Neoplasmi Flashcards

Question

🔬 Пример со лупус (SLE):

Answer 1

Во SLE, имун системот почнува да прави антитела против DNA, хистони, јадрен материјал → тоа се викаат ANA (antinuclear antibodies) → ги напаѓа сопствените клетки → воспаление → оштетување на органи (кожа, бубрези, зглобови...)

Answer 2

🔬 1. Хистопатолошка анализа (под микроскоп): Тоа е првата и најважна анализа! 👉 Ги гледаме: Клеточна диференцијација – дали личат на нормални клетки? Плеоморфизам – разлики во облик и големина? Митотска активност – има ли многу митози? Инвазија – дали навлегува во околно ткиво? Нуклеарни промени – зголемени, темни јадра? Некроза – знак на агресивност? Ако ги има овие – шанси се дека е малиген. Ако е добро организиран, без инвазија, со мали јадра → бениген

Answer 3

🔍 ШТО Е IHC? Имунохистохемија = бојадисување на протеини во ткиво со антитела (Звучи како „makeup“ за клетките за да видиме што носат 🤭) Се користат антитела кои препознаваат специфични ПРОТЕИНИ во клетките (не гени!). Со тоа гледаме: од кое ткиво е туморот (на пр. епител? мезенхим?) дали туморот е агресивен кои рецептори има (на пр. за дојка: ER/PR, HER2)

Answer 4

Анализира ДНК или РНК – дали има мутации, транслокации, амплификации... Ова е молекуларна патологија, подлабоко ниво. Примери: BRCA1/2 мутации кај карцином на дојка BCR-ABL транслокација кај хронична миелоидна леукемија KRAS, EGFR мутации кај тумори на бели дробови

Answer 5

Карактеристика IHC (Имунохистохемија) Генетска анализа Што се гледа Протеини во клетките Гени / ДНК / РНК Метод Антитела + боја PCR, FISH, секвенционирање Брзина Брзо (1-2 дена) Поспоро (неколку дена) Пример ER/PR, HER2, Ki-67 BRCA, EGFR, TP53 Цел Дијагноза, тип, терапија Прецизна мутација или транс.

Answer 6

1. Инвазија – 🧱 Клучна разлика! Бениген: Нема инвазија. Расте „во капсула“, го турка околното ткиво. 👉 Као кога топка турка песок, ама не навлегува во него. Малиген (добро диференциран): Инвазивен — расте внатре во околното ткиво, го уништува. 👉 Замисли корен од коров што оди низ ѕидот. 2. Митози – 🧬 Број на делби Бениген: Ретки митози, често нормални. Малиген: Почести митози, и често атипични (со чудни форми, три полови и слично). 3. Плеоморфизам – 🔍 Разлика во форма и големина на клетки и јадра Бениген: Клетките изгледаат слично една со друга – сите како „близнаци“. Малиген: Клетките се различни – некои огромни, некои чудни, јадра темни, некои два, три јадра. 4. Нуклеоли и боја – 🎨 Како изгледа јадрото? Бениген: Мал, светол нуклеол, нормално бојадисување. Малиген: Голем, темен јадрен материјал (хиперхромија), често со голем нуклеол. 5. Метастази – 🛫 Бениген: Никогаш не метастазира. Малиген: Може да метастазира (не секогаш веднаш, ама има потенцијал). 🎯 Златен совет за диференцијација: 🔬 Ако под микроскоп има: инвазија, атипични митози, клеточен хаос → мисли на малигнитет, дури и ако личи на нормално ткиво (т.е. добро диференциран е). 🧪 А за да бидеш 100% сигурна, правиш: Хематоксилин-Еозин бојадисување (H&E) опционално имунохистохемија за специфични маркери (ако е збунка)

Answer 7

Имаме аденом од тироидна жлезда (бениген): Изгледа ко нормални фоликуларни клетки Има убаво организирани фоликули Ама е со капсула и расте самостојно, прави маса ➡️ Значи, нормални клетки на ненормално однесување = тумор. 🧪 А за потврда: Патолозите користат архитектура (како е сè распоредено) гледаат дали има инвазија, митози, некрози, итн.

Answer 8

🧪 Кај нормална клетка 😱 Кај малигна клетка Диполарна митоза (2 пола) Мултиполарна митоза (3+ пола) Прецизна поделба на хромозоми Хаотична поделба Ретки митози Чести, абнормални митози Клетките си личат една на друга Клетки со различни јадра, форми и функции

Answer 9

Значи кога една клетка станува малигна, ѝ се расипуваат гените што го регулираат нејзиното однесување. ➡️ Па така може да: аквира гени за хормони што не би требало да ги има експримира гени на други ткива (као да заборава што е по потекло) 📌 На крај, добиваме тумор со “ендокрини супермоќи” што имитира други органи.

Answer 10

Само затоа што е добро диференциран, не значи дека е бениген! Тие клетки можат да: навлегуваат во околно ткиво метастазираат растат неконтролирано

Answer 11

Пример: Бронхоген карцином (од белите дробови) Може да произведува: Кортикотропин (ACTH) → предизвикува Кушингов синдром Паратироиден хормон-слична супстанција (PTHrP) → води до хиперкалциемија Инсулин или глукагон → може да предизвика хипо/хипергликемија 🧪 Ова може да биде и начин да се открие туморот, бидејќи телото покажува симптоми на “вишок“ од тие хормони – а туморот е виновникот.

Answer 12

🔄 1. Клеточен циклус = серија на чекори Нормалните клетки имаат "полициски контроли" (checkpoint-и) – G1/S: дали има ДНК оштетување? G2/M: дали е сè подготвено за митоза? ⛔ Ако нешто не е во ред → стоп! поправка или апоптоза. 💥 2. Кај туморите? 👉 Контролите се искршени или заобиколени. Значи: Клетките се делат дури и ако имаат мутации Нема ДНК проверка Не ги слушаат сигналите за стоп ❗НО – тоа НЕ значи дека тие се брзи!

Answer 13

Некои тумори имаат слично или дури побавно време на делба од нормални клетки. 👉 Важно е тоа што туморските клетки НЕ запираат – тие се делат и кога не треба!

Answer 14

На почетокот: СИТЕ клетки во туморот активно се делат Тоа е како 100 луѓе на градилиште – сите работат 📈 Расте брзо

Answer 15

Некои клетки ќе станат диференцирани (ќе „созреат“ и нема повеќе да се делат) Некои ќе умрат (некроза – премногу голем тумор, нема доволно крв) Некои ќе се износат или ќе спијат 📉 Остануваат само МАЛ ДЕЛ што се делат → растот се забавува

Answer 16

➡️ Само 5-10% од клетките се активни делачи

Answer 17

Замисли дека: На почетокот: имаш 100 шолји кафе и 100 готвачи – сите прават кафе = расте туморот Потоа: 70 готвачи се пензионираат (диференцијација), 20 умираат (некроза), само 10 остануваат Иако сè уште се прави кафе – тоа е побавно → слично е и со туморот.

Answer 18

1️⃣ Селекција – опстануваат најспособните Во туморот има милиони клетки, и секоја може да има различни мутации. Со тек на време, околината на туморот станува многу „стресна“: Нема кислород (хипоксија) Имунолошки напад Недостаток на хранливи материи Лекови (ако пациентот прима терапија) 👉 Клетките што преживуваат се најагресивни: Тие што умеат да мигрираат Тие што не умираат лесно Тие што можат да преживеат на друго место 🔁 Еволуција во минијатура! – ова се нарекува клонална еволуција.

Answer 19

Туморските клетки немаат добар „поправен систем“. Резултат? 📉 Се таложат мутации, некои случајно им даваат способности за: Лепење (adhesion) Раскинување на базална мембрана (со ензими: металопротеинази) Движење низ крв или лимфа Засолување на ново место и создавање нов тумор

Answer 20

3️⃣ Микросредина (tumor microenvironment) Некои клетки во туморот (фибробласти, макрофаги) им помагаат на туморските клетки: Испуштаат фактори за миграција и ангиогенеза (VEGF) „Чистат“ пат за нив 4️⃣ Не е планирано – еволутивна случајност ➡️ Туморските клетки не планираат да метастазираат. ➡️ Туку, со селекција, остануваат тие што тоа можат. Тоа е како да преживееш на пуст остров – само најприспособените успеваат да „пливаат“ до друг континент.

Answer 21

Но: 🔴 Не сите од тие клетки што се делат → ќе направат метастази.

Answer 22

Да направиш метастаза ➡️ ти треба цел „наставен план“ на способности: да се одлепиш од соседните клетки (губење на E-cadherin) да го пробиеш basement membrane (со MMP) да влезеш во крв или лимфа (интравазација) да преживееш таму (има имунитет, стрес) да излезеш на ново место (екстравазација) да се „вгнездиш“ и да преживееш (colonization) 📌 Секоја фаза е како филтер – мнозинството клетки умираат во процесот! 2️⃣ Статистика: Од сите клетки што ќе влезат во крв: <0.01% успеваат да создадат метастатски тумор. Тие што можат, често имаат: специјални рецептори мутации што им даваат инвазивност отпорност на имунитет 3️⃣ Што значи ова за твоето прашање? Да, од активните 5–10%, некои можат да станат метастатски. Но само многу мал број ќе поминат низ сите препреки.

