Jóhanna Sig

Question 1

Tóbaksjurtin

Answer 1

• Af sömu ætt og kartöflugras og tómatplanta
• 2500 efni í tóbaksblöðunum
• Tóbaksreykur 7000 efnasambönd
• 70 af þeim valda krabbameini
• 2-3 dropar af hreinu nikótíni er banvænn
  skammtur (50 mg)
• ,,Sígarettan er eina löglega varan á markaðnum
  sem er banvæn þegar hún er notuð eins og til er ætlast
  “ (bandaríski heilbr.ráðherrann, janúar 1990)

Question 2

Nikótínfíkn

Answer 2

Líkamleg fíkn
* kröftugt skjótvirkt og ávanabindandi efni
* viðhalda ákveðnu magni af nikótíni í blóðinu

Vani
* tengist ákveðnum venjum

Sálræn fíkn
* félagslegur þáttur
* tilfinningar
* streita, leiði, reiði - róandi !

Question 3

Nikótín losar boðefni í miðtaugakerfi

Answer 3

• Acetýlkólín – Efling vökuvitundar og minnis
• Noradrenalín – Efling vökuvitundar; minnkuð matarlyst
• Dópamín – Vellíðan (ávani); minnkuð matarlyst
• Serótónín - ,,Léttir lund”; minnkuð matarlyst
• Gass - Róun
• Glútamínsýra – Sennilega aukin virkni í ennisgeira
• Endorfín – Minnkuð spenna og kvíði; verkjadeyfing

Question 4

Eru óbeinar reykingar skaðlegar

Answer 4

Já! 85% sígarettureyks fer út í andrúmsloftið og þ.a.l í lungu hjá þeim sem standa hjá.

Question 5

Áhættuþættir fyrir því að ungmenni byrji tóbaksnotkun

Answer 5

jákætt viðhorf í garð tóbaks, tóbaksnotkun vina eða foreldra, brottfall úr skóla, búseta hjá einungis öðru foreldri, reykingar móður a meðgöngu.

Question 6

Af hverju hættir fólk að reykja?

Answer 6

Meirihluti þeirra sem hætta að reykja gera það í kjölfar eigin veikinda eða veikinda/andláts ættingja eða vina.

Question 7

ávinningur reykbindinds

Answer 7

Þeir sem eru hættir um 25 ára aldur hafa að jafnaði sömu lífslíkur og þeir sem aldrei hafa reykt

Þeir sem hætta um 65 ára aldur lifa að jafnaði tveimur árum lengur en þeir sem halda áfram

Íslenskir karlmenn stytta meðalævi sína um 13 ár og konur um 10 ár (reykja 1 pk/dag eða meira)

Question 8

Hlutverk hjúkrunarfræðinga

Answer 8

• Mikilvægar fyrirmyndir
• Fyrirbyggjandi aðgerðir
• Skólahjúkrun
• Meðferð til tóbaksleysis
• 5A/5H 5R 3A
• Skólar, Sjúkrahús, heilsugæsla, þjóðfélagið

Question 9

Af hverju ræða hjúkrunarfræðingar ekki reykingar

Answer 9

• Tímaskortur/tímaeyðsla
• Þekkingarskortur á reykleysismeðferð
• Erfitt - afskiptasemi
• Missa traust sjúklingsins
• Slæm áhrif á meðferðarsamband
• Reykingarfólk/Þeir sem hafa aldrei reykt

Question 10

Breytingarferið - Hugmyndarammi Prochasa og DiClement

Answer 10

• Til að sjúlingurinn breyti hegðun sinni þarf
  viðhorf hans að breytast
• Meðferð þarf að miðast að því hvar á
  breytingarferlinu sjúklingurinn er
• Einstaklingar eru líklegri til að breyta eftir því
  sem þeir sjálfir hafa sagt eða skrifað en því sem
  þeim er sagt að gera
• “Forðast tennis”
• Til að einstaklingur breyti hegðun sinni þarf
  viðhorf hans að breytast
• Meðferð þarf að miðast að því hvar á
  breytingarferlinu viðkomandi er
• Einstaklingar eru líklegri til að breyta ef þeir
  ákveða það sjálfir, frekar en ef einhver annar
  hefur sagt þeim að gera það

