HOOFDSTUK3: ADHD Flashcards
(33 cards)
Netwerk model
= ADHD niet zien als een probleem in één deel van de hersenen maar als een verstoring zien in samenwerking tss meerdere hersennetwerken
= VERSTOORDE CONNECTIVITEIT & FUNCTIONALITEIT van SN DAT BIJDRAAGT TOT SWITCHEN VAN DMN & CEN -> leidt tot dysfunctie in taken die gerichte aandacht en executieve controle eisen
betekenis en rol van SN, DMN en CEN
SN = SALIENCE NETWORK: helpt je schakelen tss DMN en CEN –> bepaalt wat ! is en waar je aandacht moet richten
=> bij ADHD: = verstoord -> DMN blijft te actief terwijl je eigenlijk moet switchen naar CEN om te focussen = AANDACHTSPROBLEMEN + SLECHTERE TAAKUITVOERING
DMN = DEFAULT MODE NETWERK: actief als je dagdroomt, nadenkt over jezelf, het verleden en gevoelens
CEN = CENTRAAL EXECUTIEVE NETWERK: actief als je geconcentreerd werkt -> bv; bij plannen, leren en oplossen v problemen
Catecholamine arousal model
= probleem van TEKORT AAN ACTIVITEIT van 2 !e signaalstoffen –> DA en NE
dopamine en noradrenaline behoren beide tot de groep catecholamines + spelen rol in: aandacht & motivatie & cogn controle & waakzaamheid
mensen met ADHD = tekort aan DA en NE in bep delen van de hersenen, maar vooral in PFC –> door tekort is de AROUSAL = TE LAAG (activatie/ alertheid) waardoor: snel afgeleid, moeite met taken af te maken, impulsief/ onrustig (= cogn disfunctie, onoplettendheid en slaperigheid)
Wat kan helpen in dit Catecholamine arousal model?
AMFETAMINE (bv; rilatine) = medicatie: OPNAME VAN DA & NE BLOKKEREN, waardoor deze meer actief blijven in de synaps
=> verhoogt DA en NE in PFC
=> hersenactiviteit op peil brengen
effect van catecholamine op PFC = BI-FASISCH: wat bedoeld men hier mee?
- TE WEINIG DA/ NE –> werkt niet goed: snel afgeleid, traag, slaperig
- TE VEEL DA/ NE –> ook niet goed, want hypergefocust en veel stress
=> er is dus een optimaal niveau nodig!!
MEDICATIE
kinderen
=> slow release methylfenidaat
volwassenen
=> atomoxetine
=> guanfacine
=> noradrenerge antidepressiva
=> dexamfetamine
=> lis-dexamfetamine
slow release methylfenidaat
= 1e keus bij kdn
bv; rilatine
- lage piekconcentraties –> zorgt voor MINDER UITGESPROKEN DRUGLIKE HIGH: door beperkte DAT blockage en D1/D2 activatie in nucleus accumbens
- meer langdurige aspecten: door voldoende DAT/ NET BLOCKAGE & D1/ alfa2A ACTIVATIE in PFC
1) CONSTANTE BLOEDSPIEGELS –> door trager vrijkomen krijg je stabiel effect gedurende dag, zonder te veel schommelingen in de concentratie/ gedrag
2) in PFC –> BLOCKAGE DAT/ NET -> MEER DA en NE BESCHIKBAAR + ACTIVEERT RECEPTOREN (alfa2A en D1) = betere concentratie
3) NUCLEUS ACCUMBENS (beloningssyst): door tragere werking = MINDER RISICO OP VERSLAVING
medicatie: ADHD- volwassenen
- preferentieel: gebruik van ATOMOXETINE & GUANFACINE
= minder uitgesproken verslavingspotentieel - Noradrenerge antidepressiva
- dexamfetamine
- lis-dexamfetamine
atomoxetine
= inwerken op NE
=> minder risico op verslaving
guanfacine
= inwerken op NE + helpt tegen impulsiviteit en slaapproblemen
Noradrenerge antidepressiva
= verhogen hoeveelheid NE en/of DA
combinatie met middelen tegen verslaving –> veel mensen met ADHD ook problemen met alcohol/ drugs
=> !! kies voor medicatie met weinig verslavingspotentieel
Waarom geen klassiek stimulerend middel?
volwassenen hebben vaker en meer RISICO OP VERSLAVING –> NOOIT !! Hoge dosissen en frequente toediening v kortwerkende stimulantia = verslavend
dexamfetamine
=> enkel magistraal (op doktersvoorschrift)
Wanneer amfetamine zich synthetiseert, krijg je twee moleculen die spiegelbeeld zijn van elkaar
VERHOOGT HOEVEELHEID DA & NE –> door opslag van DA/ NE te blokkeren + tegelijk meer DA/ NE VRIJ TE MAKEN
lix-dexamfetamine
= prodrug in het lichaam dat omgezet wordt tot dexamfetamine
=> komt langzamer vrij dus, wat misbruik moeilijker maakt
DA/ NE VRIJMAKEN
Ongewenste effecten van dexamfetamine
zeer frequent (>= 10%)
=> verminderde eetlust
=> gewichtsverlies
=> insomnia
=> droge mond
=> hoofd- en/of buikpijn
frequent (1-10%)
=> tachycardie (snelle hartslag)
=> hypertensie (hoge bloeddruk)
=> hyperthermie (verhoging temperatuur)
=> maag-darmstoornissen
=> prikkelbaarheid
=> slaperigheid
=> duizeligheid
=> bruxisme (tanden knarsen)
=> tics
soms: vergering psychiatrische stoornissen met emotionele stabiliteit of zelfs depressie
contra-indicaties dexamfetamine
Wanneer mag je het NIET gebruiken?
