цитология Flashcards
(299 cards)
1
Q
майлар дене салмағының қанша пайызын құрайды және тәуліктік қажеттілігі
A
10-12%
80-100 г
2
Q
Қай жақта сол организмге тән майлар түзіледі
A
Ішек эпителий
3
Q
Май жетіспесе
A
Ожж + көбею мүшелерінің жұмысы бұзылады
Түрлі ауруларға төзімділік төмендейді
4
Q
Табиғи липидтердің құрамына кіретін басқа да заттар
A
сызықты: этиленгликоль, пропандиол, бутандиол
шекті: полиол (инозит)
5
Q
Аминспирттер немен ажыратады
A
1)көмірсутек тізбегінің ұзындығымен
құрылысымен
2)қанықпаған көмірсутек 3)көрсеткішімен
6
Q
Тікелей биқабат арқылы енеді
A
Ұсақ, иондалмаған молекулалар (О2,N2)
7
Q
Нәруыз немесе нәруыз саңылаулары қай заттарды тасымалдау үшін қолданылады
A
К, Na, ауыр зарядталған бөлшектер
8
Q
Интегралды нәруыз қасиеттері
A
1) суда ерімейді
2) мембрана липидтерімен гидрофобты қатынастар арқылы байланысып, липиттік биқабаттың қалың қабатына жартылай еніп тұрады.
3) мембрана бетінде кішкентай гидрофильді аймақ қалдырып, биқабатты тесіп өтеді
4) мембранадан бөліп алу үшін ДОДЕЦИЛСУЛЬФАТ, ӨТ ҚЫШҚЫЛЫ ТҰЗДАРЫ сияқты детергенттер көмегімен бөліп алуға болады
5) олар липидтік қабатты бұзып нәруыздарды еритін формаға айналдырады
9
Q
Перифериялық нәруыздар липидтік биқабат бетімен қандай күш арқылы байланысқан
A
Электростатикалық
Олар мембранадан тұз ерітінділерімен шайылып кетуі мүмкін
10
Q
Фосфолипид қасиеттері
A
1) Сұйық күйде болады
2) Биқабаттың ішкі жағын тез арада диффузиялайды
3) Латеральді, бүйірлік бағытта ауысады
11
Q
Қанықпаған май қышқылдары мембрананы қандай қылады
A
Борпылдақ
12
Q
Сұйық фосфолипидтік биқабатта нәруыздардың басым бөлігі жүзіп жүріп, онда ерекше мозаика түзетінін айтқан
A
Сингер
Николсон
13
Q
Митохондрияның ішкі мембранасының ерекше фосфолипидтері
A
Кардиолипиндер = дифосфатидилглицерол
14
Q
Кардиолипиндерді синтездейді
A
Митохондрияның ішкі мембранасының ферменттері
Барлық мембрана фосфолипидтерінің 22%ін құрайды
15
Q
Холестерол мембранада қандай күйде кездеседі
A
Нәруыздармен байланыспаған бос күйде
(Көп жағдайда жасуша мембранасының липопротеидтерінің құрамына енеді)
16
Q
Өсімдіктерде холестеролдың орнына болады
A
Ситостерол
Стигмастерол
17
Q
Жасуша қабырғасы өсімдік жасушасының дұрыс дамуын қамтамасыз етеді
A
Балауыз
18
Q
Липопротеиндік құрылымды түтікшелер нені тесіп өтеді
A
Мембраналарды
19
Q
Қиалоплазма электрондық микроскопта қандай болып көрінеді
A
Гомогенді
Майда түйіршікті
20
Q
Тубулин димерлкрінің өзара байланысып, микротүтікшелер түзуі
A
Ассоциация
21
Q
Центросомалар қайда орналасады
A
Гольджи жиынтығының түзіліп жатқан беткі ауданына жақын жасушаның геометриялық орталығында орналасады
22
Q
Гольджидың әрбір жиынтығы тұрады
A
4-6 цистернадан
23
Q
Гольджи ненің әсерінен шығындалып, ненің әсерінен қалпына келеді
A
Сыртқы бөлігі көпіршіктердің бөлінуінен шығындалып, ішкі бөлігі ЭПР есебінен қалпына келеді
24
Q
Атмосферада жасушалар үшін токсинді заттар көбецгенде, жасушалардағы олардың мөлшерін азайта отырып бір мезгілде тотықтыру реакцияларына да пайдаланады
A
Перексисома
Олар ДНҚсы жоқ болса да бүршіктену арқылы өзін-өзі көбецте алады
25
26
Қай кезде хроматин хромосомаға айналадв
Жасушаның бөлінуі кезінде митоз, мейоз
27
Интерфазалық жасушалардағы генетикалық материалдың тіргілік формасы
Хроматин
28
Митохондрия матриксінде болпды
Кальций
Магний тұздарының жеке кристалдары
29
Тасымалдаушы нәруыздар жүйесі жойылады
Митохондрияның сыртқы және ішкі мембранасының тығыз жанасқан жерінде
30
Митохондрияның сыртқы мембранасында болатыг ферменттер
Монооксигеназа
Фосфолипаза
31
Ненің компоненттері бір-бірімен біршама қашықтықта белгілі үйлесіммен орналасқан
Тыныс алу тізбегінің компоненттері
(Барлық мембраналық нәруыздардың 30-40%)
32
Тыныс алу тізбегі компоненттерінің үйлесімдері бауырда және жәндіктердің қанатының бұлшықеттерінде қанша болады
Бауыр митохондриясында 15.000
жәндік қанатында 100.000
33
Пропластидтердің ішкі мембранасы стромаға аздап кіріп тұрса
Лейкопласт
34
Түтікті мембраналардың жиналуымен қалыптасқан пластид
Этиопласт
(Этиопласт->хлоропласт)
35
Жасыл балдырлардың ішінде сифондық жиынтығы барларын бөледң
1) Гомопластидті: балдырларда тек хлоропласт болады
2) Гетеропластидті: оларда хлоропласттармен қатар амилопластар болады
Осы екеуі + пластидтердің морфологиясы мен жасушадағы орны - маңызды таксономиялық белгі
36
Хлоропласттардың мембраналыш құрылымын тұрақтандыруда маңызды рөл атқарады
Кальций
37
Мембрананың негізгі болып табылатын құрылымдық нәруыздар
Фермент-нәруыздар
38
Цитозольден ерекшеленетін белгілі бір иондық құрамды ұсиап тұрады
Тасымалдаушы нәруыз
39
Бұлшықет актомиозині секілді хлоропластардың қозғалыс белсенділігін қамтамасыз етеді
Жиырғыш нәруыз
40
Су фотолизінде бөлінген сутек немен бацланысады
Ферредоксин
41
Хлоропласттардың бөлінуі жүреді
Әр 6-20 сағат сайын
42
Жапырақтағы хлорофилл немен балэйланысқан болады
Нәруызбен
43
Хлорофилл құрғақ жапырақтан қандай спирт арқылы бөлінеді
Абсолютті спирт арқылы бөлінбейді.