Answer 23

Поради акумулирани мутации, некои од нив случајно добиваат “супермоќи” – кои им овозможуваат да: се одвојат од други клетки (загуба на E-cadherin – лепакот) разградуваат базална мембрана (секреција на металопротеинази – MMP) инвадираат ткива и садови избегнат имунитет преживеат во ново опкружување ➡️ Ова е познато како инвазивен фенотип.

Answer 24

Метастазата не е однапред испланирана, туку е резултат на хаотичен еволуциски процес во кој случајно избрани туморски клетки добиваат патолошки особини што им дозволуваат да „патуваат“ и да колонизираат други органи. Сакаш да продолжиме со тоа како телото се обидува да ги спречи овие клетки, или што значи ова за прогнозата?

Answer 25

1. Мутации во гени за MHC-I молекули ➡️ Нема презентација на антигени ➡️ Цитотоксичните T-клетки не ја “видат” → избега од имунолошки напад 2. Зголемана експресија на инхибиторни молекули 🛑 Пр. PD-L1 ➡️ Се врзува за PD-1 на T-клетките ➡️ Го “успива” T-лимфоцитот → туморот не се уништува 3. Секреција на имуносупресивни фактори ➡️ Пр. TGF-β, IL-10, VEGF ➡️ Блокираат имуни клетки, создаваат имун супресивно микросредина 4. Рекрутирање на "лоши" имуни клетки ➡️ Како T-reg клетки, миелоидни супресивни клетки (MDSCs) ➡️ Наместо да го напаѓаат туморот – го штитат! 🔁 Сè ова е резултат на мутации Туморот спонтано мутира, и клетките кои преживуваат → се тие што имаат гени што: ја избегнуваат смртта се кријат од имунитет се делат без контрола мигрираат и метастазираат ➡️ Така добиваме селекција на најопасните клетки.

Answer 26

-Се маскираат од имуниот систем → лажат дека се "наши". -Лачат супресивни молекули → ги успиваат Т-клетките (пр. TGF-β, IL-10). -Ги менуваат своите „ознаки“ (антигени) → па имунитетот веќе не ги препознава. -Создаваат сопствена крвна мрежа (ангиогенеза) → добиваат храна за раст. -Стануваат отпорни на апоптоза → дури и ако клетката сфати дека нешто не е во ред, не умира. -„Вработуваат“ макрофаги и други клетки за да ги заштитуваат → т.н. tumor-associated macrophages (TAMs). 🧪 Затоа и третманите мора да бидат паметни: Имунотерапија – да го „разбуди“ имунитетот. Таргет терапија – да погоди специфична мутација. Комбинирана терапија – да ги спречи нивните бекуп-планови.

Answer 27

Туморот = Римјаните (окупатори) ➤ Подмукли, лукави, користат сè за власт и опстанок. ➤ Лачат цитокини, хемокини, растечки фактори... сè што треба за да ги поткупат сојузниците. Макрофагите = Јуда (издајници) ➤ Наместо да се борат, тие стануваат TAMs (Tumor-Associated Macrophages). ➤ Помагаат на туморот: го поттикнуваат растот, ги спречуваат Т-клетките, помагаат во ангиогенеза и олеснуваат метастаза. Туморот им плаќа повеќе: ➤ со IL-10, TGF-β, VEGF и други сигнали што ги менуваат нивната „лојалност“. Телото = Исус (жртва) ➤ Сака да се спаси, но е нападнато од внатре. ➤ Т-клетките се како учениците што се борат, ама се збунети: „ова наш е, не е наш, има нови антигени...“

Answer 28

👉 Од каде му е храброста и способноста? 1. Мутациите му даваат „супермоќи“ Замисли како Marvel карактер: една мутација – неограничено делиње друга – отпорен на апоптоза трета – сокривање од имунитет четврта – способност да произведува свои крвни садови 2. Не почитува никакви правила Нормалните клетки мора да добијат дозвола да се делат (growth factors)? ➤ Туморот: „Не ми треба дозвола, сам ќе си произведам!“ Имунитетот вика „стоп“? ➤ Туморот: „Ги купив макрофагите, ќе кажат дека сум легален.“ 3. Користи хаосот како стратегија Штом го нападнеш со хемотерапија → менува гени, станува отпорен. Штом телото го препознае → го менува антигенот. Како вирус што се редизајнира секоја недела. 4. Станува еволутивна „елита“ Од милион туморски клетки, само неколку преживуваат напад... Ама тие се најотпорни → „Survival of the sneakiest“. И тие ќе го пренесат својот „генијален криминален код“ на наредните генерации.

Answer 29

Затоа што не е само една болест – секој тумор е различен, секоја мутација носи нова игра. Ама ние имаме свои „авенџери“: имунотерапија таргетирани лекови CAR-T терапии вакцини против онкогени вируси

Answer 30

Хемотерапијата е како грдана полиција што не прави разлика меѓу виновен и невин, ама понекогаш токму таа е потребна за да се скрши вратата. 🎯 Таргет терапија: напаѓа специфични мутирани протеини (пример: HER2 кај рак на дојка) 🦠 Имунотерапија: ја „буди“ имунолошката армија повторно Го учиме нашево тело да препознае кој е „крадецот“ и самото да го избрка. 🧬 CAR-T клетки: генетски модифицирани Т-лимфоцити кои се програмирани да го најдат и убијат туморот. Наши бели крвни клетки ги "препрограмираме" во лабораторија – им ставаме GPS и оружје, ги враќаме во телото и тие одат дирекно по туморот.

Answer 31

Туморите се многу различни – Туморите не се истите! Секој тумор е како уникатен "клик", има свои специфични антигени и начини на растење. Некои тумори може да не ги имаат молекулите што ги таргетира CAR-T терапијата или можеби тие молекули не се доволно експресирани за имунитетот да ги препознае. Туморите развиваат отпорност – Туморите знаат како да „ја измамат“ имунолошката одбрана. Како што споменавме претходно, тие може да менуваат антигени, да создадат микросредина која ги штити од напади на имунитетот, или да активираат молекули кои ги „замолчуваат“ нашите Т-лимфоцити. Туморската микросредина – Понекогаш, самиот тумор создава микросредина која ги потиснува имуните клетки. Туморските клетки можат да создадат супстанции кои го блокираат пристапот на имунолошките клетки до туморот, правејќи ги неактивни. Како да се обидуваме да ја прескокнеме оградата без да имаме скали. Недостаток на "таргетирачки молекули" – Некои тумори едноставно не произведуваат доволно антигени или молекули кои можат да се таргетираат од CAR-T терапијата. Тие тумори немаат доволно јасно „знаци“ за имунитетот да ги препознае како непријатели. Тоа е како да имаме вратата затворена и не можеме да најдеме начин како да ја отвориме.

Answer 32

Ако настане генетска грешка при мејоза (на пример, при делењето на јајце клетка или сперматозоид), тоа не предизвикува тумор кај таа клетка. Туку ➡️ може да предизвика вродена болест или аномалија во потомството, ако таа клетка учествува во оплодување (пример: Даунов синдром, Тарнеров синдром итн.). 📌 Значи: грешки при мејоза → генетски болести во бебето, не канцер во таа клетка.

Answer 33

Митоза е активна постојано (црева, кожа, коскена срцевина – клетки се делат нон-стоп). Мејоза се случува повремено, и тоа само во гонади (јајници/тестиси). Многу помалку шанси за мутација, и тие клетки се под силна контрола.

Answer 34

Кога ќе се појави оштетена герминативна клетка, обично се уништува веднаш. Најчесто: не оди понатаму да создава потомство.

