Reize door het Aapenland Flashcards
Samenvatting verhaal
In Reize door het Aapenland gaat het om een reis naar een fictieve apenland waar alle apen een nummer hebben. Onder de apen ontspint zich een felle strijd over de vraag hoe zij zich tot de rang van een mensenmaatschappij kunnen verheffen. Er vormen zich twee partijen: de aanhangers van nummer één leggen de nadruk op de zedelijke verbeteringen van het apendom, terwijl de aanhangers van nummer Vijf ervoor pleiten hun staarten af te hakken- dit is in hun ogen het enige wat hen van de mens onderscheidt. Na vele vergaderingen winnen de vijfianen de strijd. Er volgt een kapsessie, eindigend in een dramatisch bloedbad. Beschaamd druipen de vijfianen, die hun ongelijk hebben moeten bekennen, af. Uiteindelijk ontwaakt de ik-figuur: hij blijkt alles gedroomd te hebben.
Identiteit schrijver
- pseudoniem J.A. Schasz M.D. veel speculaties (had al satirische werken op naam staan)
- ‘schas’ of “schasz” =- in het Duitst scheet – aansluiting bij de traditie van de drekpoëten of humoristische dichters (Rabelais, Focquenbroch, Rusting), die lichamelijke metaforen niet schuwden en overal de spot mee dreven.
- journalist Pieter ’t Hoen (1745-1828) gebruikte pseudoniem in jaren 1778-1780
- de Delftse plateelschilder Gerrit Paape (1752-1803) nam de schuilnaam over vanaf 1788 gebruikte.
- Paape lijkt zijn auteurschap te onthullen in een later werk van zijn hand, Vrolyke reis van een Engelshman, door Holland (1796).
- Bovendien passen zijn politieke signatuur en radicaal verlichte standpunten uitstekend bij de Reize door het Aapenland, waarin libertijnse en materialistische opvattingen gehuldigd worden.
Genre boek
- Dit boek behoort tot het genre van de imaginaire reisverhalen. Dit type verhalen vertoont nauwe verwantschap met de authentieke reisbeschrijvingen, een genre dat in de loop van de 17e eeuw grote opgang maakte.
- De imaginaire reisverhalen van Dr. Schasz zijn overigens de laatste vertegenwoordigers van dit genre uit onze 18e-eeuwse literatuur
Verschil reisbeschrijving en imaginair reisverhaal
Het verschil is dat het imaginaire reisverhaal een niet werkelijk afgelegde reis beschrijft en dat geven van impliciete maatschappijkritiek een belangrijk onderdeel van is.
Vergelijking boek met Gulliver’s travel
Onwillekeurig vergelijkt men een boek als dit met Gulliver’s reis naar het land van de paarden. Dan manifesteert zich ook onmiddellijk hoeveel genuanceerder en diepzinniger Swift’s verhaal is. Hij roept een compleet maatschappijbeeld op, hekelt de mens als zodanig, terwijl Schasz alleen de homo politicus de spiegel voorhoudt. Op dit beperkter niveau kan hij echter raak typeren. Ik denk nu vooral aan de ontmoeting met een aap-paskwilschrijver die louter op bestelling om het even welke zienswijze verdedigt.
Cultuur-historische context boek
- De verlichte apen zijn de patriotten, die eind 1787 een pijnlijke nederlaag leden, en de cynische apen zijn de regenten en prinsgezinden die het volk zo wisten te manipuleren dat het niet zag tegen het eigenbelang te handelen.
- Wie niet zelf denkt, mutileert zich.
Hekeling van de eigentijdse maatschappij staat centraal toch is wie of wat er gehekeld is discutabel:
- kritiek op het menselijk gedrag in het algemeen (aap als spiegel voor de mens, die kennelijk niet in staat is vredig met anderen samen te leven).
- interne kritiek op zijn patriottische medestrijders door hun omgangsvormen te hekelen. Zulke harde interne kritiek zou wel opmerkelijk zijn.
- waarschijnlijker dat de auteur vooral de prinsgezinden en regenten te kijk wilde zetten, want die wisten het volk zo te manipuleren dat het niet doorhad dat het in strijd met zijn eigen belang handelde. Het een sluit het ander echter niet uit: kritiek op het functioneren van de eigen partij kan immers samengaan met hekeling van de tegenstander.
Is de roman een politieke sleutelroman?
Zijn sommige personages gebaseerd op werkelijk bestaande figuren? Is er bijvoorbeeld een relatie te leggen tussen aap nummer Vijf en de stadhouder, prins Willem V? Of stond de radicale Utrechtse patriot Quint Ondaatje (1758-1818) juist model voor deze aap? En is in de paskwil schrijvende aap wellicht de Delftse publicist Wybo Fijnje (1750-1809) te herkennen? Hoewel de verleiding groot is naar parallellen in de werkelijkheid te zoeken, ontbreekt het aan harde bewijzen.