Жапырақты ылғалдағанда немесе спиртке су қосқанда экстракция нәтижелі болады, себебі су хлорофилл мен нәруыз арасындағы байланысты бұзады
44
Құрамында азот болатын, күшті сілтілік ерітіндіде ерімецтін заттар
Хитин
45
Жылжығыштар
Фибробластар
46
Талшықтар типі
Сперматозоидтер
(Кірпікшелер, талшықтар)
47
Өсімдіктер мен жануарларда құрылымы бір типті болатын жасуша өскінділері
Талшықтар
Кірпікшелер
48
Секреция дегеніміз
Жасушаларда жасушаралық заттардың түзілуіне қатысатын зақымданудан қорғайтын шырышты заттардың (муцин, мукоид) түзілуі және бөлінуі
49
Жасуша орталығы құралады
Цитоплазманың тығыздалған бөлігі
Центриоль + центросфералардан қүралады
50
Ядро шырынының басқаша атауы
Кариолимфа
51
Транспирация кезіндегі судың шығыны
Орташа есеппен алғанда құрлықтағы жалпы булану мөлшерінің жартысын құрайды (жылына 30-35мың км^3 жуық)
52
Глюкоза немен тотығады
Оксидтермен
Ауыр металл тұздарының гидроксидтерімен
53
Целлюлозаның элементарлық буындары
Ангидро-Д-глюкоза 1,4-гликозидтік байланыстарымен
54
Липидтердің құрамына кірмейді
Изовалериан қышқылы
Циклді қышқылдар
55
Жануарлар организмі үшін бұл қышқылдар өте маңызды
Линол
Линолен
56
Салыстырмалы түрде жоғары майлы спирттерге бай заттар
Балауыз
57
Липидтердің құрамындағы спирттер
Гидролиздеу арқылы липидтерден бөлініп алынған біратомды спирттер қаныққан тізбектелген ұзын радикалдардан және гидроксильді топтан құралады. Мұндай спирттарды жоғары майлы спирттер деп атайды
58
Фосфолипид және фосфонолипидтердің құрамына кіреді
Фосфор
Алкилфосфон
Фосфон қышқылдары
59
Кейбір липидтер құрамындағы азотты негіздер
Аминоспирттер: коламин, холин
а-аминқышқылдар: серин
60
Дене жаттығуы кезінде болады
1) тестостерон бөлінуі төмендейді
2) бұлшықет анаболизмі нашарлайды(бұлшықет өщінің өсуін баяулатады)
3) иммундық жүйенің қызметі мен жалпы жағдайы нашарлайды
61
Нәруыздағы азоттың мөлшері
16%
62
Адамның орталық жүйке жүйесінде қандай нәруыз болады
Нәруыз 3 полипептидтік тізбек түріндк болады: 92, 107, 113
63
Адамның перифериялық жүйке жүйесінде қандай нәруыз болады
Бір нәруызбен берілген: 107 кД
64
МАГ (миелин ассоциацияланған гликопротеин) неге жатады
МАГ көмірсу қалдықтары аз, молекула массасының 30%-дей болатын ГЛИКОПРОТЕИНдерге жатады. Бірақ гликопротеинге тән жиынтығы бар
65
Нәруыздың 4-реттік құрылымында болмайтын байланыс
Дисульфидтік
66
Молекуласы дисульфидтік тізбектермен байланысқан нәруыздар
Инсулин
Тромбин
Оларды олигомерлі деп санауға болмайды.
67
Гликопротеиндер кездеседі
1) Жасуша мембранасының құрамында
2) Бөлінділерде (сілекей)
3) Жасуша қабырғаларында
4) Жасушааралық заттарды
5) Дәнекер ұлпаларында
Көптеген ферменттер және тасымалдаушы нәруыздар гликопротеиндер болып табылады
68
ДНП (дезоксирибонуклеопротеид) түзеді
Хромосомалар қарапайым нәруыздармен - альбумин, гистондармен байланысып
69
ДНҚ-ның өзінде генетикалық ақпаратты сақтайтын бөлігі
Құрылымдық ген
70
Макромолекулалардың (ДНҚ) тығыздық градиентіндегі УЛЬТРАЦЕНТРИФУГАЛАУ әдісі туралы ғылыми мақала жариялады
Мезельсон
Сталь
Джером Виноград
71
N15, N14 ортада байытылған Е.coli қандай ортада центрифугаланды
Хлорлы цезий
72
Фосфолипидтерде еритін стероидтардан тұратын жыныс гормондары - майтәрізді заттар қалай тасымалданады
Енжар тасымалданады
73
Липидтік биқабат арқылы өте алады
Гидрофобты молекулалар
Ұсақ молекулалар
74
Егер зат молекуласы электрбейтарап болса, онда осы заттың диффузиялану бағыты немен анықталады
Мембранамен бөлінген ортадағы зат концентрациясының айырмасымен анықталады
75
Егер зат молекуласының заряды болса, осы заттың диффузиялану бағыты немен анықталады
Концентрация айырмасы, заттың заряд шамасы, мембрананың екі жағындағы зарядтардың таңбаларымен анықталады
76
Қарапайым диффузия жылдамдығы анықталады
Фик теңдеуімен
dm/dt = -kS dCx
77
Фик теңдеуі тура пропорционал
Концентрация градиентіне
Мембрананың өткізгіштігіне
Беттік ауданға
78
Липидті мембрана өткізбейді
Зарядталған молекулаларды өткізбейді. Оларды транслоказалар арқылы тасымалдайды
79
Эритроцит, қозғыш жасушалар, ЭПТ мембранасындағы транслоказалар
Эритроцит - анионды өзектер
Қозғыш жасушалар - калий өзектері
ЭПТ мембранасы - кальций өзектері
80
Неге катионселективті өзектер тек катиондарды өткізеді
Өйткені оларда теріс зарядталған аминқышқыл қалдықтары көп болады
81
Селективті өзектерді ашу және жабу реттелкді
Медиатор, гормон, тізбекті(циклді) нуклеотидтер, азот оксиді тәрізді ерекше реттегіштердің концентрацияларының өзгерісімен, не болмаса трансмембраналы электрхимиялық потенциалдардың өзгерісімен реттеледі
82
Селективті өзектер активациялық өзектердің ашылуын тудыратын дабылға байланысты 3-ке бөлінеді:
1) хемосинтез
2) потенциалсезімтал
3) механосезімтал
83
Лигандтың нәруыз-рецептордың өзегіне байланысуының нәтижесінде конформацияның өзгерісі
Хемосинтез
84
Жасуша мембранасының деполяризациясының белгілі бір деңгейге дейін төмендеуі
Потенциалсезімтал
85
Мембрананың деформациясына реакциясы
Механосезімтал
86
Жеңілдетілген диффузия кезінде тасымалдау жылдамдығы неге пропорционалды түрде өседі, бірақ белгілі бір максималды деңгейге дейін ғана
Концентрация айырмашылығының артуына
87
Егер тасымалдау иондық сорғыш жұмысы нәтижесінде алдын ала жиналған (концентрациялық, химиялық, электрохимиялық градиенттер) энергияны қолданса, онда бұл…
Екіншілік-активті тасымалдау немесе беттескен тасымалдау
Мысалы: ішектегі глюкозаның сіңірілуі, бүйректерде натрий иондары мен тасымалдаушылар көмегімен оның қайта сіңірілуі
88