Answer 35

често се должат на латентни туморски клетки кои преживеале иницијалната терапија (хирургија, радијација, хемотерапија), и:

Answer 36

📍 Што се случува со тие клетки: 1. 🔬 Останале скриени – Не се делеле ➝ хемотерапијата не ги препознала – Биле во ткиво каде што радијацијата не стигнала – Или биле претерано отпорни на терапија (stem-like tumor cells) 2. 💤 Станале латентни (dormant) – Не прават проблем сега – Можеби дури и имунитетот ги држи под контрола – Но: со време, стареење, пад на имунитет, или нови мутации… 3. 🔁 Се реактивираат! – Почнуваат пак да се делат – Овој пат можеби се уште поагресивни (научиле како да преживеат)

Answer 37

📍 1. По хирургија / терапија: – Си мислиме: „Готово е!“ 🎉 – Но мал број клетки остануваат – невидливи за ПЕТ/CT или премногу мали – Тие клетки не се делат активно ➝ 💤 латентни се ➝ хемо/радио не ги фаќа 📍 2. Проаѓа време... – 🎂 1 година, 3 години, 5 години… – Телото ги држи под контрола – Но… ⬇️ стрес, стареење, воспаление, хормонски дисбаланс, пад на имунитет... 📍 3. Сега тие клетки: – Почнуваат да се делат – НО! – во меѓувреме собрале нови мутации – Стануваат: 🔹 Поагресивни 🔹 Помалку зависни од хормони 🔹 Помалку чувствителни на терапија 🔹 Побрзо растат 🔹 Лесно метастазираат 📍 4. Последица: Рецидивен тумор 🧨 – Често е потежок за лекување – Понекогаш се јавува во коските, мозокот, белите дробови – Не реагира на истите лекови (пример, Tamoxifen веќе не помага) – Можеби дури бара целосно нова терапија (targeted, immuno, експериментална)

Answer 38

🎯 Пример 1: Леомиом (бениген) 👩‍⚕️ Замисли: миом во матка 📈 Расте многу брзо кога има естрогени (бременост, терапија...) 🔎 Сепак, е бениген, добро диференциран, нема метастази. ⚠️ Значи: брз раст ≠ малигност! 🎯 Пример 2: Малигни со спор почеток 👹 Некои тумори (пример: панкреасен аденокарцином) 🧊 Почнуваат тивко, скоро ништо не покажуваат... 💥 Ама кога ќе се откријат – веќе се проширени 📆 И пациентот може да почине во рок од месеци. ⚠️ Значи: спор раст ≠ бенигеност!

Answer 39

Се состои од: 🧷 Матична клетка 🧱 Поддржувачки клетки (на пр. фибробласти, имуни клетки, ендотел) 💬 Молекули – фактори на раст, паракрини сигнали, ECM 🛏️ Екстрацелуларна матрица – да ги држи сите блиску и стабилно

Answer 40

👉 Без нишка, матичната клетка не знае кога да се активира, каде да оди или дали треба да се дели. Нишката ѝ вели: 🗣️ „Мирна си, додека нема потреба“ 🗣️ „Сега има повреда – активирај се“

Answer 41

Симетрична поделба: И двете новосоздадени клетки се или матични клетки, или диференцирани клетки. Асиметрична поделба: Една клетка останува матична и продолжува да создава нови матични клетки, додека другата клетка станува диференцирана.

Answer 42

Наместо една диференцирана и една матична, понекогаш и двете клетки остануваат туморски матични. Или диференцираната ќелија се враќа во матична состојба (ретродиференцијација). Или диференцираната клетка не „знае“ дека треба да престане да се дели → прави хаос. ⚠️ Што значи ова? Туморот си создава резерви на матични клетки што можат: Да преживеат терапии (хемотерапија често убива диференцирани туморски клетки, но не и ТМК). Да регенерираат тумор. Да предизвикаат рецидив или метастази.

Answer 43

Ако не ги погодиме ТМК, 📦 туморот може да се врати. Но за жал, ТМК често се отпорни, се кријат во "нишки", се делат споро (значи преживуваат хемотерапија), и понекогаш личат на нормални клетки → затоа е тешко да се таргетираат.

Answer 44

🧬 ТМК се матични клетки на туморот → способни се да се самообновуваат и да создаваат цел тумор повторно. 😴 Делуваат „латентно“: Се делат многу споро или воопшто не → па не ги фаќа хемотерапијата (која фаќа брзо делечки клетки). 🛡️ Имаат механизми за преживување, отпорни се на лекови и понекогаш и на имуниот одговор. ⏳ Години подоцна може да се „разбудат“ ➡️ рецидив!

Answer 45

🧠 Што се тие? Тие се мала популација во туморот, често <2% (некогаш и само 0.1%), но се најопасните играчи во тимот на канцерот:

Answer 46

🔁 Се саморегенерираат (као матични клетки) 🧱 Градат нов тумор ако се пресадат во нов организам 💤 Остануваат латентни, па тешко се фаќаат со хемо/радио-терапија 💊 Причина за рецидив (туморот се враќа и по „успешна“ терапија)

Answer 47

Во самото јадро на туморот, но и скриени во „нишки“ или микроокружувања што ги штитат (слично на матичните клетки во нормално ткиво).

Answer 48

Замисли дека целиот тумор е една шума 🌲, а TICs се семињата 🌱 — дури и да ја запалиш цела шума, семињата ќе преживеат и после одредено време ќе никне нова шума!

Answer 49

Тој е изворот – се создава прв Може да се самореплицира (да создаде уште „деца“) Го преживува третманот, „спие“ и години подоцна може да предизвика рецидив Без него – нема семејство на туморотТој е изворот – се создава прв

Answer 50

Можеби е еден од децата на CSC Може и тој да направи беља – да иницира нов тумор (ако го однесеш во друг организам, на пр. експеримент со трансплантација во глушец) Но не мора да е трајно стабилен – некои TICs немаат капацитет за долгорочен раст или рецидив 🔄 Клучно: Ако синот (TIC) има карактеристики на таткото (CSC), може и тој да создава нови генерации (нов тумор). Но без „таткото“ CSC, нема долгорочна туморска линија – затоа што другите клетки брзо ќе „изгорат“ (ќе се делат, ќе остарат, и ќе исчезнат).

Answer 51

➡️ ќе иницира тумор, ❌ но туморот нема да трае долго, ❌ нема да се одржи, ❌ нема потенцијал за повторна репопулација по терапија. 👉 Затоа: 👦 TIC без self-renewal = „син што направил беља еднаш и толку, не може сам да води фамилија“ 👨‍🦱 CSC = татко = „секогаш прави нови деца (туморски клетки), и сам си ја води фамилијата“ 👦➡️👨‍🦱 Ако синчето (TIC) научи да се самореплицира → станува и сам татко (CSC)

Answer 52

Се отпорни на хемо и радиотерапија Се латентни Можат де ново да создадат тумор, дури и по години

Answer 53

TIC без self-renewal = ➤ Иницира тумор ➤ Но не трае, туморот ќе "снема" со време TIC → стекнува self-renewal → 🎩 станува CSC = ➤ Иницира ➤ Репопулира ➤ Одржува ➤ Преживува терапија ➤ Дава рецидиви (поврат)

Answer 54

🎯 Терапијата ги убива само активните (брзорастечки) ќелии 😴 CSC „спијат“ – преживуваат ⏰ Со време се „будат“ → почнуваат да се делат 🔁 Повторно појава на тумор = рецидив 📌 Затоа се вели дека ако не ги погодиш тумор матичните клетки, 🧨 туморот ќе се врати – дури и по успешна терапија

Answer 55

🟩 ~70-80 жени → немаат рецидив, особено ако ракот е фатен рано (стадиум I или II), и се третира со хирургија + радијација/хемотерапија + хормонска терапија (ако е чувствителен). 🟥 ~20-30 жени → ќе развијат рецидив, и тоа: ⏳ половината во првите 5 години ❗ останките дури и по 10-15 години (заради латентни тумор матични клетки)

Answer 56

📈 Стадиумот при дијагноза – подоцнежен стадиум = повисок ризик 🧬 Типот на рак – троструко негативен рак има поголема шанса за рецидив 💊 Видот и успехот на терапијата 🧪 Постоење на тумор матични клетки и нивниот одговор на терапијата

Answer 57

Надворешен сигнал ⬇️ Мембрански рецептор ⬇️ BMI1 активира ⬇️ Блокира "сопирачи" на растот (p16, p19) ⬇️ 🧬 Клетка се дели ➕ не старее ➕ преживува

Answer 58

🎭 Во нормални услови: Матичната хематопоетска клетка размислува: "Да се делам или не? 🤔" Постои "сопирач" 🛑 – на пр. p16 или p19 – кој ѝ вика: "Не е време, одмори малку, немој сега да се делиш!" 🧘‍♀️ 💥 Влегува BMI1 на сцена: BMI1 вика: "Ало, имаме потреба од повеќе неутрофили! Стопирачите – надвор!" 🚷 🚫 BMI1 ги блокира p16/p19, и така: ✅ Матичната клетка продолжува да се дели ✅ Се создаваат повеќе ќерки-клетки → неутрофили 🧬➡️🦠🦠🦠

Answer 59

Леукемична (туморска) клетка го користи BMI1 за своја корист Вика: "Јас ќе бидам вечно младa и ќе се делам бескрајно!" 😈 🎯 BMI1 тука ја одржува канцерската матичност – создава нови тумор клетки 🧬💣

Answer 60

Улога BMI1 вели Последица ✅ Нормална клетка "Дели се, треба неутрофили!" Здрава регенерација 🩸 ❌ Канцер клетка "Дели се, создавај уште рак!" Пролиферација на рак 🎯💣 BMI1 = специјализиран за крвни клетки и миелоидна лоза

Answer 61

▶️ НОРМАЛНО: Wnt сигналот пристигнува 🚀 Влегува во клетката и: го активира β-катенин 🧩 β-катенин оди во јадро и вика: "Активирај ги гените за саморегенерација и поделба!" 🧪✨ Резултат: 📈 Се одржува матичноста Клетката се дели контролирано 👶👶 ❌ БЕЗ Wnt сигнал: β-катенин е уништен 🗑️ Клетката се диференцира и го губи статусот на матична 💤 Нема повеќе "вечна младост" 😅 😈 КАЈ ТУМОРИ: Клетката вели: "Ај Wnt да ми работи нон-стоп!" ⚠️ β-катенин постојано активен 📢📢📢 Резултат: 🎯 Континуирана поделба 🚫 Нема диференцијација 📌 Туморска матична клетка доминира и создава уште тумор Wnt = универзален "еликсир на младоста" за матични клетки од цело тело

Answer 62

✅ Диференцирана клетка: 🎯 Специјализирана (пример: неутрофил) 🧓 Има ограничен живот ❌ Не може да се дели (или само неколку пати) ✅ Матична клетка: 🧒 Млада по природа 🔁 Се дели, се обновува 🧬 Благодарение на сигнали (као Wnt), не старее и не се троши лесно

Answer 63

👉 Тие може да станат неутрофили, еритроцити, тромбоцити, или други клетки (ако зборуваме за хематопоетски, т.е. крвни матични клетки).

