evolution Flashcards
(145 cards)
1
Q
Палеозойда пайда болды
A
өрмекшітәрізділер
бунақденелілер
омыртқалылар: балық, қосмекенді, басым болған - жорғалаушы
2
Q
Мұз басу дәуірі кезінде аман қалған жануарлар
A
Солт бұғысы
Қойөгіз
Ақтүлкі
Лемминг
Аққұр
3
Q
Толық жойылып кеткен жануарлар
A
Мамонт
Жүнді мүйізтұмсық
4
Q
Жылы климат аумағында мекендеген жануарлар
A
Ақбөкен
Жабайы жылқы (тарпан)
Бизон
Тұяқты жануарлар
5
Q
Адам туралы ғылым
A
Антропология
6
Q
Адамның пайда болуы мен эволюциясын зерттейтін ғылым
A
Антропогенез
Оны антропология ғылымының бір бөлігі
7
Q
Антропология адамды салыстырмалы түрде кең көлемде, әртүрлі тұрғыда зерттейді
A
Жыныстық
Жастық
Коституциялық
Қызметтік
Этникалық
Нәсілдік
8
Q
Антропогенездің қозғаушы күші
A
Сұрыптау
Эволюцияның бастапқы сатыларында сұрыптау бір түрдің арасында жүрді. Одан, құралдар жасай алатын, қорек таба алатын, жауынан қорғана алатын өкілдер ғана тірі қалып отырды
Кейіннен сұрыптау объектісіне гоминидтерге тән олардың топталып тіршілік етуі, сонымен байланысты бір-бірімен қарым-қатынасы қосылды. Тіршілік үшін күресте жиналып, қорек тауып жей алатын, жауларынан бірлесіп қорғанатын топтар ғана тірі қалып отырған
9
Q
Адамның морфофизиологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады
A
Жеке сұрыптау
10
Q
Адамдардың әлеуметтік құрылымдарының сұрыпталуын, жетілуін қамтамасыз етті
A
Топтық сұрыптау
11
Q
Жеке және топтық сұрыптаудың бірлескен әсері
A
Әлеуметтік сұрыптау
12
Q
Стресттік жағдай популяциядағы өзгергіштікті көбейтіп, сұрыптауға материал болып отырды деген
A
Д. К. Беляев
13
Q
Протоантроп
A
1 млн 750мың жыл бұрыү тіршілік еткен
Тік жүрген, ми көлемі 530 см^3
14
Q
Архантроп = Питекантроп
A
Ежелгі адамдар
1.9 млн 650мың жыл бұрын тіршілік еткен
Ми көлемі 900 см^3
Тік жүріп, екі қолын еңбек етуге босатты
Тік жүру арқылы, олардың қабылдайтын ақпараттары көбейді
15
Q
Палеоантроп = Неандерталь
A
Homo erectus пен қазіргі адамды байланыстырады
Миының көлемі 1400-1700 см^3
16
Q
Неонтроп = Кроманьон = Хомо сапиенс
A
Еңбек етуіне, сөйлеуіне байланысты миы жақсы дамыған, олардың мәдениеті жылдам көтеріле бастады
Жаңа адамдардың биоэволюциясы бәсеңдеп өшті де оның орнына әлеуметтік даму келді
17
Q
Аустралопитектер эволюциясы
A
5.5-5 млн жылға созылды
18
Q
Homo erectus созылды
A
1.9 млн 650мың жыл
19
Q
Неандерталь адамы созылды
A
250-40мың жыл
20
Q
Хомосапиенс созылды
A
40мың жыл
21
Q
Мозаикалық эволюцияның жарқын мысалы
A
Гоминидтердің филогенетикалық дамуы
Ол мүшелердің және мүшелер жүйесінің даму қарқыны әртүрлі екендігін көрсетті. Мидың қарқынды дамуы Homo hapielisтен басталды
22
Q
Органикалық заттардың синтезі тек тірі ағзаларда жүреді және тірі ағзаларда арнайы тіршілік күші болды деген көзқарас
A
Витализм
23
Q
Оның 1875 жылы нәруызды заттардың шығу тегін зерттеуінің маңызы өте зор
A
Э. Пфлюгер
Ол нәруыздың - цитоплазма құрамының негізгі бөлігі екендігіне ерекше мән беріп, тіршіліктің пайда болуының материалистік тұрғыдан түсіндіруге тырысты
24
Q
S тәрізді колбада ет сорпасын құйып, қайнатты
A
Луи Пастер
25
Химиялық реакцияның энергия көзі ретіндк алынды
Найзағай
Ультракүлгін және ғарыштық сәуле
Жоғарц температура әсерінен нәруыз, май, көмірсу және аминқышқылдары синтезделді
26
