sinupalpal) ni Rizal ang mga bulalas ng mga Kastila ng diumano ay tamad ang mga Pilipino.

SOBRE LA INDOLENCIA DE LOS FILIPINOS (Hinggil sa katamaran ng mga Pilipino)

Isa sa mga akdang tagalog ni Rizal na naging popular; nagbibigay-inspirasyon at papuri sa mga kababaihan ng Malolos, Bulacan na nais magtayo ng paaralang pambabae sa kanilang bayan.

SA MGA KABABAYANG DALAGA SA MALOLOS (Liham)

MARCELO H. DEL PILAR (Dolores Manapat; Pupdoh; Piping Dilat; Plaridel)

Ito ay isang pabiro at patuyang tuligsa at tugon sa tuligsa ni P. Jose Rodriguez sa ''Noli'' ni Rizal, inilathala sa Barcelona noong 1888.

KAIINGAT KAYO

Koleksyon ng Katesismo at mga dasal na pinarodiya upang tulogsahin ang mga prayle (Dolores Manapat - sagisag panulat na ginamit ni Del Pilar)

DASALAN AT TOCSOHAN

Ibang bahagi ng Dasalan at Tocsohan

Aba ginoong barya, nakapupuno ka ng alkansya. Ang prayle ay sumasaiyo. Bukod ka niyang pinagpala at pinahigit........

Isang sanaysay ng pagtuligsa laban sa mga prayle ngunit nagtataglay ng mga pilosopiya tungkol sa kapangyarihan at katalinuhan ng poong lumikha, pagpapahalaga at pag-ibig sa kalikasan/

ANG CADAQUILAAN NG DIYOS

Isang tulang nagsasaad ng paghingi ng pagbabago ngunit ang Espanya ay napakatanda at napakahina na upang magkaloob ng tulong sa Pilipinas.

SAGOT NG ESPANYA SA HIBIK NG PILIPINAS

ito ay tumutuligsa sa katiwalian at kawalang-katarungan at pangingibabaw sa Pilipinas ng mga prayle noon.

LA FRAILOCRACIA EN FILIPINAS (Pangingibabaw ng mga Prayle sa Pili[inas)

GRACIANO LOPEZ-JAENA (Diego Laura)

(Ayon sa ibang aklat ay maikling nobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni Graciano Lopez-Jaena - ukol sa masasamang katangian ng mga prayle sa Pilipinas noon.

FRAY BOTOD

Ipinapaliwanag niya ang kapahakang dulot kung magkasala sa isang Kastila.

LA HIJA DEL PRAILE

Ito ang unang pahayagang tagalog. Pinamatnugutan (headed) ni Marcelo H. Del Pilar.

DIARIONG TAGALOG

Espansyol ang wika. Opisyal na pahayagan ng Kilusang Propaganda; pinamatnugutan (headed) nina Graciano Lopez-jaena at del pilar/

LA SOLIDARIDAD

Ang panitikan sa panahong ito ay nanawagan ng himagsikan; nakasulat sa bernakular (wikang katutubo); nagpapahayag ng marubdob na pagmakabayan.

PANAHON NG HIMAGSIKAN; REBOLUSYON NG 1896 AT NG UNANG REPUBLIKA.

Mga tulang nailimbag:

1. KATAPUSANG HIBIK NG PILIPIAS NI ANDRES BONIFACIO 2. MI ULTIMO ADIOS NI JOSE RIZAL 3. PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPA NI ANDRESS BONIFACIO.

IBANG AKDA

1. El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na Sampung Utos) ni Apolinario Mabini; Bibliya; Nagbibigay-diin sa pag-ibig sa bayan at kapwa. 2. Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto - naglalaman ng mga tuntuning dapat sundin ng mga Kristiyano.

PAHAYAGAN

Kalayaan - opisyal na pahayagan ng Katipunan.

Sa panahong ito, ang panatikan ay nagpapakita ng dalawang pwersaang nagtutunggalian; nakasulat sa wikang katutubo, Kastila at Ingles; tumatalakay sa pagkamakabnayan o kaya ay mga paksang romantisista; nananawagan ng pagpapatuloy ng rebolusyon o pagpapailalim sa mga Amerikano; nagsisikhay na mapanatili ang sariling identidad i nangongopya ng mga estilong kanluranin.

PANAHON NG KOLONYALISMONG AMERIKANO

Sanaysay na tumutuligsa sa Amerikanong ganid at tiwali; nilathala sa pahayagang ''El Renacimiento''; ipinasara ang pahayagan at ipinakulong ang mga editor at ibinenta/isinubasta ang lahat ng ari-arian ng dyaryo.

AVES DE RAPINA (Mga Ibong Mandaragit - EDITORYAL; iba pa sa Nobela ni AVH)

MGA TULA:

1. BAYAN KO ni Jose Corazon de Jesus 2. ANG LUMANG SIMBAHAN ni Florentino Collantes

MGA DULA

1. WALANG SUGAT (Sarswela) ni Severino Reyes 2. NAPUN, NGENI, AT BUKAS (Kahapon, Ngayon at Bukas) ni Aurelio Tolentino

NOBELA

BANAAG AT SIKAT ni Lope K. Santos

ito ay nagsimula noong unang bahagi ng 1900s. Pagtatangka ng mga makabayang makata na ikiling (to tilt) ang mga paksa ng mga patulang pagtatalo gaya ng sa duplo sa mga paksang pampulitika at panlipunan. Ang mga unang balagtasan ay tumalakay sa mga paksang gaya ng; wikang sarili, wikang Ingles o Kastial? Obrero o eskiro; kagyar (immediate) na kalayaan o awtonomiya) Ipinangalan kauy Francisco Balagtas; nagkaroon ng bersyon sa ibang wika gaya ng sa Kapampangan (Crisottan: parangal kay Juan Crisostomo Sotto) at sa Ilokano (Bukanegan: parangal kau Predro Bukaneg)

BALAGTAS

Sa panahong ito, ang panitikan ay nakasulat sa wikang katutubo gaya ng Tagalog; May ''katutubong kulay''; tumatalakay sa buhay sa lalawigan/kanayunan, paghahangad ng kalayaan at paagkamakabayan.