Answer 64

✅ BMI1 = професор што вика: „Чекај, не бирај уште професија. Остани матична, не се диференцирај! Тебе те чека голема иднина!“ 🔁 Значи ја одржува матичноста. Не дозволува клетката да порасне во нешто специјализирано (као неутрофил). 📍BMI1 најмногу работи кај: Хематопоетски матични клетки (оние во коскена срцевина што ги прават сите крвни клетки) Исто така кај леукемични туморски клетки (за да останат активни и бесмртни)

Answer 65

„Остани млад/а, супер си така! Делете се, растете, не старејте!“ 🧬 Тој сигнал е: Многу посилен и поширок Делува во повеќе ткива: крв, мозок, кожа, црево итн. Ги прави клетките да се делат, да не стареат, и да не се диференцираат

Answer 66

Туку ја држи рамнотежата 👉 да не се исцрпат сите матични клетки одеднаш. ✨ Мора да има баланс – не сите дечиња да останат без професија (нема крвни клетки), Но и не сите веднаш да избегаат во работен однос → мора некој да остане во „резерва“ 👉 А другите сигнали (као G-CSF, IL-3, EPO...) кажуваат кога да се пуштат децата да почнат да работат

Answer 67

и двете клетки би оделе во диференцијација → резервоарот се празни → немаш нови клетки во иднина.

Answer 68

Сигнал Функција BMI1 Го регулира процесот на диференцијацијата, за да зачува матични клетки Значи, тој не ги „стопира“ да станат диференцирани, туку го балансира времето кога тоа треба да се случи. Ако BMI1 го регулира правилно, тоа значи дека има одредена количина на матични клетки кои постојано ќе го обновуваат ткивото и соодветен број на диференцирани клетки кои ќе извршуваат функциите на тој дел од ткивото. Wnt Ги размножува матичните клетки и ја одржува нивната младост

Answer 69

Кога еднаш ќе станат ТАМ (макрофаги М2 тип – про-туморски), тие: 1. 🧴 Го хранат туморот Лачат растечки фактори (VEGF, EGF...) Помагаат во ангиогенеза (создавање на нови крвни садови – туморот добива „довод“) 2. 🧹 Го чистат патот Разградуваат матрикс (ECM) за инвазија и метастази Ги ослободуваат патиштата низ ткивата (као булдожери 🛠️) 3. 🧤 Го кријат туморот од имунитетот Лачат имуносупресивни молекули: IL-10 TGF-β Привлекуваат T-регулаторни клетки 😶 Инхибираат CD8 T-клетки (оние што убиваат) 4. 😴 Спречуваат воспаление Се однесуваат мирно, анти-инфламаторно → туморот расте без имун напад

Answer 70

Ова е кога туморот пробива во отворена телесна празнина и канцер-клетките се шират директно по површините на органите. 🔹 Најчесто се случува во перитонеалната празнина (стомачната шуплина) 🔹 Многу е карактеристично за рак на јајници (овариум) – тие често се шират вака. 🔹 Интересно е што клетките можат да останат на површината, без да влезат длабоко во органите! 🔸 Понекогаш тумори од слепото црево (апендикс) кои лачат мукус можат да ја наполнат стомачната празнина со желатинозна маса → Се вика pseudomyxoma peritonei 😷🍯 🔸 Ова е ретко, но многу специфично и опасно.

Answer 71

🌀 2. Лимфогено ширење (преку лимфните садови) 🧬🧫 Ова е најчестиот пат на ширење кај карциноми и саркоми. 🔹 Ракот следи природни патишта на лимфна дренажа → оди прво до блиските лимфни јазли (жлезди). 🔹 Пр. кај рак на дојка, ако е во горен латерален квадрант, најчесто прво оди во аксиларните лимфни јазли (под мишка) 🫱

Answer 72

📦 Ако е во внатрешните квадранти (внатрешна половина на дојката): Туморот не оди во аксиларните (под пазувите) лимфни јазли, туку: 🔹 Прво → во лимфни садови долж внатрешните мамарни артерии (внатре до градната коска – стернум) 🔹 Потоа → во инфраклавикуларни (под клучната коска) 🔹 И → во супраклавикуларни (над клучната коска) лимфни јазли 🧭 Замисли дека ова е како пат нагоре, од внатре кон надвор: внатрешна дојка → внатрешни мамарни лимфни јазли → лимфни јазли под клучната коска → над клучната коска

Answer 73

📌 Кај рак на белите дробови: Прво метастазира во перихиларни, трахеобронхијални и медијастинални лимфни јазли 🫁 ⚠️ Понекогаш се случува туморот да ги “прескокне” блиските лимфни јазли → се вика “скоковито метастазирање”. Причини: Венско-лимфни анастомози (спојки) Облитерација (затворање) на лимфните патишта (од воспаление или радијација) 🔬 Стражарска лимфна жлезда (Sentinel node): Се користи за дијагностика: првата лимфна жлезда до која оди канцер-клетка Се користи за одредување на стадиум и терапија, особено кај рак на дојка, меланом и колоректален карцином Се наоѓа со: Инјектирање на радиоактивни маркери или сина боја 🎯 Брза анализа на исечоци од жлездата (екс темпоре) 📍Лимфните јазли можат да се зголемат: Поради присуство на канцер-клетки Поради реактивна хиперплазија – одговор на имун системот на отпадни канцер-материјали

Answer 74

Овој начин на ширење е најтипичен за саркомите, но се јавува и кај карциноми. 🔹 Кога туморот влегува во крвните садови, клетките патуваат со венската крв 🔹 Се „заглавуваат“ кај првото капиларно корито што ќе го сретнат 🔹 Затоа црниот дроб (хепар) и белите дробови се најчести мети – тука поминува речиси целата венска крв: 🧠 Примери: Целиот портален систем (од органите на стомак) оди во црниот дроб → рак на гастроинтестинален тракт често дава метастази во црн дроб Сите други венски дренажи минуваат низ белите дробови 🔸 Ракови кои се близу до рбетот (како простата) → може да се шират преку **паравертебралниот венски плексус** до рбетот 🔸 Ренален карцином (на бубрег) → се шири преку реналната вена 🔸 Хепатоцелуларен карцином → преку порталната и хепатичните вени 📍Ако туморот се најде во ѕидовите на мали крвни садови, тоа е многу лош прогностички знак 😔 🤔 Но, не секогаш метастазите следат директно анатомски пат – понекогаш се шират "неочекувано" Тоа покажува дека само анатомијата не е доволна за да се објасни каде ќе отиде рак-клетката!

Answer 75

собира венска крв од органите на дигестивниот систем и ја носи во црниот дроб (хепар). Тоа значи: ✅ Стомак, тенко црево, дебело црево, панкреас, слезина – нивната венска крв оди 👉 во v. portae → па во црниот дроб ❗ Затоа, карциноми на овие органи метастазираат прво во црниот дроб!

Answer 76

🔹 Системска циркулација (v. cava inferior/superior) = собира крв од останалите делови на телото, како: ✅ Екстремитети, бубрези, надбубрежни жлезди, матка, мочен меур, простата, кожа, мускули, коски, гради и сл. Тие директно пуштаат крв во вена кава инфериор или супериор, а тоа оди право во ❤️ → и потоа во белите дробови ❗ Затоа саркомите, рак на бубрег, дојка, матка и сл. → метастазираат прво во белите дробови!

