Hjúkrun einstaklinga með kvíða (13.nóv) Flashcards
(47 cards)
1
Q
Hvernig geta líkamleg kvíða viðbrögð verið?
A
- Getum fundið kvíðaorku frá hvoru öðru
- Líkaminn er að bregðast við ótta og kvíðaviðbragðinu
> Sympatísk viðbrögð - virkjandi - fight / flight / freeze: viðbragð við hættu, undirstúka heilans, hannað til að halda okkur á lífi
> Parasympatísk viðbrögð - hamlandi
2
Q
Hvert er ævialgengi kvíða ?
A
29,6 % - kvíði er algengasta geðgreiningin
- Verður að hafa merkjanleg áhrif á lífsgæði
- Kvíði og stress hluti af daglegu lífi
- Aðeins um 25% fá viðeigandi meðferð
- Einstaklingar með kvíða eru algengir þiggjendur heilbrigðisþjónustu
3
Q
Hverjar eru helstu greiningar við kvíða?
A
- Sértæk fælni: kvíði og ótti kviknar við ákv trigger t.d köngulóafælni, ótti við uppköst, blóð ofl
- Félagskvíði / fælni: vekur ákv forðunarhegðun
- Felmturöskun: skyndileg kvíðaköst. kvíði um að fá kvíðaköstin getur valdið miklum vanda í daglegu lífi
- Víðáttufælni: ótti við að geta ekki flúið
4
Q
Hvað er almenn kvíðaröskun í stuttu máli ?
A
Langvarandi áhyggjur og kvíði um ósértæka lífsviðburði og aðstæður
- áhyggjru af öllu og engu
- í meira magni en tilefni gefur til
- búast við hinu versta
- hefur áhrif á daglegt líf
5
Q
Hvað getur valdið kvíða ?
A
- Áfengi-, lyf- (t.d sterar), vímuefni sem valda kvíða. Getur tengst notkun og/eða fráhvörfum
- Veikindi og/eða líkamleg einkenni sem valda kvíða t.d ofvirkur skjaldkirtill (kallar fram svipuð einkenni og í kvíða)
Áhættuþættir:
- Líffræðilegir (taugaboðefni (of lítið / of mikið) t.d
- Fjölskyldutengdir
- Sálfræðilegir
- Atferlislegir
6
Q
Hvað er áráttu / þráhyggja og nefndu nokkur dæmi um áráttu/þráhyggju ?
A
Talið til kvíðaraskana, en líklegast ekki sama undirliggjandi lífeðlisfræðilega ferli
- OCD: endurteknar, streituvaldandi, og uppáþrengjandi (intrusive) hugsanir. Áráttukennd hegðun sem er oft svar við þráhyggjukenndum hugsunum
- Hoarding: einstaklingur á erfitt með að losa sig við hluti
- Body dysporphic disorder: líkamstengd þráhyggja
- Húð og hár plokkun
- Einkenni vegna sjúkdóms / veikinda t.d Streptococca sýking í börnum
7
Q
Hvað er kvíði ?
A
- Er stundum óljós tilfinning, en stundum alveg skýr ótti
- Óvissa, óöryggi og hjálparleysi
- Ógn við sjálfið, huglægt og hlutlægt
- Ógn við sjálfstraustið eða sjálfsmyndina
- Ótti við refsingu, að vera ekki samþykktur, missa eh sm er okkur kært o.s.frv
- Mening og gildi hafa áhrif á hvað veldur ogkkur kvíða
8
Q
Hvað er Peplau og 4 stig kvíða ?
A
- Mildur kvíði - jákvæður kvíði eins og t.d að kvíða fyrir fyrirlestri eða prófi
- Meðal kvíði - streituvaldandi
- Alvarlegur kvíði - enn þrengri fókus
- Felmtur - panic
9
Q
Hvað er Felmtur - Panic ?
A
- Skelfing, ótti
- Líkaminn bregst við
- Skynjun getur truflast
- Rökhugsun skerðist
- Erfitt að tjá sig, og að taka við skilaboðum
10
Q
Hvað eru líffræðilegir áhrifaþættir á kvíða?
A
- Truflun í amygdala-kerfinu þar sem við tökum inn upplýsingar og notum upplýsingar sem eru fyrir til að ákv hvort óttaviðbragðið þurfi að virkjast.