Ерімейтін майлардың қасиеттеріне байланысты және молекулалардың әртүрлі заряды есебінен тосқауылдар қалыптасты
Коацервация процесі
27
Коацерваттар тіршілік қасиетін бере бастайды
Коацерваттар эволюциясы
Коацерваттар нәруыз, май, көмірсулармен қоректеніп, белгілі көлемге жеткенде бөлінеді
Бөлінген соң, коацерват тамшыларына айналады
28
Табиғатта протобионттардан өте қарапайым бактерияларға дейін жүріп өткен жолы - амебадан адамға дейін жүріп өткен жолдан тіпті де кем емес деген
А. Опарин
Протобионт -> прокариот -> цианобактерия
29
Түраралық күрес мысалы
1) Жапырақтылар - қылқанжапырақтылар (қайың - қарағай)
2) Даражарнақтылар - қосжарнақтылар (жатаған бидайық - беде)
30
Ағаштары қалың болып өсетін ну ормандарда басқа өсімдіктерге оралып, сүйеніп тіршілік ететін өсімдік
Лиана
Олар ағаштың діңіне жылан тәрізді оралып, жыл сайын ұзара береді. Ағаштың ұшына жеткенде, қасындағы ағаштарға шырмалып өседі. Олардың сабағы ағашты қысып, оның бойымен өтетін қоректік заттардың қозғалысын тежейді, артынша ағаш қурайды, ал лианалар тіршілігін жалғастыра береді. Көбінесе тропиктік ормандарда өседі
31
Жанама күрес мысалы
Желмен тозаңданатын өсімдіктер жеңіл тозаңды көп өндіріп, тозаңы жеткіліксіз туыстарын ығыстырады. Жәндіктер өздерін күшті еліктіре алатын гүлдерге тозаңды көбірек тасымалдайды
32
Барлық тірі ағзалардың міндеті
Тіршілік үшін күресте өз экологиялық қуысын табу
33
Мұхитта күн жарығының жетіспеуіне бейімделу
Қызыл балдырлар
Ал құрлықта көлеңкеге төзімді өсімдіктер жатады
Су қабатында өсімдіктердегі фотосинтез үшін қажет күн сәулесінің жетіспеушілігі шектеуші фактор болып табылады. 100мден терең тереңдікте жасыл балдырлардың тіршілік етуіне қажет күн жарығы жетіспейді. Ал қызыл балдырлар шашыраған жарықты ұстайтын арнайы пигменттер арқылы тіршілік ету аймағын (шегерасын) кеңейтті
34
Ылғалды етжеңді жапырақтарында жинайды
Агава
Алоэ
Бозкілем
35
Ылғалды етжеңді сабақтарында
Кактус
Кейбір сүттіген
36
Шөл жануарларының маңызды бейімделуі
Ымыртта белсенділікке көшуі
Дала тасбақасы ыстық кезде жазғы ұйқыға кетеді
Кейбір кесірткелер шырынды етжеңді жапырақтармен су алу үшін қоректенеді
37
Суыққа төзімді сүтқоректілер
Ақ аю
Морж
Құстар
38
Өсімдіктер мен жануарлардың басым бөлігі біркелкі температура оптимумы болады
Аю
Қоян
Қайың
39
Жылусүйгіш ағазалар
піл
маймыл
керік
киік
пальма
какао
ананас
40
Үнемі суда тіршілік етеді
кит
дельфин
балдыр
тұңғиық
лотос
41
Шөлде өседі
Көпжылдық өсімдіктердің топырақтың ылғал қабатына жететін ұзын әрі жуан тамыры (жантақ) немесе көп тармақталған тамыр жүйесі болады, олар үлкен ауданнан (жусан) ылғал тамшыларын жинайды
Ал кактустар ылғалды қорға жинайды
42
Ылғалсүйгіштер
бақа
құтан
үйрек
бірқазан
андатр
құндыз
қамыс
қоға
күріш
43
Шамалы ылғал қажет
қасқыр
түлкі
жөке
үйеңкі
қараағаш
бидай
44
Ылғалжетіспеуіне, құрғақшылыққа төзімді
сарышаян
жылан
кесіртке
дуадақ
түйе
сексеуіл
жантақ
жыңғыл
45
Қозғаушы сұрыпталу
Бағытталған сұрыпталу
46
Жұптұяқтылар
Ақбөкен
Қарақұйрық
47
Тақтұяқтылар
Құлан
Тарпан
Керқұлан
48
Дизруптивті / бөлгіш сұрыпталу
Кез-келген өсімдік ұрпағын көптеп беру үшін толық жетілуі керек, егер өсімдіктің жетілу мерзімі (вегетативті периоды) шөп шабу маусымына сай келсе, көп ұрпақ бермейді. Нәтижесінде, өсімдіктің ерте гүлдейтін түрі және кеш гүлдейтін түрі тірі қалады
