Egon Schiele Flashcards
(17 cards)
Na pograniczu secesji i protoekspresjonizmu ukształtowała się twórczość wiedeńczyka, Egona Schielego.
Tworzył on m.in. portrety (w tym autoportrety), pejzaże,
akty. Posługiwał się farbami olejnymi, akwarelowymi i gwaszem. Początkowo jego obrazy,
takie jak Portret malarza Antona Peschki, przypominały styl Gustawa Klimta, który był
dla niego artystycznym autorytetem. Z czasem Schiele całkowicie porzucił dekoracyjność,
skupiając się na sile wyrazu. Operował wyraźnym, ciemnym konturem, kompozycje jego
prac były asymetryczne, faktura zaś zróżnicowana. Nie zawsze w pełni opracowywał malowany motyw, uzyskując efekt non finito. Niekiedy deformował budowę anatomiczną
przedstawianych postaci, wydłużając ich proporcje, hiperbolizując niektóre fragmenty ciał.
Wiele jego prac ma charakter malarskiej introspekcji, czego dowodzi m.in. Autoportret
w pasiastej koszuli. Artysta zmarł w 1918 roku, w wieku zaledwie dwudziestu ośmiu lat,
na grypę zwaną hiszpanką.
Twórczość Egona Schiele
jest tak charakterystyczna, że opiera się wszelkim próbom klasyfikacji. Już w wieku szesnastu lat przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych, był niezwykle utalentowanym artystą, którego doskonała umiejętność posługiwania się kreską nadała całemu jego dziełu pełnej napięcia ekspresyjności. Głęboko przekonany o swoim znaczeniu jako artysty, Schiele osiągnął w przedwcześnie zakończonej karierze znacznie więcej niż niejeden malarz przez całe życie. Jego artystyczne korzenie wyrastały z gleby Jugendstil, ruchu Secesji wiedeńskiej. Podobnie jak całe jego pokolenie znalazł się pod przemożnym wpływem najbardziej charyzmatycznego i sławnego malarza wiedeńskiego Gustava Klimta. Z kolei Klimt rozpoznał w nim wybitny talent i zaopiekował się młodym artystą, który zaledwie po paru latach zaczął się wyłamywać z poetyki dekoracyjnej zmysłowości swego mentora.
Rozpoczynając od intensywnego okresu twórczości ok. 1910 roku,
Schiele wszedł na drogę bezlitosnego, demaskatorskiego odsłaniania ludzkich kształtów - zwłaszcza swojego własnego ciała tak wnikliwego, że jego anatomia była w oczywisty sposób raczej anatomią psychologiczną, duchową i emocjonalną niż fizyczną. Malował liczne krajobrazy miast i pejzaże, oficjalne portrety, a nawet tematy alegoryczne, ale to jego nadzwyczajnie szczere rysunki, czasem jawnie erotyczne, w połączeniu ze skłonnością do wybierania małoletnich modeli, naraziły go na ataki ze strony cenzorskiej moralności.
W 1912 roku został uwięziony jako podejrzany o serię przestępstw,
w tym kidnapping, gwałt i obrazę moralności publicznej. Najpoważniejsze zarzuty zostały odparte (wszystkie z wyjątkiem obrazy moralności publicznej), ale Schiele spędził około trzech rozpaczliwych tygodni w więzieniu.
Kręgi ekspresjonistów w Niemczech chłodno przyjęły dzieło Schielego.
Jego rodakowi Kokoschce poszło znacznie lepiej. Schiele podziwiał monachijskich artystów z Der Blaue Reiter, oni go jednak odrzucili. Później, w czasie pierwszej wojny światowej, stał się bardziej znany i w 1916 roku zamieszczono jego prace w lewicowym berlińskim czasopiśmie ekspresjonistycznym Die Aktion.
Schiele miał wrodzony smak. Od początku kariery uważany był za geniusza. To zyskało mu poparcie niewielkiej grupki cierpiących w milczeniu kolekcjonerów i wielbicieli, ale mimo to przez kilka lat jego sytuacja finansowa była bardzo marna,
często popadał w długi i niejednokrotnie musiał używać tanich materiałów, malując na papierze pakowym i na tekturze, w zamian za specjalny papier dla artystów i płótno. Dopiero w 1918 roku odniósł pierwszy poważny, publiczny sukces w Wiedniu. Niestety, wkrótce potem oboje z żoną rozchorowali się na grypę, która zabiła Klimta i pochłonęła miliony innych ofiar. Zmarli w odstępie kilku dni. Schiele miał zaledwie 28 lat.
Fotografia Schielego wykonana przez Antona Josefa Trekę należy do serü zdjęć zrobionych w marcu 1914 roku.
Te niezwykłe wizerunki pokazują całą gamę różnych min i gestów, które korespondują z językiem ciała znanym nam z obrazów i rysunków Schielego. Dają nam wyobrażenie o jego nieco teatralnych zachowaniach, w których używał twarzy i ciała jako nośników ekspresji. Zwłaszcza ręce są pełne wyrazu; czasami ich ruchy bywają echem gestów modlitwy czy błogosławieństwa, ale jeszcze częściej sugerują albo zdradzają ukryte emocje lub stany psychiczne.
Z 1910 roku pochodzi niezwykły cykl prac na papierze,
w którym Schiele wyeliminował wszelkie szczegóły tła albo kontekstu przestrzennego, skupiając się bezlitośnie na swoim ciele lub na ciałach modeli, osadzonych w próżni.
Do 1915 roku zakres technik i tematów twórczości Schielego znacznie się poszerzył.
Malował teraz chętniej tematy alegoryczne.