Ион түтікшелерінің жұмысына және жасуша мембранасында зарядтардың қалыптасуына АТФ түрінде өндірілетін барлық энергияның қанша пайызы жұмсалады
30%
89
Биофизиктер иондардың белсенді тасымалына нейрондар өндіретін АТФ энергиясының қанша пайызы кетеді
70%
90
Жасушадағы калий керек
Нәруыз синтезіне
Гликолизде
Фотосинтездк
91
Калийді байланыстыру ферментке әсері
Ферменттің дефосфорилденуін тудырады және сорғыны бастапқы қалыпқа қайтарады, ал калий иондары жасушаішілік кеңістікке босатылады
92
Активті тасымалдау болмаса
1) Нейрондар жүйке импульсін өткізе алмайды
2) Бұлшықет жасушалары жиырылу мүмкіндігінен айырылады
3) Жасуша осмостық қысымды тұрақты ұстай алмай, жаншылып қалады
4) Гоомондар қанға түспейді
93
Изотоптың өсімдік бойымен жылжуын қандай әдіспен бақылауға болады
Радиоавтография
Гейгер есептегішімен
94
Су сүрек бойымен жоғары қарай жүретінін, ал қоректік заттар қабық бойымен төмен қарай жылжитынын дәлелдеген
Мальпиги
95
Ағаштардың қабығында (флоэма бар) шеңберлі кескіндер кесіп, бұл кезде жапырақтар солмайтынын, бірақ діңнің өсуі баяулайтынын анықтаған
Мальпиги
96
Бітенің стилеттері
Бітe өсімдік ұлпаларын арнайы ауыз аппаратымен теседі, бұл аппаратта жіңішке түтікшелі “стилеттер”
бар, олар ақырын флоэмаға дейін жетеді. Бұндай стилеттер бөлек сүзгі пішінді түтікшелерге ене
алады
97
Каспари белдеуі және ксилема эндодермасының қызметтері
Эндодерма жасушалары ксилема жолындағы ерітінділердің қозғалысын басқарады және реттейді
Мұндай бақылау өсімдіктерді улы заттардың, патогендік бактериялардың, саңырауқұлақтардың
және басқа да зиянды заттардың енуінен қорғау үшін қажет
98
Қалыпты жағдайдағы объектілерді анықтауға мүмкіндік береді
Рентгендік компьютерлік томография (РКТ),
позитрондық эмиссиялық томография (ПЭТ)
99
Әрбір объективте ұлғайту көрсеткіші (гоб) мен сандық апертура (А) ойылып жазылған
A = n • sin (U/2)
U - апертуралық бұрыш
n - иммерсиялық сұйықтықтың сындыру көрсеткіші
100
Окуляр-микрометрдің бөлігінің шамасы
(Оны оңай және жеңіл калибрлеуге болады)
0,1 мм
Ал микроскоппен бақылау барысында бөлшек шамасы
окуляр мен объективтің нақты комбинациясына,
сонымен қатар микроскоп түбусының ұзындығына тәуелді болады
101
Үлкен және орташа үлғайтатын объективтер немесе
керісінше, кіші үлғайту объективтері үшін
окуляр-микрометр шкаласына қанша
объект-микрометрдің бөлшектену шкаласы сай
келетінін анықтау арқылы тікелей окуляр-микрометрдің
бөлшектену шамасын өте жеңіл математикалық
формуламен есептеуге болады:
Цок = N • Цоб/К
Цок - окуляр-микрометр бөлшегінің шамасы
Цоб - объектив-микрометр бөлшегінің шамасы
N - объектив-микрометр бөлшегінің саны
K - окуляр-микрометр бөлшегінің саны
102
Қарастырылған объектінің сызықтық ұлғаюын білу үшін нені білу керек
Микроскоп объективінің сызықтық ұлғайтуын
103
СИ жүйесіне кірмейтін бірлік
Ангстрем
сутектің электрон орбитасының диаметрі
104
Микрометрмен нені өлшейді
Биологияда - микроағза, жасуша
Физикада - инфрақызыл электромагниттік сәуле шамасын
105
106
Фосфолипидтер бөлінеді
глицеро-фосфолипид
сфинголипид
107
Фосфолипидтер еріткіш
Гидрофильді болғандықтан холестерин жіне басқа да жоғары гидрофобты қосылыстар үшін еріткіш
108
Фосфолипидтер тасымалдайды
Май
Май қышқылы
Холестерин
109
Плазма мен эритроциттердің арасындағы биполярлц липидтерді еріген күйде ұстап тұруда маңызды рөл атқарады
Фосфолипидтер
110
Гликолипидтердің гидрофобты бөлігі
Церемид
Церемидтердің бірінші С атомының гидроксильді тобына гликозидтік байланыс арқылы көмірсу қалдықтары гидрофильді топтар жалғасқан
Гликосфинголипидтердің полярлық басы плазмалық мембрананың сыртқы бетіне қарай орналасқан
111
Гликолипидтердің едәуір көп мөлшері болады
Ми
Эритроцит
Эпителий мембранасында
112
Әртүрлі индивидумдарда антигендік қасиеттерді көрсететін олигосахаридтер тізбегінің құрылымы бойынша ерекшеленеді
Эритроциттердің ганглиозидтері
113
Холестерол тұрады
Қатты гидрофобты ядродан
Иілгіш көмірсу тізбектерінен
114
Жасушадан жасушаға полярлы молекулаларды өткізбейді (қақпа)
Холестерол
115
Жануарлар жасушасындағы холестеролдың фосфолипидтерге орташа молярлық қатынасы
0.3-0.4
Плазмалық мембранада ол әлдеқайда жоғары
116
Мембрана құрамында холестериннің брлуы
1) Май қышқылдарының қозғалғыштығын азайтады
2) Липидтер мен нәруыздардың латералды диффузиясын төмендетеді
117
Аннулярлы липидтер
Қүрамында қаныққан май қышқылдары және мембранадағы нәруыздармен бірге бөлініп шығады
118
Мембрана қүрамы
40-75% нәруыз
25-60% липид
2-10% көмірсу
119
Мембрананың тосқауылдық қасиеті
Реттеуші
Таңдамалы
Активті
Пассивті зат алмасуды қамтамасыз етеді
Ішке қарай өте ірі молекулалар немесе гидрофильді заттар өте алмайды
120
Жасушаға қажетті заттар мембранадан қалай өтеді
Арнайы тасымалдаушы нәруыздар
Өзекше нәруыздар
Эндоцитоз
121
Мембраналар арқылы тасымалдану қамтамасыз етеді
1) қоректік заттардың жеткізілуін
2) зат алмасудың соңғы өнімдерін шығару
3) түрлі заттардың секрециялануын
4) иондық градиенттердің құрылуын
5) жасушада оптималды рН және ферменттердің жұмысына қажетті иондар концентрациясының ұсталып тұруы
122
Мембрананың матрицалық қасиеті
Мембраналық нәруыздардың белгілі бір ретпен орналасуын және бейімделуін оптималды бацланысын түзеді
123
Мембрананың механикалық қызметі
Жасушаның автономдылығын, тұтастығын сақтайды және басқа жасушалармен байланысын қамтамасыз етеді
Механикалық қызметті атқаруда маңызды орын өсімдікте жасуша қабырғалары мен жануарда жасушааралық заттар алады
124
Мембрананың маркерлеу қасиеті
Бұлар антенналар рөлін атқаратын глмкопротеиндер, яғни оларға тарамдалған олигосахаридті бұйыр тізбелері қосылған нәруыз