49
Қоректік мамандану
1) Үлкен шымшық ірі бунақденелілермен қоректенеді
2) Көкшіл шымшық ағаш қабығы астындағы ұсақ бунақденелілермен қоректенеді
3) Айдарлы шымшық қылқанжапырақтылардың тұқымымен қоректенеді
50
Мимикрия = еліктеуіш рең мысал
1) Атбасбалық - балдырға ұқсайды
2) Қара шалшықшы жұмыртшасының түсі мен пішіні - малтатасқа ұқсайды
3) Бунақденеқоректі шықшылдықтың аулау аппараттары - еліктіретін көзтартарлық гүлдерге ұқсайды
4) Кейбір орхидеялардың гүлдері - тозаңдандырғыш аналық бунақденеліге ұқсайды, бұған еліккен аталық, өсімдік тозаңын тасымалдайды
51
Демонстрация мысал
кеңалқым жылан = кобра
құлақты батбат кесіртке күлпрасын үлкейтіп үркітеді
ханқызы
52
Гүлді өсімдіктердің тозаңдануға бейімделуі
Бунақденелілермен бірге гүлді өсімдіктердк коэволюция мысалын байқаймыз. Коэволюция - генетикалық тұрғыда бацланыспаған екі түрдің бірлескен эволюциялық өзгерістері
53
Тірі ағзалардың бейімделуінің нәтижесі
1) Судың терең қабатында тіршілік ететін ағзалардың пішіні сүйір (акула, дельфин, сүйекті балық)
2) Түбінде тіршілік ететіндердікі - жалпақ (түйетабан, скат, теңіз жұлдызы)
3) Колибри мен колибритұлға таңғы көбелегі (бражник языкан) бірдей жағдайда тіршілік еткеннен, құрылысы да барынша ұқсас болып кеткен
54
Салыстырмалы бейімделу
Барлық бейімделу салыстырмалы түрде яғни тек қалыптасқан жағдайда ғана жүреді
Мысалы жасыл шекшек шөп сарғайғанға дейін сары шегірткеге қарағанда жақсы бейімделеді
Аққоян қыста қардан онша байқалмайды, бірақ ағаштардың арасында жақсы көрінеді
Орта жағдайы өзгергенде ең жақсы бейімделу пайдасыз немесе зиян болуы да мүмкін
55
Гомологиялық мүшелерге жатады
1) жапырақтар мен сабақтардың түрөзгерістері
2) екпе бұршақтың мұрттары
3) кактустың тікенектері
4) шаңжапырақ пен інжугүлдің тамырсабақтары
5) картоптың түйнегі
6) пияздың түбіртегі
56
Аналогиялық мүшелер
Құстың, жарқанаттың, көбелектің қанаттары
57
Рудимент
1) Аяқсыз ұршыққап (кесірткенің) иық белдеуінің бар болуы
2) Киттің артқы аяқ пен жамбас белдеуінің болуы
3) Адамда кездесетін соқырішек, ақылтіс, (сегізкөз), құйымшақ
58
Атавизм
Көпемшектілік
Құйрықтың болуы
59
Биогеография нені щерттейді
1) органищмдердің арасындағы жұқпалы аурулармен, оның қоздырғыштарымен күресті жүзеге асыруды
2) өсімдіктердің жаңа сорттарын, жануарлардың асыл тұқымдарын шығаруды
3) өсімдіктер мен жануарларды жер сіңдіруді
4) табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды
60
Аймақтық биогеография зерттеулер жол береді
1) ауылшаруашылығына пайдалы/зиянды организмдер популяциясын анықтауға
2) күрес шараларын ұйымдастыруға
3) жойылып бара жатқан сүтқоректілерді анықтауға жол береді
61
Тек аустралияда кездеседі
Қалталы сүтқоректілер
Үйректұмсық
Ағаш тәрізді папоротник
62
1960 жылы нәруыздың вариациялық қатарын зерттеудің жаңа әдісі «?» ғылымға енгізілді
Электрофорез
Зерттеу әдісі арқылы популяциялар арасындағы өзгешеліктер биохимиялық көрсеткіштер арқылы көрсетілді. Электроморфтар жиіліктері арқылы популяция ішіндегі кеңістіктің генетикалық құрылымын зерттеп құрылым динамикасын анықтайды
63
Тұқымқуалайтын өзгергіштікті зерттеуде систематикалық тұрғыдан жақын түрлер мен туыстарда кездесетін мутациялардың ұқсас болатынын анықтаған