Waarom verdween het genre?
- Verklaard door de historische context.
- nieuwe politieke constellatie sedert 1794 - doctrinair radicalisme - weinig ruimte meer voor de aan het imaginaire reisverhaal inherente maatschappijkritiek.
- Revolutionairen verdragen doorgaans geen satire!
- Daar komt bij dat de voornaamste doelstellingen van de verlichte auteurs van dit soort verhalen - bijv. hun pleidooi voor de tolerantie en voor een redelijke godsdienst - thans in praktijk gebracht waren, hetgeen dikwijls een ontnuchterend effect bleek te hebben
Functie boek voor mensen
- Vrijheid en gelijkheid kunnen niet bestaan door domheid van het volk, of wegens de onvermijdelijk corrumperende werking van de macht.
- Zo is zijn Reize door het Aapenland, een fictieve reis in een revolutionair apenland. De op eigen gewin beluste apenleiders overreden het apenvolk een poging te doen zich te hervormen tot een ‘hogere’, menselijke, maatschappij. Het middel is uiterlijke conformering aan de mens door het afhakken van de staarten.
- Dit verhaal demonstreert de manipulatie en stupiditeit op alle samenlevingsniveaus.
- De lezer moet zich wel afvragen, of een vrije republiek van werkelijk vrijen echt mogelijk is. Is het geen drogbeeld
Waarom gunstig onthaald?
- het gepresenteerde kader was bij het publiek bekend van de echte reisverhalen
- de intentie van de auteur bood meer dan louter verstrooiing of sensatie, zonder overigens dat laatste geheel te verwaarlozen.
- combinatie van aantrekkelijk verhaal en zinvolle inhoud is reden waarom 18e-eeuwse imaginaire reizen populair waren
Performatieve waarde
- boek bood presentatievorm voor de verbreiding van verlichte ideeën omtrent opvoeding, religie, economie en staatsbestuur.
- verband tussen het 18e-eeuws imaginair reisverhaal en de doelstellingen der in de tweede eeuwhelft optredende filosofen.
- waarom de verhaalvorm in plaats van de verhandeling: de novellistische verpakking was als verhulling van, ideeën die beter niet al te duidelijk openbaar konden worden gemaakt.
- Maar doorslaggevend was aansluiten bij ‘de smaak’. Men toont een onmiskenbare voorkeur voor reisbrief, oosterse vertelling, versverhaal, fabel en dialoog boven het ‘afgetrokken’ (abstract) getheoretiseer.
- de schrijver kon zonder zichzelf bloot te geven verschillende standpunten op aanschouwelijke wijze met elkaar confronteren.
- ‘Arguing through images’
In 1995 werd het verhaal bewerkt voor toneel door Henri van Zanten. Van Zanten presenteerde zijn toneelstuk als een satire op de politieke besluitvorming ‘in de schijndemocratie’ die Holland volgens Paape was. In het toneelstuk werd vooral de vergaderziekte gehekeld en de achterkamertjescultuur in de democratie.
Uitbeelding personages
- Alle personages zijn flat characters. Ze worden allen neergezet als types.
- De hoofdpersoon is een mens, die onverhoeds in de apenwereld terecht komt. Hij ziet alles aan, en verbaast zich over wat hij ziet. Hij voelt zich duidelijk zeer ongemakkelijk in zijn situatie.
- De situatie wordt ook bezien vanuit de ogen van de schrijver van hekeldichten en lofzangen, en de kermislui.
- Diep wordt er niet ingegaan op hun karakters, het gaat erom dat duidelijk wordt hoe zij aankijken tegen de apenmaatschappij, of de kwestie over het al dan niet afhakken van de staarten.
- Ook de belangrijkste apen, aap één en aap vijf, worden als type neergezet. Alleen hun standpunt in de kwestie ‘hoe mens te worden’ is van belang.
- De hoofdpersoon maakt overduidelijk gebruik van de ratio. Al vanaf hoofdstuk één, wanneer de hoofdpersoon zeer lang peinst over het te nemen besluit, blijft hij maar nadenken, wikken en wegen. Juist in een situatie waarin men zou verwachten dat het gevoel de overhand zou nemen. Misschien wordt hiermee het gebruik van de ratio, wat hoort bij de Verlichting, bekritiseerd. De dierbaren van de hoofdpersoon gaan immers dood door rationeel te denken, in plaats van te handelen.
Genderbenadering boek
- Onwetendheid en het impulsief handelen van de apen wordt bekritiseerd.
- In eerste instantie moeten de apinnen het ontgelden die laten zich ophitsen nav gerucht
- het onderzoek van de apinnen wordt ook in het belachelijke getrokken.
- Misschien is hier een duidelijk onderscheid te maken met de mannen. De apinnen worden als domme wezens neergezet, die makkelijk zijn over te halen, en ridicule ideeën opperen. (een tweede staart aanzetten) De mannen nemen de leiding.