Answer 77

🟠 Ако органот е поврзан со храна (варење) – крвта оди во хепар (портален систем) 🔵 Ако не е – оди во срце преку кава → метастаза во бели дробови

Answer 78

е последниот дел од дебелото црево и има комбиниран дренажен систем: Горниот дел на ректумот (супраперитонеален) → венска дренажа: v. rectalis superior → оди во v. mesenterica inferior → v. portae 👉 Метастази во хепар (црн дроб) Среден и долен дел на ректумот → v. rectalis media et inferior → директно во v. iliaca → v. cava inferior 👉 Метастази во белите дробови 🎯 Затоа: ✅ Ако туморот е високо во ректумот → прво во црн дроб ✅ Ако е ниско (близу анус) → директно во бели дробови

Answer 79

📍 Ракот на простата: Се наоѓа во карлицата, па преку простатичните вени може директно да дренира во Batson's венски плексус, Поради отсуство на валвули, туморските клетки патуваат ретроградно (во спротивна насока од нормалниот проток), Стигнуваат до 'spinal cord' / рбетот, и таму формираат костни метастази, особено во лумбалните и торакалните пршлени. 🧠 Затоа: ➡️ Ракот на простата многу често метастазира во 'spine' – рбетните коски преку венски пат, без да оди низ белите дробови или црниот дроб.

Answer 80

– Децата имаат активна мезенхимална клеточна популација (растечки мускули). – Повеќе делби = поголем ризик за мутација → тумор.

Answer 81

Започнува од мезенхимална клетка 🧫 → Таа клетка има потенцијал да стане скелетен мускул. Грешка во ДНК (мутација или транслакација) → Се вклучуваат онкогени или се исклучуваат тумор-супресори. Наместо нормална мускулна клетка, таа клетка почнува неконтролирано да се дели. Се формира маса (тумор) – често: 👶 кај глава/врат (параменингеално) 🧴 кај мочен меур или вагина (ембрионален тип) 💪 кај екстремитети (алвеоларен тип)

Answer 82

Тоа е ген што нормално ја штити клетката од станување канцерозна. Како полицаец 👮‍♂️ во телото.

Answer 83

🧬 Кога работи нормално: ✅ Сопира неконтролиран раст ✅ Поправа оштетена ДНК ✅ Или ако клетката е многу оштетена – ја активира апоптозата (програмирана смрт) ❌ Кога е оштетен (мутантен): 🚫 Клетката не може да се контролира 🚫 Не се поправа ДНК 🚫 Не умира на време 👉 И почнува да се дели неконтролирано = тумор RB1 – го контролира преминот од G1 → S фаза (за да не се дели клетката ако не е подготвена)

Answer 84

Затоа што РБ генот не е мутиран само кај очите туку и кај коскените клетки однсоно сите клетки ( наследен е нели) и тоа води до појава на ОСТЕОСАРКОМ особено кога ќе е тинејџер кога знаеме дека коскте брзо растат во овој период

Answer 85

✅ Ако имаат наследена мутација (фамилијарна форма) – веќе се родени со една оштетена копија на генот 📈 Заради брзиот раст и делба на клетките во детството/пубертет → поголема шанса за дополнителна мутација 🧨 Комбинацијата на наследена + стекната мутација = тумор (на пр. ретинобластом, рабдомиосарком, остеосарком)

Answer 86

❌ Немале наследена мутација → мораат обете копии од генот да мутираат со време (од хемикалии, УВ, стрес, вируси итн.) ⌛ Тоа се случува постепено, па затоа и канцерите се појавуваат подоцна во животот

Answer 87

👉 Што е тоа? MEN е наследен синдром кај кој се појавуваат тумори (бенигни или малигни) во повеќе ендокрини жлезди истовремено или последователно.

Answer 88

📍 MEN не е случајно – туку мутација во одредени гени кои се важни за раст и диференцијација на ендокрините клетки. 📌 Затоа клетките од различни органи кои имаат ист заеднички „развојен пат“ → стануваат подложни на тумори. 🧬 Се јавуваат поради мутации кои ги прават ендокрините клетки склони кон пролиферација

Answer 89

👅 Parathyroid хиперплазија → хиперкалциемија 🧠 Pituitary аденом → пролактинома често 🏃‍♂️ Pancreas (ендокрин) → гастрином, инсулином итн.

Answer 90

🦋 Medullary thyroid carcinoma (секретира калцитонин) 💓 Pheochromocytoma 👅 Parathyroid хиперплазија

Answer 91

Автозомно-рецесивно заболување Причината е мутација во гени задолжени за поправка на ДНК (особено НЕР – nucleotide excision repair) Бидејќи не може да ја поправи ДНК оштетена од УВ, се наталожуваат мутации → што води до рак на кожа 🧨 уште во детство

Answer 92

☀️ Екстремна фоточувствителност – изгореници по само кратко изложување 🧴 Сува, лушпеста кожа (ксеродерма) 🌑 Хиперпигментации и хипопигментации (шарена кожа) 🧬 Многу висок ризик за базоцелуларен, сквамозен и меланом уште кај мали деца 👀 Може да зафати и очи: фотофобија, кератитис, слепило 🧠 Во некои типови – невролошки проблеми (ментална ретардација, губење слух)

Answer 93

ретка генетска, автозомно рецесивна болест што зафаќа повеќе системи. Еве ти го објаснувањето по точки – како на кафе шема ☕🧠: 🔹 1. Име: Атаксија = проблем со рамнотежа и движење (атактична одење) Телеангиектазија = проширени мали крвни садови (особено видливи на очи, лице) 🔹 2. Причина: Мутација во ATM генот (ataxia telangiectasia mutated) ATM е важен за поправка на ДНК оштетување 🧬🔧 Без него, клетките не можат добро да поправат ДНК → нестабилен геном

Answer 94

Во нашето тело постојат ензими – тоа се молекули кои го забрзуваат разложувањето на разни супстанции. Некои од тие супстанции може да бидат прокарциногени – тоа значи дека сами по себе не се опасни, но можат да станат канцерогени (т.е. да предизвикаат рак) ако телото ги промени на одреден начин. 🔁🧨

Answer 95

Ова е голема фамилија на ензими, најмногу активни во црниот дроб. Тие имаат ролја да разградуваат лекови, токсини и хемикалии. 🧪 Некои типови на CYP450 го претвораат прокарциногенот → во активен канцероген метаболит 👉 Тогаш, таа нова супстанција може да оштети ДНК → и тоа може да доведе до мутација и развој на рак 😬

Answer 96

Некои луѓе наследуваат „брзи“ форми на CYP450 ензими Кога тие доаѓаат во контакт со одредени хемикалии (пример: чад од цигари, пестициди, загадувачи), нивниот ензим многу брзо ги претвора во активни канцерогени Тоа значи дека тие луѓе имаат поголем ризик од добивање мутации → и потенцијално рак 🎯

Answer 97

Замисли го протоонкогенот како мала фабрика која е наменета за раст и развој на клетките, ама на најнормален начин. Тој помага клетките да растат и да се развиваат како што треба. 🚶‍♀️🌱 Протоонкогените се нормални гени кои контролираат раст, но не се опасни сами по себе. 💡

Answer 98

Кога протоонкогенот ќе добие мутација или погрешна активација, станува онкоген! Онкогените се лошите момци кои прават проблеми! 😈🔥 Онкогенот не само што ги стимулира клетките да растат, туку ги тера да растат брзо и неконтролирано. ⚡ Тоа е како да вклучиш фабрика за неограничен раст без никаков стоп! 🚧

Answer 99

Протоонкогените се нормални гени кои помагаат во растот и развојот на клетките. 👶 Тие работат како поттикнувачи на раст, поделба на клетките, и опстанок на клетките. Но, кога тие мутираат или се активираат неконтролирано, тие стануваат онкогени и поттикнуваат рак. Протоонкогените помагаат клетките да растат и се развиваат, но кога ќе се "излудат", тие стануваат опасни за телото. 💥

Answer 100

Ген Што прави? Коментар RAS 🧬 Сигнален протеин Многу чест во канцери – како гас кој се заглавил вклучен. MYC 📣 Транскрипцион фактор Активира гени за раст на клетката. HER2/neu (ERBB2) 📡 Рецептор за раст Чест кај рак на дојка – кога е зголемен, ќелиите се „глуви“ на стоп сигналите. ABL ⚡ Тирозин киназа Вклучен кај хронична миелоидна леукемија (со BCR-ABL фузија).

Answer 101

Ген Што прави? Коментар TP53 (p53) 🧯 Стражар на геномот Поправа ДНК или праќа клетка во апоптоза. Многу важен. RB1 🧲 Го стопира клеточниот циклус Кога е мутиран → ретинобластом, остеосарком. BRCA1 / BRCA2 🧵 Поправа ДНК Кога се мутирани → зголемен ризик за рак на дојка и јајчници. APC 🚫 Контрола на β-катенин сигнализација Мут. → фамилијарна аденоматозна полипоза → колоректален карцином. PTEN 🧻 Стопира PI3K сигналниот пат Кај различни тумори, како на ендометриум и дојка.

