HOOFDSTUK8: BIPOLAIRE STOORNISSEN Flashcards
(36 cards)
BIPOLAIRE STOORNIS TYPE I
MINSTENS 1 MANISCHE EPISODE
=> duidelijke afgebakende periode: >1 week tenzij hospitalisatie
verstoord normaal sociaal en professioneel functioneren
kan gepaard gaan met psychose
tijdens manische episode -> typische symp vertonen zoals:
- psychomotorische agitatie
-losbandig gedrag
- verhoogde eigenwaarde, grootheidsideeën
- verminderde slaapbehoefte
- gedreven spraakzaamheid
- doelgericht gedrag
…
BIPOLAIRE STOORNIS TYPE II
MINSTENS 1 HYPOMANISCHE EPISODE en MINSTENS 1 DEPRESSIEVE EPISODE
=> minder extreem dan type I
=> duidelijk afgebakende periode met abnormale en aanhoudende
- verhoogde, expansieve of prikkelbare stemming
- doelgerichte activiteit of energie
hypomanische episode zal niet zorgen voor uitgesproken verstoring van normaal, sociaal en professioneel functioneren
niet toegeschreven worden aan andere oorzaken
tijdens hypomane episoe –> treden symp zoals:
- verminderde slaapbehoefte
- psychomotorische agitatie
- verhoogde eigenwaarde, grootheidsideeën
- risicogedrag
…
BD = bipolaire stoornis - ETIOLOGIE
= MULTIFACTORIËLE AANDOENING
= cyclothymische stoornis - wisselt van episodes/ periodes
- blootstelling aan omgevingsinvloeden –> GENETISCHE PREDISPONERENDE INVLOEDEN + OMGEVINGSFACTOREN tijdens ontw –> verhoogd risico of meer ernstige symp
- maternale stress
- complicaties bij geboorte
- kindermishandeling
- verstoring van slaap-waak
… - hypomane/ manische en/of depressieve episodes –> episodes gescheiden door EUTHYME (normale) PERIODES, maar !! er zijn INTER-INDIVIDUELE VERSCHILLEN tss mensen met BD
=> iedereen ervaart het anders - STERKE GENETISCHE COMPONENT, met genen betrokken in:
- synaptische biologie: AKAP11
- calciumsignalering: CACNAC1C
- circadiane clock: CLOCK - VERSTORING CIRCADIANE RITME = geassocieerd met ontregeling vd MOLECULAIRE CLOCK
- LITHIUM & VALPROAAT: gebruikt voor behandeling
- REMMEN IP3/DAG-signaleringsroute
- invloed op GPCR GEMEDIEERDE CELLULAIRE PROCESSEN
- SIGNAALTRANSFUCTIE-cascade die geactiveerd wordt door Gq gekoppelde recept - MITOCHONDRIALE DYSFUNCTIE –> VERMINDERDE ATP (energie) PRODUCTIE waardoor verschuiving naar glycolyse (suiker) als compensatie
CIRCUIT DYSFUNCTIE
=> afwijkingen in het brein –> kan je zien dmv fMRI
ACUTE MANISCHE EPISODE in BD = geassocieerd met:
- HYPO-ACTIVITEIT vd VENTROMEDIALE en VENTROLATERAE PFC
- HYPER-ACTIVITEIT vd ANTERIEURE CINGULAIRE CORTEX, BASALE GANGLIA en AMYGDALA (= limbische systemen)
=> geassocieerd met HYPERACTIVITEIT MESOCROTICALE EN MESOLIMBISCHE DOPAMINE SYSTEEM
ivm gezonde controlegroepen vertonen mensen met bipolaire stoornis ongeact de huidige mentale staat -> andere dysfuncties, dewelke?
VERHOOGDE ACTIVITEIT AMYGDALA, HIPPOCAMPUS
=> VERMINDERDE ACTIVITEIT INFERIEURE FRONTALE GYRUS tijdens emotieregulatie –> wat mogelijks e verminderde emotieregulatie verklaard
VERHOOGDE ACTIVITEIT IN ORBITOFRONTALE tijdens BELONINGSVERWERKING –> dit wijst op OVERGEVOELIGHEID vh beloningssysteem
VERHOOGDE ACTIVATIE VENTROMEDIALE PFC en SUBGENUALE ANTERIEURE CINGULAIRE CORTEX tijdens werkgeheugentaken –> wijst mogelijk op werkgeheugenproblemen
!! hyperactiviteit hippocampus = geassocieerd TEMPORAALKWAB EPILEPSIE
BEHANDELING
ACUTE EPISODEN
LITHIUM ZOUTEN
ANTI-EPILEPTICA / STEMMINGSREGULATOREN
ANTIPSYCHOTICA
ACUTE EPISODEN
!! onderscheid + AFHANKELIJK VAN DE TOESTAND!