- Önnur svæði í heilanum líka mikilvægi
- GABA, NE og serótónín aðal taugaboðefnin
- Önnur- dópamín, glutamate….
11
Q
Hvað er GABA og hvað gerir það ?
A
GABA er aðal taugaboðefnið.
- Hefur bein áhrif á þætti innan persónuleikans og getu einstaklingsins til að takast á við streitu.
- Slakar á taugavirkninni
- Lyf sem auka GABA geta þannig minnkað kvíða eins og t.d bensólyf
12
Q
Hvaða fjölskylduþættir / fylgikvillar hafa áhrif á kvíða?
A
- Kvíði er algengari í sumum fjölskyldum
- Ekkert gen fundið ennþá
- Oft skarast ólíkar kvíðaraskanir
- Tengsl kvíða og þunglyndis ?
- Áfengisneysla
13
Q
Hvað eru sálfræðilegir áhættuþættir í kvíða ?
A
- Uppeldi, reynsla í bernsku
- Sjálfsmynd, sjálfsálit
- Seigla
14
Q
Hvað er Seigla (resilience) ?
A
- Lykilatriði
- Að viðhalda eðlilegri virkni þrátt fyrir mótlæti
- Seiglutengdir þættir: tilgangur, virk bjargráð, jákv viðhorf, tengsl, félagslegur stuðningur, fyrirmyndir, hugrænn sveigjanleiki
- Eykur seiglu að takast á við og ná völdum á erfiðum verkefnum
- Aðstæður þar sem slíkt er ómögulegt geta haft öfug áhrif (ofbeldi í æsku)
15
Q
Hvað eru atferlisfræðilegir áhættuþættir?
A
Vítahringur togstreitu og kvíða
- Togstreita skapar kvíða
- Kvíði eykur á hjálparleysi
- Sem eykur aftur á kvíða
16
Q
Hverjir geta verið aðrir undirliggjandi þættir í kvíða?
A
- Áföll
- Ytri streituvaldar, ólíkir í eðli síu, ekki upplifa allir sama streituvaldinn eins
- Undirliggjandi streituvaldar:
> ógn við líkamlega heilsu: sýkingar, verkir, umhverfisógnir, önnur veikindi
> ógn við andlega heilsu / sjálfsmynd: skilnaður, atvinnumissir, ástvinamissir
17
Q
Hvað er bjargráð ?
A
Félagslegur stuðningur, menningar bakgrunnur, aðstoð:
- Finna bjargráð sem virkar fyrir þig
- Finna meiningu í erfiðum aðstæðum
- Að finna aðra túlkun á streituvöldum
Bjargráð - forðun:
- því alvarlegri kvíði því öfgakenndari verður forðunarhegðunin
- Forðunarhegðun eykst eftir því sem lífsgæði minnka
- Ólík jákvæð og neikvæð bjargráð notuð
- Erfiðleikar við að finna jákvæð bjargráð gera vandann oft verri
18
Q
Hvernig er hjúkrunarmat í kvíða?
A
- Meta alvarleika kvíða og tengdra einkenna
- Meta öryggi
- Meta bjargráð
- Ýmsir viðurkenndir matslistar
- Stundum hjálplegt að nota ‘‘huglægt mat milli 1-10’’
19
Q
Hver er tilgangur með áætlanagerð - meðferðarmarkmið ?
A
- Að læra að þola mildan kvíða
- Markmiðið er ekki algert kvíðaleysi
- Að læra að þekkja eigin streituvalda
- Að vera virkur þátttakandi í eigin meðferðaráætlun
- Kvíði getur hindrað manneskju til að leita sér meðferðar
20
Q
Hvernig þarf inngrip að vera hjá hjúkrunarfræðingum tengt kvíða ?
A
- Virk hlustun, hvetja til samræðna um kvíða, reiði, sektarkennd og pirring
- Svara spurningum skjólstæðings beint, ekki dæma
- Koma á legg traustu sambandi; vernda og styðja
- Koma til skila að þú ert meðvituð um hvernig skjólstæðing líður
- Gefa pláss en vera til staðar
- Tryggja öryggi
- Tryggja að skjólstæðingur iti að viðkomandi sér öruggur
- Leyfa skjólstæðing að ákveða streitumagnið sem viðkomandi ræður við
- ekki neyða afar kvíðna skjólstæðinga í aðstæður sem þau ráða ekki við
- Stuðla að jákv bjargráðum ,ekki ráðast of harkalega á varnarhætti
- Ekki rífast við, eða ger lítið úr skjlst. til að fá þá til að hætta að nota ákv varnarhætti
- Ekki styðja fælni, áráttur eða ímyndaða líkamlega kvilla með því að einblína um of á þá
- Fyrst meðferðarsamband, síðan mörk
- vinna með umhverfi
21
Q
Hvaða inngrip skal forðast?
