33: Veirur og menn

Question 1

Helstu viðburðir í lífi Jarðar (no joke).

Answer 1

Varð til fyrir ca. 4,6 milljörðum ára. (billion). Líf fyrir 4 milljörðum ára, margfrumungar fyrir 600 milljónum ára, hominids fyrir 1 milljón, manneskjur fyrir 200.000 árum.

Question 2

Hvað þurfa örverur til að lifa af?

Answer 2

Þær þurfa að fjölga sér og þurf að fá orku.

Question 3

Örverur/pathogens skiptast í…

Answer 3

…acute og persistent pathogena. Acute valda faröldrum og smitast og fjölga sér hratt etc. en hinar búa í hýsli fyrir lífstíð.

Question 4

Hverjar eru “ages of man”? (6)

Answer 4

Hunter-gatherers
farmers
town/city dwellers
colonisers
(dawn of vaccines)
nútímamaðurinn

Question 5

Hvenær voru hunter-gatherers?

Answer 5

Fyrir ca. 200.000 til 10.000 árum. Urðu um 30 ára.

Question 6

Helstu sjúkdómar í hunter-gatherers.

Answer 6

Aðallega þrálátar sýkingar. Herpes, berklar, arbo borne örverur (malaria, trypanosome - gæti hafa stuðlað að flutningi út úr Afríku).

Question 7

Hvenær voru farmers og hvaða sjúkdómar?

Answer 7

Komu fram fyrir ca. 8500 árum í Mesopotamiu. Voru með geitur og kindur, auk uppskeru. Hópsýkingar, t.d. súnur - smallpox, mislingar, flensa.

Question 8

Hvenær voru town/city dwellers?

Answer 8

Fyrstu borgir fyrir ca. 5000 árum í Mesopotamiu. Nógu mikill mannfjöldi (500.000) til að viðhalda veirusýkingum, t.d. mislingum.

Question 9

Hverjir voru colonisers?

Answer 9

Bretar, víkingar og “the conquistadors” - Kólumbus og félagar.

Question 10

Hvernig var ástand sjúkdóma í Ameríku fyrir komu Kólumbusar?

Answer 10

Engar hópsýkingar, þrátt fyrir samfélög Inka og Azteka (25-30 milljón manns!). Kannski vegna fárra domestic dýra. Því ekkert ónæmi gegn pathogenum úr “gamla heiminum”.

Question 11

Hvað báru evrópskir landkönnuðir með sér?

Answer 11

Akút sýkingar, svo sem smallpox, mislinga og inflúensu. Stráfelldi Ameríkanana á 50 árum. Sem svar var vinnuafl flutt inn frá Afríku - bar malaríu og yellow fever.

Question 12

Robert Koch…

Answer 12

…var Þjóðverji, uppi 1843-1910, setti fram Koch’s postulates.

Question 13

Bólusótt…

Answer 13

…varð til fyrir um 5000 árum úr gerbilpox og/eða camelpox veirum. Ramses V dó úr henni, líklega, 1157. Þurrkaði líka út House of Stuart á 17. öld í UK.

Question 14

Edward Jenner…

Answer 14

…bólusetti gegn smallpox 1796 (14. maí…).

Question 15

Hvernig er ástandið í dag?

Answer 15

7 milljarðar manns. Þar af sirka helmingur í “urban jungle” - ónægt hreint vatn, heilbrigðisþjónusta o.s.frv. Ofnotkun sýklalyfja. Sirka 60% nýrra sýkinga eru súnur og 70% koma úr villtu dýralífi.