ZESTAWIENIA ZAGADNIENIA FILOZOFII RENESANSOWEJ Flashcards
(5 cards)
Zakres zagadnień zmienił się znacznie od wieków średnich;
minął czas wszech obejmujących
„sum”, ich zagadnienia rozdzieliły się między filozofów uprawiających rozmaite działy. Bruno filozof
przyrody, Grocjusz filozof prawa, Cherbury filozof religii, Bacon metodolog, Ramus logik, Montaigne
biotechnik, Lipsius filolog - mieli więcej własnych niż wspólnych zagadnień, choć nawet mieli, każdy w
swojej dziedzinie, pokrewne dążenia. Nie tylko nastąpił podział zagadnień filozoficznych; dokonało się
również przesunięcie punktu ciężkości na inne grupy zagadnień. Odrodzenie wysunęło na pierwszy plan
właśnie te dyscypliny filozoficzne, które w średniowieczu były uprawiane mniej od innych. Z nauki o
bycie zajmowano się teraz najwięcej filozofią przyrody, z nauki o poznaniu - metodologią, z nauk
praktycznych - filozofią prawa i państwa oraz biotechniką.
Zagadnienia filozofii przyrody zajęły naczelne miejsce, gdy zainteresowania ze świata nadprzyrodzonego
przeniosły się na przyrodzony. - Zagadnienia metodologiczne wysunęły się na czoło w epoce, która
zerwała z tradycją i chciała budować naukę na nowej (empirycznej) podstawie i z nowym celem
(osiągnięcia dzięki nauce wszelkich dóbr, bogactwa, zdrowia, siły). - Zagadnienie biotechniczne, jak
najmądrzej pokierować życiem, nie obciążało w średniowieczu filozofów, gdyż odpowiadano na nie
według przepisów kościelnych; gdy zaś Odrodzenie chciało autonomicznie na nie odpowiedzieć,
zagadnienie to wróciło do filozofów. - Epoka, w której powstały nowe państwa narodowe, z natury
rzeczy musiała badać podstawy państwa i prawa i wciągnęła do tej pracy nie tylko polityków i
prawników, ale i filozofów. - Poza tym jeszcze studia nad antykiem spowodowały, że przed filozofią
Odrodzenia stanęły zagadnienia historyczno–interpretacyjne. -Natomiast, rzecz szczególna: epoka
Odrodzenia, dla której żadna bodaj idea nie była tak istotna, jak idea piękna i sztuki, nie wydała estetyki.
Wydała, głównie we Włoszech, teorię sztuki, zwłaszcza architektury i poezji, ale ta miała charakter
techniczny, zupełnie nie filozoficzny. Rozwijała się filozofia, rozwijała także sztuka, ale każda
oddzielnie. Filozofia - tak samo jak w wiekach średnich - nie obejmowała jeszcze zagadnień
estetycznych.
Tendencją ogólną problematyki Odrodzenia było uproszczenie zagadnień scholastycznych i usunięcie
tych z nich, które były tylko słowne. Wyraził tendencję tę Montaigne, pisząc w ostatnim rozdziale swych
Essays: „Nasze spory są czysto językowe: pytam się, co to jest natura, rozkosz, koło i przemiana?
Zagadnienie czysto słowne i płaci się też słowami. Kamień to ciało; ale kto by przyciskał dalej: «a ciało
co?» - «substancja»; «a substancja co ?», i tak kolejno, zapędziłby wreszcie rozmówcę do końca jego
dykcjonarza. Zastępuje się jedno słowo drugim, i często bardziej nieznanym, i lepiej wiem, co to
człowiek, niżeli co zwierzę, albo śmiertelne, albo rozumne. Aby zaspokoić jedną wątpliwość, dają mi ich
trzy”.
