KONIEC FILOZOFII HELLENISTYCZNEJ Flashcards
(3 cards)
- EKLEKTYZM.
W tym okresie filozoficznego wielowładztwa musiały powstać i powstawały
dążenia do uzgodnienia zwalczających się doktryn i utworzenia doktryny kompromisowej. Gdy przez
szereg pokoleń zwycięstwo filozoficzne nie przechylało się na stronę
żadnej ze szkół, coraz liczniejsi stawali się ci, co sporne kwestie chcieli rozwiązać eklektycznie.
Sceptycyzm zbyt był od innych szkół odrębny, aby można było go z nimi uzgodnić. Epikureizm tak
samo. Natomiast trzy inne szkoły mogły myśleć o porozumieniu. Arystotelizm, zasadniczo unikający
krańcowych rozwiązań, był wzorem kompromisowego stanowiska w filozofii; szkoła Arystotelesa
podlegała stałym wahaniom, które zbliżały ją to do materialistycznych, to do idealistycznych przeciwników. Programowy zaś eklektyzm rozwinęły dwie szkoły: Stoa i Akademia.
Eklektyczna była „średnia szkoła” stoików, zainicjowana przez Panaitiosa i Poseidoniosa, którzy,
ograniczywszy stoicki monizm i rygoryzm, zbliżyli doktrynę szkoły do Platońskiej i perypatetyckiej. Prąd
ten panował wśród stoików mniej więcej od połowy II w. do połowy I w. p. n. e. W tym samym czasie,
ale jeszcze silniej eklektyzm opanował Akademię. Filon z Laryssy (ok. 160-80) był pierwszym, który
odstąpił od panującego przed nim w Akademii sceptycyzmu i przejął się ideą uzgodnienia zwalczających
się doktryn. Dalej jeszcze poszedł w tym kierunku Antiochos z Askalonu (zm. 68 p. n. e.): dla niego
platonizm, arystotelizm i stoicyzm były spadkobiercami tej samej nauki Sokratesa i różniły się tylko w
sformułowaniu, nie w rzeczy. Za podstawę swych poglądów brał filozofię stoicką, ale w etyce obok dóbr
moralnych uwzględniał cielesne, a w metafizyce obok czynników materialnych - duchowe. Jeden z
uczniów jego, Potamon, usiłował nawet założyć specjalną szkołę eklektyczną.
Szczególniej podatnym gruntem dla eklektyzmu okazał się Rzym. W tym środowisku filozoficznie
nietwórczym filozofowie, nie umiejąc tworzyć idei nowych, zestawiali stare. Rzym wytworzył
nieporównanych mistrzów eklektyzmu: sławnego Yarrona i jeszcze sławniejszego Cycerona.
M. Tullius Cicero (106-43) słuchał za młodu epikurejczyka Fajdrosa, akademika Filona i stoika
Diodotosa, potem uczył się jeszcze od epikurejczyka Zenona, akademika-eklektyka Antiochosa z
Askalonu i od platonizującego stoika Poseidoniosa. A teorie, jakie uznawał, były równie różnorodne, jak
jego mistrzowie; zręcznie łączył teorie pochodzące z wszystkich szkół filozoficznych. W latach męskich
swego ruchliwego życia nie zajmował się filozofią; uprawiał ją jedynie za młodu i w starości. Liczne jego
pisma filozoficzne pochodzą prawie wyłącznie z trzech ostatnich lat życia. Wszystkie są oparte na
źródłach greckich, na które zresztą sam otwarcie wskazywał. Więc: w De finibus bonomrn et malorum
korzystał z Antiochosa i współczesnych sobie stoików i epikurejczyków; w Tusculanae disputationes,
traktujących o warunkach szczęścia - z Panaitiosa, Poseidoniosa, Antiochosa, Chryzypa; w De natura
deorum - z Fajdrosa, Kleitomacha, Karnea-desa i in.; De republica było naśladownictwem Platona, a
ponadto w treści korzystało z Panaitiosa i Poseidoniosa; Laelius sive de amicitia czerpał z Teofrasta przez
pośrednictwo stoików, itd., itd. Cyceron nie był nigdzie twórczym filozofem, wszędzie był wyrazicielem
eklektycznego ducha, panującego na schyłku starożytności. Ponieważ zaś źródła, z których korzystał,
przeważnie zginęły, przeto on sam stał się niezastąpionym źródłem.
- FILOZOFIA w RZYMIE.
W późniejszej fazie hellenizmu Ateny, upadłszy politycznie, straciły swe
naukowe znaczenie. Wytworzyły się nowe ośrodki, a w nich nowy styl naukowy. Główne ośrodki były
dwa: Rzym i Aleksandria. Każdy zaś z tych ośrodków miał styl odrębny: utylitarny i dyletancki stosunek
do filozofii cechował Rzym, erudycja zaś była stylem Aleksandrii.