Н. И. Вавилов
Соның негізінде «Тұқымқуалайтын өзгергіштіктегі ұқсас қатарлар» заңын ашты. Бұл заң бойынша шығу тегі жағынан бір-біріне жақын, морфологиялық, фищиологиялық және т.б қасиеттері жағынан ұқсас ағзалардың тұқымқуалайтын өзгергіштігі де ұқсас болады
64
Тұқымқуалайтын өзгергіштіктегі ұқсас қатарлар заңы бойынша астық тұқымдасы
бидай
арпа
сұлы
жүгері
күріш
тары
бидайық
Осы өсімдіктерде дәнінің түсі мен пішіні, өсіп-өнуі, пісіп-жетілу мерщімі, суыққа төзімділігі жөнінен тұқымқуалайтын өзгергіштіктің ұқсас қатарлары болатындығы анықталған
65
Тұқымқуалайтын өзгергіштіктегі ұқсас қатарлар заңдылықтары мүмкіндік береді
Бір түрде болатын мутациялық өзгергіштікті білу арқылы соған жақын түрлер мен туыстарда болатын өзгергіштікті алдын ала болжауға
Бұл щаң селекцияда кеңінен қолданылады. Ол көптеген мутацияның ішінен қажеттілерін дұрыс таңдап алуға мүмкінлік туғызады және бір түрде болатын мутацияны білу арқылы оған туыстас басқа түрде де дәл сондай мутация тудырға болады
66
Абиссинияға (Эфиопия) барғанда бидайдың қылтанақты түрлерін тапты
Н. И. Вавилов
67
Жұмсақ бидайдың қалтанақсыз формасын шығарды
А. П. Шехурдин
68
Тұқымқуалайтын өзгергіштіктің ұқсас қатарлары жануарларда да кездеседі
1) альбиностар қояндарда, теңіз шошқасында, барлық кеміргіштерде кездеседі
2) қысқасаусақтылық ірі қара малда, итте, қойда, адамда кездеседі
3) әртүрлі микроағзаларда да тұқым қуалайтын ұқсас биозимиялық өзгерістер байқалған
69
Комбинативтік өзгергіштік
Мейоздық бөліну кезінде 1 профаза байқалатын хромосомалардың айқасуы, гомологтік хромосомалардың бір-біріне тәуелсіз ажырауы және ұрықтану кезінде гаметалардың кездейсоқ қосылуының нәтижесінде пайда болады. Бұл 3 жағдай бір-біріне байланыссыз, бір мезгілде жүріп, алуан түрлі генотиптердің түзілуіне мүмкіндік береді. Гендер мен хромосомалар құрылысының өзгеруіне әкелмейтін, тек гендердің әртүрлі болуынан олардың әралуан комбинациялар құруына бацланысты кездейсоқ орын алатын жағдай. Жыныстық көбею кезінде ата-ана гендерінің алмасуынан жаңа белгілер, қасиеттері бар даралар түзіледі. Ол жаңа түрлердің түзілуіне бастама береді
70
Арқармеринос
Арқардан: суыққа төзімділік, берік сүйек, таулы жағдайға бейімделген белгілері беріледі
Қойдан: жүнінің, етінің сапасы берілген
Осындай белгілер тұрақты болу үшін туыстық будандастыру (инбридинг) жүргізіледі
71
Эволюциялық дамудың ішкі себептері
1) тұқымқуалаушылық нақты көрінеді, ол келесі ұрпақтарда сіңіріліп, жойылып кетпейді
2) тұқымқуалаушылық қасиеті жасуша ядросының хромосомаларында жинақталған
3) гендер хромосомада сызықтық реттілікпен орналасқан
72
ДНҚ молекуласындағы азотты негіздердің қайталану реттілігі, олар нәруыз молекулаларының синтезін бақылайды
Тұқымқуалаушылық қасиетінің коды
Ағзаның онтогенездік дамуында генетикалық ақпарат морфогенетикалық процестердің жүру бағытын анықтайды, оған сыртқы орта әсер етеді, қалыптасқан фенотип - генетикалық негіз бен сыртқы ортаның әсерінің нәтижесі
73
Белгінің фенотиптік көрінісінің барлық мүмкін болатын варианттары
Генотиптік қалыпты реакциясы
Бұл варианттар - тұқым қуаламайтын модификациялық өзгергіштіктер