A
Við getum aukið kvíða með því að :
- Þrýsta of snemma á breytingar
- Dæma, láta í ljós óánægju
- Triggera varnarhætti
- Virða ekki trúnað vrðandi kvíðaviðbrögð
- Vera ómeðvituð um eigin tilfinningar
- Draga okkur í hlé frá skjólstæðing
22
Q
Hvernig á fræðslan að vera?
A
- Hjálpa að öðlast stjórn með því að styrkja jákv bjargráð við kvíða
- Auka skilning og innsæi skjlst. á jákv bjargráðum og undirliggjandi þáttum kvíða
- Leggja áherslu á vernandi áhrif milds kvíða
- Tengja hegðun við kvíða
- Virkar mjög oft mjög vel með kvíða
23
Q
Nefndu dæmi um slökun
A
- Progressive Relaxation (PR)
- Hugleiðsla
- Sjónsköpun (guided imagery)
- Lífsvörun (Biofeedback)
- Dáleiðsla
- Núvitund - MBSR
24
Q
Hvernig er afnæming?
A
- Minnka forðunarhegðun tengda vissu áreiti (t.d lofthræðslu, flug)
- Slökun og hugsanir um áreiti sem veldur kvíða
- Afnæming byrjar á því sem veldur minnstum kvíða
- In vitro (ímyndun)
- In vivo (alvöru ) afnæming
25
Hvernig er hægt að styðjast við góðar svefnvenjur ?
- Forðast að leggja sig
- Ákv svefn- og fótferðatíma
- Nota svefnherbergið bara fyrir svefn og kynlíf
- Forðast líkamsrækt 3 tímum fyrr
- Skapa gott andrúmsloft
- Slökunaræfingar
- CBT-I HAM fyrir svefn
26
Hverjar eru helstu meðferðir við kvíða?
- HAM
- Önnur samtalsmeðferð
- Lífstíll, umhverfi og heilsutengdar breytur (mun samþætta nálgun)
27
Hvað er Hugræn Atferlismeðferð (HAM) ?
Minnkar einkenni og kemur í veg fyrir endurkomu einkenna margra geðsjúkdóma með og án lyfja (kvíði, þunglyndi, átraksanir, persónuleikaraskanir, geðklofi)
- Markmiðsmiðuð nálgun: meðferðarmarkmið ákveðin af skjólstæðing og meðferðaraðila; notuð til að ákvarða árangur meðferðar
- Gagnleg og rauntengd: samvinna skjólstðings og meðferðaraðila; einblínt á núið, ekki söguna
- Opin: Meðferðarferlið er stýrt; skjólstðingur og meðferðaraðili sammála um hvað meðferð snýst
- Heimanám: safnað upplýsingum, æfingar á hæfni, styrking nýrra viðbragða
- Mælingar: reglulegar mælingar á vanda
- Virkt ferli: breytingar og ferli í meðferð verður að hafa jákvæð áhrif; meðferðaraðilinn kennari og þjálfi
28
Hver eru grundvallaratriði HAM ?
Tilfinningar hafa áhrif á hugsun > Hugsun hefur áhrif á gjörðir > Gjörðir hafa áhrif á tilfinningar
- þurfum að vera meðvituð um þetta ferli, sérstkalega þegar vandinn er metinn. Niðurstaðan ræður svo meðferðaráætlun.
- Meðvitund aukin
- Hugsanaskekkjur leiðréttar
- Hugsanaskekkjur skráðar
- Aðrir valmöguleikar skoðaðir
- Skjólstæðingur og meðferðaraðili skoða sönnunargögnin saman og meta nákvæmni þeirra og notagildi (valdleysi og vonleysi áberandi í sjálfsvígshugsunum, atferlistilraunir)
29
Hvað er 5 þátta líkanið ?
