Tijdvak 5 CHATGPT Flashcards
(43 cards)
Wat waren de belangrijkste motieven voor Europese overzeese expansie rond 1500?
- Handel: behoefte aan specerijen, zijde, edelmetalen uit Azië.
- Rijkdom: streven naar macht en uitbreiding van het rijk.
- Religie: verspreiding van het christendom.
- Nieuwsgierigheid: renaissance-wetenschap en wereldbeeld stimuleerden ontdekkingen.
→ Voorbeeld: Columbus ontdekt Amerika in 1492.
Wat zijn conquistadores en hoe beïnvloedden zij Latijns-Amerika?
Conquistadores waren Spaanse veroveraars (zoals Cortés en Pizarro).
- Ze veroverden de Azteken en Inca’s met geweld, ziektes, en bondgenoten.
- Gevolg: Spaanse overheersing, goud en zilver naar Europa, slavernij en plantagekolonies.
Wat is een kolonie?
Een kolonie is een gebied buiten Europa dat onder gezag van een Europees land valt.
Hoe veranderde het mens- en wereldbeeld tijdens de renaissance?
- Van memento mori naar carpe diem: meer aandacht voor het leven op aarde.
- Herwaardering klassieke oudheid (Grieks-Romeinse cultuur).
- Humanisme: kritisch denken, universele mens, rationeel verklaren.
→ Voorbeeld: Da Vinci (homo universalis); perspectief in schilderkunst.
Wat is het verband tussen renaissance en wetenschap?
- Kunstenaars en geleerden gingen observeren en experimenteren.
- Wetenschappelijke belangstelling groeide, o.a. via anatoom Da Vinci.
- Boekdrukkunst (1450) verspreidde kennis razendsnel over Europa.
Wat bedoelen we met ‘hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid’?
- Geleerden gingen klassieke teksten bestuderen (zoals van Plato en Cicero).
- Erasmus ontdekte via deze bronnen dat de kerk was afgedwaald van oorspronkelijke boodschap.
- Humanisten gebruikten de oudheid als inspiratie voor hervorming.
Waarom was Erasmus invloedrijk maar geen protestant?
- Erasmus was kritisch op misstanden in de kerk (Lof der Zotheid).
- Maar hij wilde hervormen van binnenuit en bleef trouw aan de paus.
→ Hij inspireerde anderen zoals Luther, maar brak niet met de kerk.
Wat waren de oorzaken van de protestantse Reformatie?
- Kritiek op de geestelijkheid: corruptie, rijkdom, slecht opgeleide priesters.
- Aflatenhandel werd als misbruik gezien.
- Door de boekdrukkunst konden hervormers hun ideeën snel verspreiden.
→ Luther (1517) en Calvijn begonnen hervormingsbewegingen.
Wat zijn de verschillen tussen Luther en Calvijn?
- Luther: geloof alleen, gehoorzaamheid aan vorst, verwerping van aflaten.
- Calvijn: predestinatie (God kiest wie gered wordt), opstand tegen een slechte vorst is toegestaan.
→ Calvinisme kreeg veel aanhang in Nederland.
Wat waren de gevolgen van de Reformatie in Europa?
- Splitsing kerk in katholieken en protestanten.
- Godsdienstoorlogen (bijv. Duitsland, Frankrijk).
- Vrede van Augsburg (1555): vorst bepaalt religie.
- Edict van Nantes (1598): hugenoten krijgen godsdienstvrijheid in Frankrijk.
Wat waren de oorzaken van de Nederlandse Opstand tegen Filips II?
- Centralisatiepolitiek van de Spaanse vorsten.
- Kettervervolging (inquisitie).
- Beeldenstorm (1566) → reactie: komst Alva en Raad van Beroerten.
- Economische en religieuze onvrede onder burgers en edelen.
Wat was het belang van de Unie van Utrecht (1579)?
- Noordelijke gewesten sluiten een bondgenootschap tegen Spanje.
- Grondslag van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
- Tolerantie in theorie, maar katholicisme werd verboden in praktijk.
Wat is de betekenis van de Acte van Verlatinghe (1581)?
- Staten-Generaal zetten Filips II officieel af als vorst.
- Begin van soevereiniteit: geen vorst meer, Republiek neemt zelf bestuur over.
→ Eerste moderne ‘afzettingsdocument’ van een vorst in Europa.
Wat is het belang van de Vrede van Münster (1648)?
- Einde van de Tachtigjarige Oorlog.
- Spanje erkent de Republiek als onafhankelijk.
→ Nederland wordt officieel een zelfstandige staat.
Wat is een aflaat en waarom was het belangrijk voor de Reformatie?
Een aflaat was een document waarmee zonden kwijtgescholden werden.
→ Luther verzette zich hiertegen in 1517 met zijn 95 stellingen, omdat het geloof geen koopwaar mocht zijn.
Wat is een homo universalis en hoe past dit binnen de renaissance?
Een homo universalis is iemand die excelleert in meerdere disciplines (kunst, wetenschap, techniek).
→ Da Vinci was hier een voorbeeld van: kunstenaar, anatoom, uitvinder.
→ Typisch voor het renaissancebeeld van de veelzijdige mens.
Wat is de inquisitie en wat was haar rol in de Nederlanden?
De inquisitie was een katholieke rechtbank die ketters opspoorde en veroordeelde.
→ In de Nederlanden leidde dit tot grote weerstand, vooral bij humanistische edelen.
Leg uit waarom de boekdrukkunst cruciaal was voor de verspreiding van reformatie-ideeën.
- Luther’s stellingen en Bijbelvertalingen konden massaal gedrukt worden.
- Mensen lazen zelf de Bijbel, buiten de geestelijkheid om.
→ Versnelde de kerksplitsing en versterkte religieuze verdeeldheid.
Leg het verband uit tussen de renaissance en de wetenschappelijke revolutie.
- Renaissance → herwaardering van klassieke kennis én rationeel denken.
- Aandacht voor waarneming, experiment, menselijke redenering.
→ Dit vormt de basis van latere wetenschappelijke revoluties in de 17e eeuw.
Wat was de rol van Robert Dudley in de Republiek?
Robert Dudley (Graaf van Leicester) werd door Elizabeth I gestuurd als mogelijke vorst.
- Hij faalde door machtsambities en slechte veldtochten.
→ Belangrijk: toonde aan dat de Republiek geen nieuwe vorst wilde – men koos voor zelfstandigheid.
Wat was de rol van de Unie van Atrecht (1579) in de Opstand?
- De zuidelijke gewesten sluiten zich weer aan bij Spanje.
- Gebeurde uit angst voor calvinistische invloed.
→ Maakt scheiding tussen noord (Unie van Utrecht) en zuid definitief.
Wat gebeurde er bij de inname van Den Briel (1572)?
- Watergeuzen veroverden de stad Den Briel op 1 april 1572.
- Zorgde voor omslagpunt in de Opstand: meer steden sloten zich aan bij de opstandelingen.
Waarom wilden de Bourgondische en Habsburgse vorsten de Nederlanden centraliseren?
- Efficiënter bestuur en meer belastinginkomsten.
- Minder macht voor stedelijke en gewestelijke elites.
→ Leidde tot verzet vanwege aantasting privileges van edelen en steden.
Hoe droeg Willem van Oranje bij aan het ontstaan van de Republiek?
- Organiseerde militaire en politieke oppositie tegen Spanje.
- Propagandistische brieven riepen op tot religieuze verdraagzaamheid.
- Werd leider van het verzet, en symbool van Nederlandse onafhankelijkheid.