Нағыз тұқымқуалаушылық қасиеттер немесе мутациялық өзгергіштіктер геномдық, хромосомалық және гендік деңгейлерде жүреді. Ол өзгергіштіктер анықталмаған, олар өзін тудырған себептерге қатысты кездейсоқ мутация болып табыладц
74
Мутацияның өте күшті фенотиптік көрінуі түр үшін зиянды болса
Түрдің генфондына зиянсыз боладц, олар комбинативтік өзгергіштіктің бастапқц материалы болып табылады
Популяция генфонды құрамының бағытты өзгеруін эволюция деп атауға боладц, оны жүргізетін басты күш - табиғи сұрцпталу
Сұрыптау фенотиптерге әсер етеді, бұл кещде жеке белгілер мен аллельдер емес, белгілі қалыпты реакцияларға тән генотиптер сұрыпталады. Туыс түрлердің генофондтарында гомологтық гендер сақталады, олар әртүрлі түрлерде гомологтік мутациялардың пайда болуын қамтамасыз етеді
75
Қазіргі кездегі биологиялық жүйеленудің негізгі түсінігі, таксондар арасындағы аналық туыстық қарым-қатынастц көрсетеді
Кладограмма
Оның ақпараттық мазмұны бұтақтанудың ретімен анықталады
76
Бұтақ ұзындықтары белгілі сипаттаманың өзгерісін, мысалы кез келген гендегі мутация санын көрсетеді
Филограмма / фенограмма
77
Тамырланбаған ағашты қарастырудың себебі
Түйіндер ортасындағы байланысты табу эволюциялық бағытын табудан оңай
Бұл ағаш түрін тамырланған ағашқа айналдырудың оңай жолы - түрлердің “сыртқы топтарын” қолдану. Демек, біз қарастырып отырған түрге бір уақытта ең жақынын және бөлек топ болып табылатын түрлер жиынтығын іздеу арқылы тамырын анықтаймыз
78
LUCA құрылымы мен қасиеттері
1) қазіргі бактериялар сияқты жасушада еркін жүзе алатын сақиналы ДНҚсы бар, өте кішкентай біржасушалы организм
2) генетикалық ақпарат көзі ДНҚға негізделген
3) генетикалық код 64 кадоннан тұрады
4) генетикалық ақпараттар бір тізбекті аралық РНҚ арқылы көрінеді
5) келесі генетикалық ақпарат нәруыздарда көрініс береді
6) энергия көзі ретінде Д-глюкозагы қолданады
7) жасушасы грамтеріс типті екі липидті мембранадан тұрады
8) жасуша ішінде Na төмен, K жоғары
9) екіге бөліну арқылы көбейеді
10) энергия тасымалдаушы - АТФ
11) гликолиз ыдырау жолымен жүреді
79
Өліп біткен организмдердің немесе тірі организмдердің анықталған мәліметтері арқылы гендердің реттілігін көрсетеді
Терминалды түйін
80
Организмдердің болжамды ататектерін көрсетеді
Ішкі түйін
Ішкі түйіннен шыққан бұтақтар, бұтақтану санына қарай политомды деп аталады
81
Барлық организмдердің бір мезгілде бір ататектен шыққандығын көрсетеді
Күрделі политомды бұтақтану
82
Организмдердің әртүрлі уақыттв әртүрлі ататектерден шыққандығын көрсетеді
83
Филогенетикалық ағаш құрастырылады
Нәруыз бен нуклеин қышқылдарының бірізділігімен құрастырылады
84
Жалпы жүйеленімнің үш бағыты
1) эволюциялық жүйеленім
2) филогенетикалық / кладистикалық жүйеленім
3) фенетикалық / сандық жүйеленім
85
Эволюциялық ағаш және кладограмма оның диаграммалық түрі
Эволюциялық жүйеленім
Айырмашылықтар санымен анықталады және қандайда бір топтың өзгеру ауқымын көрсетеді
86
Қандай да бір топтың эволюциялық дамуының өзгеруін ескермей, әртүрлі органищм топтарының тарихи даму заңдылығына сүйене отырып, олардың қандай таксономиялық қатарға жататынын анықтау
Филогенетикалық / кладистикалық жүйеленім
87
Генетикалық тұрғыдан зерттеуге қиындық келтіретін немесе зерттеуге мүмкіндік жоқ түрлерге мән беріп, органищмдерлің көптеген белгілерін математикалық өңдеуден өткізу