de behandeling van een acute manische episode is verschillend dan de behandeling van medicatie voor een acute depressieve episode
verder is er ook nog verschil in de medicatie bij een onderhoudsbehandeling
=> dat je cl in een euthymische periode zit en je eigenlijk manische/ depressieve episodes juist wilt gaan vermijden
BEHANDELING ACUTE EPISODE - manie
=> HYPERACTIVITEIT MESOLIMBISCHE EN MESOCORTICALE DOPAMINE SYSTEEM –> wat zorgt voor:
- euforie
- energie
- impulsiviteit
- overmoed
- slapeloosheid
- mogelijks ook psychose
…
behandeling:
1. MEDICATIE + PSYCHOSOCIALE INTERVENTIES
- STARTEN VAN ANTIPSYCHOTICA MONOTHERAPIE
- ANTIPSYCHOTICA –> REMMEN VAN OVERACTIVITEIT DA
vaak gekozen middelen:
- HALOPERIDOL (klassiek AP) : veel neveneffecten
- QUETIAPINE = atypisch AP: goed onderzocht, werkt goed + weinig neveneffecten
- EXTRA/ ANDERE MEDICATIE bij ERNSTIGE manie
=> antipsychotica niet voldoende helpt, kan men STEMMINGSSTABILISATORS toevoegen
- LITHIUM = zout
- VALPROINEZUUR
- CARBAMAZEPINE
=> kunnen gekozen worden, maar wel afhankelijk van welke onderhoudsbehandeling al gebruikt wordt - EXTRA hulp bij UITGESPROKEN AGITATIE + SLAPELOOSHEID
=> bij onrust + slapeloosheid kan men TIJDELIJK BENZODIAZEPINES gebruiken
- !! tijdelijk: want snelle tolerantie e een verslavendpotentieel
!! ANTIDEPRESSIVA
wanneer cl eerder dit innam, als bv; monotherapie, dient dit ONMIDDELIJK GESTOPT te worden, vanwege de medicatie die MANIE KAN UITLOKKEN
BEHANDELING ACUTE EPISODEN - depressie
behandeling:
1. MEDICATIE + PSYCHOSOCIALE INTERVENTIE als ondersteuning
- ANTIPSYCHOTICUM
- QUETIAPINE als monotherapie
- QUETIAPINE/ OLANZAPINE in combi met FLUOXETINE (= SSRI)
!! GEEN ANTIDEPRESSIVA ALS MONOTHERAPIE –> wegens risico op UITLOKKEN VAN MANIE
- risico = groter bij TCA en SNRI
- aanvullende medicatie bij ERNSTIGE depressie
- LITHIUM
- VALPROINEZUUR
- LAMOTRIGINE
=> ! dienen afgesteld worden op bestaande onderhoudsbehandelingen
ONDERHOUDSBEHANDELING ter PREVENTIE van RELAPSE
Na een manische of depressieve episode –> KANS GROTER OP NIEUWE EPISODE –> vandaar dienen we langdurig medicatie te geven = onderhoudsbehandeling, om die te voorkomen
- LITHIUM
- meest doeltreffende op LT
- verlaagt kans op nieuwe episodes
- vermindert ook risico op ziekenhuisopname + zelfdoding
- = STANDAARDBEHANDELING
wanneer lithium onvoldoende effectief is, of niet verdragen wordt –> kan je toevoegen of vervangden door:
2. VALPROÏNEZUUR, CARBAMAZEPINE, LAMOTRIGINE
= anti-epileptica met STEMMINGSSTABILISEREND EFFECT
- veel neveneffecten + dient goed gecontroleerd te worden
!! verschil tss type I en type II
valproinezuur + cabramzapeine + lamotrigine: verschil tss type I en type II
BD TYPE II:
- LAMOTRIGINE = MONOTHERAPIE –> goed helpt tegen depressie + minder risico op manie