POJĘCIA I TERMINY
I tu Odrodzenie buntowało się przeciw scholastyce; jednakże niewiele dało własnego i w
zasadniczych rzeczach korzystało z zasobów średniowiecznych. Obraz tego daje słownik filozoficzny
Gocleniusza Lexikon philosophicum, wydany w 1613 roku. - Nowożytna terminologia filozoficzna
zaczęła ustalać się dopiero w XVII w. Natomiast już wcześniej, w okresie Odrodzenia, łacina przestała
być wyłącznym językiem filozoficznym
CHRONOLOGIA
Epoka Odrodzenia trwała około dwóch stuleci. Do pierwszego pokolenia filozofów, które w
latach 1430 - 1450 było w pełni działalności, należeli pierwsi renesansowi platoniści, jak G. Plethon i
Bessarion, oraz arystotelicy bizantyjscy, którzy bronili na Zachodzie swego mistrza, Teodor Gaza i Jerzy
z Trapezuntu; należał też do tego pokolenia Mikołaj Kuzańczyk, w którego filozofii średniowiecze
zmagało się jeszcze z Renesansem. Przejęcie antykiem stanowiło rys dominujący tego pokolenia,
podobnie jak i dwóch następnych: drugiego, które wydało Ficina, i trzeciego, kwitnącego przed samym
końcem stulecia, które wydało Leonarda da Vinci, platończyka Pica delia Mirandolę, najsłynniejszych
arystotelików z Pomponazzim na czele, a poza tym jeszcze Machiavellego i początki renesansowej
filozofii państwa. Te trzy pokolenia XV wieku były prawie wyłącznie włoskie; na Północy panowała
przeważnie jeszcze naówczas scholastyka. Polska była tylko wyjątkiem: w niej Grzegorz z Sanoka
należał do pierwszej generacji Odrodzenia, Jan Ostroróg do drugiej, Kopernik do trzeciej.
Gwałtowne rozpowszechnienie myśli renesansowej nastąpiło w XVI w., od czwartego pokolenia renesansowych myślicieli, które wystąpiło mniej więcej w sto lat po pierwszym. Było bujne i ważne dla
rozwoju, podobnie jak pierwsze. Należeli doń we Włoszech filozofowie przyrody, występujący już z
samodzielnymi aspiracjami: Cardano i Telesio. A poza Włochami: humanista Vives w Hiszpanii, w
Anglii – filozof-socjolog Tomasz Morus, w Polsce - Górski i Frycz Modrzewski, w Niemczech -
okultysta Paracelsus i mistyk Sebastian Franek; zarazem było to pokolenie Reformacji, Lutra, Kalwina i
filozoficznie najbardziej wpływowego Melanchtona.
Nowa, mocna fala twórczości filozoficznej przyszła w drugiej połowie wieku, około 1580 wydała swe
dzieła; była to generacja francuskich sceptyków, Montaigne’a, Charrona, Sancheza, ale także Lipsiusa,
odnowiciela stoickiej filozofii, Suareza, odnowiciela scholastyki, i - Bruna. Do niej w Polsce należeli
Petrycy i Burski. Wreszcie wystąpiła ostatnia generacja: Campanella, Boehme, Fr. Bacon, Herbert z Cher-bury, Grocjusz - wybitni myśliciele, bogaci dwuwiekowym dorobkiem Renesansu, działający już po
1600 r., na progu nowej ery. Do tej samej generacji należał Franciszek Salezy.
WYDARZENIA WSPÓŁCZESNE
Przemiana filozofii w dobie Odrodzenia była objawem powszechnej przemiany w sposobie życia i
myślenia, objawem końca średniowiecza. Wieki, w których się dokonała, obfitowały także w polityce w
zdarzenia wielkiej miary: w 1453 r. nastąpiło zdobycie Konstantynopola przez Turków, w 1480
uwolnienie Rosji spod panowania Mongołów, a w 1492 zdobycie Grenady i uwolnienie Hiszpanii od
Maurów. Wiek XV był wiekiem renesansowych Medyceuszów we Florencji, podczas gdy na północ od
Alp stosunki polityczne i kulturalne były jeszcze średniowieczne, w Anglii aż do 1485 toczyła się wojna
Białej i Czerwonej Róży. Dopiero w XVI w. nowe formy życia opanowały Europę, nastąpił okres
świetności papieskiego Rzymu i wielkości habsburskich cesarzy, olbrzymiego państwa Karola V, a w
Polsce „złoty wiek” Jagiellonów. Na ten wiek przypadają pamiętne panowania Franciszka I i Henryka IV
we Francji, Henryka VIII i Elżbiety w Anglii, najwyższa potęga, a potem zmierzch wielkości Hiszpanii.