Фенетикалық / сандық жүйеленім
88
Бұл бір филогенетикалық діңде жүзеге асатын өзгеріс
Филетикалық эволюция
89
Конвергенция мысал
1) бунақденелілер мен құстардың қанаттары
2) жоғэрналаушылардың және сүтқоректілердің тері қатпары:
а. қанатты кесіртке - алдыңғы ачғы мен денесін бацланыстырады
б. ұшар - алдыңғы аяғы мен артқы аяғын байланыстырады
с. жарқанат - алдыңғы аяғы мен құйрығын байланыстырады
3) өсімдіктерде қылтан мен тікен
а. кактус, жантақ - жапырақтар түрөзгерістері тікен түрінде
б. долана - жапырақтар түрөзгерісі өркен түрінде
с. сасық мендуана, шоңайна
90
Биологиялық прогресс
даралардың артуы
таралу аймақтарының кеңеюі
басқа жүйелік топтарға ажырауы
тіршілік ортасына бейімделу
91
Биологиялық регресс
дамудың кері кетуі, төмен құлдырау
даралар кемуі
таралу аймақтарының тарылуы
92
Биологиялық эволюцияның бағыттарын анықтады
А. Н. Северцов
И. И. Шмальгаузен
93
Биологиялық эволюцияның бағыттары
1) ароморфоз = арогенез
2) идиоадаптация = аллогенез
3) дегенерация
94
Тұқым қуалайтын өзгергіштік пен табиғи сұрыпталудың нәтижесінде пайда болады
Ароморфоз
95
Ароморфоз мысал
мезодерма қабатының пайда болуы
қанайналым жүйесінің пайда болуы
ішкі қаңқаның пайда болуы
жүрек құрылысының күрделенуі
96
Идиоадаптация мысал
жануарлардың бүркеніш реңі
өсімдіктердің тікенектері, безді түктер
скат пен камбаланың жалпақ болуы
97
Дегенерация мысал
Жалпақ құрттың қарапайымдануы
98
Эволюциялық процесті: микроэволюция, макроэволюция деп бөлді
Ю. А. Филипченко
99
Түрден де жоғары деңгейдегі (туыс, тұқымдас, отряд, класс) таксондардың қалыптасуына ықпал ететін пооцесс
Макрожволюция
Ю. А. Филипченко енгізді
Оның арнайы механищмі жоқ, тек микроэволюция негізінде жүзеге асады
100
Биологиялық алға басу жетістіктерінің негізгі жолдары туралы ілімді зерттеуде үлес қосты
А. Н. Северцов
101
Ағзалардың биологиялық тұрғыдан алға ұмтылысы, тірі қалуға, сашталуға ұмтылуы
Макроэволюция
102
Бір түрге жататын популяциялар ішіндк жүретін әрі сол популяциялардың гендік қорының өзгеруіне және жаңа түрлердің пайда болуына алып келетін жволюциялық процестер жиынтығы
Микроэволюция
1938 жылы Н. Тимофеев-Ресовский енгізген
103
Мутациялық өзгергіштіктің, табиғи сұрыпталудың нәтижесіндк жгзеге асады
Микроэволюция
Популяция санының ауытқуы, олардың арасындағы генетикалық ақпараттардың алмасуы, оқшаулану және гендер дрейфі де микроэволюция процесінің жүзеге асуына әсер етеді
104
Микроэволюциялық щерттеулер нәтижелі болуы үшін
Популяцияның генетикалық құрылымы және оның динамикасы қарастырылады
105
Микроэволюция себеп дивергенция екенін айтты
Ч. Дарвин
106
Симпатриялық түр түзілу қандай тәсілмен жгзеге асады
1) полиплоидия жолымен кариотипті жылдам өзгеру кезіндк жаңа түрдің пайда болуы
2) хромосома санын еселей отырып будандастыру
3) фрагментация немесе хромосомалардың бірігуі және басқа да хромосомалық қайта құру нәтижесінде бастапқыда бір болған популяция ішіндкгі даралардың репродуктивті оқшаулануының туындауы
107
Жаңа түрлердің нақты қалыптасу әдісі
Симпатриялық түр түзілу
Ол қозғалу қабілеті бар және ортаға белсенді алатын жануарлар ншін негізгі әліс
Ерекшелігі - әрқашан бастапқы түрге морфологиялыш жақын даңа түрлер пайда болады. Өсімдіктерде де, жануарларда да болады
