CNS Farmakologija I Flashcards

Question

⚠️ 6. Кога нешто тргнува наопаку:

Answer 1

Пореметување Поврзано со 😵 Шизофренија Нарушен допамин метаболизам 😰 Манично-депресивна психоза Пореметена функција на катехоламини

Answer 2

🧠 1. Каде се создава и каде оди? 📍 Најмногу серотонин има во nuclei raphe — тие се лоцирани во: Таламус Хипоталамус Мезенцефалон (среден мозок) 🚀 Од таму, серотонинските влакна патуваат: 🔼 до хипоталамус и базални ганглии 🔽 десцендентно до medulla spinalis (грбен мозок) – и во дорзални и вентрални корени

Answer 3

Функција Објаснување 😖 Модулација на болка----Ја намалува осетливоста на грбниот мозок на болни импулси од периферијата 😴 Регулација на спиење/буднос------Важна улога во сменување на циклусите на спиење и будење 😊 Емоционална стабилност (не пишува тука, ама важно е)------- Во клиничка пракса: низок серотонин → депресија, анксиозност

Answer 4

Серотонин делува преку 5-HT рецептори (има повеќе подтипови: 5-HT1, 5-HT2... до 5-HT7)

Answer 5

🧪 3. Биосинтеза Триптофан (аминокиселина) ↓ 5-хидрокситриптофан (5-HTP) ↓ (ензим: декарбоксилаза) Серотонин (5-HT) 🗑️ 4. Разградба 💣 Ензим: МАО (моноамин оксидаза) Се случува во синаптичкиот простор и невроните

Answer 6

🧬 Се создава од триптофан → 5-HTP → серотонин 📦 Се складира во везикули ⚡ Се ослободува при стимулација 🎯 Се врзува на 5-HT рецептори 🧹 Се разградува со МАО 🔄 Некои делови се реапсорбираат (SSRI лекови го блокираат тоа за да има повеќе серотонин)

Answer 7

🔍 1. Каде се наоѓа GABA? 📍 РАСПОРЕДЕНА: низ цел ЦНС 🌐 Особено присутна во локални интерневрони 💬 ~1/3 од сите синапси во ЦНС користат GABA! 🛑 2. Какво дејство има? Дејство Објаснување 🧘 Инхибиторно ---GABA ја намалува активноста на невроните 🧪 Јони=== Го зголемува влегувањето на Cl⁻ јони → хиперполаризација → невронот не реагира лесно

Answer 8

Тип Дејство 🅰️ GABA-A Јонотропен – Cl⁻ канали (брз одговор) ⚡ 🅱️ GABA-B Метаботропен – преку G-протеини (поспор, подолготраен одговор) 🐢 ⚙️ 4. Синтеза на GABA 🧬 Глутаминска киселина ⬇️ (со ензимот глутамат декарбоксилаза) 🧪 GABA

Answer 9

Супстанција Ефект ⚠️ Хидразиди (како изониазид) 🚫 ја спречуваат синтезата → можни конвулзии ☠️ Бикулин, пикротоксин ❌ ги блокираат ефектите на GABA → опасност од претерана стимулација

Answer 10

GABA = “Гушни и смири” невротрансмитер 😴🧸 Делува како физиолошка “кочница” за нервниот систем 🛑 Поврзан со смиреност, антиконвулзивна заштита, антианксиозност

Answer 11

🅰️ GABA-A 🧬 Тип: Јонски (лиганд-зависен Cl⁻ канал) ⚡ Дејство: Брзо инхибиторно 🔁 Влез на Cl⁻ → Хиперполаризација → неврон не може да се активира лесно 🧪 Лекови: Бензодиазепини (врзани за α-субединици) Барбитурати (врзани за β-субединици) Етанол, зопиклон, пропофол, исто делуваат тука 🧱 Структура: 5 субединици: α (алфа), β (бета), γ (гама), δ (делта)... 📌 Пример: α = бензодиазепини β = барбитурати канал = Cl⁻ влез

Answer 12

🅱️ GABA-B 🧬 Тип: Метаботропен (G-протеин-рецептор) 🐌 Дејство: Побавно, долготрајно 📉 Намалува cAMP, отвара K⁺ канали (➡️ излегување на К⁺) ⬇️ Ca²⁺ канали = намалено ослободување на други трансмитери 💊 Пример лек: Баклофен (антиспастичен) 🌊 GABA-C 📍 Помалку познат, најмногу во ретина 🧬 Тип: исто Cl⁻ канал, но: Поголема чувствителност на GABA Не реагира на бензодиазепини Неутрален фармаколошки за многу лекови

Answer 13

➤ Дефиниција: Седативи – смируваат и ја намалуваат анксиозноста без да предизвикаат сон Хипнотици – предизвикуваат сон и поспаност

Answer 14

1. Бензодиазепини Diazepam, Alprazolam... Го зголемуваат бројот на отворања на Cl⁻ каналите (GABA-A) 2. Барбитурати Fenobarbiton, Pentobarbiton... Го продолжуваат времето на отворање на Cl⁻ каналот 3. Други Buspiron, Chloral Hydrate... Различни механизми

Answer 15

✅ Агонисти= седативно, анксиолитичко, антиконвулзивно ❌ Антагонисти =напр. Flumazenil – антагонист за бензодиазепини ⚠️ Инверзни агонисти анксиозност, конвулзии – спротивен ефект

Answer 16

Субединица Дејство α1, α5 Седација 😴 α2, α3 Анксиолитичко, антиконвулзивно 😌 α4, α6 поврзани со разни CNS ефекти, не толку со класично дејство

Answer 17

Лек А (барбитурати): Нема безбедносна граница – лесно можат да доведат до кома, анестезија или смрт Некогаш се користеле за самоубиства 😢 Затоа денес ретко се користат, само во посебни случаи Лек Б (бензодиазепини): Имаат "ceiling effect" – после одредена доза, не оди понатаму во CNS депресија Побезбедни се, помал ризик од кома при предозирање 📌 Запомни ова: Барбитурати се "опасни" и одат до крај Бензодиазепини се "паметни" – до некаде и стоп

Answer 18

Комбинација Што прави? Механизам GABA + Бензодиазепини ↗️ Фреквенција на отворање на Cl⁻ канали Побрзо се отвора каналот, но не трае долго GABA + Барбитурати ↗️ Времетраење на отворање на Cl⁻ канал Каналот останува отворен подолго време = посилна депресија на ЦНС

Answer 19

1. Рецептор 2.Тип 3.Што прави? 4.Белешки 1.GABA-A 2.Јонски, лиганд-зависен 3. Пропушта Cl⁻ јони → хиперполаризација 4. Место на дејство за: бензодиазепини, барбитурати, алкохол GABA-B G-протеин врзан ↓ cAMP, ↑ K⁺, ↓ Ca²⁺ → инхибиторен ефект Посилен инхибитор, но побавен GABA-C Сличен на A, но специфичен за ретината Пропушта Cl⁻ Помалку важен во ЦНС, неутрален за лекови

Answer 20

✅ Седација ✅ Анксиолиза ✅ Хипноза ✅ Миорелаксација ✅ Антиконвулзивно дејство ✅ Антероградна амнезија

Answer 21

Добра ресорпција Метаболизам во црн дроб → активни метаболити Долготрајно дејство Тераписка примена: анксиозност, несоница, епилепсија, спазми, алкохолизам...