Иммундық жүйеге бөгде антиденелерді анықтауға мүмкіндік
125
Жасуша мембранасының зақымдалуы
1) механикалық зақымдану кезінде жасушалық мембрананың жыртылуы
2) мембрананың протеолитикалық ферменттер арқылы зақымдалуы
3) липидтердің асқын тотығуы (ЛАТ), еркін радикалдық тотығу
4) мембранадағы нәруыздардың коагуляциясы
5) жүрек жетіспеушілігін емдеугк пайдаланатын оймақгүлдің артық дозасы (АТФаза белсенділігі бұзылады, Na+K+Ca тасымалдануы бұзылады)
6) мембрана компоненттері синтезінің бұзылуы (аканцитоз - в-липопротеиндер синтезінің орнын ауыстыруы, эритроциттер жұлдық сияқты болады, кейін жүйке жасушалары мен көздің торлы қабығы мембраналары зақымдалады, ақырында организм өледі)
126
Өсімдік қабырғасының матриксі
60% құрайды
Матрикстерге еніп орналасқан целлюлоза берік микрофибрилдер түзеді
Матрикс микрофибрилладан бос кеңістікті толтырып жатады, макромолекулалар арасында берік бацланыс түзеді, жасуша құрылысының иілгіштігін және беріктігін қамтамасыз етеді
Түзеді: гемицеллюлоза, пектин
127
Құрылысы бойынша целлюлозаға ұқсас, бірақ қысқа және тармақталған мономерлер тізбегінен құралған полисахарид
Гемицеллюлоза
128
Полисахаридтерге жатады, бірақ олардың құрамына метил спиртінің қалдығы кіреді
Пектин
Пектин кальций және магний ионымен химиялық байланыстар түзу арқылы - екі көршілес жасушалар бір-бірімен қосылатын орын - органелі пластинкаларды қалыптастыруға қатысады
129
Целлюлоза талшықтарын өзара біріктіретін цемент сияқты зат
Лигнин -> 30%
Түрі: шиыршық, тор, сақина
Қызметі: сүректенуге жауапты, оның арқасында жасуша қабырғасының беріктігі және су өткізбейтін қабілеті артады
130
Өсімдік жасуша қабықшасының сыртқы бетіне жиналады
Кутин
Суберин
Балауыз
131
Жасуша қабықшасының ішкі қабатында тозаңдану процесі нәтижесінде жиналады
Суберин
Мүлдем су өткізбейтін болады, сондықтан оның құрамы тез өледі де, бос кеңістік ауамен толтырылады
132
Гиалоплазма
Қоректік заттарға, биологиялық активті заттарға және түрлі медиаторлар мен цитокиндерге арналған транспорттық жолдар өтетін цитоплазманың маңызды құраушы компонетті
Құрамы:
Дисперсті орта - су
Дисперсті фаза - нәруыз, май, көмірсу, бейорг. қосылыстар
133
Цитоплазманы тесіп өтетін қатты және берік нәруыз талшықтарв
Аралық филаменттер
Механикалық жүктеме көа түсетін жасушаларда кезлеседі: эпителий, бұлшықет
134
Диплосома центриольдар құрылысына қарай бөлінеді
1) Аналық - жетілген
Ұшында тоғыз бүйірлік өскін немесе қолы болады, оның қуысы матрицамен толтырылады, цилиндр
2) Қосалқы - жетілмеген
Қуысы тығыз нәруызды түзіліс болады, арба дөңгелегінің ортасындағы сымдардың осі сияқты
135
Бөлінбейтін жасушаларда центросомалар түзеді
Цитоплащма микротүтікшелі құрылымдарды
136
Бөлінетін жасушаларда центросомалар түзеді
Бөліну ұршығын
Екі жағдайда да (бөлінетін, бөлінбецтін) бұл процестің негізгі қатысушысы аналық центриоль болып табылады
137
Центросома қызметінің бұзылуы
жасуша циклінің аномалиясы
ұлпалардың дамуының бұзылуы
түрлі аурулардың пай болуы
138
Рибосома
Эукориоттарда: 30-32нм
Прокариоттарда: 25-29нм
Кіші суббірлікте: 1 р-РНҚ, 30 нәруыз
Үлкен суббірлікте: 3 р-РНҚ, 40 нәруыз
139
Гольджи жиынтығының 2 жағы
1) қалыптастырушы = проксималды
ЭПТға қараған жағы, дәл осы жерден Гольджи аппаратына нәруыз бен липид жеткізетін көпіршіктер енеді
2) жетілген = дисталды
Нәруыздар мен липидтерді жасушаның басқа бөліктеріне жеткізетін немесе оларды сыртқа шығаратын көпіршіктер түзілетін жағы
140
Лизосома / ас қорыту жүйесі
Гидролитикалық ферменттердің (20-60) жиынтығынан тұратын ұсақ көпіршіктер
Диаметрі: 0.5-2 мкм
141
Лизосома бөлінеді
1-лизосома: гольджи аппаратында бүршіктелген көпіршіктер күйінде жатады
2-лизосома: біріншілік лизосоманың эндоцитозды вакуольмен қосылуы нәтижесінде пайда болады. Ол фагоцитоз бен пиницитозды жүзеге асырады, сондықтан оны кецде асқорыту вакуольдері деп атайды
142
Автолиз мысал
жәндіктер метаморфозы
шөмішбалықтың құйрығының жойылуы
өлексенің ыдырауы
143
Пероксисомалар
матриксі біртекті
диаметрі 1.5 мкм
50ге жуық фермент бар
Ферменттің түсуіне бацланысты өсіп отырады, пероксисома ферменті түйіршікті ЭПТ мен гиалоплазмада түзіледі
Өзегі: нуклеоид
144
Сутектің екі атгмының органикалцқ молекулалардан тікелей оттекке тасымалын катализдейді, осы кезде жасуша зиянды тотықтырғыш сутек пероксиді
Оксидаза
АН2 + О2 -> А + Н2О2
Түзілген сутек пероксиді - каталаза түрлі субстраттардың тотығуына қатысады: Н2О2 + АН2 -> А + 2Н2О
145
146
Бауыр жасушаларының пероксисомасы
Ірі және көп, каталаза этил спиртін сірке альдегидіне дейін тотықтырады
147
Вакуоль
Түзілуіне ЭПТ және гольджи аппараты қатысады
Ересек жасушаның 95% құрайды
148
Жасуша шырыны құрамы
1) суда еритін орг және бейорг тұз
2) моносахарид, дисахарид
3) аминқышқылдары
4) орг қышқылдар, токсинді өнімдер (глюкозидтер, алкалоидтар)
5) пигменттер (антоциандар)
149
Жасуша шырынына қанттар қандай күйде түседі
Ерітінді түріндк, нәруыздар ЭПТ көпіршіктері және Гольджи жиынтығы түрінде түседі, одан кейін вакуольдер сусызданып, алейрон түйіршіктеріне айналады
150
Вакуоль негізгі қызметі
тургорлық қысым реттеу
қор заттарын жинау
артық зиянды заттарды ыдырату
151
Вакуольдер жануар жасушасында
Жануарларда гидролитикалық феоменттері бар 2-реттік лизосомалар жататын ұсақ асқорыту және автофаг вакуольдері кездеседі
Біржасушалц жануарларда осмореттеугі және бөліп шығару қызметін атқаратын жиырылғыш вакуоль боладц
152
Біртұтас вакуольді тор түзеді
ЭПТ
Гольджи аппараты
Лизосома
Пероксисома
Вакуоль
153