=> bij TYPE I wordt dit AFGERADEN -> kan MANISCHE EPISODES UITLOKKEN (bij type I veel ernstiger dan bij type II)
Wat met ANTIDERESSIVA en ANTIPSYCHOTICUM
soms krijgen patiënten deze combi TIJDENS DEPRESSIEVE EPISODE
!! mag NIET TE LANG duren, omwille BIJWERKINGEN (vooral antipsychotica)
UITZONDERING = als STOPPEN VAN MEDICATIE ONMIDDELIJK leidt tot TERUGVAL in DEPRESSIE
LITHIUMZOUTEN - werkingsmechanisme
exacte werkingsmechanisme = ONDUIDELIJK
- accumulatie in voltage- afhankelijke Na+ kanalen
- remming vd vrijstelling van monoamines
- INHIBITIE v INTRACELLULAIRE SIGNAALTRANSDUCTIECASCADES:
=> inhibitie IP3/DAG
=> inhibitie v GSK3
LITHIUM - EFFECTEN + INDICATIES
= STEMMINGSTABILSATOR / STEMMINGSREGULATOR
= 1eKEUZE MIDDEL ALS ONDEHROUDSBEHANDELING
VOORKOMT ACUTE EPISODES van manie en/ of depressie
MEEST DOELTREFFEND VOOR HET VERMINDEREN van HOSPITALISATIE en SUICIDE
EFFECT = TRAAG: 2-3weken
=> om die reden wordt het niet gebruikt als eerstelijnsbehandeling voor acute episodes
als andere medicatie niet goed werkt, kan men wel altijd overschakelen naar lithium
LITHIUM - NEVENEFFECTEN
= NAUW TOXISCH-THERAPEUTISCHE MARGE
=> dat wilt zeggen dat de dosis precies goed moet zijn want
- te weinig = geen effect
- te veel = giftig of levensgevaarlijk
meest voorkomend:
- diarree
- sedatie
- fijne tremor
- misselijkheid
=> FREQUENT, voor 2 à 4 UUR NA INNAME = voorbijgaande aard
- VERMINDERDE NIERFUNCTIE met polyurie (veel plassen), dorst (want infereert met natrium)
- elektrocardiografische afwijkingen, HARTRITMESTOORNISSEN
- VERSTOORDE SCHILDKLIERFUNCTIE = hypothyroïdie
- gewichtstoename
- haaruitval
- acne
bij OVERDOSERING: neurologische afwijkingen, duizeligheid, desoriëntatie en convulsies
LITHIUM: ZWANGERSCHAP + BORSTVOEDING
NIET BEHANDELEN v BD tijdens zwangerschap = PROBLEMATISCH!
sterk vermoeden van TERATOGEEN EFFECT (oa hartafwijkingen) –> vooral VERMIJDEN IN 1e TRIMESTER
gebruik TIJDENS BORSTVOEDING = AFGERADEN
LITHIUM: INTER-INDIVIDUELE VERSCHILLEN IN KINETIEK en GEVOELIGHEID
NAUWE THERAPEUTISCH TOXISCHE MARGE = PLASMA DRUG MONITORING
- hoeveelheid lithium dient precies goed te zijn –> te weinig/ te veel kan effecten met zich meebrengen of juist geen effect veroorzaken
- moeilijk om concentratie heel exact te houden
DOSISREDUCATIE bij BEJAARDEN EN NIERINSUFFICIËNTIE
!! bij OPSTART GRONDIGE EVALUATIE VAN NIEREN, HART en SCHILDKLIERFUNCTIE
!! NO SWITCH CATEGORIE –> apothekers kunnen soms bij medicatie switchen vh ene merk naar het andere, maar bij LITHIUM MAG DIT NIET! –> ALTIJD HETZELFDE MERK gebruiken
LITHIUM - INTERACTIES
ZOUTBALANS in lichaam = !
- lithium CONCURREERT met NATRIUM in lichaam
=> als je NATRIUM VERLIEST (door braken, diarree, zoutarm dieet, diuretica, ibuprofen…) –> wordt LITHIUM MINDER UITGESCHEIDEN en STIJGT dit in het BLOED (vice versa) –> RISICO TOXISCHE EFFECTEN
wat bij combinatie met antidepressiva?