Answer 22

Времетраење Примери Кратко (<6 h) Midazolam, Triazolam Средно (6–24 h) Alprazolam, Lorazepam, Oksazepam Долго (>24 h) Diazepam, Flurazepam

Answer 23

Блокира бензо ефекти (анестезија, седација) Брзо и краткотрајно дејство ⚠️ Може да предизвика апстиненција (конвулзии, аритмии)

Answer 24

❤️‍🔥 За анксиозност: Alprazolam – најдобар за паника и агарофобија Бета-блокатори – за адренергички симптоми (трема, тахикардија) 🌙 За несоница: Најдобар избор Може да се користат За анксиозни пациенти Zolpidem, Zopiclone Alprazolam, Lorazepam, Triazolam Diazepam

Answer 25

Дефиниција: Бензодиазепините се група лекови кои имаат: 🧘 Смирувачко 😌 Анксиолитично(Намалување на анксиозност, паника, стрес) 😴 Седативно(Смирување ) 💤 Хипнотично дејство(Продлабочување на сонот (корисни кај несоница) 💪 Миорелаксантен (Опуштање на скелетни мускули) ⚡ Антиконвулзивен (Спречување или третман на епилептични напади) Механизам на дејство: ➡️ Поттикнување на активноста на ГАМA (GABA) – главен инхибиторен невротрансмитер во ЦНС ➡️ GABA овозможува навлегување на Cl⁻ јони во клетката → хиперполаризација → потиснување на нервната активност 🩺 Клиничка употреба Терапија на анксиозност и панични напади Лекување на несоница Мускулни спазми Епилепсија Преанестетичка подготовка Помошна терапија кај алкохолна апстиненција

Answer 26

1. ЦНС: 💤 Седативно – смирување 😴 Хипнотичко – олеснување на спиење 😷 Анестетичко – индуцирање на анестезија (особено thiopental) 💪 Миорелаксација – опуштање на мускули ⚡ Антиконвулзивно – спречување на напади (особено phenobarbital) 2. Дишење и циркулација: Во високи дози: ⬇️ Намалена чувствителност на респираторниот центар кон CO₂ → може да предизвика респираторна депресија ❗ Но хемиорецепторите за O₂ остануваат активни

Answer 27

⚗️ Барбитурати – Фармакокинетика Карактеристика Објаснување Хемија Слаби киселини – липофилноста е клучна за брзина на дејство Апликација Натриум соли на окси- и тиобарбитурати се парентерални Липофилност Тиобарбитурати (на пр. Thiopental) → високо липофилни → брзо навлегуваат во ЦНС Метаболизам Во црн дроб (биотрансформација) Индукција на ензими Стимулираат микрозомални ензими → забрзуваат метаболизам и на други лекови Елиминација Алкализација на урина → брза елиминација (особено за Phenobarbital) 🕒 Време на полуживот (half-life) Лек Полуживот Thiopental 3 – 8 часа (брзо дејство, кратко траење) Phenobarbital 24 – 96 часа (долго дејство)

Answer 28

Епилепсија е хронично невролошко нарушување кое се карактеризира со: 🧠 Пароксизмални церебрални дисритмии 🚨 Пореметување на свеста 🔬 Ненормален електроенцефалограм (ЕЕГ) 💪 Моторни пореметувања: тонично-клонички грчеви, стереотипни движења Епилептични напади: Фокус: Група неврони во мозокот кои иницираат високофреквентно празнење на импулси, што доведува до напад. Симптоми зависат од регијата на мозокот која е зафатена: 🧠 Кортекс (моторика) - конвулзии 🌡 Хипоталамус - автономни (периферни) празнења 🧠 Ретикуларна формација - губење на свеста

Answer 29

🔴 Типови на епилепсија: 1. Парцијални напади: Празнењето започнува локално и често останува локализирано. Симптоми: неволни мускулни контракции, пореметувања на сетилните искуства или автономни празнења, влијание на расположението. ЕЕГ празнењето е локализирано во една хемисфера. 2. Генерализирани напади: Поголемиот дел од мозокот е зафатен, со нарушување на електричната активност во двете хемисфери. Симптоми: губење на свеста Тонично-клонични напади:(гранд малл) започнуваат со силни контракции на целата мускулатура, губење на свеста. Абсансни напади(петит малл): почести кај деца, помалку драматични, но чести (многу напади во тек на денот).

Answer 30

1. Зголемување на дејството на GABA ГАМA е главниот инхибиторен невротрансмитер во мозокот и неговото зголемено дејство помага во намалувањето на активноста на невроните: Лекови: Бензодиазепини, Барбитурати 2. Инхибиција на натриумовите канали Блокирање на натриумските канали помага во спречување на прекумерната електрична активност: Лекови: Фенитоин, Карбамазепин, Валтроат, Ламотриджин 3. Инхибиција на калциумовите канали Спречувањето на влез на калциумови јони помага во намалување на нервната активност: Лекови: Етосуксимид, Габапентин 4. Инхибиција на ослободувањето на глутамат Глутамат е главниот возбудлив невротрансмитер, а неговото блокирање може да го намали прекумерното возбудување на невроните.

Answer 31

Антиепилептички лекови: Изборот на лек зависи од типот на нападите и механизмот на дејство. Клучни лекови: Бензодиазепини - за краткорочна контрола на нападите Барбитурати - за контрола на нападите и како седативи Карбамазепин и фенитоин - за контрола на парцијалните и генерализирани напади Валтроат и ламотриджин - за контрола на генерализирани напади Габапентин и етосуксимид - за специфични типови на напади

Answer 32

Фенитоин и Карбамазепин (Phenytoin и Carbamazepine) Дејство: ➡️ Инхибираат натриумски канали. Што значи тоа? → Ги држат натриумските канали во инактивирана состојба. Ако каналите се затворени, нема прекумерно празнење на невроните, па се спречуваат нападите. Не се користат кај абсансни напади! (видиш - има ❌ за абсанс) ✔️ Ги користиме за: тоник-клонични, фокални напади и статус епилептикус. 2. Валпроична киселина (Valproic acid) Дејство: Инхибира натриумски канали (како фенитоин/карбамазепин) Инхибира Т-тип калциумски канали (многу важно за абсанс напади!) Инхибира GABA трансаминаза ➡️ тоа значи дека го зголемува нивото на GABA (пошто ја спречува нејзината разградување). Користење: ✔️ За абсанс напади (има штиклирано) ✔️ Исто така за тоник-клонични, фокални и статус епилептикус. ✅ Валпроат = широкоспектрен лек. 3. Етосуксимид (Ethosuximide) Дејство: ➡️ Инхибира Т-тип калциум канали само. Специјално насочен за: ✔️ Само абсансни напади (штиклирано само за абсанс). ❌ Не е за тоник-клонични, фокални, ниту статус епилептикус.

Answer 33

Глутамат е "поттикнувачки" невротрансмитер → значи ги активира невроните. Овие лекови го блокираат глутаматот и така го спречуваат прекумерното активирање на мозокот: Лек Механизам Белешка Ламотриджин (Lamotrigine) Инхибира натриумски канали и ослободување на глутамат Широкоспектар лек Топирамат (Topiramate) Инхибира AMPA рецептори (глутаматни рецептори) Исто помага за мигрена Фелбамат (Felbamate) Инхибира NMDA рецептори (друг вид глутаматен рецептор) Јак лек, резервиран поради ризик од несакани ефекти

Answer 34

🔒 Заклучуваат “врати” за колите — тоа се натриум канали ➡️ Замисли дека имаш врата што дозволува колите да влезат и излезат од улица. Овие лекови ја затвораат вратата за да нема премногу сообраќај (сигнали). ❌ Не помагаат за абсанс напади, тие имаат друг “проблем”. ✔️ Добри се за: Фокални напади (само еден дел од мозокот) Тоник-клонични (силни грчеви и губење на свест) Статус епилептикус (напад што не запира)

Answer 35

🚦 Овој е како полицаец што го регулира сообраќајот на сите страни: Заклучува натриум канали (као фенитоин) Затвора калциум канали (Т-тип) – тие прават абсанс напади Го зголемува нивото на GABA – тој е како чичко што вика „смирете се сите“ ✔️ Овој помага за сите видови напади, вклучувајќи: Абсанс Фокални Тоник-клонични Статус епилептикус

Answer 36

🔌 Го смирува еднаш само еден проблем – Т-тип калциумски канали ➡️ Овие канали се активираат кај абсанс напади (деца што гледаат “во празно”) ✔️ Само за абсанс ❌ Не помага за други напади

Answer 37

Глутамат = бензин што ги пали невроните. Овие лекови го блокираат бензинот, значи нема палење: Лек Како го блокира глутаматот Ламотриджин Блокира натриумски канали + ослободување на глутамат Топирамат Блокира AMPA рецептори (како брава на бензин) Фелбамат Блокира NMDA рецептори (исто брава ама друг тип) ✔️ Овие се за сите типови на напади, често се користат како дополнителни лекови.

