tło przemian w sztuce Flashcards
(17 cards)
sztuka polska pod zaborami
Niestety zabrakło mecenatu
królewskiego, tak istotnego za panowania Stanisława
Augusta Poniatowskiego, a możliwości prywatnych
mecenasów zostały zredukowane. We wszystkich zaborach, chociaż nie w tym samym stopniu, ograniczano
wolność oraz możliwości rozwoju kultury. Ta ostatnia
była najważniejsza dla budowania tożsamości narodowej i pielęgnowania patriotyzmu. Ograniczanie swobód
wyzwalało działalność opozycyjną i stawało się bezpo-
średnią lub pośrednią przyczyną organizowania zrywów
powstańczych.
Powstania listopadowe i styczniowe
W pozostającym pod władzą carską
Królestwie Polskim w 1830 roku wybuchło powstanie
listopadowe, spowodowane przede wszystkim nieprzestrzeganiem przez cara Mikołaja I postanowień konstytucji. Upadek powstania przyczynił się do fali emigracji.
Około jedenastu tysięcy Polaków opuściło ojczyznę i osiadło w Europie Zachodniej, głównie w Paryżu. Wśród nich znalazło się wielu wybitnych
pisarzy, uczonych i artystów, którzy odgrywali kluczową rolę w dążeniach Polaków do odzyskania niepodległości. W 1863 roku, ponownie na ziemiach zaboru rosyjskiego, wybuchło
powstanie styczniowe. Trwało ono do 1864 roku i było największym zrywem narodowym
o charakterze wojny partyzanckiej. Mimo sukcesów, jakie początkowo odnosili powstańcy,
powstanie zakończyło się klęską. Zniesiono wówczas całkowicie autonomię Królestwa
Polskiego i nasilono proces rusyfikacji. Zlikwidowano wiele instytucji polskich, w tym uczelni.
próby walki pod hasłami wolności i demokracji w zaborach pruskim i austriackim
W Wolnym Mieście Krakowie, jakim stało się ono w myśl postanowień kongresu wiedeń-
skiego, doszło w 1846 roku do wystąpień zbrojnych skierowanych przeciwko Austrii. Dwa
lata później, na fali Wiosny Ludów, wybuchło powstanie przeciw Prusom w Wielkopolsce.
W drugiej połowie XIX wieku na terenie zaborów pruskiego i rosyjskiego intensywnie
prowadzono akcje germanizacji i rusyfikacji. Więcej swobód mieli Polacy zamieszkali na
terenach Austrii, potem Austro-Węgier. W 1867 roku Galicja otrzymała autonomię.
Sytuacja polityczna w istotny sposób wpłynęła na sztukę polską, która mimo wielu przeszkód wpisywała się w przemiany zachodzące na zachodzie Europy.
Twórcy z konieczności
najczęściej podejmowali wątki patriotyczne.
sztuka epoki romantyzmu w polsce
Romantyzm przypada na lata 1822–1864.
Początkową datę wyznacza wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza, końcową
zaś – bardzo umownie – upadek powstania styczniowego. Duży wpływ na rozwój sztuki
romantyzmu miały brak państwowości oraz represje zaborców, które wyzwalały nastroje
prowolnościowe. Szczególna sytuacja Polaków wpłynęła na to, że w sztukach plastycznych
kultywowanie postaw romantycznych przedłużyło się do czasu odzyskania przez Polskę
niepodległości.
Istotne znaczenie w malarstwie polskim miały sceny historyczne, zwłaszcza w drugiej
połowie XIX wieku.
Poprzez malarstwo historyczne budowano świadomość i dumę narodową, a także przypominano odbiorcom sztuki doniosłe wydarzenia z dawnych dziejów.
ważne przemiany społeczne po powstaniu styczniowym
Po upadku powstania styczniowego zostało ograniczone znaczenie ziemiaństwa. Miała miejsce konfiskata majątków
ziemian sprzyjających powstaniu. Ukazem carskim została zniesiona pańszczyzna i dokonano częściowego uwłaszczenia chłopów
pozytywizm w polsce
Wielu Polaków porzuciło nadzieję na odzyskanie niepodległości poprzez zrywy zbrojne. Głosząc wiarę w postęp, naukę i nowy ład społeczny, przyjmowano w literaturze pozytywistyczne
ideały pracy organicznej i pracy u podstaw. Miało to przyczynić się do budowania konstruktywnego patriotyzmu, w którym koncentrowano wysiłki m.in. na poprawie sytuacji
życiowej ubogich warstw społeczeństwa i na edukacji. To zaangażowanie w problematykę
społeczną wpłynęło na pojawienie się realizmu, kierunku, który w sztukach plastycznych
stanowił odpowiednik pozytywizmu panującego wówczas w polskiej literaturze.