Answer 102

Во магичниот град Клетонија, секоја клетка е како мало царство што треба да расте, работи и се дели само кога треба. Во овој град имало два главни закона: Закон на гасот 🚦 – кој вели: „Можеш да растеш ако добиеш сигнал!“ Закон на сопирачката 🛑 – кој вели: „Стани ако нешто не е во ред!“ 🧨 Првиот херој: Протоонкогенот (Гасот) Имало еден вреден граѓанин, наречен Протоонко. Тој бил како гас педала во клеточниот автомобил – кога ќе му кажат: „Сега е време за раст!“ – тој удира гас и клетката се дели. Но еден ден… се случила мутација. Протоонко станал Онконајт – и заборавил дека треба да го слуша шефот. Почнал САМ да удира гас, дури и кога не треба! 🚗💨💨 Клетките почнале да се делат како луди, и целиот град станал гужва! 🛑 Вториот херој: Тумор Супресор (Сопирачката) Но тука бил и друг граѓанин – мудриот старец Супресариус, познат и како господин p53. Тој бил сопирачката. Ако некоја зграда имала грешка во планот (ДНК), тој велел: 🧓: „Ставете ја изградбата на пауза додека не ја поправиме грешката!“ Ако не можела да се поправи, тој имал моќ дури и да нареди себеуништување – апоптоза – за да не направи штета на градот. ☠️ Но… во некои трагични случаи, двата примерока на неговите закони биле избришани. Кога ќе се изгуби двојната копија (два алела) од законот на Супресариус – никој веќе не ја држи сопирачката. 🚗🚗🚗 Сите клетки возат со гас, без кочници. 😱 Резултатот? Клетонија без контрола → Туморополис Град на хаос, каде клетките растат, се делат, не умираат кога треба, и прават метеж во телото.

Answer 103

Замисли дека имаш 2 фабрики (2 алела) за правење важен протеин во телото. 🧬🧬 🔧🔧 (две работни машини/гени) Во нормални услови, дури и ако едната фабрика се расипе 🧬❌, другата продолжува да работи и прави доволно протеин 👉 телото функционира нормално. Но — кај некои гени, едната фабрика НЕ Е доволна! 😕 👎 Една не може да произведе доволно производ → тоа се вика хаплоинсуфициенција. 📌 Значи: Хапло = половина (една копија) Инсуфициенција = не е доволна 🔁 Хаплоинсуфициенција = кога еден нормален алел не е доволен да ја одржи нормалната функција на клетката.

Answer 104

Генот p27 (тумор супресор): → ако изгубиш само една копија, веќе имаш проблем! 😧 Иако останува уште една, таа не произведува доволно „сопирачки сигнал“, и клетките може да почнат неконтролирано да се делат.

Answer 105

Доминантни магови (онкогени) — може да предизвикаат канцер дури и кога само еден алел е мутиран, бидејќи се доволно силни да го активираат туморот. Рецесивни магови (TSG) — за да предизвикаат канцер, мора да бидат повредени и два алела. Значи, потребно е да добијат мутација од двата родители (од два различни изворни магови).

Answer 106

👉 Само еден нормален алел не е доволен за да ја одржи нормалната функција на клетката. 👉 Потребни се два функционални алела за нормално ниво на активност на тој ген. Во канцерогенезата, некои тумор супресорни гени може да покажуваат хаплоинсуфициенција – што значи, иако само едниот алел е оштетен, клетката веќе станува ранлива и полесно се добива канцер.

Answer 107

🔹 TGF-β – нормално ја запира пролиферацијата 🔹 CDK инхибитори – ја блокираат транзицијата во клеточниот циклус (G1 → S фаза) Како го прават тоа? Со мутации во тумор супресорни гени, кои нормално би ја стопирале пролиферацијата: 🧬 RB – ја држи клетката во G1 🧬 p16 – ја инхибира CDK4/6 Ако овие гени се мутирани, нема веќе кочница 🧨 ➡️ cell goes wild.

Answer 108

📬 Лиганд (на пр. раст фактор, како EGF) доаѓа од надвор. 🔐 Се врзува за својот рецептор на површината на клетката. ⚡ Рецепторот се активира – најчесто преку фосфорилација. 📡 Се активираат интрацелуларни сигнални патишта – (на пример RAS-MAPK, PI3K-AKT). 📨 Се испраќаат сигнали до јадрото. 🧬 Јадрото активира транскрипција на специфични гени (на пр. циклини). 🏗️ Преку транслација, се создаваат протеини потребни за: раст, синтеза на ДНК, премин во следна фаза на клеточниот циклус. ⏩ Клетката се подготвува за делба (митоза).

Answer 109

📌 Во нормални услови, целиот процес е строго регулиран. 📌 Кај туморски клетки, некој дел од овој пат е „заглавен на ON“ → постојана стимулација, дури и без лиганд.

Answer 110

Нормални клеточни гени Учествуваат во: 👉 Синтеза на фактори на раст 👉 Формирање на рецептори за раст 👉 Пренос на сигнали низ клетката (RAS, ABL) 👉 Активација на транскрипциони фактори (MYC) 👉 Контрола на клеточен циклус (CDK, cyclins)

Answer 111

Паракрина 📡 👉 Клетка лачи сигнал (на пример фактор на раст) 👉 Тој оди до блиски клетки ✅ Многу честа во ткива што се обновуваат, како кожа, црево, ендотел... Аутокрина 🔁 👉 Клетка сама си го лачи и прима сигналот ✅ Ретка кај нормални клетки (некои имуни клетки го прават ова краткорочно) ❗️Но, честа кај туморски клетки Јукстакрина 🤝 👉 Клетките се во директен контакт ✅ Се користи при ембрионален развој, имун одговор Ендокрина 🌊 👉 Хормони се лачат во крв 👉 Делуваат на далечни органи ✅ Пр. инсулин од панкреас делува врз мускул и црн дроб

Answer 112

🎭 Во нормална ситуација... Има еден фин господин по име РЕТ 👨‍🔬 — тој е тирозин киназен рецептор. Живее во некои специфични клетки како: 🧠 Медула на надбубрег (феохромоцити) 🧬 Парафоликуларни C-клетки на тироидната жлезда 🧂 Прекурсори на паратироидни жлезди Си работи нормално — кога ќе дојде некој фактор за раст, се активира, го фосфорилира својот внатрешен домен 🔧 и праќа сигнал за раст и преживување. Сè е супер и урамнотежено.

Answer 113

Сценарио 1: MEN 2A синдром 🧬 Точкаста мутација направила РЕТ да биде постојано "залепен" за себе (димеризиран) 🔁 Дури и без лиганд — тој почнува да праќа сигнали 📣 „Расти! Делувај! Расти!“ – цело време 📍 Тоа води до: Медуларен тироиден карцином Феохромоцитом (во надбубрег) Тумори на паратироидна жлезда

Answer 114

🧬 Мутацијата е подлабоко — во каталитичкиот (ензимски) домен 🔄 Тоа му го менува "вкусот" за супстрати – почнува да активира погрешни патишта 📍 Овој синдром води до: Медуларен тироиден карцином Феохромоцитом 🚫 Без тумори на паратироидната жлезда!

Answer 115

И не само РЕТ – и други рецептори за фактори на раст (EGFR, HER2, итн.) се активираат поради: 🧬 Механизам Што значи? Точкаста мутација Мал дефект во генот → рецепторот секогаш „вклучен“ Генетско прегрупирање Спојување со друг ген → нов хибрид што постојано праќа сигнали Генска амплификација Претерано многу копии на рецепторот → повеќе сигнали дури и од нормално ниво на лиганд

Answer 116

🧬 Што е FLT3? FLT3 (FMS-like tyrosine kinase 3) е рецептор со тирозин киназен домен, сличен на другите рецептори за фактори на раст. Го имаат хематопоетски клетки (клетки кои создаваат крв). Нормално: реагира на фактор за раст, се активира, и праќа сигнал за преживување и пролиферација на крвните клетки. ❌ Што се случува при мутација? Се појавува точкаста мутација во регионот наречен "internal tandem duplication (ITD)" или во тирозин-киназниот домен. 👉 Ова ја прави FLT3 постојано активна дури и без лиганд (фактор за раст). 📣 Клетките добиваат сигнал: „Делете се! Делете се!“ – цело време, без контрола. 🚨 Тоа доведува до неконтролирана пролиферација на миелоидните прекурсори → настанува AML (акутна миелоидна леукемија).

Answer 117

FLT3 мутацијата се јавува кај околу 30% од пациентите со AML. 🧪 Се тестира рутински при дијагноза! 📉 Пациентите со FLT3 мутација често имаат полоша прогноза. ✅ Постојат таргетирани терапии (инхибитори на FLT3 како midostaurin, gilteritinib) кои ја блокираат таа постојана активност. 🧠 Резиме: Што? FLT3 Тип на ген Протоонкоген (тирозин киназен рецептор) Мутација Точкаста → конститутивна активација Болест Акутна миелоидна леукемија (AML) Последица Хематопоетски клетки прераснуваат во тумор Терапија FLT3 инхибитори 🎯

Answer 118

Ако имаш BRAF V600E → постојана сигнализација за раст Но ако p53 е функционален, клетката може да открие дека нешто не е во ред и да: активира апоптоза запре клеточниот циклус или да репарира ДНК → Канцер нема да се развие. ⚠️ Затоа канцерот најчесто бара повеќе удари: Онкоген (RAS, BRAF) → неконтролиран раст Супресорен ген (p53, RB) → нема контрола/репарација (+ честопати: проблем со теломери, ангиогенеза, инвазија итн.)

