Toksinologija - otrovi gljiva Flashcards
(6 cards)
Otrovi gljiva
Trovanja gljivama su sezonska, a otrovnost se određuje prema stupnju oštećenosti pojedinog organa. Najčešće otrovi djeluju na jetru i/li bubrege, središnji ili autonomni živčani sustav.
Zelena pupavka
Gljiva koja uzrokuje najveći postotak trovanja u zapadnim zemljama je zelena pupavka (Amanita phaloides). U njoj je dokazano nekoliko skupina ciklopeptida (faloidini, virotoksini i amanitini) od kojih je najznačajniji ciklički oktapeptid α-amanitin. Ta gljiva jako nalikuje na šumski vrganj i sunčanicu i na nju otpada 50% otrovanja gljivama u zapadnim zemljama. Trovanje završava smrtno u 20-50% slučajeva. Iz te skupine je i Amanita virosa koja sadrži virotoksin i jako nalikuje šumskom vrganju.
Amanitin
Po gramu suhe tvari gljive nalazi se 2-3 mg amanitina; za smrt odrasle osobe dovoljno je 50 mg, dakle količina iz otprilike tri gljive. Otporan je na djelovanje enzima u probavnom sustavu, termostabilan i stabilan u kiselom mediju, sporo se apsorbira i ima malu biološku raspoloživost. Prelazi krvno-moždanu, ali ne i placentarnu barijeru. Velik je problem enteralna reapsorpcija otrova i teška erozivna oštećenja duodenuma i tankog crijeva koja otrov uzrokuje, što poboljšava apsorpciju toksina (bioraspoloživost 10-30%), no zbog enterohepatičke cirkulacije moguće je tretiranje aktivnim ugljenom i do 48 h nakon ingestije. Primarni organ na kojem on ostvaruje toksičin učinak je jetra. U mišićima vjerojatno postoje skladišni prostori, a ima i sposobnost vezanja na makromolekule. Eliminira se glomerularnom filtracijom, no zbog reapsorpcije nastupa oštećenje bubrega. Djeluje inhibicijom RNA polimeraze 2 u hepatocitima čime inhibira sintezu proteina i dovodi do nekroze tkiva i hepatorenalnog sindroma (hepatotoksičnost), a oštećuje i parenhim drugih organa – jetra, crijeva, bubrega, testisa, itd.
Klinički simptomi trovanja amanitinom
Sami se klinički simptomi mogu podijeliti u 4 faze – prvo nastupa gastrointestinalna faza 6-24 h nakon ingestije. U njoj se javljaju probavne smetnje koje uključuju adbominalnu bol i eventualno povraćanje i dijareju, hipoglikemiju, tahikardiju, dehidraciju i gubitak elektrolita. Slijedi faza latencije u kojoj dolazi do porasta transaminaza i vezanja amanitina na odgovarajuće enzime i makromolekule. Hepatorenalna faza javlja se 3-4 dana nakon ingestije, oštećenja uzrokovana otrovom postaju klinički vidljiva, javlja se hepatorenalni sindrom s metaboličkom acidozom, sepsom i poremećajem zgrušavanja krvi, a glavni su simptomi delirij, konfuzija, hipoglikemija, metabolička acidoza, obilna krvarenja i koma. U četvrtoj fazi nastupaju smrt ili početak oporavka. Porast transaminaza i amonijak ne koreliraju s oštećenjem jetre već se u svrhu praćenja koristi najčešće PV (vrše se koagulacijske pretrage). Kao terapija koriste se nadoknada tekućine i elektrolita, aktivni ugljen i plazmafereza (učinkovita ukoliko se primjeni unutar prve faze). Postoje i neki potencijalni antidoti – tioktična kiselina, koenzim iz Krebsovog ciklusa, koja kompetira s amanitinom kod vezanja na makromolekule i silibin, koji ima hepatoprotektivno djelovanje i inhibira prelazak amanitina u hepatocite. Uglavnom pravih antidota nema. Dokazivanje se provodi kiselo kataliziranom reakcijom amanitina iz želučanog ispirka s ligninom (zelenkasto-plavo obojenje) ili HPLC-om. Kod otrovanja ovim spojem dolazi do kompletnog uništavanja tkiva jetre koja se prevede u kašu i onda je potrebna transplatacija. Dokazuje se zahvaljujući svom vezanju za makromolekule tako da se veže na lignin iz novinskog papira na koji se onda kapne koncentrirana kiselina i zeleno-plava boja onda indicira da je došlo do trovanja amanitinom. Moguće su naravno i kromatografske metode, a u kulturi stanica amanitin inhibira ugradnju radioaktivno označenog timidina. Moguće su i imunokemijske metode.
Muhara
Muhara (Amanita muscaria) je gljiva koja sadrži muskarin, muscimol, ibotensku kiselinu i muskazon. Muskarin u još većim količinama od muhare imaju gljive iz rodova Clitocyba i Inocyba. Brzo se apsorbira iz probavnog sustava, ima visoku biološku raspoloživost, raspodjela je dobra u sva perfundirana tkiva i eliminira se urinom. Po strukturi je kvarterna amonijeva sol (ne prelazi krvno-moždanu barijeru), a po djelovanju parasimpatomimetik – 15-60 min nakon ingestije javljaju se glavobolja, GI bol, povraćanje, pojačana salivacija, lakrimacija, dijareja, mioza, bradikardija, hipotenzija, šok i smrt (u manje od 5% trovanja). Prema točnom mehanizmu on je agonist muskarinskih acetilkolinskih receptora. Smrt uzrokuje zbog respiratornog i srčanog zatajenja. Antidot je atropin.
Muhara - toksini
Ibotenska kiselina i muscimol (nastaje dekarboksilacijom ibotenske kiseline i aktivniji je od nje) u visokim se koncentracijama nalaze i u panterovki (Amanita pantheria). Ibotenska kiselina se metabolizira dekarboksilacijom u aktivniji muscimol, a obje tvari djeluju psihoaktivno – muscimol je agonist GABA-A receptora, a ibotenska kiselina je agonist glutamatnih receptora (NMDA) i mijenja permeabilnost staničnih membrana jer vezanjem za NMDA receptore raste unos Ca2+. Povećan unos Ca2+ u neuron može uzrokovati smrt neurona (ekscitotoksičnost). Apsorpcija toksina muhare je dobra, kao i raspodjela, a eliminiraju se urinom. 30 minuta nakon ingestije uzrokuju euforiju i djeluju kao psihostimulansi, a kasnije nastupaju pospanost, konfuzija, midrijaza, grčevi i koma. Glavobolja od muscimola i ibotenske kiseline traje nekoliko dana. Kao antidot koristi se aktivni ugljen uz stimulaciju povraćanja. Dokazuju se kromatografskim tehnikama (HPLC).