!! samen/ gelijktijdige inname met antidepressiva –> VERHOOGT LITHIUM RISICO op SEROTONINESYNDROOM (te veel serotonine in hersenen)
ANTI-EPILEPTICA - VALPROÏNEZUUR
= stemmingsstabilisator, stemmingsregulator
=> om MANISCHE EPISODEN te VOORKOMEN en EPILEPSIE
- REMT OVERACTIVITEIT in de hersenen
- BLOKKEERT NATRIUMKANALEN in zenuwcellen –> REMT ACTIEPOTENTIALEN
=> helpt tegen EPILEPTISCHE AANVALLEN en MANISCHE OPWINDING - INDUCTIE GAD -> VERHOOGD GABA synthese –> MEER AANMAAK GABA
+
INHIBITIE GAT (GABA transporter) en INHIBITIE GABA-TRANSAMINASE bij hoge dosissen = MEER INHIBITIE CZS
=> hierdoor hersenen GEREMDER + RUSTIGER: goed bij manie
- REMT EXCITATIE NMDA receptoren = MINDER GLUTAMAATACTIVATIE = minder excitatie = minder prikkeling
- beïnvloedt genactiviteit = EPIGENETISCH EFFECT
- REMT HISTONE DEACETYLASE = enzym bepaalt hoe strak DNA is opgevouwen
- als het DNA meer openligt = bepaalde GENEN ACTIEVER of juist MINDER ACTIEF
=> bij zwangerschap kan dit ontwikkeling EMBRYO BEÏNVLOEDEN: risico op aangeboren afwijkingen
VALPROÏNEZUUR- effecten + indicaties
= STEMMINGSTABILSATOR
= ANTI-EPILEPTICA
kan gebruikt worden voor ACUTE EPISODES of als ONDERHOUDSBEHANDELING
=> in combinatie met andere medicatie
VALPOÏNEZUUR - NEVENEFFECTEN
VAAK VOORKOMENDE, milde bijwerkingen
- MAAG DARMKLACHTEN: misselijkheid, braken, diarree, buikpijn,…
- MEER EETLUST + GEWICHTSTOENAME
- HORMONALE VERANDERINGEN: onregelmatige menstruatie, haaruitval, dunner haar
- SUFHEID, BEVEN, VERMINDERDE ALERTHEID en CONCENTRATIE (vooral bij hoge dosis) –> opletten bij autorijden
ERNSTIGE RISICO - die dienen OPGEVOGLD te worden
- LEVERSCHADE = HEPATOTOXICITEIT
=> kan leiden tot ernstige leverfalen (1%)
=> vooral in 1e 6 MAANDEN ! opletten
=> symp: sufheid, verhoogd amoniakgehalte - BLOEDINGSPROBLEMEN = STOLLINGSSTOORNISSEN
- kan het aantal bloedplaatjes verlagen : verhoogde kans op bloedingen of blauwe plekken
UITZONDERLIJK
- afwijkingen botweefsel
- pancreatitis
…
VALPROÏNEZUUR: CONTRA-INDICATIES
- ZWANGERSCHAP
= heel schadelijk voor ongeboren kind
TERATOGEEN = schadelijk voor ontwikkeling vd baby
- leiden tot SPINA BIFIDA = open rug door aantasting neurale buis
- misvormingen v andere organen
=> FOLIUMZUUR VOOR + TIJDENS zwangerschap kan RISICO VERLAGEN, maar NIET VOLLEDIG UITSLUITEN
kans op blijvende problemen:
- VERHOOGD RISICO OP ASS
- SLECHTERE COGNITIEVE ONTWIKKELING en LAGER IQ
- ook risico op BLOEDPROBLEMEN bij baby
=> TROMBOCYTOPENIE = tekort bloedplaatjes
- LEVERPROBLEMEN = slechte leverfunctie of verergering
- VERHOOGDE BLOEDINGSNEIGING
=> snel bloedingen krijgen
=> extra risico op ernstige bloedingen
VALPROÏNEZUUR - VOORZORGEN
- het wordt AFGEBROKEN IN LEVER: HEPATISCHE METABOLISATIE via verschillende metabolische pathways
- mitchondriale beta-oxidatie
- hydroxylatie
- glucuronidatie
=> bij STOFWISSELINGSSTOORNISSEN OF LEVERPROBLEMEN werkt deze afbraak minder goed –> kan TE VEEL VALPROÏNEZUUR OPSTAPELEN IN BLOED = TOXISCH
=> om die reden plasma- drug monitoring
=> veilige hoeveelheid, verschilt per persoon!!
VALPROÏNEZUUR- INTERACTIES: met wat combineer je best NIET?
- ACETYLSALICYLZUUR (aspirine)
Wordt vaak gebruikt bij hoofdpijn of als bloedverdunner
- Aspirine en valproïnezuur binden op dezelfde plasma-eiwitten in het bloed
- Als ze samen worden ingenomen, duwt aspirine het gebonden valproïnezuur los
=> Gevolg: meer ‘vrij’ valproïnezuur in je bloed ➝ sterkere werking en risico op bijwerkingen (zoals bloedingen, sufheid)
- CARBAPENEMS (antibiotica)
=> Deze verlagen de werkzaamheid van valproïnezuur
- Je loopt dan risico op therapiefalen (manie, epilepsie kan terugkomen)
- ANDERE middelen die op het zenuwstelsel werken
=> Zoals ALCOHOL, BENZODIAZEPINES of OPIOÏDE
- Samen met valproïnezuur kunnen ze het centrale zenuwstelsel te sterk onderdrukken ➝ extreme sufheid, ademhalingsproblemen