Answer 38

Ова се болести кај кои мозокот не ги контролира движењата правилно, најчесто поради проблеми со базалните ганглии (тие се како моторен “контрол центар” во мозокот). 🚶‍♂️ Има две главни групи: 1. Акинетско-ригиден синдром ➡️ Ова значи споро движење (акинетичко) + цврсти, вкочанети мускули (ригидитет) 🔹 Тука спаѓаат: Паркинсонова болест (најпозната) Паркинсонизам (слична состојба, ама од други причини) 2. Дискинезии ➡️ Ова се неволни, несвесни движења – значи телото се движи само, без да сакаш. 🔹 Примери: Тремор – рацете/телото се тресат Хореа – "танцувачки" чудни движења Дистонија – мускули се стегаат неконтролирано Тикови – мали брзи движења (како трепкање или грчење)

Answer 39

Тоа е клиничка слика која личи на Паркинсонова болест, ама може да биде предизвикана од различни нешта: 📌 Видови: Идиопатски Паркинсонизам = вистинска Паркинсонова болест 🧠 Се појавува спонтано, поради дегенерација на неврони кои лачат допамин (во substantia nigra на мозокот). Симптоматски Паркинсонизам = има причина, на пример: 🦠 Енцефалитис (воспаление на мозокот) ☠️ Труење (манган, јаглен моноксид, метанол итн.) 💊 Лекови (на пример антипсихотици кои блокираат допамин) 🤕 Траума 🧠 Тумори или мозочни удари

Answer 40

➤ Допаминот е невротрансмитер што му кажува на телото: "Ајде, движи се нормално!" ➤ Кога го нема – телото станува бавно, укочено, а се јавуваат и тресења.

Answer 41

Замисли дека допаминот (dopamine) е курирот на доброто расположение, движење и награди, и се движи низ различни “улици” во мозокот наречени допаминергички патишта. Има 4 главни патишта, и секој си има своја улога. Еве ги со метафори: 1. Nigrostriatal пат (движење) 📍 Од: substantia nigra (pars compacta – таму се произведува допамин) 📍 До: striatum (дел од базалните ганглии) ➡️ Овој пат е одговорен за контролата на движењата ❌ Ако тука има премалку допамин, добиваме Паркинсонова болест (rigid, споро движење, тремор). 📌 Исто така, антипсихотици кои го блокираат допаминот овде можат да предизвикаат екстрапирамидални симптоми – несакани ефекти што личат на Паркинсон. 2. Mesolimbic пат (емоции и награди) 📍 Од: VTA (ventral tegmental area – дел од среден мозок) 📍 До: nucleus accumbens (во лимбичен систем) ➡️ Овој пат е одговорен за “reward” системот – задоволство, мотивација, зависност ⚠️ Претерано активен mesolimbic пат = психотични симптоми, халуцинации (кај шизофренија) 3. Mesocortical пат (мислење и расположење) 📍 Од: VTA 📍 До: префронтален кортекс ➡️ Овој пат помага во мислење, концентрација, одлуки ❌ Ако е подактивен → депресија, негативни симптоми кај шизофренија (повлеченост, емоционална рамнодушност) 4. Tuberoinfundibular пат (хормони) 📍 Од: хипоталамус (arcuate nucleus и periventricular nucleus) 📍 До: хипофиза (pituitary gland) ➡️ Допаминот овде ја инхибира продукцијата на пролактин (хормон за млеко) ❌ Ако го блокираш допаминот овде (со некои лекови) → пролактин оди горе → може да предизвика галактореја (млеко од гради без бременост), аменореја (нема циклус) и други хормонски проблеми.

Answer 42

😵‍💫 CTZ, температура, глад... што е сега ова? CTZ = Chemoreceptor Trigger Zone 📍 Во медула (medulla oblongata), близу до area postrema ➡️ Регулира мучнина и повраќање. ❗ Допаминот тука активира повраќање → затоа се даваат антидопамински антиеметици (како metoclopramide) 🍔 Глад и температура Некои допамински патишта влијаат и на: Температура: намалуваат телесна температура Глад: го намалуваат апетитот Vasodilation (V.D.): ја зголемуваат дилатацијата на крвните садови ✅ Заклучок во стил TL;DR: Nigrostriatal – движење → Паркинсон, екстрапирамидални ефекти Mesolimbic – емоции/награда → зависности, психози Mesocortical – мислење → шизофренија, депресија Tuberoinfundibular – хормони → пролактин ↑ ако се блокира допамин

Answer 43

🧠 Се делат во 2 главни фамилии: 1. D1-like рецептори 🟡 D1 и D5 🎮 Gs-протеино-сврзани ("стимулатори") 👉 Кога се активираат: 🚀 Го зголемуваат cAMP (цикличен аденозин монофосфат) ✨ Активираат PКА (протеин-киназа А) → се вклучуваат возбудливи ефекти 🔊 Повише активност → активирање на невроните 2. D2-like рецептори 🔵 D2, D3 и D4 🛑 Gi-протеино-сврзани ("инхибитори") 👉 Кога се активираат: ⬇️ Го намалуваат cAMP ❌ Го намалуваат отпуштањето на неуротрансмитери 🔇 Смалена активност → инхибиција на невроните 🚀 Зошто е битно ова? Лековите (као антипсихотици) често блокираат D2 рецептори → помагаат кај шизофренија, ама прават несакани ефекти како паркинсонизам и ↑ пролактин D1 рецепторите се поврзани со меморија, учење, иако се помалку таргетирани од лекови

Answer 44

➡️ Делуваат главно преку блокада на D2 допамински рецептори во различни делови од мозокот. ➡️ Некои (атипични) делуваат и на серотонинските рецептори (5-HT2A).

Answer 45

Tип Опис Примери Позитивни симптоми =„вишок“ активност= халуцинации, делузии, параноја, нарушено размислување Негативни симптоми= „недостаток“ на нормално однесување =апатија, повлекување, сиромашен говор, рамнодушност

Answer 46

Патека D2 Блокада – Ефект Последица Mesolimbic ✅ Помага – намалува позитивни симптоми ✔️ Добро Mesocortical ❌ Влошува негативни симптоми 😞 Повлекување, депресија Nigrostriatal ❌ Екстрапирамидални симптоми (EPS) 🧊 Паркинсонизам, дистонии, акатизија Tuberoinfundibular ❌ Зголемен пролактин (↓D2 = ↑пролактин) 🍼 Гинекомастија, аменореја, импотенција 🧠 Скратено за памтење: D2 блокада во различни делови = различен ефект: 🔹 Mesolimbic = 👍 → лечење на халуцинации 🔹 Mesocortical = 👎 → полошо расположение 🔹 Nigrostriatal = ⚠️ → EPS (тремори, ригидност) 🔹 Tuberoinfundibular = 🍼 → ↑пролактин

Answer 47

🧪 Типични (стари) антипсихотици ➡️ Пр. Haloperidol, Chlorpromazine ➡️ Главно D2 антагонисти ➡️ Добри за позитивни симптоми ➡️ Но... предизвикуваат многу несакани ефекти: ⚠️ Несакани ефекти: Ефект Механизам Што се случува EPS (екстрапирамидални симптоми) Nigrostriatal D2 блокада Паркинсонизам, тремор, акатизија Хиперпролактинемија Tuberoinfundibular D2 блокада Аменореја, гинекомастија, импотенција Негативни симптоми полоши Mesocortical D2 блокада Сиромашен говор, повлекување Антимускарински ефекти (М блокада) Дел од старите типични антипсихотици Сува уста, замаглен вид, уринарна ретенција Сериозни: кома, срцеви аритмии Високи дози, особено кај некои лекови Се јавуваат ретко, ама се опасни