Question 11

Stig 1 - Fyrirstöðstig/foríhugun

Answer 11

• Eru ekki að hugsa um að hætta að reykja
• Líta ekki á reykingar sem vandamál
• ómótækilegir fyrir upplýsingum um reykingar
• Eru í vörn gegn viðhorfum annarra
• einstaklingar sem eru á þessu stigi hætta ekki að reykja
• þeir sem breyta hegðun sinni fyrir þrýsting frá öðrum byrja yfirleitt að reykja aftur

Question 12

Stig 1 - Markmið

Answer 12

Að einstaklingurinn færist yfir á undirbúningsstig (stig 2)

Question 13

Stig 1 - meðferð

Answer 13

• Sýna umburðarlyndi og skilning
• Vinna traust
• Kostir og gallar við reykingar
• Einfaldar spurningar um reykingavenjur
• Tjá tilfinningar tengdar reykingum

Umræðan ætti að ýta undir að einstaklingurinn íhugi:
* Skaðsemi reykinga
* Kosti þess að hætta að reykja
* Sínar eigin mótsagnir
* Reykingar og streitu
* Fjárhagslegan ávinning

Question 14

Stig 2 - umhugsunarstig/íhugun

Answer 14

• Meðvitaður um að reykingar eru vandamál
• Er að hugsa um að hætta en hefur ekki ákveðið
  hvenær og hvernig
• Getur varið í mörg ár

Question 15

Stig 2 - markmið

Answer 15

að einstaklingurinn færist yfir á undirbúningsstig

Question 16

Stig 2 - meðferð

Answer 16

• Einstaklingurinn sjái fleiri galla en kosti við að reykja
• Persónulegur hagur af því að hætta
• Hafa reykingarnar áhrif á líf þitt?
• Ræða ástæður þess að hætta
• Skilaboð um áhrif áframhaldandi reykinga
• Ræða áhrif reykinga
• Sýna samúð, samþykki og þolinmæði
• Skoða reykingasögu (mynstur reykinga)
  Aðferðir til aðlögunar
• Hindranir í að hætta
• Hvetja til að tjá tilfinningar
• Fjölskyldumeðlimir – stuðningsaðilar
• Slökun
• Fjárhagslegur ávinningur
• Lífsstílsbreytingar
• fræðsluefni

Question 17

Stig 3 - undirbúningsstig

Answer 17

• Einstaklingurinn ætlar að hætta að reykja (innan
  30 daga) og hefur e.t.v. gert tilraun til þess sl. ár
• Hefur gert einhverja minniháttar breytingu á
  reykingunum
• Kostir þess að hætta vega þyngra en kostir þess að
  halda áfram

Question 18

Stig 3 - markmið

Answer 18

Að einstaklingurinn færist yfir á framkvæmdarstig

Question 19

Stig 3 - meðferð

Answer 19

Beynist að þáttum sem ýta undir eða hindra reykbindindi
* Samningur um reykbindindi
* Undirbúa breytingu á atferli
* Finna út fallgildrur
* Leita eftir stuðningi
* Ræða lífsstílsbreytingar
* Meta nikótínþörf
* Bjóða nikótínlyf / nikótínlaus lyf
* Fræðsluefni

Question 20

Stig 4 - framkvæmd

Answer 20

• Einstaklingurinn er í reykbindindi, ekki búinn að ná 6 mánuðum reyklaus
• Hættan á falli er mikil

Question 21

Stig 4 - markmið

Answer 21

að einstaklingurinn færist yfir á viðhaldsstigið

Question 22

Stig 4 - meðferð

Answer 22

Beinist að því að hjálpa einstaklingnum að finna
aðferðir til að halda út – koma í veg fyrir fall
* Forðast fallgildrur
* Forðast aðstæður sem hvatt geta til reykinga
* Hrósa fyrir árangur
* Hvetja einstaklinginn til að leita áfram stuðnings
* Bjóða nikótínlyf / nikótínlaus lyf
* Fræðsla

Question 23

Stig 5 - viðhaldsstig

Answer 23

• Einstaklingurinn er búinn að vera reyklaus í 6
  mánuði eða lengur
• Einstaklingurinn vinnur að því að fyrirbyggja föll

Question 24

Stig 5 - markmið

Answer 24

að einstaklingurinn verði ávallt á þessu stigi

Question 25

Stig 5 - meðferð

Answer 25

beinist að því að styrkja og ýta undir áframhaldandi reykleysi

Question 26

Fall er fararheill

Answer 26

Forðast að senda þau skilaboð að einstaklingnum hafi mistekist – Óska til hamingju með að hafa gert þessa tilraun * Hvaða aðstæður leiddu til þess að byrjaði aftur að reykja? * Hvaða aðferðir voru notaðar til reykleysis? * Hvetja til að fara aftur á framkvæmdastig