Istotną rolę w kształceniu odgrywały funkcjonujące na ziemiach polskich instytucje
artystyczne.
Na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1826 roku utworzono samodzielny instytut kształcący artystów. W 1833 roku został on wyłączony z uniwersytetu
i funkcjonował jako Szkoła Rysunku i Malarstwa w ramach Instytutu Technicznego, tracąc
na wiele lat charakter szkoły wyższej. W 1873 roku uczelnia, jako Szkoła Sztuk Pięknych,
uzyskała samodzielność. Przez 20 lat kierował nią Jan Matejko. Z jego inicjatywy powstał
gmach, który do dzisiaj jest siedzibą Akademii Sztuk Pięknych. Także w Warszawie na Uniwersytecie Warszawskim prowadzono od roku 1816
Wydział Sztuk Pięknych, który po powstaniu listopadowym został jednak zamknięty. W 1844 roku utworzono, jako placówkę szczebla średniego, Szkołę Sztuk Pięknych
i przyłączono ją do Gimnazjum Realnego. Także i ta została zlikwidowana po powstaniu
styczniowym, a jej miejsce zajęła w 1865 roku Klasa Rysunkowa, zwana od 1871 roku
Szkołą Wojciecha Gersona. Artysta prowadził ją do 1896 roku. Obie szkoły, warszawska
i krakowska, miały status szkół średnich i były etapami przejściowymi na drodze zdobywania wykształcenia przez polskich artystów. Prawie każdy z twórców działających w drugiej
połowie XIX wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku miał w swoim życiorysie etap nauki
„u Gersona” lub w „szkole Matejki”.
Na studia artystyczne wyjeżdżano do Europy Zachodniej,
najczęściej
do Wiednia i Monachium (Niemcy), oraz do Sankt Petersburga (Rosja). W Monachium
ukształtowało się malarskie środowisko określone mianem szkoły monachijskiej. Termin polscy
monachijczycy odnosi się do twórczości artystów polskich, którzy tam się kształcili. Niekiedy
zdobywali oni sławę i osiedlali się na długie lata na obczyźnie.
Obok szkół powstawały także towarzystwa,
których statutowym celem były: popularyzacja sztuki, organizowanie wystaw, a nawet zakup dzieł w celu tworzenia narodowej
kolekcji. W Krakowie w 1854 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych,
a 6 lat później w Warszawie – Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. Cenzura carska
wykluczyła możliwość nadania instytucji powstającej w Warszawie nazwy o podobnym do
krakowskiej brzmieniu. Nakazano zrezygnować z członu nazwy „przyjaciół”, godząc się
ostatecznie na słowo „zachęta”, gdyż zdaniem władz carskich Polacy nie mieli sztuki, a do
jej tworzenia należało ich zaledwie zachęcać.
Polacy odnosili w XIX wieku sukcesy na arenie międzynarodowej.
Henryk Rodakowski
dwa razy z rzędu zdobywał złote medale na paryskim Salonie, co stanowiło niebywały
sukces. Nagrodzono w ten sposób jego obrazy Portret generała Henryka Dembińskiego
(1852) i Portret matki (1853). Dwukrotnie złotym medalem w Paryżu był nagradzany też Jan Matejko. Kazanie Skargi zdobyło uznanie w 1865 roku, dwa lata później zaś wyróż-
niono Rejtana. Za Unię lubelską w 1870 roku artysta otrzymał Legię Honorową, najwyższe
odznaczenie przyznawane przez państwo francuskie. W 1878 roku tym samym wyróż-
nieniem uhonorowano Henryka Siemiradzkiego za obraz Wazon czy kobieta. Rzymska
pracownia tego artysty cieszyła się międzynarodową sławą.
Artur Grottger
Pożegnanie powstańca,
Powitanie powstańca
Niewielkie formatem obrazy
namalowane zostały w latach
1865–1866 roku farbami
olejnymi na deskach, każda
o wymiarach ok. 41 x 53 cm
i stanowią dyptyk.
W pierwszym artysta ukazał
scenę rozstania powstańca
z ukochaną. W tle obrazu
widoczny jest przygotowujący
się do wymarszu oddział
krakusów. Mianem tym
określano pułk lekkiej
kawalerii, która wyróżniała
się m.in. strojem. Powstańcy
ci nosili granatowe lub białe
sukmany chłopskie i mieli
czapki rogatywki. Ukochana,
ubrana w strój żałobny, czule
żegna żołnierza, przypinając
mu do rogatywki kokardę
w barwach narodowych.