Answer 48

Атипични антипсихотици ≠ типични (старите) → нова генерација која делува на повеќе рецептори, не само D2 (допамински). 📌 Клучна разлика: Типични → силна блокада на D2 → супер за позитивни симптоми, но предизвикува екстрапирамидални симптоми (EPS) и ги влошува негативните симптоми Атипични → поблага D2 блокада + 5HT2A антагонизам (серотонински рецептор) → помалку EPS и подобрување на негативните симптоми

Answer 49

Лек Дејство Несакани ефекти Clozapine D4, 5HT → најефикасен за тешка шизофренија и негативни симптоми Сериозни: агранулоцитоза, зголемување на телесна тежина, седација, напади, QTc ↑ Olanzapine 5HT2 > D2 → подобрува негативни симптоми Големо зголемување на тежина, метаболен синдром Risperidone 5HT2, α1 Ортостатска хипотензија, хиперпролактинемија, QTc ↑ Aripiprazole D2 парцијален агонист, 5HT1A Погоден за манија, аутизам, намалени несакани ефекти, малку EPS Quetiapine H1, α1 (не делува на мускарински) Седација, зголемување на тежина, QTc ↑ Ziprasidone Делува на сите DA & 5HT рецептори + го инхибира повторното внесување на серотонин и норадреналин QTc ↑, малку метаболни ефекти

Answer 50

NMDA рецепторите (глутаматни) се хипофункционални кај шизофренија. Ова доведува до: ↓ активност на GABA интерневрони → намалена инхибиција → хиперактивност → психоза Кетамин, PCP (антагонисти на NMDA) предизвикуваат психоза и симптоми слични на шизофренија. 🔸 Зошто 5HT важи тука? 5HT2A антагонизмот → ја зголемува допаминската активност во некои региони → намалени EPS, подобрување на негативни симптоми. Затоа атипичните делуваат и на: Nigrostriatal (движење – ↓ EPS) Tuberoinfundibular (↓ пролактин) Mesocortical (подобрување на когнитивни/негативни симптоми)

Answer 51

🔷 Како функционира ова: NMDA рецептори (еден тип на глутаматни рецептори) се хипоактивни (слабо работат) кај лица со шизофренија. Овие рецептори треба да ја активираат GABA невроните → а тие пак инхибираат (успоруваат) други неврони. 🧩 Кога NMDA ≠ активни → настанува: ↓ NMDA активација → ↓ GABA лачење → ↓ инхибиција на глутаматни/допамински неврони Резултат: прекумерна активност на мозокот → психоза 🧨 Гледаш? GABA треба да биде кочница, ама без NMDA, таа кочница се губи → хиперактивност = психотични симптоми.

Answer 52

Кетамин и PCP се антагонисти на NMDA рецепторите Блокирајќи ги → симулираат симптоми на шизофренија дури и кај здрави луѓе (особено негативни и когнитивни) Значи: ова е експериментален доказ дека NMDA дисфункција може да води до шизофренија. ✍️ На кратко (ако пишуваш во скрипта): „Според глутаматната хипотеза, хипофункцијата на NMDA рецепторите доведува до намалена активација на GABA интерневроните. Ова резултира со намалена инхибиција на ексцитаторните патишта, што може да предизвика симптоми на шизофренија. Лекови како кетамин и PCP, кои го блокираат NMDA рецепторот, предизвикуваат слични психотични симптоми.“

Answer 53

💭 Депресија: Што е тоа, и зошто се случува? 👉 Клинички изглед: Немаш мотив за ништо Сè ти е тажно, празно, бавно Губиш интерес (либидо, апетит, спиење ти се расипува) Мислиш дека не вредиш ништо телото реагира: хормонални пореметувања, умор, главоболки..

Answer 54

🧪 Моноамини = серотонин (5-HT), норадреналин (NA), допамин (DA) Кај депресија 👉 нив ги има малку, односно има хипофункција на овие системи Каде? Во лимбичкиот систем, локус церулеус, и фронтален кортекс Што значи тоа? Немаш доволно позитивни сигнали → немаш волја, радост, мотивација

Answer 55

Целта е да ја зголемат количината на серотонин и норадреналин во синапсата – местото каде што се пренесуваат сигналите помеѓу невроните.

Answer 56

1. Трициклични антидепресиви (TCA) Пр.: амитриптилин, имипрамин 🎯 Механизам: Го блокираат реуптаке-от (превземањето) на серотонин и норадреналин 👉 Повеќе од овие невротрансмитери остануваат во синапсата 👉 Се зголемува нивната акција врз рецепторите → подобрување на симптомите 🕐 ВАЖНО: Дејството почнува по 2-3 недели, иако фармаколошки веднаш го блокираат реуптаке-от. Зошто? – затоа што мозокот има адаптивни механизми кои треба време да се "ресетираат". ❗ Несакани ефекти: Седираат (заспиваш) Мускаринска блокада (суви усти, замаглен вид, запек) Хипотензија Кардиотоксични во предозирање 😬

Answer 57

2. Селективни инхибитори на серотонинскиот реуптаке (SSRIs) Пр.: флуоксетин, сертралин, пароксетин 🎯 Механизам: Блокираат само реуптаке на серотонин 👉 Поголема селективност = помалку несакани дејства Нема норадреналинско натрупување → нема тахикардија, хипертензија ✅ Предности: Нема седација (или многу слабо) Сигурни и во предозирање Се земаат еднаш дневно Затоа се најпопуларна и најпропишувана група 🧬 Додатно – што е со триптофан? Серотонин се прави од триптофан (аминокиселина) Некои антидепресиви (TCA и миансерин) го инхибираат ензимот триптофан-пиролаза во црниот дроб 👉 Резултат: повеќе триптофан → повеќе суровина за синтеза на серотонин → психички подобрување 🧪 Маркери: MHFG MHFG = метаболит на катехоламини Кај депресија: ↓ MHFG во урина Со подобрување: ↑ MHFG 👉 Индиректен маркер дека катехоламинската активност се враќа

Answer 58

↓ Моноамини (5-HT, NA) ➡ депресија ⬇ Антидепресиви: - TCA → блокираат реуптаке на 5-HT + NA (но со несакани ефекти) - SSRIs → селективно блокираат 5-HT (со поблага толеранција) - + зголемен триптофан = зголемен серотонин

Answer 59

1️⃣ Low DA, Low NE, Low 5-HT → Depression & Suicide 🧠 Ова е сржта на моноаминската теорија на депресијата: Ако имаш ↓ Допамин (DA) → губење на мотивација, анхедонија (ништо не те радува) Ако имаш ↓ Норадреналин (NE) → немаш енергија, концентрација, фокус Ако имаш ↓ Серотонин (5-HT) → тага, анксиозност, лошо расположение, самоубиствени мисли 🔄 Сите три заедно: тотален мрак во мозокот → клиничка депресија, ризик за суицид 2️⃣ Reserpine → ↓ DA, ↓ NE, ↓ 5-HT → Depression + Suicide Ideation 💊 Reserpine е лек што се користел за хипертензија, НО... 👉 Тој го празни складиштето на моноамини во невроните (VMAT инхибитор) 👉 Резултат: нема што да се ослободи → тотален пад на DA, NE, 5-HT 👉 Кај некои пациенти: тешка депресија + суицидни идеи ⚠️ Ова историски било многу важно за потврда на моноаминската хипотеза!