Answer 119

🔁 Активирање на онкогени (газ) Пр. RAS, BRAF, EGFR → Стимулираат пролиферација, преживување 🛑 Инактивација на тумор супресори (кочница) Пр. TP53, RB, p16, APC → Губење на контрола врз циклусот, репарација, апоптоза 🧬 Други придружни промени (за целосна трансформација) Избегнување на апоптоза Неограничена делба (теломераза) Инвазија и метастаза Ангиогенеза Имунолошко избегнување

Answer 120

🔬 JAK2 = тирозин киназа поврзана со рецептори за растови фактори, на пр. еритропоетин (EPO). Во нормални услови: JAK2 се активира само кога ќе се врзе EPO Го активира STAT системот → транскрипција на гени за пролиферација и преживување 🧬 Мутацијата V617F: Заменета е валин (V) со фенилаланин (F) во позиција 617 Тоа ја деактивира автоинхибицијата на JAK2 Резултат: JAK2 е секогаш активен, дури и без EPO 📌 Последица: ➡️ Активен STAT систем без потреба од сигнал ➡️ Постојана пролиферација на крвни клетки ➡️ Типично за: Полицитемија вера – премногу еритроцити Примарна миелофиброза – нарушена структура на коскена срцевина Есенцијална тромбоцитемија – премногу тромбоцити

Answer 121

RAS → RAF → MEK → MAPK → нуклеус ⛓ Дел од тирозин-киназни рецептори како EGFR 📌 Паметиш: RAS е како мал мотор кој се пали со GTP 🔄 Проблем? → мутиран RAS = постојано активен = постојана пролиферација 🧠 Асоцијација: RAS е „гас на автомобилот“ – кога заглави (мутант), не можеш да го сопреш → возиш директно до канцер 😅

Answer 122

Внатреклеточна тирозин киназа, НЕ врзана за рецептор Кога се спои со BCR, добиваме конститутивно активен онкоген 📌 Присутен кај CML (хронична миелоидна леукемија) 📍 Имат јака тирозин киназна активност → пролиферација без контрола 🧠 Асоцијација: ABL е како „самостоен меч“ – не му треба рецептор, сам си сече клетки до канцер

Answer 123

ЈАК = киназа активирана од рецепторите за цитокини STAT = транскрипциски фактор кој оди до јадро 📌 Мутација во JAK2 = секогаш вклучена STAT 📍 Поврзано со болести на крвта (полицитемија вера и сл.) 🧠 Асоцијација: JAK-STAT = „крвна сирена“ – ко да имаш аларм кој вика „прави крв, прави крв!“ без престан

Answer 124

Замисли го клеточниот циклус како 4 врати (G1 → S → G2 → M) низ кои мораш да поминеш. За да ја отвориш секоја врата, ти треба одреден клуч → CDK + неговиот циклин Пр: G1 → S → ти треба Циклин D + CDK4/6 Секоја фаза има свој „клуч“. 🧠 Асоцијација: CDK = клуч Циклин = човекот што го држи клучот CDK + Циклин = се отвора вратата → влегуваш во следната фаза ❗ Проблем? Ако има преголемо количество на циклин D или CDK4, тогаш вратите се отвораат сами → неконтролирана делба. 🚫 3. Што се инхибитори на CDK (CDKI)? Тие се чувари на вратите – ако нешто не е во ред, не дозволуваат да се отвори вратата. 📌 Примери: p21, p27 (Cip/Kip) → ги блокираат активните CDK-циклин комплеси p16 (INK4) → спречува CDK4/6 да се активира 🧠 Асоцијација: CDKI = „чувар со палка“ → ако гледа дека нешто е чудно, не те пушта да влезеш ❗ Проблем? Ако тие чувари се мртви (мутантни) → никој не ги чува вратите → делба без контрола

Answer 125

🔧 Како работи тоа? Кога е активен (нефосфорилиран): ✅ Го стопира циклусот ✅ Активира транскриптивни фактори што се потребни за: 💪 Миоцити (мускулни клетки) 🧈 Адипоцити (маст) 🎨 Меланоцити (пигмент) 🛡 Макрофаги (имуни клетки) 🧠 Асоцијација: RB = "професор кој го стопира ученикот и му вика: „Стани доктор, не учи вечно исто!" → го тргнува од бесконечното делење и го води кон дипломирање → диференцијација

Answer 126

Еве ја финтата: Дури и ако RB не е мутиран, може да биде инхибиран индиректно. На пример: Циклин D е прекумерно експримиран → фосфорилира RB CDK4 е мутиран → преголема активност CDK инхибитори (p16, p21, p27) се изгубени → нема контрола Или, вирусни онкогени (на пр. HPV E7 протеин) го врзуваат и неутрализираат RB 🧬 Па дури и без директна мутација, многу тумори го “заобиколуваат” RB и го исклучуваат неговото дејство.

Answer 127

🔹 Солидните тумори не можат да пораснат повеќе од 1–2 мм во дијаметар без снабдување со крв 🔹 Зошто? → Кислородот (O₂), хранливите материи 🍽️ и отстранувањето на отпад ♻️ се можни само до таа далечина преку дифузија од постоечките крвни садови 🔸 Туморот „гладен“ за храна и кислород не може да расте понатаму… освен ако не направи свои нови крвни садови

Answer 128

🧬 Неоангиогенеза – Нови капилари растат од веќе постоечки крвни садови 🧲 Васкулогенеза – Туморот регрутира ендотелни клетки од коскената срцевина 🦴 ⚠️ Но туморската васкуларизација не е нормална: 🚰 Крвните садови се пропустливи, дилатирани, хаотично распоредени и не функционираат ефикасно!

Answer 129

✔️ Хранливи материи и O₂ за брз раст ✔️ Услов за метастазирање – клетките стигнуваат до крвоток ✔️ Ендотелните клетки пак, секретираат фактори на раст, што го поддржува и стимулира туморот: 👉 Еве ги тие фактори: IGF (Insulin-like Growth Factors) – Инсулину слични фактори на раст PDGF (Platelet-Derived Growth Factor) – Фактор на раст од тромбоцитно потекло GM-CSF (Granulocyte-Macrophage Colony-Stimulating Factor) – Гранулоцитно-макрофаген колони-стимулирачки фактор

Answer 130

🧬 Туморската ангиогенеза е регулирана од: ✅ Проангиогени фактори: VEGF, bFGF и сл. ❌ Антиангиогени фактори: Тромбоспондин-1, ендостатин, васкулостатин 🔧 Протеазите (ензими што сечат протеини) го модулираат овој баланс: – Ослободуваат базични фибробластни фактори на раст (bFGF) од ECM (extracellular matrix = вонклеточна матрица) – Генерираат антиангиогени молекули со цепење на: 🔸 Плазминоген → ендостатин 🔸 Колаген → васкулостатин 🔸 Транстиретин → уште антиангиогени продукти

Answer 131

🔹 Кога во туморот има недостаток на кислород (хипоксија) 🫁, тоа делува како сигнал 🔹 Активира HIF-1α (Hypoxia-Inducible Factor 1-alpha) → Тој е кислород-сензитивен транскрипционен фактор → Ги вклучува гените за VEGF, bFGF и други цитокини → Овие го стимулираат растот на нови крвни садови кон туморот 🚰

Answer 132

🧬 Во нормалните клетки, p53: ✅ Го потиснува VEGF ✅ Го активира тромбоспондин-1 (антиангиоген молекула) 🧨 Во туморски клетки, губење на p53: → Не само што дозволува неконтролиран клеточен раст → Туку и ја олеснува ангиогенезата

Answer 133

MMPs (Matrix Metalloproteinases) – особено MMP-2 и MMP-9 Катепсин D Урокиназен плазминоген активатор ➡️ Овие го разградуваат колагенот тип IV, ламинин и други делови од базалната мембрана ❗ Малигните тумори имаат многу повисока активност на овие ензими од бенигните

Answer 134

🛑 Метастатски супресор ген: 🔹 Го инхибира процесот на метастазирање ❌ Неговото губење → не го засилува растот на примарниот тумор ✅ Но → го зголемува ризикот за метастази 📌 Потврдени примери: Ген Функција Дејство KAI1/CD82 Мембрански протеин Инхибира миграција и инвазија кај рак на простата, дојка и други Nm23-H1 Нуклеотид дифосфат киназа Спречува метастази кај меланом и рак на дојка BRMS1 (Breast Cancer Metastasis Suppressor 1) Молекула за хроматинско регулирање Ја инхибира колонизацијата на метастатските клетки, особено во белите дробови

