Industrijske organske kemikalije i alkoholi Flashcards
(16 cards)
Ugljikovodici
Nafta se sastoji od 80% alifatskih i 20% aromatskih ugljikovodika.
Alifatski ugljikovodici koji imaju do 4 ugljikova atoma nalaze se u plinovitom, oni od 5 do 15 tekućem, a 16 i više krutom agregatnom stanju.
Od aromatskih ugljikovodika najznačajniji su benzen, (?), i ksilen (BTX).
Alifatski ugljikovodici koji se nalaze u čvrstom stanju (npr. parafin, bitumen i asfalt) nisu bitni sa toksikološkog stajališta dok se nalaze u čvrstom stanju, no pri visokim temperaturama mogu prelaziti u tekuće stanje i isparavati, što je posebice značajno ukoliko se u njima nalazi neka karcinogena tvar (ne zna se uvijek koji se plinovi i pare oslobađaju).
Butan
Butan je plin čiji se spremnici moraju držati na dobro provjetrenom mjestu koje se nalazi daleko od mjesta paljenja (eksplozivan je). Apsorbira se i eliminira putem pluća, prolazi sve barijere, a ne nakuplja se niti ne skladišti u organizmu. Smrt može izazvati uslijed hipoksije. Radi se o tome da je mehanizam disanja pokrenut ukoncentriravanjem CO2, a ne manjkom kisika. Bilo koji plin koji može zbog svoje težine istisnuti kisik iz pluća može uzrokovati nesvjesno gušenje, upravo zato jer ćemo mi normalno izdisati CO2 koji uzrokuje osjećaj gušenja, a kisik nećemo udisati. Takvo se gušenje ne osjeti.
1,3-butadien
1,3-butadien je jako zapaljiv sastojak naftnog plina (posebna opasnost prilikom pretovara nafte). Može uzrokovati genetska oštećenja, karcinogen je (1A) i mutagen (1B).
Oktan
Oktan je tekući ugljikovodik čije su tekućina i para lako zapaljive, nadražuje kožu, može izazvati smrt uslijed hipoksije i štetan je za vodeni okoliš s dugotrajnim učincima.
Toluen
Toluen je sirovina i otapalo, a najčešće se apsorbira inhalacijom. Zapaljiv je, može izazvati oštećenje organa i smatra se da je reproduktivno toksičan (2). Sumnja se na mogućnost štetnog djelovanja na nerođeno dijete.
Ksilen
Ksilen je sirovina i otapalo. Apsorbira se kroz sva tri puta, a najznačajniji mu je učinak nadraživanje kože. Smatra se da je akutno toksičniji od benzena i toluena. On je zapaljiv, šetan ako se udiše i štetan za kožu.
Naftni derivati
Najznačajniji naftni derivati su benzin, naftni plin i lož ulje. Benzin je karcinogen i mutagen (1B) ukoliko sadrži više od 0,1% benzena (naš benzin sadrži 5%; nakon izbacivanja tetraetilolova iz benzina morala se povećati količina aromatskih ugljikovodika kako bi se zadržao dovoljno visok oktanski broj - otpornost benzina na detonantno izgaranje). Naftni plin je karcinogen (1A) i mutagen (1B). Naftni plin sadrži više od 0,1% 1,3-butadiena. Za lož ulje se smatra da bi moglo biti karcinogeno (2).
Od toksičnih tvari, naftni derivati sadrže:
- često visok sadržaj benzena
- PAH-ove
- TCDD (2,3,7,8-tetraklorodibenzodioksin)
- olovne alkile (izbačeno nakon što je dokazano da olovo uzrokuje tumore, ali zamjena je veći udio benzina koji je isto toksičan)
- visok sadržaj sumpora
- teške metale
- CO2 (efekt staklenika, opasnost za okoliš)
- drugo.
Diklormetan
Diklormetan je najmanje otrovan od svih halogeniranih ugljikovodika. U slobodnoj je prodaji kao sredstvo za odmašćivanje. Apsorbira se i eliminira plućima, većim dijelom nepromijenjen, a dio se metabolizira do ugljikovog dioksida i ugljikovog monoksida pa tijekom dugotrajne izloženosti može izazvati karboksihemoglobinemiju. Karcinogen je kategorije 2.
Trikloretilen
Trikloretilen se koristio kao sredstvo za odmašćivanje autoradiona i u kemijskim čistionicama. Postojani je polutant, karcinogen (1B), mutagen (2), nadražuje oko i kožu. U kemijskim je čistionicama zamijenjen manje toksičnim tetrakloretilenom. On je karcinogen kategorije 2 i slabijih je štetnih svojstava u odnosu na trikloretilen, no jako onečišćuje vodeni ekosustav.
