Tijdvak 6 CHATGPT Flashcards
(24 cards)
Wat wordt bedoeld met handelskapitalisme en hoe ontwikkelde dat zich in de Republiek?
Handelskapitalisme = investeren in handel met het doel winst te maken. → In de Republiek bloeit dit op vanaf 1585 door handel via Amsterdam (stapelmarkt). → VOC en WIC zijn voorbeelden van ondernemingen met aandelen en eigen bevoegdheden.
Wat was de rol van de VOC in de wereldeconomie?
De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) had monopolie op handel in Azië. - Specerijen, zijde, porselein werden verhandeld. - De VOC mocht verdragen sluiten, oorlog voeren en gebieden besturen. → Belangrijk in de opkomst van een wereldwijde handelsstructuur.
Wat is de moedernegotie en waarom was die belangrijk voor de Republiek?
De moedernegotie is de handel in graan en hout uit het Oostzeegebied. → Basis voor latere rijkdom van de Republiek, omdat het voedselzekerheid gaf en Amsterdam als stapelmarkt groeide.
Waarom had de Republiek een bijzondere positie op staatkundig gebied?
- Geen koning: bestuur door regenten uit rijke burgerij. - Statenbond van zelfstandige gewesten met eigen macht. - Macht lag bij de Staten-Generaal, niet bij één vorst.
Wat verklaart de economische bloei van de Republiek in de 17e eeuw?
- Handel via VOC, WIC, moedernegotie. - Ontwikkeling van nijverheid en scheepsbouw. - Amsterdam werd financiële en handelshoofdstad van Europa. → Daarom noemen we dit ook wel de ‘Gouden Eeuw’.
Hoe ontwikkelde de cultuur zich in de Gouden Eeuw?
- Bloei van schilderkunst (Rembrandt, Vermeer), literatuur en wetenschap. - Relatieve tolerantie en gewetensvrijheid stimuleerden debat en onderzoek. → Veel wetenschappers en vluchtelingen kwamen naar de Republiek.
Wat is absolutisme en hoe legitimeerden vorsten dit?
Absolutisme = koning heeft alle macht, zonder parlement. → Legitimatie via ‘droit divin’: koning regeert bij de gratie Gods. → Voorbeeld: Lodewijk XIV (‘L’état, c’est moi’).
Wat is mercantilisme en waarom paste dit bij absolutisme?
Mercantilisme = economisch beleid gericht op staatsmacht door export te bevorderen. → Vorsten zoals Lodewijk XIV beschermden hun economie tegen buitenlandse handel, o.a. die van de Republiek.
Wat was de wetenschappelijke revolutie en hoe ontstond die?
- Kritiek op oude opvattingen van de kerk en klassieke denkers. - Systematisch onderzoek met observatie, experimenten en logica. → Empirie en rationalisme als basis. → Leidde tot nieuwe inzichten in natuur, sterrenkunde, geneeskunde.
Wat was de rol van Isaac Newton in de wetenschappelijke revolutie?
- Newton formuleerde natuurwetten zoals zwaartekracht. - Combineerde observatie met wiskunde. → Zijn werk symboliseert het hoogtepunt van de wetenschappelijke revolutie.
Waarom was de kerk vaak tegen de wetenschappelijke revolutie?
- Veel ontdekkingen (zoals heliocentrisch wereldbeeld) gingen in tegen religieuze dogma’s. → De kerk zag wetenschap als bedreiging voor het gezag van de Bijbel.
Wat is een stapelmarkt en waarom was Amsterdam hierin belangrijk?
Een stapelmarkt is een plaats waar goederen worden opgeslagen om later verhandeld te worden. → Na de val van Antwerpen werd Amsterdam de belangrijkste stapelmarkt van Europa in de 17e eeuw.
Wat betekent particularisme in de Republiek?
Particularisme = gewesten en steden willen hun eigen regels en privileges behouden. → Hielp mee aan het ontbreken van een centrale macht in de Republiek.
Wat is een oligarchie en hoe zag dat eruit in de Republiek?
Een oligarchie is een bestuursvorm waarbij een kleine groep rijke burgers de macht heeft. → In de Republiek bestuurden regentenfamilies steden en gewesten.
Wat was de rol van de stadhouder in de Republiek?
De stadhouder was oorspronkelijk de plaatsvervanger van de landsheer. → In de Republiek had hij militaire macht en prestige, vooral binnen het huis van Oranje.
Wat is de WIC en wat waren haar activiteiten?
De West-Indische Compagnie handelde met West-Afrika en Amerika. - Dreef handel in slaven, zilver en plantageproducten. - Organiseerde kaapvaart tegen Spanje. → Had net als de VOC bestuurlijke en militaire bevoegdheden.
Wat was het Rampjaar (1672) en wat was het gevolg?
In 1672 werd de Republiek van vier kanten aangevallen: door Engeland, Frankrijk, Münster en Keulen. → Grote paniek: ‘Het volk redt het land’. Stadhouder Willem III kreeg veel macht.
Wat was het Twaalfjarig Bestand (1609–1621)?
Een tijdelijke wapenstilstand tussen de Republiek en Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog. → Zorgde voor economische bloei, maar ook religieuze spanningen in de Republiek.
Waarom past de Republiek niet in het Europese beeld van absolutisme?
- De Republiek kende geen koning en werd bestuurd door regenten. - Politieke macht lag verspreid over gewesten (statenbond). → Uniek in Europa dat toen juist richting centralisatie en absolutisme ging.
Hoe beïnvloedde het mercantilisme de relatie tussen Frankrijk en de Republiek?
- Frankrijk probeerde eigen productie te beschermen en import (zoals vanuit de Republiek) te beperken. → Leidde tot handelsconflicten en spanningen, o.a. in het Rampjaar.
Waarom was gewetensvrijheid belangrijk in de Republiek?
- Zorgde voor relatief vreedzaam samenleven van verschillende religies. - Aantrekkelijk voor intellectuelen en vluchtelingen. → Stimuleerde wetenschap, drukpers, debat en economische groei.
Welk kenmerkend aspect hoort bij de opkomst van VOC en WIC?
KA 23 – Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. → VOC en WIC verbonden de Republiek met werelddelen buiten Europa.
Welke KA past bij de Republiek als statenbond zonder vorst?
KA 24 – De bijzondere plaats in staatkundig opzicht van de Nederlandse Republiek. → Uniek model zonder monarchie, bestuurd door burgerlijke regenten.
Wat is rationalisme en hoe hangt het samen met de wetenschappelijke revolutie?
Rationalisme = kennis verkrijgen door logisch nadenken. → In combinatie met observatie (empirie) leidde dit tot systematisch wetenschappelijk onderzoek.