1. als je hart-of vaatproblemen hebt
=> matige- ernstige hypertensie (hoge bloeddruk)
=> hartaandoening
- ernstige psychische klachten
=> depressie
=> psychose
=> bipolaire stoornis - hyperthyreoïdie = overactieve schildklier
- op hetzelfde moment behandeling hebt met MAO INHIBITOREN
=> sterke verhoging van catecholamines = DA & NE –> gevaarlijk voor bloeddruk en hart en kan leiden tot dodelijke overdosering
Bijzondere voorzorgen dexamfetamine
- NIET innemen in de AVOND –> moeilijk in slaap vallen, want het is activerend
- bij kdn: goed opvolgen –> kan groei afremmen: lengte en gewicht regelmatig controleren
- opvolging v hart en bloedvaten –> want kunnen verhogen
- opvolgen psych toestand -> soms kunnen ze klachten krijgen/ verergeren v angst, depressie of andere
- oppassen voor misbruik
WAAROM? WERKT ACTIVEREND -> zoals je lichaam zou reageren bij angst of stress
dexamfetamine versus lis-dexamfetamine
dexamfetamine = de actieve stof –> werkt SNEL
lis-dexamfetamine = prodrug -> inactieve stof die je in lichaam omzet naar dexamfetamine
- effect komt LATER op gang -> want eerst werkende deel eruit halen
- WERKING = gelijkaardig
- piek = UURTJE LATER dan bij gewone dexamfetamine
=> wordt soms als veiliger beschouwd, omdat het trager werkt en niet meteen kick geeft
MAAR -> risico op misbruik is ongeveer even hoog
Methylfenidaat (bv rilatine)
- werkt in op DA en NE systeem
- REMT HEROPNAME DAT & NET zodat ze langer actief blijven en dit helpt bij aandacht en concentratie
NORMALE VORM
- bv; rilatine
- SNEL EN KORTE WERKING
- RECHTSTREEKSE & ONMIDDELIJKE VRIJGAVE v methylfenidaat
LANGDURIGE VORM
- stof GELEIDELIJK vrij voor een STABIELER EN LANGER EFFECT
= TRAGE EN GECONTROLEERDE AFGIFTE met als doel een CONSTANTE plasmaconcentratie
=> SNEL INTREDENDE GEWENNING & AFHANKELIJKHEID
Wat zijn de ongewenste effecten van methylfenidaat?
FREQUENT
- buik - en/of hoofdpijn
- slaapproblemen
- tics
- prikkelbaarheid
- minder eetlust
ZELDZAAM
- convulsies (epileptische aanvallen)n
- psychose
- dwangmatig gedrag
- fenomeen v RAYNAUD –> = vingers die wit/ blauw worden door minder doorbloeding: door te bewegen komt doorbloeding wel weer opgang
Contra-indicaties –> wanneer mag je methylfenidaat NIET nemen?
- wanneer je last hebt van verhoogde hypertensie (bloeddruk)
- cardiovasculaire aandoeningen
- psychose
- ernstige depressie
- bipolaire stoornissen
- hyperthyreoïde = overactivatie v schildklier
Voorzorgen bij methylfenidaat?
- NIET in de AVOND –> anders slecht slapen
- kan MISBRUIKT worden –> soms als recreatief gebruik: bv; jongeren die dit gebruiken tijdens examensperiode
- !! alleen geven bij een JUSITE DIAGNOSE v ADHD –> niet bij gewone concentratieproblemen
Atomoxetine
GEEN STIMULANT dus GEEN VERSLAVINGSRISICO
= NET-INHIBITOR –> hierdoor krijg je STIJGING NE in PFC
ENKEL NE VERHOGEN IN NUCLEUS ACCUMBENS
in striatium, basale ganglia, in het mesolimbisch systeem: quasi geen effect en dus geen verhoogde vrijgave v DA
LANGZAAM EFFECT –> tijdje nemen vooraleer verandering opmerken
Ongewenste effecten atomoxetine?
FREQUENT
- prikkelbaarheid
- stemmingswisselingen
- slaapstoornissen
- vertigo = duizeligheid
- buikpijn
- leverstoornissen
- minder eetlust
- hypertensie
- tachycardie (snelle hartslag)
ZELDZAAM
- convulsies
- compulsief (drangmatig) gedrag
- psychose
- verlenging QT- interval