Na drugim obrazie ranny
powstaniec wita się pod osłoną
nocy z ubraną na biało żoną.
Kłębiące się w tle chmury
wzmagają dramatyzm sceny,
co odzwierciedlać ma klęskę
powstania styczniowego.
Obrazy znajdują się w Muzeum
Narodowym w Krakowie
Postawa romantyczna
Najpełniejszy wyraz postawie romantycznej dał Adam Mickiewicz w balladzie
Romantyczność, przedkładając uczucia i wiarę nad rozumowe postrzeganie świata. Za postawą romantyczną opowiedział się także Maurycy Mochnacki – publicysta polityczny
i muzyk. Cyprian Norwid swoje refleksje na temat piękna i percepcji sztuki wyraził
w poemacie Promethidion. Dla Norwida celem sztuki, podobnie jak w estetyce platońskiej,
były materializacja ideału oraz upowszechnianie piękna. W utworze zawarł też istotną
myśl dotyczącą potrzeby tworzenia odrębnej sztuki narodowej.
Poglądy Jana Matejki
Kwestia ta ważna była nie
tylko dla romantyków. Świetnie rozumiał to Jan Matejko, który swoje poglądy wpajał
młodym adeptom sztuki. Zajmował się, jako historiozof, rozważaniami na temat procesu dziejowego Polski, natomiast jako historiograf nie tylko sam uprawiał malarstwo
historyczne, lecz także zachęcał do tego swoich uczniów. Pejzaż, jako osobny gatunek
malarski, w ogóle Matejki nie interesował i traktował go tylko jako tło do obrazów. Swoim
studentom również nie pozwalał wychodzić w plener, gdyż uważał, że nowe mody na malowanie
z natury, które płyną z Paryża, są w stanie zniszczyć charakter polskiej sztuki. Sądził,
że w kraju pozbawionym niepodległości sztuka powinna pełnić szczególną funkcję, dlatego
sam malował przede wszystkim sceny historyczne, np. Kazanie Skargi, a zwłaszcza takie,
które ukazywały ważne wydarzenia z historii, stanowiące chlubę narodu.
postawa pozytywistyczna
W kręgach pozytywistów piśmiennictwem o sztuce zajmował się malarz i dydaktyk
Wojciech Gerson – autor licznych artykułów i recenzji. Najwybitniejszym krytykiem polskim był niewątpliwie Stanisław Witkiewicz. W 1884 roku Witkiewicz wraz z Antonim
Sygietyńskim – pisarzem i krytykiem – zaangażował się w kierownictwo artystyczne pisma
„Wędrowiec”, na którego łamach wypowiadali się na temat malarstwa realistycznego,
doceniając jego przełomową rolę. Artykuły z wydawanego w Warszawie „Wędrowca”
autorstwa Witkiewicza zostały zebrane w tom Sztuka i krytyka u nas. Na publikację tę składały się obszerne monografie poświęcone sylwetkom wybitnych malarzy polskich. Krytyk
uważał, że o wartości dzieła sztuki decyduje nie przedmiot odtwarzany, lecz samo wykonanie.
Forma była więc, w jego opinii, ważniejsza od treści. Polemizował tym samym z bardziej
konserwatywnymi tekstami krytycznymi Gersona. Podkreślał, podobnie jak romantycy, wagę indywidualizmu. Początkowo krytykował postawę Matejki za przedkładanie tematu nad
środki artystyczne, ale z czasem jego stosunek do malarza zmienił się, a niektóre obrazy
Matejki, jak Kazanie Skargi i Batory pod Pskowem, podziwiał. Teksty krytyczne Witkiewicza
dotyczą zwykle artystów ze środowiska monachijskiego, a zwłaszcza malarzy Maksymiliana
Gierymskiego i Józefa Chełmońskiego. Zachwycał się m.in. Czwórką autorstwa
tego drugiego. Krytyk ten cenił też malarstwo Aleksandra Gierymskiego i Henryka
Rodakowskiego. Angażował się w kształtowanie gustów arystokracji i mieszczaństwa.
poglądy Henryka Siemiradzkiego
Henryk Siemiradzki, jeden z czołowych europejskich przedstawicieli akademizmu, stworzył odrębną wizję sztuki, różniącą się zarówno od Matejkowskiej, jak i od tej wytworzonej
przez realistów. Poszukiwał piękna idealnego, którego źródłem był według niego antyk
