Guðrún B

Question 1

Slitgigt

Answer 1

Algengasti liðsjúkdómurinn

Question 2

Slitgigt - orsakir

Answer 2

Allt sem breytir liðfletinum og álagi hans geta leitt til slits í liðnum síðar (t.d. áverkar og meðfæddir gallar)

Question 3

Slitgigt - áhættuþættir

Answer 3

aldur, kvenkyn, erfðir, líkamsþyngd, líkamleg vinna, ofhreyfanleiki.

Question 4

slitgigt - einkenni

Answer 4

sjúklingur >45 ára, oftast >60 ára, hægfara byrjun - á mánuðum/árum, Verkir í liðum (versna við áreynslu), sveiflukennd einkenni og stirðleiki <15 mín

Question 5

slitgigt - skoðun

Answer 5

skert hreyfisvið, bral, beinaukar við liðbrúnir, stundum væg bólga, aflögun liða, vöðvarýrnun

Question 6

Slitgigt - meðferð

Answer 6

verkjalyf, bólgueyðandi lyf, skurðaðgerðir, liðskiptaaðgerðir

Question 7

iktsýki

Answer 7

Fjölkerfa ónæmissjúkdómur sem einkennist af krónískum samhverfum liðbólgum (sem ómeðhöndlað leiðir til liðskemmda og bæklunar)

Algengi um 0,5-1% um allan heim

Konur/karlar ca 2.5/1

Getur byrjað á öllum aldri, toppur hjá miðaldra

Question 8

iktsýki - einkenni

Answer 8

Liðverkir, verri að morgni

Morgunstiðleiki

Samhverfar liðbólgur: oftar í smærri liðum en getur einnig komið í stærri liði

Jákvæð gigtarpróf (gigtarþáttur og/eða anti-CCP) hjá um 70% sjúklinga

Question 9

iktsýki - áhættugen og umhverfisþættir

Answer 9

Orsakir ekki þekktar en…, nokkur þekkt áhættugen, reykingar, best þekkti umhverfisþáttur við uppkomu iktsýkis.

Question 10

Iktsýki - einkenni

Answer 10

Megrun, hiti, þreyta, gigtarhnútar, æðabólgur, lungna/hjartasjúkdómar, brjósthimnubólga, augn-, munnþurrkur, nýrnaskemmd.

Question 11

iktsýki - meðferð

Answer 11

Markmið: hemja bólguna, bæta heilsu og hindra bæklun.

Margir sem koma að meðferðinni - gigtarlæknar, hjúkrunarfræðingar, sjúkraþjálfun, iðjuþjálfun, félagsráðgjafar, bæklunarlæknar

Ráðlagt reykingastopp!!

lyfjameðferð: bólgueyðandi lyf og verkjalyf.

Question 12

Psoriasis gigt

Answer 12

Nokkur afbrigði: asymmetrisk bólgugigt, symmetrisk bólgugigt, liðbólga í DIP-liðum fingra, hryggikt, Mutilerandi gigt

Question 13

Psoriasis gigt - meðferð og horfur

Answer 13

yfirleitt betri horfur en í iktsýki, bólgueyðandi gigtarlyf, sterainnspýtingar í liði, sérhæfð gigtarlyf eins og methorexate, sulphasalazine og leflunomide, líftæknilyf, anti-TNF lyf, anti-interleukin lyf

Question 14

Hryggigt

Answer 14

verkur og stirðleiki í neðri hluta hryggjar, næturverkir, morgunstirðleiki, betri eftir hreyfingu, skert hreyfigeta í lendhrygg og brjóstkassa

Question 15

hryggigt - meðferð

Answer 15

NSAID, sterainnspýtingar, ef liðbólgur hægt að gefa methotrexate, sulphasalazine, leflunomide, líftæknilyf og sjúkraþjálfun.