Кірпікшелер мен талшықтар негізі
Тірек қызметін атұаратын және өте жұқа центриольге ұқсас базальді дене немесе кинетосома болады
154
2 ядросы бар
Инфузория
155
Көп ядросы бар
Опалина
156
Сыртқы ядролық мембрана қапталған
Рибосомамен
Олар түйіршікті ЭПТ мембранасымен байлвнысып бір тгтас өзектер жүйесін түзеді
157
Ядро ламинасы = кариокаппа қызметі
Ядро пішінін сақтау
Ядро ішінде хроматидтердің ретпен орналасуы
Ядро санының үйлестірілуі
158
Ядро шырынының құрамы
Нәруыз
Ядро ферменттері
Бос нуклеотид
159
Нуклеосомалар ширатылып түзеді
Нуклеосомдық фибрилла
160
Фибрилланың шиыршықталуы күрделеніп, тағы да қысқарып түзеді
Хромонема
161
Одан әрі қарай шиыршықталудың жоғары деңгейінде тағы ұысқарып түзеді
Хроматид
ДНҚ + гистон -> Нуклеосома -> Хроматин -> Метафаза хромосомасы
162
Хроматин жіпшесінің пішіні
Шамбал
Гранула
Жіпше
163
Хроматин химиялық құрамы
ДНҚ 30-45%
Гистонды нәруыз 30-50%
Гистонды емес нәруыз 4-33%
Хроматин дезоксирибонуклеопротеидтік кешен
164
Хроматин функционалдық құрамына ұарай
1) эухроматин: ширатылған жіпше, хромосоманың деконденсирленген аймағы
2) гетерохроматин: микроскоптан (шомбал/гранула) көрінеді, тығыздалған жіпше, хромосоманың конденсирленген аймағы
165
Хромосомалардың 1-реттік/алғашқы кермесі
Центромера
166
Хромосомалардың 2-реттік кермесі
Ол аймашта р-РНҚ құрылысы туралы ақпаратты қамтитын гендер кешені болғандықтан, бұл хромосомаларды ядрошықты ұйымдастырушы хромосомалар деп атайды
Хромосома ұшындағы кішкентай бөлік серігі деп аталады
167
Ядрошықта р-РНҚ құрылымы туралы ақпаратты алып жүретін хромосоманың белгілі бір аймағында түзіледі
Бұл аймақты ядрошықты ұйымдастырушы деп атайды
168
Митохондрия пішіндері
Сфера
Гранула
Түйіршік
Жіп
Таяқша
169
Ашытқылар мен кейбір саңырауқұлақтардаға митохондрия
Бір үлкен бұтақталған
170
Мидағы митохондрия
Жіп тәрізді
171
Бұлшықеттегі митохондрия
Саны аз болғанымен күшті бұтақталған
Миофибрилді бойлай орналасады
172
Митохондрия жасушаның жалпы көлемінің қанша пайфзды құрайды
25%
Жасушадағы орташа саны 2000ға жуық
173
Эпителий жасушаларында митохондриялар
Бөлінділер қозғалысы бағыты бойынша орналасады
174
Бауыр жасушаларында митохондрия
Жүзіп
175
Митохондрияда жиналады
Метаболикалық отын ретінде май қосындылары
Митохондриялар ұзақ өмір сүрмейді
176
Митоз кезінде митохондриялар жиналады
Ядро мембранасының айналасында
Метафаща сатысында олар хромосомаларды қоршап алады да, бөлінгеннен кейін жасуша ортасына ауысады
177
Митохондрияның сыртқы мембранасы
Қалыңдығы: 7нм
Нәруыз дақтары мен липидтерден тұрады, қатпар түзбейді және өзімен-өзі тұйықталған, ферменттер аз, өткізгіш
Одан өтеді: электролит, су, полисахарид
Тритофанның тотығуын катализдейтін МОНОАМИНОКСИДАЗА (фермент-маркер) болады
178
Митохондрияның ішкі мембранасы
Ұзын, тарақ тәрізлі қатпарлар - криста түзеді, сұйықтығы матрикс деп аталады
75% нәруыздан тұрады, оның өткізгіштігі төмен, бұған себеп құрамында КАРДИОЛИПИН ФОСФОЛИПИДІ бар
Өте алмайды: Н2, Na, Cl, K, Mg иондар
179
Матрикс құрамы
1) трикарбон қышқылдары цикліне және май қышқылдарының тотығуына қатысатын ферменттер
2) табиғаты нуклеотидті коферменттер
3) физиологиялық маңызды Ca, PO4, Mg, Cl, SO4
4) кребс циклінің ферменттік жүйелері
5) митохондриялық ДНҚ, РНҚ
6) 55-70 S рибосомалар
180
Митохондрияның өсуі мен бөлінуі бақыланады
Органоид геномымен және жасуша ядросының геномымен
Митохондриялық ДНҚның репликациясынан кейін органоид созылу арқылы екіге бөлінеді, бұл жаңа митохондриялардың түзілуін қамтамасыз етеді. Бұл процесс жасушаның бөлінуінен тәуелсіз жүреді
181
Пластидтердің ішкі мембранасы сәл ғана еніп өсіп стромаға аздап кіріп тұратын болады
Лейкопласт
182
Түтікті мембраналардың жинақталуымен қалыптасады. Жарықтың әсерінен хлоропластқа айналады
Этиопласт
183
Бір хлоропласт болады
Хламидомонада
184
Хлоропласт пішіні
Диск
Сопақша
Тостаған
Таспа
185
Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жасушаларындағы хлоропластардың гаранлар саны
40-60
Хлоропласт 6-20сағат сайын бөлінеді
186
Жарық әлсіз болса хлоропласттар
Жасушаның жарыққа қараған қабырғасының астында тізіліп орналасады
187
Жарық көп болса хлоропласттар
Қырымен қарайды
Фототаксис
188
Хлоропласттың химиялық құрамы
хлоропласт өзі жапырақ салмағының 25-30%ын құрайды
75% су
75-85% орг заттар
20-25% мин заттар
50-55% нәруыз
30-40% липид
5-50% көмірсу
Металдар:
80% Fe
70-72% Mg+Zn
50% Cu
60% Ca
189
Хлоропластта көмірсу жиналады мв
Белсенді әрекет ететін хлоропласттарда көмірсу жиналмайды, олар тез ағып кетеді
Фотосинтез қажеттілігі ащайғанда хлоропластарда ірі крахмал дәндері пайда болады, құрғақ массаның 50%ын құрайтын болады және хлоропласт белсенділігі төмендейді
190
Саңырауқұлақтың жасуша қабырғасы
60% хитин
қант, нәруыз, май
Құрамы бойынша бөлінеді: целлюлозды-хитинді, хитинді-глюконатты
Оларда құрамы манноза, глюкоза, галактозадан тұратын гетерополимерлер болады
191
Саңырауқұлақты Ядро мен цитоплазманы ажыратады
Протопласт
Рибосомалар цитоплащмада орналасады, ЭПТ анық көрінбейді, диктиосомалар кездеспейді, оның орнына ЭПТ жиналады, митохогдрияларв өсімдіктікіне ұқсайды, бірақ кристалары қабысқан немесе табак тәрізді
192
Саңырауқұлақ жасушаларындағв протопластардың ерекшелігінің бірі
Цитоплазмалық мембранасының маңында губка тәрізді электрондық-түссіз денешік ЛОМАСОМ болады
193
Саңырауқұлақтың вакуольіндк боладв
Коллоидті күйдегі полифосфаттар
Түрлі қоректік заттар
Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар мен зооспораларда жиырылып, қайта қалпына келетін ерекше жиырылғыш вакуоль болады