Answer 60

3️⃣ Алфа-2 агонисти и бета-блокатори → ↓ NE → Depression 🧠 Алфа-2 агонисти (како клоњидин) делуваат пресинаптички и ја блокираат секрецијата на норадреналин → ↓ NE во синапсата. Бета-блокатори (како пропранолол) → ги блокираат β-адренергичните рецептори → индиректно исто ја намалуваат активноста на NE 💬 👉 Со други зборови: и двете групи можат кај некои луѓе да предизвикаат или влошат депресија 4️⃣ Антидепресиви → ↑ DA, ↑ NE, ↑ 5-HT → ↓ Depression 💊 Тука е решението: SSRIs: ↑ серотонин SNRIs: ↑ серотонин + норадреналин TCA: исто како SNRIs, но со повеќе несакани ефекти MAO инхибитори: спречуваат разградување на сите моноамини (↑ DA, ↑ NE, ↑ 5-HT) 📈 👉 Кога овие три се враќаат во рамнотежа → се намалува депресијата, се враќа мотивацијата, радоста, енергијата.

Answer 61

🧠 НЕУРОЕНДОКРИНИ ФАКТОРИ ВО ДЕПРЕСИЈА: Тука гледаме како стресот и хормоните влијаат врз мозокот и предизвикуваат или влошуваат депресија. 🔁 Cortisol & Стрес Оска (HPA Axis) CRH (Corticotropin Releasing Hormone) од хипоталамус ⬇️ ACTH (Adrenocorticotropic Hormone) од хипофиза ⬇️ Cortisol од надбубрежни жлезди 📌 Во депресија: ➡️ CRH ↑ ➡️ ACTH ↑ ➡️ Cortisol ↑ → Хиперкортизолизам ⚠️ Што значи ова? Прекумерниот кортизол „го запекува“ мозокот → 🧠 оштетување на хипокампус, промени во расположение, нарушено учење и меморија Кортизол = "стрес хормон" → иако е корисен краткорочно, долгорочно е токсичен ⚖️ Полови хормони и депресија ↓ Естроген (жени) → чести депресии во ПМС, менопауза, постпартално ↓ Тестостерон (мажи) → губење енергија, мотивација → депресија

Answer 62

1️⃣ Фармакотерапија (таблети) 📍 Линии на третман (според ефикасност, безбедност и несакани ефекти): 🔹 1st line – SSRIs (селективни инхибитори на преземање на серотонин) Примери: Fluoxetine, Sertraline, Citalopram 🎯 Механизам: ↑ 5-HT (серотонин) ✅ Најбезбедни, најмалку несакани ефекти, погодни за долготрајна терапија 📌 Можат да се земаат 1x дневно 🔸 2nd line – Atypical antidepressants / TCAs (трициклични) TCAs (Трициклични) – Amitriptyline, Imipramine 🎯 Блокираат преземање на 5-HT и NE ⚠️ Силни, но имаат антихолинергиски несакани ефекти: Сува уста Замаглен вид Запек Ортостатска хипотензија Атипични антидепресиви – Bupropion, Mirtazapine 🧠 Делуваат на разни рецептори: допамин, норадреналин, 5-HT ✅ Се користат кога SSRIs не помагаат или има несакани ефекти 🔺 3rd line – MAOIs (инхибитори на моноамин оксидаза) Пример: Phenelzine, Tranylcypromine 🎯 Спречуваат разградување на DA, NE, 5-HT ⚠️ Многу ефективни, но... 🔴 опасна интеракција со храна што содржи тирамин (сир, вино) → хипертензивна криза 🧠 ПСИХОТЕРАПИЈА: CBT (Когнитивно-бихевиорална терапија) – најчесто Психодинамичка терапија, групна терапија ⚡ Електроконвулзивна терапија (ECT): 📍 Се користи кај: Тешка депресија Суицидални пациенти Депресија отпорна на лекови 💥 Многу ефикасна → брзо подобрување ⚠️ Може да предизвика краткорочни проблеми со меморијата

Answer 63

Во симпатички нервен систем, главниот невротрансмитер е норадреналин (NE). Патот оди вака: Тирозин → (ензим тирозин хидроксилаза) → L-DOPA → Допамин → Норадреналин (NE) NE се складира во везикули и се ослободува во синапса Делува на постсинаптички рецептори: α1, β1, β2 Се разградува од ензимите MAO и COMT Дел се враќа назад во нервот (reuptake)

Answer 64

1. Methyltyrosine 📍 Делува на тирозин → го инхибира ензимот тирозин хидроксилаза 🛑 Стопира синтеза на катехоламини (вкл. NE и допамин) 🔽 NE ↓ 📌 Користи се во феохромоцитом 2. MAO inhibitors (MAOIs) 📍 Во митохондрија, MAO го разградува NE ❌ MAOIs блокираат овој ензим → ↑ NE, DA, 5-HT ⚠️ Можна хипертензивна криза со храна (тирамин) 📌 Користат се како антидепресиви (3rd line) 3. α2 агонисти (пример: клоnидин, метилдопа) 📍 На пресинаптички α2 рецептор 🛑 Активација → инхибира ослободување на NE 🔽 ↓ симпатичка активност → антихипертензивен ефект 4. Release inhibitors 📍 Блокираат ослободување на NE од везикули Пример: Guanethidine 🛑 NE не се испушта во синапса 📌 Антихипертензивен лек (ретко се користи денес) 5. Reuptake inhibitors 📍 Блокираат повторно враќање на NE во невронот → повеќе NE останува во синапса Лекови: TCAs (трициклични антидепресиви) – блокираат NE и 5-HT reuptake Cocaine – блокира NE, DA и 5-HT reuptake → еуфорија и стимулација ⚠️ Cocaine → злоупотреба, вазоконстрикција, аритмии 6. α1 рецептори – Gq 📍 Постсинаптички рецептори (на крвни садови) Агонисти: Фенилефрин → вазоконстрикција Антагонисти: Празозин, Доксазозин → вазодилатација, намален крвен притисок 7. β рецептори – Gs 📍 Постсинаптички рецептори β1 (срце) → ↑ срцева работа β2 (бронхи, матка) → релаксација, дилатација Лекови: Агонисти: β1: Добутамин → кардиоген шок β2: Салбутамол → бронходилатација (астма) Антагонисти (бета-блокатори): Пропранолол, Метопролол → ↓ срцева работа, ↓ крвен притисок

Answer 65

MAO = Моноамин оксидаза Тоа е ензим кој ги разградува моноаминските невротрансмитери (како серотонин, допамин, норадреналин и адреналин) за да ги држи во рамнотежа. 🧫 Локација: Надворешна мембрана на митохондриите Го има во: 🔹 ЦНС (мозок) 🔹 Периферни адренергички нервни завршетоци 🔹 Црн дроб 🔹 Ѕидот на цревата

Answer 66

MAO-A 📍 Се наоѓа: главно во дигестивниот тракт и во ЦНС 🎯 Ги разградува: Серотонин (5-HT) Норадреналин (NE) Адреналин (Epi) Допамин (DA) Тирамин (Tyramine) 🚨 Важно за interaction со храна – синдром на сирење (cheese reaction) MAO-B 📍 Се наоѓа: главно во ЦНС и тромбоцити 🎯 Го разградува: Допамин (главно) Мало влијание врз други моноамини 📌 Повеќе е важно кај невродегенеративни болести, како Паркинсон

Answer 67

1. MAO-A инхибитори 🟡 Phenelzine, Tranylcypromine 📌 Користат се кај депресија (особено атипична или резистентна) 🚨 ВНИМАНИЕ: Ако се јаде храна богата со тирамини (како сирења, вина) → хипертензивна криза, затоа што MAO-A инаку го разградува тираминот 2. MAO-B инхибитори 🔵 Selegiline, Rasagiline 📌 Се користат кај Паркинсонова болест 🎯 Првенствено ја зголемуваат концентрацијата на допамин во мозокот ✨ Поатрактивни се бидејќи имаат помал ризик за "cheese reaction", особено ако се даваат во мали дози