Question 16

fylgigigt

Answer 16

1-4 vikum eftir sýkingu í meltingarfærum (yersinia, salmonella, shigella, campylobacter) eða sýking í þvagrás (chlamydia - lekandi)
Horfur yfirleitt góðar, um 10% sem fá langvinnan sjúkdóm.

Question 17

Þvagsýrugigt

Answer 17

Bráð og sársaukafull bólga í oftast einum lið, liður mjög bólginn, heitur og rauður. Almenn einkenni, með hita/hroll, hækkuð hvit í blóði, sökk, CRP, helsta mismunagreining er sýking

Question 18

Þvagsýrugigt - greining

Answer 18

Saga og skoðun - kemur skyndilega, almenn einkenni, mikil verkir og bólga

Hækkuð þvagsýra
Kristallar í liðvökva eða tophi

Question 19

Þvagsýrugigt - meðferð

Answer 19

NSAID, etv. sterainnspytingar í liði, colchicine 0.5 mg, 1-2 töflur á 2-3 tíma fresti x 3-4 eða þar til niðurgangur eða verkjaleysi
Þvagsýrulækkandi, eins og t.d. allopuriol, við endurtekin köst.

Question 20

Systemic lupus erythematosus - rauðir úlfar

Answer 20

systemic : fjölkerfa
Lupur: úlfsbit
Erythematosus : rauður

Question 21

rauðir úlfar - orsakaþættir

Answer 21

erfðir, umhverfisþættir (sólarljós, sýkingar og lyf), hormónar

Question 22

rauðir úlfar - grining

Answer 22

Greining lupus er byggð á greiningarskilmerkum sem byggir á sögu sjúklings, skoðun og rannsóknarniðurstöðum. ANA (anti - nuclear antibodies) er til staðar hjá amk 97% sjúklinga

Question 23

Rauðir úlfar - meðferð

Answer 23

Eftirlit, hreyfing, forðast sól, forðast ákveðin lyf, taka D-vítamín!

Lyf. NSAID, hydroxyklórókin, MTX, sterar, Mycofenolate

Question 24

rauðir úlfar - almennar ráðleggingar

Answer 24

fræðsla um lyf, aðstoð við líffstílsbreytingar, verki, stress, þjálfun, aðlögun

rannsóknir sýna að:
þessir sjúklingar þurfa 1 klst lengri svefn
þeir hreyfa sig minna
reglubundin hreyfing veldur ekki aukinni virkni í sjúkdómnum
reglubundin hrefing minnkar þreytu

Question 25

Rauðir úlfar - meðganga

Answer 25

50% af meðgöngum SLE sjúklinga lýkur fyrir tímann, aukin tíðni fósturláta, fyrirbura og léttbura Ef SSA/B mótefni eru til staðar: Neonatal lupus Gengur yfir : útbrot, cytopenia, hepatosplenomegaly, myocarditis / pericarditis Varnalegt : vongenital leiðslutruflun

Question 26

Sjögrens sjúkdómur (aðrir bandvefssjúkdómar)

Answer 26

Þurrkur í slímhúðum, nýru, lungu, liðir, bris, allt að 5% fá lymphoma, hætta á neonatal lupus og hjartablokki

Question 27

Scleroderma (aðrir bandvefssjúkdómar)

Answer 27

Raynauds, þykknuð hún, áhrif á vélinda og lungu

Question 28

Polymyositis / dermatomyositis

Answer 28

proximal vöðvamáttleysi, hækkun á CK, sjalfan áberandi verkir.

Question 29

Fjölvöðvagigt - einkenni

Answer 29

Nokkur aðdragandi (vikur), almenn bólgueinkenni (slappleiki, hitavella, lystarleysi, megrun), verkir og stirðleiki (proximalt, verst á morgnana), mjög sjaldan liðbólgur.