108
Кенеттен түр түзілу
Ареалдың бөлікке бөлінуін талап етпейді және симпатриялық болып табылады
Кенеттен болатын өзгерістердің нәтижесіндк бірнеше ұрпақтан кейін жаңа түр пайда болады
109
Бірнеше ұрпақ бойы түр түзілу өте тез жүретінін растайтын эволюциялық теориялар
Сальтоционизм
110
Полиплоидті өсімдіктердің белгілері
Бойы биік
Жапырағы мен сабағы ірі
Өнімділігі мол
Сапасы жоғары
111
Жасанды полиплоидты формалар алу үшін
Тұқымына температурамен, гамма+бетта сәулелер, хим қосылыстармен әсер ету керек
Мысалы бағалы қант қызылшасының 3н + 4н сорттары, қарақұмықтың және жеміс-жидек ағаштарының полиплоидты сорттары алынды
112
Полиплоидты өсімдіутер
тары, алма, алмұрт, өрік, құлпынай, жүзімнің кейбір сорттары, тұт ағашы, ананас, банан, балқурай, жержаңғақ, мақта, кендір, картоп, орамжапырақ, арахис
113
Қарабидайдың 4н формасын шығарды
В. Федоров
Ол 2н дормасынв қарағанда сабағы мықты, дәні ірі, салмашты
114
Гүлді өсімдіктердің барлық түрінің 1/3 бқлігі
Гибридогенді тектен шыққан
115
Гибридогенді жануар
Таулы кесіртке
Қосмекенді
Балық
Кавказ кесірткесі (3н, партоногенезбен көбейеді)
116
Аллопатриялық = географиялық түр түзілу
Сібір қарағайы - Даур қарағайы
Гүлдеу мерзімі, тұқым және қылқан мөлшері өзгерген
Көбінесе аралдарда жаңа түрлер түзіледі, себебі оқшауланған. Мысалы Галапагос аралдарының құнақтары қоректену ерекшеліктеріне сай түрлерге бөлінген
117
Шеңберлі түрлер мысал
Батыс Еуропада көкшағала мен бозшағаланың таралу ареалдары қосылып кеткен. Бұл екі түрдің бір-бірінен айырмашылықтары болады, олар өзара шағылыспайды
Бірақ көршілес географиялық түрлердің даралары арасында еркін шанылысу болып тұрады
118
Шағвлалардың таралуы ең алдымен бір аралық ауданнан, мысалы Шығыс Сібірден басталып, одан соң батысқа дәне лығысқа қарвй ауысқан деп санайды
Н. Тимофеев-Ресовский
Ол таралу - географиялық түрлердің оқшаулануымен қоса жүрген және күшейе түскен. Ал Батыс Еуропада шеңбер қайта тұйықталған кезде туыстас түрлер бір-бірін танымай қалған. Олар әртүрлі түр болған деді
119
Гендер дрейфі деген ұғымға ерекше мән берді
С. Райт
120
Кішкентай популяцияда гендердің кездейсоқ жоғалуы немесе бекіп қалуы
Гендер дрейфі
Табиғи сұрыптауға емес, сәттілікке байланысты
Ол популяцияның генетикалық өзгергіштігін азайтады, оның әсері шағын популяцияда жиі байқалады
121
Гендер дрейфінің нәтижесі
Ұсақ популяцияларда зиянды аллельдер де бекиді, оны генетикалық жүк деп атайдф
122
Гендер дрейфінің шегі
Бірнеше ғана даралардан тұратын жаңа поауляцияның пайда болуы
123
Оқшаулану бөлінеді
Биологиялық
Географиялық
Экологиялық
124
Биологиялық оқшаулану пайда болу себептері
Анатомиялық себеп
Физиологиялық себеп
Этологиялық себеп
125
Диверненцияға түсетін формалар
Географиялық жағынан көзге түсерліктей алшақтығы болмайтын бір-біріне ұласып жатқан аудандардв тіршілік еткен жағдайда да түр ішіндк экологиялық оқшаулану орын алуы мүмкін
Бұған ірі су қоймаларындағы эндемиялық формалар мысал бола алады. Байкал көлінде Gammaridae бүйір жүзгіштерінің 250(300)ден астам түрі өседі
126
Оқшауланудың генетикалық факторы
Мейоздың дұрыс жүрмеуі
Полиплоидия
Хромосомалық қайта құрылу
Цитоплазмалық ядроның сәйкес келмеуі
127