Answer 68

⚙️ Како работат MAOIs? 👉 Ако го блокираш MAO, тогаш: ↑ допамин (за Паркинсон → подобро движење) ↑ серотонин, NE (за депресија → подобро расположение) ⏳ Треба време (2-3 недели) да се појави ефектот 🧠 Запомни со лесна мнемоника: Ензим Што разградува Лекови Болест MAO-A 5-HT, NE, Epi, DA, Tyr Phenelzine, Tranylcypromine Депресија MAO-B DA (главно) Selegiline, Rasagiline Паркинсон

Answer 69

👉 Примери на SSRIs: Лек Белешки Fluoxetine Долг полуживот, активен метаболит Fluvoxamine Почесто се користи за ОКР Paroxetine Зголемување на тежина, антипанично Sertraline Балансирано дејство Citalopram Почиста фармакологија Escitalopram Најселективен, најмалку интеракции

Answer 70

💡 Механизам на дејство: Тие селективно го блокираат повторното преземање на серотонин (5-HT) во синапсата → серотонин останува подолго во синаптичката цеп → подобрување на расположението 🧘 🔍 ШТО ПИШУВА ВО ЦРТЕЖОТ ШТО ТИ ГО ВИДЕ: Тој дел со човекот што повраќа, болки, и bleeding – е буквално визуелна приказна за несаканите ефекти на SSRIs на различни места во телото: 🧠 1. ЦНС (централен нервен систем) Агитација Главоболка Несоница (инсомнија) Зошто? → Премногу серотонин во мозокот на некои рецептори 💪 2. М’к. спинал корд (аналгезија) SSRI може да имаат и блага аналгетска улога, затоа што серотонин во спиналниот мозок учествува во регулација на болка. 😵 3. Гастроинтестинален тракт (повраќање, мачнина, дијареа) Ова е најчеста нуспојава! Во желудникот и цревата има многу 5-HT3 рецептори → повеќе серотонин = активирање на центарот за повраќање (CTZ) Тоа ти е таа слика со човекот што повраќа 🤢 🩸 4. Крварење (многу важно!) Серотонинот помага кај агрегацијата на тромбоцитите SSRIs го намалуваат серотонинот кај тромбоцити → помала агрегација → зголемено крварење ⚠️ Важно: комбинација со аспирин или варфарин = ризик за сериозно крварење (особено ГИ крварење!) 🧨 5. Серотонински синдром Сериозно, потенцијално опасно зголемување на 5-HT Комбинација со други лекови што ја зголемуваат серотонинската активност (MAOIs, TCA, tramadol, linezolid...) Симптоми: Температура 🌡️ Потење 😓 Агрегација / конфузија 😵 Миоклонус / треперења Хиперрефлексија ⚖️ ДРУГИ НЕСАКАНИ ЕФЕКТИ: Paroxetine – тежина ↑, сексуални нуспојави, седативност 5HT2C рецептор активација – можe да доведе до зголемен апетит и дебелеење Може да има и анксиозност на почетокот (парадоксално)

Answer 71

Систем Ефект Гастроинтестинален Мачнина, повраќање (5HT3 рецептори) ЦНС Несоница, главоболка, анксиозност Крв Ризик од крварење (особено со аспирин/варфарин) Мускули/рефлекси Треперења, миоклонус (серотонински синдром) Спинален мозок Аналгезија (блага)

Answer 72

Тоа е контролирана и реверзибилна состојба на: губење на свест аналгезија (без болка) амнезија (нема сеќавање) релаксација на мускули потиснување на рефлекси Идејата е пациентот да не чувствува ништо при хируршки зафат. 1️⃣ Два главни патишта за општа анестезија: ✈️ Инхалациона (вдишување) → со испарливи течности и гасови (типично за одржување на анестезија) 💉 Интравенска (вена) → со раствори директно во крв (типично за воведување во анестезија)

Answer 73

✅ Карактеристики: Мали липофилни молекули (поминуваат низ мембрани лесно) Брзо навлегуваат преку алвеоли во белите дробови Делуваат брзо, но се регулираат полека ако се веќе внесени ⚗️ Две групи: Група Примери 1. Халогенирани јаглеводороди Halothane, Enflurane, Isoflurane 2. Анестетички гасови Nitrous oxide (азотен оксидул) 📊 Фармакокинетика: Два клучни параметри: 🔸 1. Делбен коефициент крв/гас → Колку е понизок, толку побрзо делува анестетикот (побрз onset) Низок = не се раствара многу во крв → побрзо достигнува мозок 🔸 2. Делбен коефициент ткиво/крв → Колку повеќе се акумулира во масно ткиво, толку подолго трае 💥 Механизам на дејство: Две теории: Липидна теорија → анестетикот се раствора во мембраната Протеинска теорија → дејствува на јонски канали и рецептори 🎯 Најверојатно вистината е комбинација. Делува на: GABA-A рецептори (Cl⁻ канал) → потиснување на ЦНС К⁺ канали → хиперполаризација (намалена возбудливост) Инхибирање на никотински ацетилхолински рецептори

Answer 74

✅ Карактеристики: Брзо влегуваат во мозок (затоа се за воведување во анестезија) Краткотрајни – не се користат за долги операции Може да предизвикаат длабока респираторна депресија Се користат пред инхалационата како базална анестезија 🔀 Невролептаналгезија Комбинација на: Антипсихотик (невролептик) + Опишувач (аналгетик, обично фентанил) ➡️ Пациентот е буден, но без болка и не реагира ➡️ Погодна за кратки процедури или кај стари пациенти

Answer 75

🌐 Како делуваат анестетиците? Општата анестезија се однесува на контролираната состојба на губење на свест и чувствителност на болка. Овој процес се постигнува со различни механизми на дејство, кои може да се делат на: 1. Инхибиција преку ГАБА рецептори ГАБА (гама-аминобутирична киселина) е инхибиторен неуротрансмитер. Анестетиците активираат GABA рецепторите, што предизвикува хиперполаризација на неуроните, намалувајќи ја нивната активност. Ова резултира со потиснување на нервниот систем, што води до губење на свест и болка. 2. Инхибиција на натриумски канали (локални анестетици) Локалните анестетици делуваат така што ги блокираат натриумските канали, кои се клучни за преносот на нервните импулси. Блокирањето на овие канали ја спречува деполаризацијата на неуроните, и на тој начин сега не се пренесуваат нервните сигнали, па пациентот не чувствува болка.

Answer 76

💊 Како се постигнува анестезија? 1. Аналгезија: Намалување на чувството на болка. Ова е првиот ефект од анестезиските лекови, што доведува до безболно дејствување на хируршкиот зафат. Кај анестезијата, исто така се јавува амнезија (заборавеност) и еуфорија (добро чувство). 2. Ексцитација: Во некои случаи, на почеток може да се случи ексцитација, што подразбира делириум, вознемиреност, и агресивност (борбено однесување). Овој ефект обично не трае долго и не е присутен кај сите пациенти. 3. Хируршка анестезија: Текот на анестезијата преминува во безсвест. Нема реакција на надворешни стимули, како светлина или звук, и нема меморија за настаните кои се случуваат. На пациентот му е намалено движењето и не се јавуваат реакциите на болка. 4. Депресија на медулата (дишење): Во подоцнежните фази на анестезија, може да се јави депресија на дишењето. Ова значи дека неуроните во медулата (центарот за контролирање на дишењето) се инхибирани, што може да доведе до застој на дишењето.