194
Саңырауқұлақтардағы талшықтар
Хитридиомикота саңырауқұлақ бөлімінің өкіллеріндк талшықтар болады. Олар зооспоралар мен гаметалардың қозғалуына көмектеседі
Талшықтарының құрылысы бактерия талшықтарынан ерекшеленеді. Ортасында екі жеке, ал шеттерінде тоғыз қос жіпшелер болады
195
Бактерия мөлшері
0.3-0.5тен 5-10 мкмге дейін ауытқиды
196
Бактерия капсуласы
Қабықтың айналасында түзілетін шырышты құрылымы. Ол тосқауыл қызметін атқарады және кейде қоректік заттарын сақтайды
197
Бактерия цитоплащмасының құрамы
75% су
минералды қосылыстар
нәруыз
РНҚ + ДНҚ
198
ДНҚ тұрады
60 млн жұп негізден
Олардың қорғаныш қызметінметилді азотты негіздер атқарады
199
Бактерия рибосомасы
30S, 50S екі суббірліктен тұрады
мөлшері 20нм рибонуклеопротеиндік бөлшектер
Эукариот рибосомасынан айфрмашылығы - ЭПТға бекініп орналаспайды
200
Мезосома
Мембранада шоғырланған (концентрлі) түрде немесе көпіршіктер, түтікшелер, ілмектер түріндк болады
Мезосомалар нуклеоидтермен бацланысқан және олар жасушаның бөлінуі мен спора түзілуіне қатысады
201
Бактериядағы қосындылар
Гликоген
Крахмал
Күкірт
Полифосфат
202
Жасуша орьалығы болады
Төменгі сатыдағы өсімдіктерде
Барлық жануарда
203
Адамның суды жоғалтуы
2% жоғалтса: шөлдейді
12% жоғалтса: дәрігердің көмегінсіз адам өмірін сақтап қалу мүмкін емес
20-25% жоғалтса: летальді процеске ұшырайды
204
Көпжасушалы ағзаларда, өсімдіктерде жасушалардың бірігуіне көмектеседі
Кальций
205
Өсімдіктердің тыныс алуы мен фотосинтез процесінің жүруіне, қанттардың түзілуі мен қозғалысына жағдай жасайды
Марганец
Жануарларда: өсуін күшейтеді, қан түзілімдеріне әсер етеді
Құстарда жетіспесе: перозис
206
Жеткіліксіз болса өсімдіктерлің жасыл бөліктері өңсізденеді, солып қалады, бос дәнділік пайда болады
Мыс
Жануарларда: қан түзетін жасушалардың қалыпты жұмыс істеуі үшін керек
207
Селеннің артық мөлшеріндк
жануардык жүндері түседі
тұяқтары өседі
тұятары бұзыладц
208
Моносахаридтер ерігіштігі
Суда ериді
Спиртте нашар ериді
Эфирде ерімейтін түссіз кристалды заттар
209
Глицериннің тотығуы кезіндк түзіледі
Триоза
Олар ұлпалардағы көмірсулардың ыдырау өнімі. Олар фруктоза мен 1,6-дифосфор фруктозаның ыдырауы кезінде фосфорланған күйінде кездеседі
Ұлпаларда фосфотриозалар жиналмайды, олар ары қарай өзгерістерге ұшырайды
210
Фотосинтез кезінде аралық өнім ретінде пайда болады
Тетроза
Адам организмінде кқмірсулар ыдырауының пентозалық сатысында түзіледі
211
Глюкозаның ыдырауы кезіндегі пентозалық сатыда түзіледі
Рибоза
212
Глюкоза жетіспесе дамиды
Гипогликимия
Гипогликозия
Ацидоз
Кетоз
213
Үлпалар мен жасушаларда көмірсулардың ыдырауында аралық зат ретінде кездеседі
Глюкоза фосфорланған күйінде
214
Мидың құрамына кіретін күрделі липид
Цереброзид
Құрамында галактоза бар
215
Сахароза кездеседі
27% қант қызылшасында
20% қант қамысында
216
Сахароза ерігіштігі
Ерімейді: бейтарап орг еріткіштерде, абсолютті метанол мен этанолда
Қалыпты ериді: этилацетатта, анилидте, метанол мен этанолдың судағы ерітіндісінде
Жақсы ериді: суда
217
Сахароза редукциялық қасиет көрсетпегендіктен
Сілтілермен әрекеттеспейді
Сүтқышқылды металдармен сахарлаттар түзеді
218
Сахароза гидролизденеді
Асқазан сөліндегі HClдың
Ашішектің шырышты қабатындағы сахарозаның әсерінен гидролизденеді
219
Ішекте кальцийдің сіңуіне көмектеседі
Лактоза
Ана сүтінде: 7г/100мл
Сиыр мен ешкі сүтінде: 4.5г/100мл
220
Полисахаридтер құрылымы бойынша
Сызықтық: целлюлоза
Бұтақталған: гликоген, хитин
221
Гомополисахаридтер
Крахмал
Целлюлоза
Гликоген
Хитин
Муреин
222
Полисахаридтер
глюкоманнан
декстрин
галактоманнан
амилаза
пектин
инулин
223
Өсімдіктің жасыл жапырақтарында синтез нәтижесінде тнзіледі
Крахмал
80% күріште, 75% бидайда, 25% картопта кездеседі
Құндылығы: 4.2 ккал/г
224
Крахмалды ыдыратады
Сілекейде: амилаза
Ашішектің шырышты қабатында: дисахаридаза, глюкоамилаза
225
Ішекте кейбір токсиндерді өздеріне сіңіріп алып, ішекте сіңірілуіне кедергі жасайды
Целлюлоза
226
Адам, жануар, саңырауқұлақтардың қоректік қор заты
Гликоген (альфа+дельта глюкоза)
Жинақталады: 10% бауыр, 0.2-2% бұлшықет, жүрек
227
Адамның ішегіндегі микрофлораның шіріту әрекетін бәсеңдетеді, токсинді заттарды сыртқа шығарады
Пектин (1,4 галактоза)
Жемістерде: алма, алмұрт, цитруста
Тамыржемістерде: қызылша, сәбіз
Олар сахароза және алма, сірке қышқылдарымен қосылып, кондитерлік өнеркәсіпте қолданвлатын іркілдек түзеді
228
Инулин
1,2 фруктоза
Кездеседі: бөрікгүл, нарғызгүл, бақбақ
229
Көмірсу қызметі
1) энернетикалық
2) рецепторлық
3) қорғаныш
4) глюкоза осмостық қысымды реттейді
5) құрылымдық
6) метаболизмдік
230
Нуклеотидтерді, кейбір коферменттерді НАД, НАДФ, АФАД, АМФті синтездеуге және фотосинтез процесіне қатысады
Пентоза
231
Полисахаридтер синтезіне қатысады
Пентоза
Гексоза
232
Бенедикт Фелинг реакциясы
CuSO4 -> Cu2O
Редуцирленетін болса: көк -> қызыл кірпіш түс
233
Құрамына көмірсутек радикалында циклогенсанды сақинасы бар карбон қышқылы кіреді
Сарымай
234
Қаныққан майлардың зияны
Қандағы холестерин артады
Жүрек-қантамыр жүйесінің ақаулары
Қатерлі ісіктер
235
Адам мен жануардағы май қышқылдары
70ке жуық түрі кездеседі, тек 20сының биологиялық маңызы бар
Липидтердің құрамына 16,18,20,22 көміртек атомдары кіретін жоғары молекулалы май қышқылдары кіреді
236
Қаныққан май қышқылдары
Май қышқылы
Капрон
Каприл
Каприн
Лаурин
Миристин
Пальмитин
Стеарин
Арахин
237
Қанықпаған липидтер
Пальмитин
Олеин
Элаидин
Линол
Линолен
Арахидон
238
Липидтердің қүрамына кіретін спирттер
Цетил спирті
Стеарил спирті
Мелиссил спирті