PANAHON NG PANANAKOP NG HAPON/ GINTONG PANAHON NG PANITIKANG TAGALOG

NATATANGING AMBAG NG PANAHONG ITO SA PANITIKAN:

1. ipinagbawal ang paggamit ng Ingles (taktika upang maakit ang mga Pilipino sa republikang papet ng mga hapon) 2. Hinihikayat ang mga manunulat na magsulat sa tagalog at iba pang wikang katutubo. 3. Pinapayagan ang pag-iral (existence/operation) ng mga magasin na gaya ng Liwayway na nagpapalaganap ng sariling panitikan ng Pilipinas (napailalaim sa sensura or censorship)

MGA TULA

may sukat syllable na (5-7-5)

HAIKU Hila mo'y tabak.. Ang bulaklak: nanginig! Sa paglapit mo.

May sukat syllable na (7,7,7,7)

TANAGA Palay siyang matino Nang humangi'y yumuko Nagkabunga ng Ginto

Dula

SA PULA, SA PUTI ni Francisco 'Soc' Rodrigo

Ang panitikan sa panahong ito ay tumatalakay sa masasamang karanasan ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Hapon: isinasali/inilalahok sa mga patimpalak gaya ng Carlos Palanca Memorial Awards for Literature (Ang pinakapopular na timpalak sa pagsusulat sa Pilipinas): Sosyal-realista: sumasalamin sa lipunan)

PANAHON NG ISINAULING KALAYAAN/MALAYANG REPUBLIKA.

MGA UNANG NAGWAGI SA TIMPALAK PALANCA

MAIKLING KWENTO

1st Place - Kuwento ni Mabuti ni Genoveva Edroza-Matute 2nd Place - Mabanagis na Kamay... Maamong kamay ni Pedro S. Dandan 3rd Place - Planeta, Buwan at Mga Bituin.

DULA

Hulyo 4, 1954 A.D. ni Dionisio Salazar

Ang panitikan sa panahon na ito ay aaktibista: sosyal reaista; tumatalakay sa mga suliraning panlipunan (kawalan ng lupa ng mga magsasaka, mababang sahod ng mga manggagawa, rebelyon sa kanayunan, katiwalian sa pamahalaan atbp.; mahimagsik

PANAHON NG AKTIBISMO

mahabang tula alay sa mga demonstrador na pinatay sa Mendiola ni Rogelio Mangahas

MGA DUGUANG PLAKARD

NOBELA Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez

MAIKLING KUWENTO Impeng Negro ni Rogelio Sicat

Sa panahong ito, ang panitikan ay tumatalakay pa rin sa mga suliraning panlipunan; matimpi (subdued) at pailalim/indirekta (subtle) ang pagbatikos sa kawalan ng kalayaan)

PANAHON NG BATAS MILITAR/ BAGONG LIPUNAN/DIKTADURANG MARCOS

naging popular sa panahon ng diktadur, ginamit upang maiparating sa mga mamamayang mga programang pangkabuhayan, pagbabagong lipunan at kahalagahang pantao.

ISLOGAN

katipunan ng mga tula ni Alejandro G. Abadilla

PARNASONG TAGALOG

MGA TANYAG NA MANUNULAT

Mariano Ponce

PEN NAME: Naning; Tikbalang; kalipulako

ISABELO DE LOSE REYES

nagtatag ng IGLESIA FILIPINA INDEPENDENCIA

ANTONIO LUNA

TAGA-ILOG (PEN NAME)

PEDRO PATERNO

may akda ng ''Ninay'' kauna-unahang ''nobelang panlipunan'' sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino

PASCUAL POBLETE

Ama ng Pahayagang tagalog

LOPE K. SANTOS

Nobelista at mababarila aat kilala bilang AMA NG BALARILANG TAGALOG

JOSE CORAZON DE JESUS

HUSENG BATUTE; MAKATA NG PUSO/PAG-IBIG

FLORENTINO COLLANTES

BATIKANG DUPLERO; KILALA SA SAGISAG NA ''KUNTIL-BUTIL''

AMADO V. HERNANDEZ

MAKATA NG MGA MANGGAGAWA

VALERIANO HERNANDEZ-PENA

KILALA SA TAWAG NA ''TANDANG ANONG''; SAGISAG NA ''KINTIN KULIRAT'' NOBELISTA.

SEVERINO REYES

AMA NG DULANG TAGALOG; MGA KUWENTO NI LOLA BASYANG

AURELIO TOLENTINO

AMA NG DULANG KAPAMPANGAN

JUAN CRISOSTOMO SOTTO

AMA NG PANITIKANG KAPAMPANGAN

JOSE GARCIA VILLA

MAKATANG PORMALISTA (ART FOR ART'S SAKE); DOVEGLION

ZOLIO GALANG

NAGSULAT NG UNANG NOBELA (A CHILD OF SORROW) SA INGLES

FILIPINO (GEN ED) Flashcards

(640 cards)