Answer 77

🔬 Поделба на локалните анестетици по хемиска структура 1. Естерска структура Тие имаат краткотраен ефект и се побрзо разградуваат. Пример: Прокаин Кокаин Тетракаин 2. Амидна структура Тие имаат подолготраен ефект и се поспоро разградуваат. Пример: Лидокаин Мепивакаин Етидокаин 💥 Како се користат овие анестетици? Естерските анестетици (како Прокаин и Тетракаин) се користат поретко денес, бидејќи имаат поголема веројатност да предизвикаат алергиски реакции. Амидните анестетици (како Лидокаин и Мепивакаин) се најчесто користени за локална анестезија. Тие имаат пониска веројатност за алергии и се побезбедни за долготрајна употреба. 🧠 Механизам на дејство на анестетиците: Габа рецепторите (GABA) се активираат, што доведува до инхибиција на активноста на неуроните. Натриумските канали се блокираат, што спречува пренос на нервните сигнали и го блокира болниот импулс. 🧳 Резиме: Општата анестезија има четири фази: аналгезија, ексцитација, хируршка анестезија и депресија на дишењето. Локалните анестетици делуваат преку блокирање на натриумските канали, додека општите анестетици најчесто ги активираат GABA рецепторите. Естерите се брзо разградуваат и имаат краток ефект, додека амидите се подолготрајни и безбедни.

Answer 78

Редослед на блокада на нервните влакна: Локалните анестетици делуваат во специфичен редослед во зависност од големината и типот на нервните влакна. Обично, редоследот на блокада е следниот: Болка (најпрво блокирање на болните импулси) Осет на топлина Осет на допир Проприоцептивен осет (осет за положбата на телото) Тонус на скелетни мускули (последно се блокираат моторните функции) Ова значи дека локалните анестетици најпрво ги блокираат нервите кои пренесуваат болка и потоа постепено ги блокираат и другите нерви кои се одговорни за другите чувства, како што се топлина, допир и моторна контрола. Адреналин и локални анестетици: Адреналинот се додава во локалните анестетици (често во комбинација со лидокаин и други слични лекови) за да се постигне: Пролонгирана вазоконстрикција: Адреналинот ги стеснува крвните садови, што значи дека анестетикот ќе остане локализиран на местото на инјектирање и ќе има подолготраен ефект. Намалена апсорпција во циркулацијата: Поради вазоконстрикцијата, анестетикот помалку ќе се апсорбира во крвта и ќе има помала системска токсичност. Намалено крварење: Со стеснување на крвните садови, се намалува крварењето на местото на процедурата. Адреналинот е корисен во многу ситуации, но треба да се внимава, особено при пациенти со анфилакса (тип 1 алергиска реакција) и астма. Тоа се состојби каде што може да се направат компликации со користење на адреналин.

Answer 79

Кокаин има внатрешна симпатомиметичка активност, што значи дека самиот има ефект сличен на адреналинот: Блокирање на реапсорпцијата на норадреналин: Кокаин инхибира повторното преземање на норадреналинот во нервните клетки, што води до покачено ниво на норадреналин во синапсите и интензивирање на симпатичниот ефект. Повишување на крвниот притисок и вазоконстрикција (стеснување на крвните садови). Бидејќи кокаин веќе ги има овие ефекти, нема потреба од додатен адреналин. Преку оваа активност, кокаин веќе ги произведува потребните физиолошки ефекти за да ја зголеми ефективноста на анестетикот.

Answer 80

Адреналин има вазоконстриктивен ефект, што е користено за да се спречи апсорпција на локалниот анестетик во циркулацијата и да се контролира крварењето. Кокаин, како што споменавме, веќе го прави истото, така што нема потреба од додаток на адреналин. Кокаин има слично дејство на вазоконстрикција и симпатомиметички ефекти, кои ја зголемуваат симпатичната активација. 🌟 Важни заклучоци: Адреналин се додава во локалните анестетици за да го продолжи дејството, да го намали крварењето и да ја контролира апсорпцијата во циркулацијата. Кокаин има внатрешна активност која имитира симпатомиметички ефекти, што значи дека не му е потребен адреналин. Адреналинот може да биде контраиндициран во случаи на анфилакса и астма, бидејќи може да предизвика дополнителни проблеми со срцето и дишните патишта.

Answer 81

🌟 Невромускуларни блокатори (NMBs): Невромускуларните блокатори се лекови кои блокираат пренос на нервниот импулс од нервите до мускулите, што резултира во привремена мускулна парализа. Овие се користат за да се овозможи мускулна релаксација за време на хируршки интервенции. Постојат два типа: деполаризирачки и не деполаризирачки блокатори. 1. Не деполаризирачки блокатори (Competitive antagonists): Механизам на дејство: Овие блокатори се конкурираат со ацетилхолинот (ACh) за врзување на никотинските мускулни рецептори (NM рецептори). Тие не предизвикуваат деполаризација на мускулот, туку само го блокираат рецепторот и го спречуваат пристапот на ацетилхолинот, што резултира во инхибиција на мускулната контракција. Пример: Тубокурарине (curare-like) и пипекурониум, рокурониум. Ефект: Постепено предизвикуваат парализа, која започнува со лице, потоа екстремитети, а на крајот и со респираторни мускули (што може да доведе до апнеа). Парализата може да биде прогресивна. Протокол на дејствување: За да се неутрализираат ефектите на овие блокатори, се користат инхибитори на ацетилхолиноестераза (како што е неостигмин), кои го инхибираат ензимот ацетилхолиноестероза, овозможувајќи поголемо количество ацетилхолин да се врзе за рецепторите и да го поништи блокадата. 2. Деполаризирачки блокатори (Depolarizing agents): Механизам на дејство: Овие лекови ја имитираат активноста на ацетилхолинот и се врзуваат за NM рецепторите, што предизвикува деполаризација на мускулната мембрана. Меѓутоа, тие не се брзо распаднати од ацетилхолиноестероза, па деполаризацијата продолжува долго време, што спречува повторна стимулација на мускулите. Пример: Сукцинилхолин (succinylcholine) – најпознатиот деполаризирачки блокатор. Ефект: Првично се случува деполаризација (мускулите се контрахираат), но потоа следи фаза 2 (десензитизација), кога рецепторите стануваат неспособни за понатамошна активација и предизвикуваат парализа. Проблеми: За пациенти кои имаат дефицит на холинестераза, сукцинилхолин може да предизвика пролонгирана парализа и апнеа, бидејќи тие не можат да го метаболизираат лекот брзо. Ова може да доведе до проблеми со дишењето (потребно е внимателно следење).

Answer 82

📍 Клучни разлики меѓу деполаризирачките и не деполаризирачките блокатори: Механизам на дејство: Не деполаризирачки: Конкурираат за рецепторите на NM рецепторите, блокирајќи го дејството на ацетилхолинот без да го предизвикаат неговото дејство. Деполаризирачки: Имитираат ацетилхолин, предизвикуваат деполаризација на мускулите, но тие не се распаѓаат брзо и оставаат рецепторите неспособни за понатамошно активирање. Ефект на парализата: Не деполаризирачки: Парализата започнува од лице и екстремитети, а потоа го зафаќа респираторниот систем. Деполаризирачки: Прво предизвикува краткотраен спазам (деполаризација), а потоа преминува во фаза на десензитизација и парализа. Користење на инхибитори на холинестераза: Не деполаризирачки блокатори: Може да се неутрализираат со инхибитори на ацетилхолиноестераза (на пр. неостигмин). Деполаризирачки блокатори: Неостигмин нема ефект на сукцинилхолин (се потребни други мерки ако парализата продолжи). Безбедност: Не деполаризирачки блокатори имаат подолг и предвидлив ефект. Деполаризирачки блокатори имаат брз, но понекогаш непредвидлив ефект, особено при пациенти со дефицит на холинестераза. 📌 Заклучок: Не деполаризирачки блокатори како рокурониум и пипекурониум се користат за постигнување мускулна релаксација без да предизвикаат непотребна деполаризација. Деполаризирачки блокатори како сукцинилхолин предизвикуваат краткотрајна деполаризација која потоа преминува во парализа. Секој тип блокатор има специфични индикации и контраиндикации, и е многу важно да се внимава при изборот на лек, особено ако пациентот има дефицит на холинестераза.