Answer 135

⚡ Метастатски онкоген: Стимулира инвазија, ангиогенеза, екстравазација, итн. ❗ Не мора да го засили растот на примарниот тумор ☑️ Неговата експресија често е селективна за метастазски локации 📌 Примери: Ген Функција Забелешка SNAIL, SLUG, TWIST Трансфактори за EMT (епително-мезенхимален премин) Ја зголемуваат подвижноста и инвазивноста на тумор клетките CXCR4 Хемокин рецептор Го насочува метастазирањето кон CXCL12-експресирачки органи MMPs (на пр. MMP-9) Протеази Деградираат ECM → овозможуваат инвазија RhoC GTPаза Клеточна мобилност Вклучена во агресивни метастази на дојка 🔬 ЗОШТО ОВА Е ВАЖНО? 📍 Ако најдеме метастатски онкогени/супресори во примарниот тумор, тоа има: 🎯 Прогностичко значење: може да се предвиди ризик за метастази 💊 Терапевтско значење: таргетирање на тие гени може да спречи ширење, дури и ако не го убива примарниот тумор

Answer 136

🧬 ВИДОВИ ДНК ПОПРАВНИ МЕХАНИЗМИ Механизам Што поправа? Нарушувања поврзани Поправка на погрешно спарување (MMR) Репликациски грешки (на пр. G спарено со T) HNPCC (Lynch синдром) Поправка преку нуклеотидна ексцизија (NER) Оштетувања од УВ, димеризација на пиримидини Xeroderma pigmentosum Рекомбинациона поправка (HR) Двојни прекини на ДНК АТ, Фанкониева анемија, BRCA мутации

Answer 137

🌱 Активирани фактори на раст: PDGF (platelet-derived growth factor) TGF-β (transforming growth factor beta) bFGF (basic fibroblast growth factor)

Answer 138

ензими кои ги разградуваат компонентите на матриксот. 🌱 Активирани фактори на раст: PDGF (platelet-derived growth factor) TGF-β (transforming growth factor beta) bFGF (basic fibroblast growth factor) 👉 Овие фактори делуваат паракрински – значи од околните клетки влијаат врз туморските и ја промовираат нивната пролиферација и инвазија 🚀

Answer 139

Синоним: преместување 📌 Објаснување: Дел од една хромозома се откинува и се прикачува на друга хромозома. 🔁 Замисли како парче од една книга што се лепи во друга книга.

Answer 140

📌 Објаснување: Дел од хромозомата недостасува – изгубен е некој ген. ✂️ Како да ти скинат страница од тетратка.

Answer 141

Синоним: удвојување или повторување 📌 Објаснување: Дел од хромозомата се удвојува – истиот ген се појавува двапати. 📄📄 Како да фотокопираш една реченица и ја ставиш пак.

Answer 142

🔁 Овие дисрегулации доведуваат до: 🚀 Неконтролиран раст и делба на клетките ❌ Избегнување на апоптоза (програмирана клеточна смрт) 🌱 Поддршка на ангиогенеза (раст на крвни садови) 🧳 Можност за метастази (ширење на туморот)

Answer 143

Синоним: погрешен број на хромозоми 📌 Објаснување: Клетката има премногу или премалку хромозоми, односно не е точниот „стандарден“ број. ✅ Пример: Нормално: човек има 46 хромозоми (23 пара) Анеуплодија: Трисомија 21 → 47 хромозоми (еден плус → Даунов синдром) Моносомија X → 45 хромозоми (еден фали → Тарнеров синдром) 🗣 Проста споредба: Како ако имаш купче чорапи од по 2, а едно парче фали или има вишок → не е во пар, не е „нормално“.

Answer 144

🧱 Што е хетерохроматин? Хетерохроматин е густо спакуван дел од ДНК – толку стегнат и завиткан, што телото не може да го прочита и користи. Замисли вака: 📖 Еухроматин = отворена страница од книга → може да се чита → се прават протеини 🧱 Хетерохроматин = затворена, залепена страница → не се чита → генот молчи 📌 Во хетерохроматинот: Гените се „исклучени“ Не се транскрибираат → нема протеин

Answer 145

Замисли дека ДНК-та во клетката е како книга со упатства за животот на клетката. Кога ќе дојде карциноген (како дим од цигари, УВ-зраци, хемикалии...) ➡️ тој ја оштетува книгата – менува букви, реченици. ➡️ Клетката станува чудна – ја имаме иницирано, направивме трајна мутација. Тоа е како да ѝ дадеш мапа со погрешен пат. ❗ Но, тоа не е доволно за да стане рак. Само стои така, со оштетена книга, без да прави штета (уште). Карактеристики: Брзо се случува. Не може да се врати назад. Телото го „памети“ – и ако помине долго време, штетата е тука.

Answer 146

Сега доаѓа промоторот (на пример: хормони, воспаленија, некои лекови). ➡️ Тој не ја оштетува книгата (ДНК), туку вика: ајде растете, делете се! Ако таков сигнал стигне до оштетената (иницирана) клетка ➡️ таа почнува брзо да се дели, да прави копии од себе. ➡️ Колку повеќе се дели, толку повеќе шанси има да се случат нови мутации → и така се појавува туморот. Карактеристики: Не оштетува ДНК. Е реверзибилен – ако го тргнеш, клетките се смируваат. Делува само ако има иницирана клетка.

Answer 147

Група глувци добиваат: Само иницијатор → ништо се нема случено. Само промотор → ништо се нема случено. Иницијатор + промотор → 💥 тумор! Иницијатор + промотор (само еднаш) → сѐ уште ништо. Иницијатор + повеќе дози на промотор → настанува рак.

Answer 148

Винил хлорид Арсен Никел Хром Инсектициди и фунгициди Полихлорирани бифенили (PCB) ➡️ Се сметаат за канцерогени на работното место или во домаќинството

Answer 149

Пациентите со рак често страдаат од прогресивно губење на телесните масти и мускулна маса, што е познато како кахексија. Кахексијата е придружена со анорексија (недостиг на апетит) и анемија (слабост). Разликата помеѓу кахексијата и гладувањето е во тоа што при кахексијата, губењето на тежината се случува во комбинација од губење на масти и мускулна маса, додека при гладувањето, губењето на тежината е резултат само на намален внес на храна. Туморскиот товар е поврзан со сериозноста на кахексијата. Иако пациенти со рак често имаат намален внес на храна, нивниот базален метаболизам е зголемен, што ја забрзува процесот на разградување на телесните ткива. TNF (Тумор Некротички Фактор) е цитокин произведен од макрофаги и туморски клетки, што игра клучна улога во развојот на кахексијата. TNF предизвикува мобилизација на мастите од резервите и пригушување на апетитот. Други цитокини, како IL-1, интерферон-γ и леукемичниот инхибиторен фактор, делуваат заедно со TNF за да создадат уште поголем ефект. Протеинскиот катаболизам (разградувањето на протеините) е значително зголемен во пациентите со рак, а овој процес е активиран преку АТР-зависниот убиквитин-протеазомски пат. Во моментов не постои задоволителен третман за канцерската кахексија, освен ако не се отстрани основниот тумор. Сепак, кахексијата отежнува хемотерапијата, бидејќи го намалува ефектот од лековите. Третина од смртните исходи кај пациенти со рак се резултат на кахексијата, а не само од директното дејство на туморот.

Answer 150

Карциномот „стимулира“ фибробласти → Тие производат колаген и матрикс → Се создава тврд, белкав, фиброзен тумор (на пр., во панкреас, дојка) ✅ Се јавува дезмоплазија кога: Туморот лачи фактори (на пр. TGF-β, PDGF) што: Активираат фибробласти Стимулираат продукција на ECM (вклучувајќи колаген I) Стромата одговара на „напаѓачот“ со fibrotic remodeling ❌ Не се јавува дезмоплазија кога: Туморот не лачи доволно активирачки сигнали Или ткивото не реагира со фиброзен одговор (на пр. некои лимфоми, леукемии – растат инфилтративно, но без дезмоплазија)

Answer 151

Произведува многу сигнали (TGF-β, PDGF, FGF и слично) → ➕ Активира многу фибробласти → ➕ Многу продукција на колаген и ECM → ➕ Дезмоплазија е изразена (тврд, фиброзен тумор)

Answer 152

TGF-β (Transforming Growth Factor β) – најважен за активирање на фибробласти во миофибробласти PDGF (Platelet-Derived Growth Factor) FGF (Fibroblast Growth Factor) IL-1, TNF-α и други воспалителни цитокини

Answer 153

Туморите често индуцираат хронично, нискостепено воспаление, кое: не води до ефикасно уништување но привлекува фибробласти, макрофаги, васкуларизација – сè што им треба за раст

Neoplasmi Flashcards

Патологија 1 (178 cards)