Question 30

Risafrumuæðabólga (með eða án fjölvöðvagigt) - einkenni

Answer 30

verkur við gagnauga - eymsli í hársverði, höfuðverkur ö ath hnakka/gagnauga, verkur við máltíðir - bragtruglun, dofi í tungu, sjíntruflanir og hækka sökkk og CTP

Question 31

Greining risafrumuæðabólga og fjölvöðvagigt

Answer 31

saga og skoðun, blóðprufur, ómun af temporal æðum, temporalis biopsia, angiografia, ct, mri, pet-ct - 50% sj með TA hafa einkenni um PMR, - 10-15% PMR sj sem eru án einkenna um TA hafa pos px um TA

Question 32

Risafrumuæðabólga og fjölvöðvagigt - meðferðarmarkmið

Answer 32

Einkennaleysi – (ath grunneinkenni s.s slitgigt) * Eðlileg gildi af sökki og CRP * Draga úr skaðsemi langtíma sterameðferðar Barksterameðferð – í upphafi meðferðar einstök klínísk svörun * Prednisólón (PMR) – 15-20 mg /daglega, síðan draga úr dagsskammti þannig að meðferðinni ljúki eftir 1-1½ ár * Prednisólón (TA) – byrjunarskammtur 40-60 mg /dag

Question 33

Vefjagigt

Answer 33

Verkjaheilkenni sem einkennist af langvarandi, útbreiddum verkjum og eymslum. Algengi um 2-4% (80% konur)

Question 34

Vefjagigt - orsakir

Answer 34

Orsakir ó.ekktar, erfðir og umhverfi, verkjanæming, truglun í starfsemi verkjahemjandi kerfa, dreifðir eða staðbundnir verkir gjarnarn undanfari (algengara t.d. hjá sjúklingum með bólgugigtarsjúkdóm)

Question 35

Vefjagigt - skilmerki

Answer 35

Verkur í a.m.k. í þrjá mánuði, bæði í efri hluta líkamans, og í báðum líkamshelmingum, ásamt miðlínuverk. Verkur við þreifingu á 11 af 18 þrýstipunktum Ekkert annað sem skýrir verki, eins og t.d.d bólgur

Question 36

Vefjagigt - einkenni

Answer 36

Verkir, eymsli í húð, þreyta, morgunstirðleiki, dofi, svefntruflanir, IBS, ofvirk þvagblaðra, einbeitingarörðugleikar, verra minni, þunglyndi/kvíði

Question 37

Vefjagigt - mismunagreiningar

Answer 37

*Vanstarfsemi í skjaldkirtli * Ofstarfsemi í kalkkirtlum * Vöðvasjúkdómar (PM/DM/Myopathy) * SLE/pSS og aðrir gigtarsjúkdómar * Slitgigt * Þunglyndi * Fylgieinkenni illkynja sjúkdóma

Question 38

vefjagigt - rannsóknir

Answer 38

Blóðpróf; blóðgilid, B12, TSH, sökk og CRP til að útiloka aðra sjúkdóma, gigtarpróf neikvæð

Question 39

Vefjagigt - lykilatriði

Answer 39

Viðhorf og “mikil vinna” * Jákvætt viðhorf meðferðaaðila* Breyta atferli til batnaðar » Jákvætt viðhorf » Ábyrgir lífshættir * Rétt greining – ath mismunagreiningar * Meta og meðhöndla meðvirkandi þætti » Streitu, kvíða, þunglyndi, svefntruflanir, skert þol * Tímanleg sjúkdómsgreining * Einstaklingsbundin meðferð * Forðast að hætta að vinna

Question 40

Vefjagigt - meðferð

Answer 40

* Fræðsla - upplýsingar til sj. um ástandið * Meðferð miðast við alvarleika sjúkdóms * Leita að verkjauppsprettu, eitthvað sem viðheldur vefjagigt eða hindrar bata * Bæta svefn * Varkárni með ávanabindandi verkjalyf * Æfingar - aerobic, göngur, jóga * Slökun, aðferðir til að ráða við stress * Hugræn atferlismeðferð * Sálfræðimeðferð, geðlæknir ef þunglyndi, kvíði * Stuðningshópar