Answer 83

🔒 Irreversible inhibitor на COX-1 и COX-2 ❌🧬 → Го блокира ензимот циклооксигеназа (COX) 🚫🧫 → Без COX ➡ нема PGG2/PGH2 🚫🌀 → Нема TxA2 (тромбоксан A2) 🥶➡ Нема агрегација на тромбоцити 🩸 🛑 Irreversible ❌ и non-competitive antagonist 🧽 Плочките не можат да се „рестартираат“ – ефектот трае додека трае животниот век на тромбоцитот (~7 дена)

Answer 84

🧫 Мембрански фосфолипиди ⬇ 🔥 Aрахидонска киселина (AA) 🔀 Потоа се дели во 2 патеки: 1️⃣ LOX патека 🦠 Липооксигеназа (LOX) → Leukotrienes (LTB4, LTC4, LTD4, LTE4) 🌬️ Бронхоконстрикција, воспаление, зголемена васкуларна пермеабилност 2️⃣ COX патека 🔬 Циклооксигеназа (COX) → PGG2 → PGH2 ➡ Од тука се создаваат: 🧨 TxA2 (тромбоксан А2) – тромбоза, агрегација на тромбоцити 🚫🧪 PGI2 (простагландин I2) – инхибира тромбоза, вазодилатација

Answer 85

Доза на аспирин Ефект 💥 Објаснување 🧂 < 300 mg/day 🩸 Antiplatelet Спречува агрегација на тромбоцити преку инхибиција на TxA2 🌡 300–2400 mg/day 🔥 Analgesic / Antipyretic Го блокира ПГЕ2 во CNS – намалува болка и температура 🔥 2400–4000 mg/day 🚒 Anti-inflammatory Инхибира COX во периферија – смалување на воспаление (ревматски заболувања) 🧠 Клучна идеја за паметење: Аспирин не е само за болка – туку и за срце, воспаление и температура! ❤️🔥🌡 И тоа зависи од ДОЗАТА! 📏 Ако сакаш и една мала меморија-мнемоника: 🧂 „Low dose – Less clot (анти-плочков ефект) 🌡 „Mid dose – Mild pain & temp 🔥 „High dose – Hot joints (воспаление)**

Answer 86

☕️ ПАРАЦЕТАМОЛ (Acetaminophen / Tylenol) 🧠 MOA (механизам на дејство) 👉 Inhibits COX enzymes само во CNS ⚠️ Не делува на периферните ткива! ➡ Затоа е: ✅ Analgesic (анти-болка) ✅ Antipyretic (анти-температура) ❌ НЕ е anti-inflammatory ❌ НЕ делува на тромбоцити (no anti-platelet effect)

Answer 87

🔍 ПРАШАЊА и ОДГОВОРИ: ❓Which is more analgesic: acetaminophen or NSAIDs? ✅ NSAIDs – бидејќи делуваат и централно и периферно (inhibit COX и во периферија). ❓Which is more antipyretic: acetaminophen or NSAIDs? ✅ Acetaminophen – има силен централeн ефект врз регулирање на температурата (особено кај деца 👶).

Answer 88

❌ Нема GI токсичност ❌ Не предизвикува бронхоспазам (без ризик за астматичари 🫁) ❌ Не предизвикува гастрични улцери / крвавење ❌ Не влијае на нивоата на мочна киселина (урична киселина) ❌ Не делува на тромбоцити (no clotting issues)

Answer 89

❗ Никогаш не давај аспирин кај дете со вирусна инфекција ⚠️ ➡ Ризик од Reye синдром 😱 ✅ Дај ацетаминофен или ибупрофен наместо тоа

Answer 90

🧪 Во нормални дози: ✔️ 90% се метаболизира во црниот дроб преку: Глукуронид conjugation Сулфат conjugation ✔️ Се излачува преку урина 🚽 ⚠️ Но мал дел (5-10%) се метаболизира преку: Cytochrome P450 (CYP2E1) ➡ создава NAPQI (N-acetyl-p-benzoquinone imine) – 🧨 многу токсичен метаболит!

Answer 91

🧨 Проблемот: NAPQI = 🧠🛑 Хепатотоксичен! Ја оштетува хепатоцитната мембрана Може да доведе до акутна повреда на црн дроб (liver failure) Особено ако се надмине терапевтска доза или има хронична употреба 🛡 Решение: NAC (N-acetylcysteine) 🧬 NAC е антидот 👉 ја рециклира глутатионот (GSH) ➡ кој инаку се троши при метаболизмот на NAPQI ➡ ја врзува и неутрализира токсичната молекула ✅ NAC најдобро делува ако се даде во првите 8-10 часа по интоксикацијата 🧠 МНЕМОНИКА: 🧨 "NAPQI = Not A Pretty Quick Injury" 🧪 "NAC = Nice And Clever detox!"

Answer 92

Лек COX Локација Analgesic Antipyretic Anti-inflammatory Anti-platelet Toxicity Aspirin COX-1, COX-2 (peripheral) ✅ ✅ ✅ ✅ (irreversible) GI bleed, Reye’s Acetaminophen COX-3 (central, debatable) ✅ ✅ ❌ ❌ Hepatotoxic (NAPQI)

Answer 93

⚪ Ацетаминофен (парацетамол) ➡️ Познат и како парацетамол 💊 Намалува болка и температура, но не е антиинфламаторно средство 🛑 НЕ е NSAID! 📍 Дејствува во ЦНС (централен нервен систем), не во ткивата ✅ Многу се користи кај деца, бремени, и за благи до умерени болки ❌ Не предизвикува гастрични проблеми како NSAIDs ⚠️ Во големи дози → токсичен за црниот дроб!

Answer 94

🔴 NSAIDs (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) ➡️ Лекови кои намалуваат болка, температура и воспаление 📍 Делуваат со инхибиција на COX ензимите (COX-1 и COX-2) 📈 Намалуваат простагландини (супстанци што предизвикуваат воспаление и болка) 📍 Примери: Ибупрофен, Диклофенак, Напроксен, Аспирин ⚠️ Можат да предизвикаат: 🩸 Крварење (гастрична мукоза) 😖 Стомачни болки 💔 Зголемен кардиоваскуларен ризик 🚫 Нефротоксичност

Answer 95

🧠 Лесна споредба: Лек 1.Болка 2.Температура 3.Воспаление 4.Безбедност за стомак 5.Токсичност Ацетаминофен 1✅ 2✅ 3❌ 4✅ 5⚠️ Црн дроб NSAIDs 1✅ 2✅ 3✅ 4❌ (гастритис!) 5⚠️ Бубрези, срце

Answer 96

🧠 Алцхајмерова болест – што се случува? ➡️ Во мозокот има намалено ниво на ацетилхолин (ACh) ➡️ Тоа се должи на смрт на холинергични неврони, особено во хипокампус и кортекс 🔽 Ацетилхолин = 🔽 паметење, учење, внимание 📌 Зошто сакаме да го зголемиме? 👉 Ацетилхолинот е важен за меморија и концентрација. 👉 Со зголемување на неговото дејство → се подобруваат симптомите (но не се лечи болеста) 💊 Како го правиме тоа? Со лекови што се инхибитори на ацетилхолинестераза (AChE inhibitors) – ензимот што го разградува ацетилхолинот ➡️ Примери: Донепезил, Ривастигмин, Галантамин 🛡️ Резултат: повеќе ACh во синапсите → подобра функција на останатите неврони 🎯 Проблемот е: 🧠 Невроните кои лачат ACh умираат → имаме општ недостаток 🚫 Без ACh → мозокот „тишее“ = губење на функции ⚠️ А лековите само симптоматски помагаат, не ја стопираат прогресијата 🧠 Запомни: Алцхајмер = малку ацетилхолин → се даваат AChE инхибитори → се зголемува ACh → се подобруваат симптоми

CNS Farmakologija I Flashcards

(122 cards)