Hugsun - Tilfinningar - Hegðun - Líkamleg einkenni - Lífið og tilveran
30
Hverjar eru algengar hugsanavillur ?
- Alhæfingar: draga ályktanir byggðar á einum atburði
- Að taka hlutum persónulega: að tengja ótengda ytri atburði við sig þegar það á ekki við
- Allt eða ekkert hugsunarháttur: allt eða ekkert, gott eða slæmt
- Að mála skrattann á vegginn / hörmungarhyggj: að gera ráð fyrir því versta í fólki og aðstæðum
- Neikvæð rörsýn: að sjá ekki skóginn fyrir trjánum
- Hraksár: Neikvæðar ályktarnir án sönnunargagna
- Hugsanalestur: að halda að maður viti hugsanir annars án sannana
- Ýkjur og minnkun: atburir eru ýktir eða gert lítið úr þeim
- Fullkomnunarárátta: að þurfa að gera allt fullkomlega vel til að líða vel með sjálfa sig
- Sjálfsmynd háð ytri aðstæðum og viðurkenningu
31
Hvað er gagnkvæmni ?
- Vandamál skilgreint í samvinnu við skjólstæðing
- Markmið fundin
- Meðferðaráætlun þróuð
- Framgangur metinn
- Meðferðarsambandið gríðarlega mikilvægt (einlægni, hlýja, samhyggð)
32
Hvað er hegðunarmat (ABC) ?
A: Antecedent = áreiti sem leiðir til hegðunar
B: Behavior = hegðun, hvað gerir manneskja eða ekki ?
C: Consequence = afleiðingar, hvaða áhrif hefur hegðunin ?
Dæmi:
Vandi = kvíði
Afleiðing sem óttast er = missa stjórn, deyja
Hegðun = forðast búðir, veitingastaði og almenn rými
Afleiðing = athafnir daglegs lífs verða takmarkaðar
33
Hvernig er hægt að ''laga'' hörmungarhyggju ?
''Hvað ef'' tæknin hjálpar að meta hvort verið sé að ofmeta neikvæðar hliðar málsins
- ''Hvað er það versta sem gæti gerst?''
- ''Væri það svo slæmt ef það gerðist?''
- ''Hvernig myndu aðrir kljást við aðstæðurnar?''
Markmið: afleiðingar eru vanalega ekki ,,allt eða ekkert'' og eru því ekki eins hörmulega og skjólstæðingur oft heldur
34
Hvernig virkar endurinnrömmun ?
- Að breyta skynjun á kringumstæðum og hegðun
- Sjá málið frá nýjum sjónarhornum
- Við þurfum oft hjálp til að byrja að sjá fleiri en eina hlið málsins
35
Hvernig getur maður stöðvað hugsanir?
- Best að nota þegar hugsanavilla fyrst lætur á sér kræla
- Að sjá fyrir sér STOPP skilti, bjöllu klingja, eða sjá fyrir sér þykkan múrvegg sem hugsunin kemst ekki gegnum
36
Hvað er atferlisvirkjun (BA) ?
- Hjálpart il með aðgerðarleysi og forðun
- Virkar utanfrá og inn
- Fókusinn á hegðun og atferli
- Sjúkl skapar stigskiptingu af styrkjandi atferli sem er stiguð eftir erfiðleikastigi
- skjólstæðingur fylgir eftir eigin markmiðum með fagaðila sem styrkja velgengi eftir því sem sjúkl fer gegnum stigskipingu virkni
- Gagnreynd nálgun við þunglyndi
37
Hver eru grundvallaratriði í félagsfærniþjálfun ?
- Leiðsögn
- Sýnikennsla
- Æfingar
- Endurgjöf
38
Hver eru 4 stig félagsfærniþjálfunar?
1. lýsing á nýrri heðgun sem við ætlum að læra
2. að læra nýja hegðun í gegnum leiðsögn og fyrirmyndir
3. æfa nýja hegðun
4. færa nýja þekkingu út í almenna umhverfið
39
Hvað er félagsfærniþjálfun ?