Długotrwała była niechęć Rzymian do filozofii. Jeszcze w latach 173, 161, 155, na wniosek Rzymianina
starej daty, Katona Starszego, rozporządzenia Senatu wydaliły z Rzymu filozofów razem z retorami. Ale
w końcu II w. p. n. e. stosunki zmieniły się. Młodzież rzymska zaczęła jeździć do ośrodków nauki
greckiej, aby tam słuchać wykładów filozoficznych. Niebawem szkoły filozoficzne osiedliły się w
Rzymie. Wytworzyła się moda na filozofię : ludzie zamożni trzymali w swych domach filozofów i za
rozrywkę uważali przysłuchiwanie się dysputom; jedni czynili to z zamiłowania, inni, jakim to
wypominał Tacyt, z próżności. Najpodatniejszy grunt znalazła w Rzymie szkoła stoicka; jej rygoryzm
odpowiadał starorzymskiej cnocie. W okresie cesarstwa wielu zwolenników zaczął znajdować
epikureizm, a także sceptycyzm w swej umiarkowanej akademickiej postaci, którą Cyceron sławił jako
„najskromniejszy, najkonsekwentniejszy i najelegantszy sposób filozofowania”. Każdy bez mała światły
Rzymianin należał do jakiejś szkoły lub przynajmniej był jej sympatykiem. I nie mogło być inaczej: bo
być wykształconym znaczyło wówczas być filozofem, a być filozofem znaczyło należeć do jednej ze
szkół filozoficznych. Więc Scipio Młodszy i Młodszy Katon byli stoikami, a tak samo Stilo - filolog,
Strabon - geograf, Scaevola - twórca jurysprudencji. Horacy zaliczał siebie do szkoły Epikura, której
również bliscy byli Wergiliusz i Owidiusz. Kasjusz, morderca Cezara, był epikurejczykiem. Brutus był
akademikiem, a w etyce hołdował stoicyzmowi. Triumwir Crassus był perypatetykiem. Zainteresowanie
filozofią wzmogło się jeszcze za cezarów. Sami cezarowie filozofowali: August napisał Zachętę do
filozofii, Trajan, Hadrian, Anto-ninus Pius zajmowali się filozofią, Marek Aureliusz był jednym z
najwybitniejszych stoików.
Ale cała ta rzymska filozofia była przesiąknięta dyletantyzmem. Wszyscy byli filozofami, a nikt w
Rzymie filozofii naprzód nie posunął. Ci nawet, co uprawiali ją najpoważniej, czynili to nie dla samej
wiedzy, ale dla jej spodziewanych owoców: szczęścia i cnoty. Rzymscy filozofowie nie wydali nowej
szkoły, wypowiadali się tylko za tą lub inną szkołą. Toteż filozofia tego okresu pozostała w swych
podstawach grecka
- NAUKA w ALEKSANDRII.
Aleksandria, założona w drugiej połowie IV w., stała się już w III w.
nie tylko stolicą państwa diadochów, ale i wyspecjalizowanych badań naukowych. Badania takie były
prowadzone i gdzie indziej, zwłaszcza na Sycylii, gdzie przechowała się matematyczna tradycja
pitagorejska; tam wielki Archimedes (zm. 212) stworzył podstawy mechaniki, a jednocześnie Arystarch z
Samosu, rodak Pitagorasa, doszedł w astronomii do hipotezy heliocentrycznej. Ale niebawem praca
naukowa skoncentrowała się w Aleksandrii. Nastąpił niejako podział puścizny Arystotelesa: filozofia
została przy Atenach, nauka specjalna przy Aleksandrii. Mniejsze ośrodki szły bądź w ateńskim, bądź w
aleksandryjskim kierunku: Pergamon chciał rywalizować z Aleksandrią, Rodos zaś, a potem Rzym
pielęgnowały raczej filozofię ateńskiego typu.
Stosunki w Aleksandrii podobne były do współczesnych nam stosunków w Ameryce ze względu na
nieograniczone wprost środki, jakimi dysponowała nauka. „Muzeum” aleksandryjskie było olbrzymim
instytutem naukowym, utrzymującym na koszt państwa rzesze uczonych, zawierającym wspaniałą
bibliotekę, zbiory zoologiczne, ogrody botaniczne, obserwatoria astronomiczne. Tam (po 300 r.)
pracował najsłynniejszy matematyk starożytności Euklides, twórca Elementów geometrii, harmonii,
optyki i katoptryki; tam żył również Apoloniusz, autor traktatu o cięciach stożkowych. Tam
najsłynniejszy astronom starożytny, Ptolemeusz, wytworzył teorię astronomiczną, która panowała aż po
Kopernika, i napisał geografię, używaną w Europie aż po nowe czasy. Tam pracował wybitny geograf
Eratostenes.
Przez aleksandryjskich uczonych starożytność oswoiła się z kulistym kształtem Ziemi, zrozumiała
mechanizm faz Księżyca, poznała większość pojęć, którymi i dziś operuje kosmografia.
A jednocześnie pielęgnowano w Aleksandrii nauki humanistyczne. Założono podstawy naukowe dla
filozofii i historii literatury. Biblioteka w Aleksandrii osiągnęła w początku naszej ery liczbę 700 000
tomów. Uczoność aleksandryjska nabrała specjalnie erudycyjnego, antykwarskiego charakteru. Trzeba
było czekać aż do XIX w., aby powtórzył się podobny kult i nagromadzenie erudycji.
Historyczne studia aleksandryjskich uczonych obejmowały również i dzieje filozofii. Natomiast z samą
filozofią nauka była w stosunku tak luźnym, jak nigdy dotąd. Filozofia w Aleksandrii zaczęła rozwijać się
dopiero w następnym okresie, zaczynając od I w. n. e. Zgodnie z duchem owego czasu, była to religijna
metafizyka, a odpowiednio do sytuacji geograficznej Aleksandrii zawierała połączenie myśli Wschodu i
Zachodu.