Question 27

Þrír hópar tóbaksneytenda

Answer 27

Einstaklingar sem vilja hætta * 5A Ask - Advice - Assess - Assist – Arange * 5H Hlusta – Hætta – Hvötin til að hætta – Hjálpa - Hringja Einstaklingar sem vilja ekki hætta * 5R Relevance - Risk - Rewards - Roadblock - Repetition Einstaklingar sem hafa nýlega hætt tóbaksnotkun * Meðhöndla með fyrirbyggjandi aðgerðum

Question 28

Einstaklingar sem vilja ekki hætta

Answer 28

Relevance - Hvetjið sj. til að láta í ljós af hverju það er mikilvægt að hann hætti tóbaksnotkun Risk - Biðjið sj. að tilgreina persónulega áhættuþætti tóbaksnotkunar Rewards - Biðjið sj, að nefna hugsanlega hagsmuni af því að hætta tóbaksnotk Roadblocks - Biðjið sj. að nefna fyrirstöðu/r þess að hann hætti tóbaksnotkun Repetition - Endurtaka meðferðina í hvert sinn er sj. leggst inn

Question 29

Áhugahvetjandi samtal

Answer 29

Hlusta, spurningar, svörun/endurtekning, samantekt

Question 30

aðferðir - mikilvægt að hafa val

Answer 30

Á hnefanum, samtalsmeðferð við lækninn, námskeið, óhefðbundnar aðferðir - nálastungur, dáleiðsla, lyfjameðferð, stuðningur vina og fjölskyldu

Question 31

Lyfjameðferð

Answer 31

Nikótínlyf: Nicorette, nicotinell, nicobloc * Mörg lyfjaform (plástur, tyggjó, munnsog, tungurótartbl, moli, nefsprey, munnsprey, dropar í sígarettur Nikótínlaus lyf - lyfseðilsskyld - töflur Bupropion - zyban Vareniclin - champix

Question 32

árangur í reykbindindi

Answer 32

hætta á hnefanum - 2-3% stutt ráðgjöf - 5% Stutt ráðgjöf og nikótínlyf - 10% Meðferð hjá ráðgjafa og nikótínlyf - 30-40% Innlögn - 50%

Question 33

Hvaða lyf henta við tóbaksfíkn?

Answer 33

* Fyrri saga um tóbaksbindindi og hjálparlyf til tóbaksleysis * Fyrri reynsla af því að hætta * Mat á nikótínfíkn * Tóbaksvenjur og tóbaksmynstur * Óskir tóbaksneytandans * Staðreyndir og vísindi * Verkun og aukaverkun * Frábendingar og milliverkanir

Question 34

Hvaða nikótínlyf á að velja?

Answer 34

* Mjög einstaklingsbundið hvaða lyfjaform hentar best * Mjög misjöfn reynsla * Gott að blanda saman fleiri en einu formi nikótínlyfja * Mikilvægt að gera áætlun fyrirfram um hvernig eigi að minnka smá saman niður notkunina. Oftast miðað við notkun í 3 mán

Question 35

Lyf án nikótíns

Answer 35

* Zyban (sept. 2000, bupropion) – Champix (jan. 2007, vareniclin) * Lyfseðilsskylt * Verkar á nikótínfíkn í heilanum, dregur úr fráhvarfseinkennum og löngun til að nota tóbak * Sest í nikótínviðtæki og blokkerar að nikótín komist að * Eins og pússl – Frekara en nikótín * Meðferð í lágmark 3. mán.

Question 36

Fráhvarfseinkenni

Answer 36

Pirringur, skapvonska, óþolinmæði, kvíði, depurð, eirðarleysi, aukin matarlyst, hæðgartregða, hægari hjartsláttur Tjaran hreinast smátt og smátt úr líffærunum, en það tekur 4-6 vikur

Question 37

Leið til þess að hætta

Answer 37

Notum fulla nikótínmeðferð í 6 vikur (tími sem það tekur að hreynsa út tjöruna) - yfirleitt plátur í grunnmeðferð og svo eitthvað annað til að nota inn á milli. Byrjum á nikotín meðferð þegar fólk er að trappa út sigaretturnar, taka 1 rettu út á hverjum degi eða annan hvern dag.

Question 38

Langbesta nikótín meðferðinn í dag er...

Answer 38

Vareniclin - champix Dýrt en gott