Мирицил спирті
239
Адам ленесі тұрады
60-65% су
19% май
15-20% нәруыз
5.8% тұз
0.6% көмірсу
240
Нәруыз тұрады
50-54% көміртек
21-23% оттек
15-17% азот
6.5-7.3% сутек
0.5% күкірт
Кейбір нәруыз құрамында P, Fe, Mn, Mg, I2
241
Тәуліктік нәруыз мөлшері
Ересек адамға 100-118г
Ауыр еңбек ететіндерге 130-140г
242
Азцқта қанлай да бір аминқышқылдарының болмауы немесе жетіспеуі
өсудің тоқтауы
қаңқа қалыптасуының бұзылуы
психомоторлық дамудың баяулауы
тез шаршау
жұмыс қабілеттілігі төмендеу
суық тию ауруға бейімділікю
243
Фибриллярлы нәруыз
Сіңір мен буындағы: коллаген, эластин
Шаш, тырнақ, қауырсында: кератин
Жібек талшық пен өрмекші торында: фиброин
244
Қарапайым нәруыз
РНҚаза
Фибриллярлы нәруыздао
Хроматин жіпшклерінің және астық тұқымдастарының құрамында болатын: глютелин, гистог
245
Металлопротеиндерде кездеседі
Cu
Mo
Mn
Zn
Fe
246
Липопротеиндерге жатадв
Липилтердің тасымалдануына қатысатын және олармен ковалентті байланыс түзетін қан нәруыздары жатады
247
Гликопротеиндер
1) нағыз гликопротеин - көмірсутек топтастыруы 15-20моносахаридті компоненттерден құралады
2) протеогликан - көптеген моносахарид қалдықтарынан құралады
Жасуша мембранасының құрамында, бөлінділерде, жасуша шабырғаларында, жасушааралық заттарда, дәнекер ұлпаларында
248
Жиырылғыш нәруыздар
бұлшықет жұмысын
қарапайымдылардың талшықтары
кірпікшелерінің қозғалысын ж-ша пішінінің өзгеруін
ж-ша органеллалардың қозғалысын
249
Нәруыздың альфа оралымы
Шиыршықтың бір айналымына 3,6 аминқышқылдарының қалдығы сәйкес келеді, ал шиыршықтың әр айналымы 0.54нмді құрайды
250
Альфа шиыршық түзуге қабілетсіз
Пептидтік тізбек пролиннің қалдығы орналасқан орында иірілім жасайды да, аминқышқылдарының арасында сутектік бацланыс түзілмейді. Сол себепті құрамында пролиннің көрсеткіші жоғары нәруыздар альфа шиыршық түзуге қабілетсіз
251
Нәруыздың 3-реттік құрылымындағы бацланыстар
Сутектік
Иондық
Гидрофобты
Дисульфидтік
252
4-реттік құрылымға ие нәруыз
Олигомер, олардың құрамына кіретін полипептидтік тізбекті суббірлік / протомер деп атайды
253
Олигомерлі нәруыз
Эритроцитті гемоглобин
Фосфофруктокиназа
254
Иондаушы радиация нәруыз денотурациясына әсері
Нәруызға әсер етуші кинетикалық энергия атомдардың вибрациясын тудырып, нәтижесінде әлсіз сутектік және иондық байланыстар түзіледі, нәруыз коагуляцияланады
255
Денатурацияланған нәруыздар
1) молекула конформациясының өзгеруі
2) суда ерігіштіктің кемуі
3) молекула зарядының өзгеруі
4) протеолитикалық ферменттерлің әсеріне төзімділігінің төмендеуі
5) биологиялық белсенділігінің жоғалуы тән
256
Нәруыздардың судағы ерітіндісінің тұрақтылығы келесі факторлармен анвқталады
1) коллоидтық бөлшектердің көлемімен - коллоидтық бөлшектер заряды неғұрлым кіші болса, ерітінді соғұрлым тұрақты
2) Бөлшектер зарядының көлемімен - бөлшектер заряды неғұрлым үлкен болса, ерітінді соғұрлым тұрақты
3) Гидраттық (сольваттық) қабық көлемімен - коллоид құрамында сольваттық су неғұрлым көп болса, ол соғұрлым тұрақты
257
Нәруыздың денатурациясын медицинада пайданаланады
1) дезинфекция жасауда, санитарлық өңдеуде
2) қандағы нәруыздық емес заттарды анықтауда, қан плазмасындағы нәруыздарды тұндыруда
3) ауыр металдардың тұздарымен уланғанда емдеу және алдын алуда (сүт/жұмыртқа нәруыздары)
4) фармацевтикада дәрі жасауда
258
Ренатурацияға ұшырайтын нәруыз
Мембрананың рецепторлық нәруыздары
259
Нәруыздарды тұндыру реакциясы негізіне келесі мезанизмдер жатуы мүмкін
1) электролиттерді қосу арқылы (қышқыл,сілті,тұз) электр зарядының нейтралдануы
2) қыздыру барысында су сіңіруші заттарды (спирт, ацетон, электролиттердің концентрацияланған ерітінділерін) қосу арқылы гидраттық қабықшаның бұзылуы
3) нәруыз денатурациясын тудыратын факторлардың әсерінен коллоидтық бөлшектер мөлшерінің ұлғаюц
260
2-реттік құрылымды тұрақтандырады
Электрстатикалық әсер
Ол оң зарядталған гистон молекулалары мен теріс зарядталған ДНҚ-жіпшесі арасында пайда болады
261
ДНҚның бірінші реттік құрылымы
Шиыршық тәрізді иілген полинуклеотидті тізбек 3-5 фосфодиэрлі бацланыстармен байланысқан мононуклеотидтердің нақтц сапалық және сандық жиынтығы
262
ДНҚның екінші реттік құрылымы
Қос шиыршықты молекула
Оның полинуклеотидті тізбектері антипраллель орналасқан және тізбектер сутектік бацланыстар арқылы байланысады
Әр тізбектің 3бағыты=дезоксирибоза және 5бағыты=фосфатты ұшы болады
263
Бір нуклеотидтің молекулалық массасы
345 г/моль
264
р-РНҚ
ядрошықта синтезделеді, барлық РНҚның 85-90%ын құрайды
Улкен суббөлшек(60S) - 3 РНҚ + 49нәруыз
Кіші суббөлшек(40S) - 1РНҚ + 33нәруыз
Нәруыз биосинтезі кезінде аминқышқылдары арасындағы пептидтік байланыстар синтезін жүзеге асырады. Нуклеотид тілінлегі мәтінді нәруыздың аминқышқылдары тіліне аударатын есептегіш молекулярлық машина
265
мРНҚ / аРНҚ
ДНҚ жіпшелерінің бірінің көшірмесі аРНҚ болғанлықтар, генетикалық код РНҚ тілінде жазылады
мРНҚ 5ұшы=қалпақша=кэп, 3ұшы=полиаденил
Кэп - трансляцияны арнайы таниды
Поли-А - барлық мРНҚ молекулаларын тұрақтандырушы фактор
266
тРНҚ
Ядрода синтезделеді
76 нуклеотидтен тұрады, 40 түрі бар, молекулалық массасы 25 000 - 30 000
Қызметі: аминқышқылдарын нәруыз синтезі жүретін орынға, рибосомаға тасымалдау, трансляциялық делдал
1-ілмек: рибосомамен бацланысады
2-ілмек: антикадон
3-ілмек: фермент
Аминқышқылдары 3-соңғы акцептор тармаққа қосылады
267
Жасушада заттардың тасымалдану типтері
1) пассивті
2) активті
3) қосарлану: глюкозаның, аминқышқылдарының натрийге тәуелді тасымалдануц
268
Қарапайым диффузия = мембрана арқылы тасымалдану