- Hvaða hegðun er oft kennd: spyrja spurninga, gefa hrós, taka við hrósi, gera jákvæðar breytingar, augnsamband, setja mörk, nota skýrann raddtón, forðast aukahreyfingar, forðast sjálfsásakanir
- Við notum svona þjálfun líka með fólki sem er ekki nógu skýrt (Assertive), eða til að minnka hvatvísi (reiðstjórnun), og líka með einstalingum með anfélagslega persónuleikaröskun
40
Hverjar geta verið forvarnir ?
- Auka seiglu
- Viðeigandi viðbragðsþjálfun
- Kenna almenn bjargráð (slökun, endurinnrömmun ofl)
- Styðjandi vinnuumhverfi
- Aðgengi að stuðningi og meðferð eftir þörfum
41
Hvernig er fyrsta hjálp við kvíða ?
- Geðskyndihjálp
- Forðast Benzodiazepine (geta gert eftirköstin verri)
- HAM / EMDR meðferð ef mikil byrjunareinkenni t.d ef greiningarskilmerkjum bráðastreituröskunar er náð
- Samtalsmeðferð ef enginn einkenni eru komin fram er ekki alltaf gagnleg og mögulega skaðleg
- Mælt á móti einstaklings aftöppun (debriefing) til að koma í veg fyrir þróun PTSD (að tala um áfallið í detailum)
- Hóp aftöppun virðist ekki skaða né víst að hún geri gagn til að hindra þróun PTSD
ö Hópar gætu virkað vel til fræðslu tengdum áföllum, þjálfun í bjargráðum og auka félagslegan stuðning
- hópavinna ætti að vera valkvæ
42
Hvað felst í upplýsingasöfnun hjá einstaling með kvíða ?
- Einblína á ástandið ,,hér og nú''
- Hefur einstaklingur haft sömu einkenni áður ?
- Hvaða aðlögunaraðferðir dugðu í fyrri reynslu ?
- Eru eh aðstæður nú sem gera einstaklinginn frekar útsettari fyrir streitu ?
- Hver eru bjargráð einstaklings
- Hver var virkni einstaklingsins fyrir kreppuástandið?
43
Hvað felst í geðskyndihjálp eftir áfall?
Hjálplegt:
- virkja stuðningskerfi
- forðast áfengi og vímuefni
- vera kringum fólk sem þú treystir
- einblína á praktíska hluti sem hægt er að gera (í núinu til að kljást við aðstæður)
- Stunda jákv athyglisdreifingu (íþróttir, lestur, áhugamál)
- slökunaræfingar
- hvíld og mataræði
- stuðningshópar
- reyna að viðhalda rútínu
- forgangsraða hlutum sem næra okkur
- dagbók
- taka pásur
Forðast:
- nota fíkniefni og áfengi sem bjargráð
- of mikil vinna
- mikil forðunarhegðun
- einangrun
- ofbeldi og átök
- ofát eða svelti
- áhættusækna hegðun (akstur, vímuefni)
- öfgar í sjónvarpsnotkun eða tölvuleikjum
- draga sig frá nærandi samskiptum og tengslum
- kenna öðrum um
44
Hvað felst í PTSD meðferð ?
- Sjúklingafræðsla er gagnreynd nálgun í PTSD
- Samtalsmeðferð:
> HAM: Exposure / berskjöldunar / reynslumeðferð (unnið beint með áfalla, skjólstðingur berskjaldaður fyrir áfalli í stjórnuðu umhverfi)
> EMDR
> Narrative
> Styðjandi
> Núvitund
45
Nefndu dæmi um óhefðbundnar nálganir
- Nálstungur
- Slökun
- Núvitund
- Dáleiðsla
- Andleg bjargráð
46
Um hvað snýst Áfalla meðvituð nálgun / Trauma informed care?
- Að gera sér grein fyrir samspili áfalla og annarra geðrænna einkenna
- Sífeld meiri krafa um á öllum sviðum þar sem við erum að vinna með fólki
- Mikilvægt að hafa í huga á geðdeildum sbr 80%
- ,,nei'' svar við spurningunni hefuru orðið fyrir áfalli er ekki fullnaðarskimun
47
Hvernig er lyfjameferð og hlutverk hjúkrunarfræðinga?
- SSRI og tengd lyf
- þríhringlaga lyf
- Buspar
- Vistari / hydroxyzine
- Bensódíazepín lyf
- Gabapentin
- önnur einkennamiðuð meðferð t.d geðrofslyf
- Náttúrulyf - gæta að geta líka valdið aukaverkunum
