FILOZOFIA NOWOŻYTNA Flashcards
(3 cards)
- Wkraczając w erę nowożytną filozofia europejska miała już za sobą długie dzieje setki teorii i
doktryn, dziesiątki systemów i dwa przynajmniej poglądy na świat, starożytny i średniowieczny.
Spośród myślicieli nowożytnych jedni patrzyli na świat w sposób podobny do średniowiecznego, inni
powrócili do sposobu starożytnego. Jeszcze inni zajęli nową postawę wobec świata. Tylko że ta postawa
nie prowadziła do wytworzenia nowego poglądu na świat; nie wiodła do nowych rozwiązań starych
zagadnień, lecz raczej powstrzymywała się od ich rozwiązywania. Gdzie starożytność mówiła „tak”, a
średniowiecze „nie” (lub odwrotnie), tam nowa filozofia częstokroć nie odpowiadała wcale. Ta postawa
wstrzemięźliwa, rzadka w poprzednich epokach, rozpowszechniła się w filozofii nowożytnej; metafizyka
nie wygasła, ale wytworzył się silny prąd, który wyrzekał się metafizyki, mniemając, iż zadania jej nie
mogą być rozwiązane naukowo.
Z tego samego źródła wypłynęło drugie jeszcze zjawisko charakterystyczne dla nowożytnej myśli:
dążność do rozgraniczenia zagadnień. Nowożytni myśliciele usiłowali wyodrębnić w pracy filozoficznej
dziedzinę doświadczenia i dziedzinę spekulacji, oddzielić pytania, na które można odpowiedzieć ściśle, i
te, na które takiej odpowiedzi dać niepodobna. Przedmiotem sporów było, gdzie przebiega owa granica, a
także - czy filozofowi wolno ją przekraczać; natomiast faktem powszechnie uznanym przez nowożytnych myślicieli było, iż istnieje granica rozdzielająca naukę i metafizykę. Ściślejsze pojęcie nauki, odróżnionej
od metafizyki, było dziełem myśli nowożytnej.
I inne jeszcze przekonanie o najogólniejszym znaczeniu wywalczyła filozofia nowożytna: przekonanie o
czynnej naturze umysłu ludzkiego. Umiała wykazać, że poznanie nie jest procesem biernym, że umysł
rozwiązuje zagadnienia nie tylko zgodnie z naturą rzeczy, ale też i ze swą własną naturą. Taki sam
położyła nacisk na oddzielenie teorii myśli od teorii bytu, jak na oddzielenie nauki od metafizyki.
Filozofia nowożytna w najważniejszych sprawach przeciwstawiała się średniowiecznej. Gdy tamta była
na wskroś transcendentna i twierdziła, że poza światem doczesnym istnieje świat inny, wieczny, boski,
którego ten jest tylko odblaskiem, to ta chciała mieć postawę doczesną! mówiła, że jest tylko ten jeden
świat, że nim jednym ma się zajmować filozofia. Gdy filozofia średniowieczna była konstrukcyjna,
systematyczna, to ta objawiała upodobanie do czystych faktów bez konstrukcji i systemów. Wszakże
powszechna ta postawa nie była. I właśnie ten, który uchodzi za „ojca nowożytnej filozofii”, mianowicie
Kartezjusz, miał transcendentny pogląd na świat i budował racjonalny system filozofii.
- Kiedy rozpoczęła się filozofia nowożytna?
W XV wieku, gdy na wszystkich polach zaczął
tworzyć się nowy stosunek do świata,’ nowa kultura artystyczna i moralna, społeczna i religijna, wówczas
i filozofowie przejęci byli pragnieniem stworzenia nowej filozofii i żyli w przekonaniu, że ją
rzeczywiście tworzą. Temu subiektywnemu poczuciu niezupełnie odpowiadał rzeczywisty stan rzeczy.
Dla filozofii wiek XV nie był przełomowy: jeśli chodzi o zaczątki nowych idei filozoficznych, to
pojawiły się były już wcześniej; jeśli zaś o dojrzałą ich postać, to wystąpiła dopiero później. Mianowicie
zaczątki powstały wśród okhamistów w XIV wieku, a dojrzała postać nowej filozofii dopiero w XVII
wieku. Filozofia XV w. posiadała tylko część tych cech, które są charakterystyczne dla nowych czasów, a
cechy tak ważnej, jak owa postawa wstrzemięźliwa, brakło jej jeszcze zupełnie.
Zresztą filozofia XV i XVI w., nawet w przekonaniu swych twórców, była tylko względnie nowa: nowa
wobec średniowiecza, ale nie wobec starożytności. Mieli oni siebie nie tyle za twórców, ile za
odnowicieli filozofii. Podpowiadało im tę koncepcję zarówno uwielbienie dla antyku, jak i potrzeba
poparcia własnych poglądów autorytetem starożytnych. Przez to pojęli filozofię nową jako odnowienie
starożytnej i całe dzieje filozofii przedstawili jako ciągły rozwój od czasów starożytnych aż po
nowożytne, z jedną tylko wielką przerwą: całe wieki średnie były dla tej koncepcji tysiącletnim
epizodem, przerywającym ciągłość rozwoju.
Koncepcja ta jest fałszywa: zbyt silnie przeciwstawia nowożytność i średniowiecze i zbyt silnie zbliża
starożytność i nowożytność. Filozofia nowożytna usiłowała powrócić do tradycji starożytnej, ale także
kontynuowała tradycję chrześcijańsko-średniowieczną. Pierwsi filozofowie nowej ery byli istotnie
ożywieni nastrojem opozycyjnym wobec scholastyki i demonstracyjnie podkreślali łączność swą z
antykiem. Ale gdy pierwszy zapał minął, metafizyka nowożytna stała się bardziej podobna do
średniowiecznej niż do antycznej. W końcu zaś wzięła górę owa postawa wstrzemięźliwa w myśli, która
nie była ani starożytna, ani średniowieczna, lecz swoiście nowożytna.
- Filozofia nowożytna przeszła przez okresy analogiczne do okresów filozofii starożytnej i
średniowiecznej: miała swój okres przygotowawczy, swój okres oświecenia i krytyki i aż dwa okresy
budowania systemów.
A) Pierwszym okresem było Odrodzenie, obejmujące wieki: XV i XVI, a stanowiące dla filozofii czas
przejściowy i przygotowawczy.
B) Okres systemów nowożytnych, obejmujący w przybliżeniu wiek XVII.
C) Okres Oświecenia i krytyki w XVIII wieku.
D) Ponowny okres systemów w pierwszej połowie XIX wieku. - Potem od połowy XIX wieku (ściślej
mówiąc: od 1830 roku) nastąpił okres najnowszej filozofii, nacechowany znów dążeniami krytycznymi.