Poliklorirani bifenili
Poliklorirani bifenili (PCB) koristili su se kao transformatorska i hidraulična ulja ili ulja za izmjenjivače topline. Postojani su polutanti, a posebna opasnost je što njihovim izgaranjem pri <1200 °C nastaju dioksini. PCB-ovi se adsorbiraju na tlo (na organske tvari u tlu), ali su vrlo slabo topljivi u vodi pa se zato vremenom ispiru i nakupljaju kao sediment na dnu rijeka (ili ostalih voda). S dna se dalje skladište u biljnim i životinskim organizmima vodenog ekosustava, tako od biljaka preko riba/rakova dolaze do ljudi. Apsorbiraju se svim putevima, prelaze sve barijere, skladište se u masnom tkivu, u velikoj se mjeri izlučuju u majčino mlijeko i imaju učinak na plod i dijete. Eliminacija je ekstremno spora i ovisi o izlasku iz skladišta. Poluvrijeme eliminacije je 10 mjeseci i nema tehnike vantjelesne eliminacije koja se može primjeniti. Bolesti koje su s njima povezane su bolest Yusho u Japanu (tvornica koja je proizvodila rižino ulje ih je koristila za rafiniranje) i Ye-Cheng u Tajvanu. Djeluju kancerogeno (vezanje za AhR), reproduktivno toksično, imunotoksično, tireotoksično (endokrini disruptori), neurotoksično. Toksičan učinak nalik je onome dioksina, no ipak je u pravilu nešto manje potentan. Simptomi akutnog su klorakne, osip i problemi s očima, no najveći problem PCB-ova je spomenuta kancerogenost, teratogenost, imunotoksičnost i reproduktivna toksičnost. Klorakne nastaju kao posljedica imunotoksičnog učinka dioksina i spojeva nalik dioksinu. Oni mogu uzrokovati hiperproliferaciju makrofaga i neutrofiliju, tj. kroničnu upalnu reakciju u koži koja kada perzistira uzrokuje stvaranje keratinoznih čepova, na taj način stvarajući žućkaste ciste i tamne pustule što se manifestira kao klorakna.
Formaldehid
Formaldehid koristi se za proizvodnju iverice, smola, papira, pigmenata, konzervaciju biološkog materijala (vezivanje na amino-skupine proteina) i za sinteze. Može nastati i fotokemijskom reakcijom iz smoga. Tijekom akutne izloženosti dovodi do iritacije sluznica (peku oči, teku suze, kašljanje, kihanje) i glavobolje, tijekom gutanja do teške nekroze i perforacije želuca i dvanaesnika, a kod kroničnog unosa je karcinogen (1B) uz lokalno citotoksično i genotoksično djelovanje te razvoj karcinoma nosa, sinusa i nazofarinksa. Oksidira se do mravlje kiseline te može oštetiti očni živac (kao kod trovanja metanolom). Eliminira se plućima i bubregom.
Mravlja i octena kiselina
Mravlja kiselina se apsorbira putem kože i GIT-a, prelazi i uništava barijere te dovodi do opeklina kože, iritacije oka i krvarenja uz nefro- i hepatotoksično djelovanje. Prilikom trovanja provodi se hemodijaliza. Sadrže je biljke i životinje i koristi se za konzerviranje u silosima (snizuje pH i onemogućuje enzimsku aktivnost bakterija). Ulazi u organizam preko probavnog sustava i kože i lokalno oštećuje barijere i uzrokuje krvarenja, distribuira se kroz cijeli organizam i oštećuje poglavito bubreg i jetru. Primarno se eliminira bubregom.
Octena kiselina ja zapaljiva, uzrokuje ozljede kože i oka.
Anilin
Anilin se koristi za sintezu paracetamola, poliuretanske pjene i indigo plave boje za traperice. Uzrokuje oštećenje oka, alergijsku reakciju na koži i toksičan je za vodeni okoliš. Anilin je karcinogen i mutagen skupine 2. Glavni mehanizam toksičnosti temelji se na prevođenju hemoglobina u methemoglobin (nakon metaboličke hidroksilacije do fenilhidoksilamina). Antidot je metilensko modrilo, a može se koristiti i hemodijaliza.
Nitrobenzen
Nitrobenzen se apsorbira svim putevima. Reproduktivno je toksičan (1B), karcinogen je skupine 2, prevodi hemoglobin u methemoglobin i potiče oksidativnu fosforilaciju (slično kao DNOC, dinitro-ortokrezol) te dovodi do pregrijavanja tijela i zato se kod otrovanja koriste hladne kupelji. Koristi se u raznim sintezama i kao organsko otapalo. Postoje uređaji za pročišćavanje vode koji koriste nitrobenzen. Izvrsno se apsorbira preko kože te je u dodiru s kožom potrebna hitna dekontaminacija, a dobro se apsorbira i probavnim sustavom. Akumulira se u masnim djelovima organizma, a eliminira se tvorbom glukuronida i putem mokraće.
Nitroglicerin
Nitroglicerin je eksplozivan. Nobel je promiješao nitroglicerin sa dijatomejskom zemljom i dobio dinamit. Koristi se kao lijek za anginu pektoris jer snizuje tlak.
Acetonitril
Acetonitril se koristi u HPLC-u (općenito se koristi kao laboratorijsko otapalo i kao industrijska kemikalija). Apsorbira se svim putevima. Prilikom trovanja zapravo dolazi do trovanja cijanidima – biotransformira se do cijanida, a antidot je natrijev nitrit uz tiosulfat. Radi se dakle o lako zapaljivoj i štetnoj tekućini i parama ako se udiše, proguta, ili u dodiru s kožom. Uzrokuje jako nadraživanje oka.