Шағылысудағы және ұрпақ жалғастырудағы таңдау сипатының өзгеруі, ұрпақ жалғастырудың және будандарының өміошеңдігінің төмендеуі
Репрлдуктивтік оқшаулану
128
Түраралық будандар
Қашыр = мул
Мәстек = лошак
129
Таралу типі бойынша барлық түрлер бөлінеді
Үлкен 2 топқа
Бір түр ірі таралу аймағында, оның бүкіл аймағында біркелкі топ болып таралып орналасады. Басқа түрдің таралу аймағы оқшауланған, бөлінген аумақтан тұрады. Әдетте ол әрбір нақоы түрдің қалай пайда болуына және қалыптасуына бацланысты
130
Эволюциялық процестерде мутациялық өзгергіштіктің негізгі рөл атқаратынын дәлелдеді
С. С. Четвертиков
И. И. Шмальгаузен
Мутация кезінде тұқым қуалайтын генетикалық материалдар арқылы органищмдердің кез келген белгілері өзгеріп отырады
131
Мутациялық процестің үзіліссіз, үнемі жүріп отыратынын атап көрсетті
Хуго де Фриз
132
Өзінің шәкірттерімен бірге жеміс шыбынының табиғи популяциядағы мутациялық өзгергіштігін зерттеп, популяциялық генетика ғылымының негізін салды
С. С. Четвертиков
133
"О некоторых моментах эволюционного процесса с точки зрения современной генетики" макаласында табиги популяциядаты агзалардын, фенотипі бірдей болганмен, рецессивті мутацияның жиі кездесетінін және сыртқы орта жағдайларының өзгеруінен гендер жиілігінің ауытшитынын жазған
С. С. Четвертиков
134
Популяцияда болатын еркін шағылысулар нәтижесінде шенотиптің жиілігі үнемі бірқалыпты, тепе-теңдік жағдайда болатындығын да нақтылаған
С. С. Четвертиков
135
Табиғи сұрыпталудың тұрақтандырушы түрін ашқан болатын, тұрақтандырушы сұрыпталуда популяция ішіндегі бірқалыпты орташа белгілері сақталып қалады
И. И. Шмальгаузен
136
Популяция саны тұрақты, ал өсімі 0ге жуық болатын тепе-теңдік
Ортаның нақты емес сыйымдылығы
Бұл кезде әрбір тірі ағза үшін қорек, территория және табиғт ортаның басқа да құрамбөліктері жеткілікті болады. Осы жағдайда даралар саны көп болмауы тиіс, ал жағлай тұрақты болса, даралар саны азаймауы керек
137
Бөлектену ұрпақтар тізбегінің көп қатарында жүрсе
Сұрыптау факторлары әртүрлі популяцияларда неше түрлі бағыттарда кқрінеді, сөйтіп, попуояциялардың дифференциясы жүреді. Кейіннен мұндай популяциялар жаңа түрлердің бастамасын беруі мүмкін
138
Жануарларда оқшаулануды қамтамасыз етеді
Шартты рефлекс
139
Шартты рефлекске жатады
1) тәуліктік және маусымдық жыныс белсенділігінің өзгеруі
2) жұптасудың таңдамалы болуы. Мысалы қораз - қауырсыны өзіне ұнайтын түске боялған тауықпен шағылысады
3) жәндіктердің шағылысуында да таңдаушылық құбылысы агықталған
140
Популяцияда организмдер тобының оқшаулануы арттырады
Генетикалық ұқсас даралардың өзара шағылысу мүмкіндігін
Оқшаулану аллогамды организмдер (дара жынысты) арасында инбридингтің күшейе түсуіне жол ашады, оқшауланудың өзі популяцияның дифференциясының болтынын айқындайдф
141
Популяциялардың генетикалық құрылымына әсер ететін көптеген факторлардың арқасында
Олар қалыптасу және генетикалық динамика процестері жүреді, бұл микроэволюцияны құрайды
142
Популяция толқыны = тіршілік толқыны терминін енгізді
С. С. Четвертиков
143
Түрлер түрлі жолмен тірі қалуға ұмтылатынын бацқаған
Ч. Дарвин
Кейін бұл теорияны И. И. Шмальгаузен дамытты
144
К стратегия
Сигмоидты өсім
S тәрізді қисық сызық
145
r стратегия
Экспоненциалды
J тәрізді қисық сызық