W dziejach religii największa przemiana: nastąpił okres Reformacji. W 1417 skończyła się Wielka
Schizma. Ale w tym samym czasie rozpoczął się ruch husycki: w 1415 Hus został spalony na stosie.
Wprowadzenie Inkwizycji nastąpiło w 1478. Spalenie Savonaroli w 1498. Tezy witenberskie ogłoszone
zostały w 1517, Biblia Lutra w 1522. Śmierć Zwingliego i powstanie Kościoła anglikańskiego: 1531.
Kalwin w Genewie i Knox w Szkocji: 1541. Spalenie Serveta w Genewie: 1556. Noc św. Bartłomieja:
1572. Rozkwit arianizmu w Polsce: około 1570. W 1598 ogłoszony został edykt nantejski,
zabezpieczający we Francji innowiercom wolność wyznania, ale jeszcze w 1600 Giordano Bruno został
spalony w Rzymie. Wszakże wiek XV był nie tylko okresem Reformacji i walki z nią, ale także wiekiem
Joanny d’Arc (1429), Naśladowania Chrystusa, jednego z arcydzieł literatury religijnej (1441). A wiek
XVI był tym stuleciem, w którym powstał zakon jezuitów (1540) i w którym odbył się sobór trydencki
(od 1545).
W okresie tym sztuka górowała nad filozofią. Dokonało się wtedy przejście od gotyku do renesansu,
równoległe z przejściem od scholastyki do humanizmu. Był to czas przede wszystkim renesansu
włoskiego; Quattrocento wydało wczesną, nieśmiałą jeszcze sztukę Botticellego w malarstwie, Donatella
w rzeźbie, Cinguecento zaś - dojrzałą sztukę klasyczną: Bramantego i Palladia, Leonarda i Michała
Anioła, Rafaela i Tycjana. Tymczasem na północ od Alp w XV w. jeszcze się nadal rozwijała sztuka
średniowieczna, powstawały gotyckie katedry, rzeźbił Wit Stwosz, i dopiero w ciągu następnego stulecia
przeniknęły i tam nowe motywy renesansowe. Zanim zaś jeszcze niektóre kraje północne przeszły od
gotyku do renesansu, Włochy opuszczały już renesans na rzecz nowego stylu: baroku, Barokowy kościół
Gesii w Rzymie wzniesiony został w 1565 - 1584, a Tintoretto, który zmarł w 1599 r., był już malarzem
bardziej barokowym niż renesansowym.
W literaturze wiek XVI wydał zarówno żywiołową twórczość Rabelais’go i Reja, jak misterną Ron-sarda
i Kochanowskiego.
Odkryć geograficznych stulecia te dokonały więcej niż jakakolwiek inna epoka: 1487 okrążenie
Przylądka Dobrej Nadziei, 1492 odkrycie Ameryki, 1498 znalezienie drogi do Indii Wschodnich, 1521
zdobycie Meksyku, 1522 ukończenie pierwszej podróży dokoła Ziemi, 1532 zdobycie Peru.
Podstawowy wynalazek - druk - dokonany został koło 1450 r. Pierwsze obserwatorium zostało
zorganizowane w 1471, pierwsza poczta w 1505, globus Behaina jest z 1490, atlas Mercatora z 1569,
kalendarz gregoriański wprowadzony został w 1582, termometr skonstruował Galileusz w 1597. Dzieło
Kopernika De revolutionibus orbium coelestiiim, największe zdarzenie naukowe epoki, było ogłoszone w
1543. Servet odkrył krążenie krwi w 1540, Stevin - teorię płaszczyzny pochyłej i paradoks
hydrostatyczny w 1586. Nie mniej era ta zaważyła w dziejach filozofii: była erą wielkiego humanisty
Erazma z Rotterdamu, wielkich latynistów, jak L. Valla we Włoszech, wielkich hellenistów, jak G. Budę
i. J C. Scaliger we Francji, i poetów łacińskich w Polsce.
KWESTIE SPORNE
Od Renesansu zaczyna się czas drukowanych książek i odtąd historyk posiada pełniejszy materiał;
niemniej niewyrobienie pojęciowe i poetycka mglistość wielu koncepcji Renesansu daje pole do różnej
interpretacji doktryn owego czasu; jako przykład można przytoczyć, że zarówno w filozofii Kuzańczyka,
jak i Bruna nie jest jasny ich stosunek do panteizmu.