Қан құрамында натрий иондарының орташа мөлшері 140мМ/л, ал эритроциттерде 12 есе аз
Тасымалдаудың жылдамдығы төмен, себебі мембрана натрий иондары үшін төмен өткізгіштікке ие, ал калий иондары үшін өткізгіштігі жоғары
269
Қарапайым диффузия арқылы жасуша мембранасына өтеді
Кіші полюссіз молекулалар: О2, стероид, тироид, гормон, май қышқылдары
Кіші полюсті молекулалар: СО2, NH3, H2O, C2H5OH, несепнәр
270
Заттардың тасымалдану жылдамдығы
108 м/с
(жеңілдетілген диффузия = унипорт аршылы)
271
Жеңілдетілген диффузия арқылы тасымалданады
1) қаннан жасушаға, миға глюкоза өтеді
2) бүйрек каналдарында аминқышқылдары мен глюкоза 1-реттік зәрден кері қарай сіңіріледі
3) ішектен капиллярларға моносахаридтер, аминқышқылдары өтеді
272
Қазіргі уақытта тірі жасушадағы иондардың белсенді тасымалының төрт жүйесі белгілі (4 тасымалдаушы АТФаза)
Үшеуі: Na, K, Ca, H иондарын мембрана арқылы тасымалдау үшін қажет
Төртіншісі: митохондриядағы тыныс алу газдарының жұмысы кезіндк протондардың (H^+) тасымалдануы үшін қажет
273
Активті тасымал түрлері
1-активті тасымал: натрий-калий сорғысы (3Na шығады, 2K кіреді)
2-активті тасымал: 1-активті тасымалдану нәтижесіндк түзілген энергияны пайдаланады және басқа заттың концентрация градиенті арқасында жүзеге асады
274
2-активті тасымалал арқылы тасымалданады
I2, Fe, глюкоза, аминқышқылы, несепқышқылы
2-тасымал шеңберінде иондар мембрана арқылы ко-тасымалдау, ион алмасу жүреді
Оның 2 түрі бар: симпорт, антипорт
275
Симпорт
Қалқанша безінің тиреоциттеріне йод
Аш ішектен эритроциттерге глюкоза мен аминқышқылдары тасымалданады
276
Антипорт
Na, Ca иондарының тасымалдануы - кардиомиоциттердегі алмасу
Бүйрек каналдарының эпителийіне K, H иондарының тасымалдануы
277
Ерітіндінің өтуіне кедергі келтіреді
флоэманың сүзгі пішінді тірі түтікшелері
сүзгі пішінді пластинкалар
цитоплазма
278
Көміртек ацналымына қатысады
Флоэма
Ксилема
279
Сүзгі пішінді элементтің даму процесі
Меристемалық жасушадан дамып жатқанда жасушаның ядросы тозады да, ядросы жоқ тірі жасуша қалады
Жасушалық қабықша сүзгі пішінді пластинкаларға айналады. Сүзгі пішінді түтікшенің орталық бөлігінде үлкен вакуоль орналасады. Егер сүзгі пішінді түтікше зақымдалса, флоэмадағы еріген заттар ағып кетпеу үшін өзектерді жабатын коллозаның қосымша мөлшері түзіледі
280
Флоэма бойымен тасымалдау сатылары
1) фотосинтездеуші жасушалардан еріген заттардығ сүзгілі пішінді түтікшелермен тасымалдануы
2) флоэма бойымен тасымалдану
3) пайдаланатын жерге жүкті тастау
281
Флоэма тұрады
Сүректенген сабақтар мен тамырлар қабығының қабаттарынан тұрады, ескі флоэма қабаттары диаметрінің өсуіне орай жойылып отырады
282
Флоэма сұйықтығы гнлді өсімдіктерде
Диаметрі 30мкм болатын сүзгі пішінді түтікшелер арқылы тасымалданады. Түтікшелер мен саңылаулардығ диаметрі кіші болған сайын сұйықтық ағынының кедергісі көп болады, оны қозғалту үшін көп күш қажет
283
Ксилема
Жасушалары өлі, іші қуыс, тығыз, қалың түтікше
284
Топырақтан қоректік заттардың тамыр арқылы сіңіп, орталық өзекке қарай жылжуының сатылаы
1) апопласттық
2) симпластық
285
Судың өсімдік бойындвғы жылжу сатылары
1) апопласттық=бос кеңістік
2) симпластық
3) вакуольдік
286
Апопласттық жүйе
Жасуша қабықшасы арқылы мемьраналық кедергісіз өту жүйесі
Өсімдіктің барлық жеріндк үздіксіз желіні құрайды
Топырақтан қоректік заттардың тамыр арқылы сіңіп орталық түтік шоғына дейінгі жылжуының 1-сатысы апопластық жол деп аталадц
287
Симпластық жүйе
Бір-бірімен байланысты өсімдіктер протопластарының жүйесі
Заттардың плазмодесмалар арқылы жасушадан жасушаға мембраналық кедергісіз жылжуы
Заттардың симпластық жүйе арқылы жылжуы протоплазманың қимылына байланысты болады және эндоплазмалық тордың өзекшелері арқылы, жасуша арасындағы плазмолеммалар арқылы жүзеге асады
288
Иондардың тамырдың сыртқы ұлпаларынан ксилема түтіктеріне дейін тасымалдануының негізгі жолы
Симпластық жол
289
Симпластық жол арқылы қозғалады
Қарқынды енеді: N, C, P
Баяу енеді: I, Co, Cl
Заттардың симпластық жүйе арқылы жылжуында вакуоль елеулі роль атқарады
290
Цитоплазмалық көпіршелер
Плазмодесма
291
Су бір жасушаның вакуолінен көрші жасуша вакуоліне симпласттық пен апопласттық жолы арқылы, яғни осмос әсерінен тоноплксттар мен плазмодесмалар арқылы өтеді
Вакуольдік тасымалдау
292
Судың жапыраққа жоғары кқтерілуі
Транспирация тогымен жүзеге асады, ол ең алдымен, гидростатикалық потенциалдардың айырмашылығына байланысты сақталады: жасушаның судың аз мөлшерін жоғалтуы еріген заттардың концентрациясына қарағанда тургор қысымына әлдеқайда күшті әсер етеді
Ал тамыр да, судың және гидростатикалық потенциалдардың градиенттері боладц, бірақ осмотикалық потенциалдардың градиенттері әрқашан бола бермейді
293
Өсімдік жасушасы суды осмос заңы бойынша сіңіреді
Осмос кезінде еріткіш=су жарьылай өткізгіш мембраналар арқылы өтіп, екі ортаның концентрациясын теңестіруге тырысады
294
Осматикалцқ қабілетке ие
Жасуша қабырғасы
Вакуоль
295
Ерітілген заттардың есебінен су потенциалының төмендеуі
Осматикалық потенциал
296
Су потенциалын өлшеу бірліктері
Қысым бірліктері: атм, Па
297
Жасуша қабығына қысым түспесе
Жасушалық қабықтың қысымға қарсылығы нөлге тең боладв, сонда су потенциалы осмостық жағдайға тең боладц
298
Жасушаға судың түсуіне қарай жасушалық қабықта қарсы қысым пайдв болады
Ол осмостық және қысым потенциаодарының айырмашылығына тең боладц
299
Егер жасушалық қабық шегіне дейін сощылатын болса,
осмостық потенциал мен қысым теңесіп, су потенциалц нөлге тең болады, су жасушаға түсуін тоқтатады