W czerwcu 1915 roku
Schiele skończył 25 lat, ożenił się i został powołany na podstawowe przeszkolenie wojskowe w Pradze, którego jak dotąd udawało mu się uniknąć.
W ciągu kilku lat twórczość Schielego
zacząła ewoluować w kierunku trwałości i solidności, odchodząc od ekspresjonizmu w stronę swoistego klasycyzmu. Nie dowiemy się, co jeszcze mógłby osiągnąć, ponieważ jego krótką, lecz nadzwyczaj twórczą karierę przerwała przed wczesna śmierć w 1918 roku.
Egon Schiele, Autoportret w pasiastej koszuli
Obraz stworzony w 1910 roku gwaszem i czarną
kredką na papierze o wymiarach ok. 31 x 44 cm
przedstawia popiersie dwudziestoletniego malarza
zwróconego półprofilem ku widzowi. Nieznaczne
powiększenie głowy i podkreślenie oczu eksponować
może zarówno uduchowienie, jak i intelekt. Postać
obwiedziona jest wyraźnym konturem. Szkicowe
opracowanie torsu tworzy wrażenie non finito.
W obrazie przeważa kremowa barwa papieru.
W kolorach szarości, brązu, bladej czerwieni i błękitu
Schiele opracował jedynie twarz i – dla równowagi
kompozycyjnej – rękaw koszuli. Dzieło znajduje się
w Leopold Museum w Wiedniu
Egon Schiele, Akt własny
W jego Akcie własnym z grymasem na twarzy kanciaste, wyciągnięte kończyny i rozczapierzone palce odtwarzają jakiś frapujący ruch. Wykrzywiona twarz i pełne napięcia wykręcenie rąk od genitaliów nasuwają myśl o silnym poczuciu ambiwalencji w stosunku do własnej cielesności i seksualności, wahającej się między instynktowną fascynacją a konsternacją. Ogromna ilość prac, w których Schiele eksponuje swoje ciało, piękne i brzydkie zarazem, jak również swój nastrój w różnych stanach emocjonalnych, świadczy niewątpliwie o pewnej dozie narcyzmu. Nawet w kontekście ekspresjonizmu, w którym powszechna była potrzeba introspekcji i penetrowania własnego wnętrza, a autoportret uważano niemal za gatunek de rigueur (fr.obowiązkowy, wymagany), nie ma drugiego artysty, który tak nieustępliwie jak Schiele burzyłby podział na przedmiot i podmiot, ukazując, penetrując i powtarzając cielesne i psychiczne doświadczenie samego siebie.
Egon Schiele, Akt kobiecy
Pewność i płynność kreski rysowanej grubą czarną kredką wzmacnia dodatkowo nieprzejrzysta, biała “aureola” wokół postaci. Schiele powtórzył ten pomysł w kilku pracach z tego okresu. Poprzez podkreślenie izolacji postaci w przestrzeni, uzyskiwał efekt wzmocnionej jej obecności. Kobieta leży, a jej na wpół przymknięte oczy sugerują senność, odurzenie albo nawet śmierć. Ludzie malowani przez Schielego sprawiają częstokroć wrażenie, że są rozebrani z czegoś więcej niż tylko ubranie (niektórzy krytycy nieżyczliwie porównywali jego akty do obdartych ze skóry królików). Także i tutaj widzimy wyraźnie oczodoły i jamę nosową rysującej się pod skórą czaszki, co przypomina nam o ukrytej pod śmiertelną powłoką strukturze kości. Ta praca pokazuje także niezwykłą pewność Schielego i wiarę w to, że jego kreska wyraża całość w parafrazie. Obie nogi modelki „kończą się” tam, gdzie zaczynają się pończochy, a ramion wogóle nie widać. Mimo to postać nie traci nic z namacalności swego kształtu. Scheiele często balansuje w swoich obrazach na cienkiej linii pomiędzy pięknem a groteską. Tutaj zmysłowość zaokrągleń brzucha i bioder narusza leżąca na nich, sękata ręka. Istotnie, ręce w pracach Schielego są prawie zawsze nadmiernie długie i kościste, a tutaj dodatkowo brak ramienia, które łączyłoby rękę z resztą ciała całkiem wpasowuje się w zręczną oszczędność rysunku. Mimo to nieznaczna dwuznaczność. wprowadzona przez ten motyw (czyja to ręka?), ma w sobie coś fascynującego.
Egon Schiele, Martwa matka I
Martwa matka I to nieduży obraz olejny na desce, silnie werniksowany. Rozmiar, drewniany podkład oraz temat matki z dzieckiem nasuwają skojarzenia z tradycyjną ikoną. Uniwersalna tematyka, obracająca się wokół cyklu narodzin, życia i śmierci jest zakorzeniona w symbolizmie końca XIX wieku. Abstrahując jednak od tych porównań, jest to po prostu bardzo oryginalna kompozycja na temat, któremu ekspresjonistyczna wizja nadała wstrząsającej bezpośredniości. Spowite w czerń, nienarodzone dziecko spoczywa zamknięte w kochającym, chroniącym, choć ograniczającym ciele swojej matki. Jej blada, mizerna twarz zasmucona swoją własną śmiercią stanowi kontrast dla ciepłej, żywej tonacji barwnej ciała dziecka, w którym jeszcze pulsuje krew. Ręce niemowlęcia sugerują już rodzącą się żywotność i indywidualność. Ten temat wydaje się pasować do artysty, który powiedział: „Kocham śmierć i kocham życie. Związki między narodzinami, seksem i śmiercią były dla Schielego czymś bardzo bliskim. Jego matka, zanim urodziła jego i jego siostry, wydała na świat troje martwych dzieci. Jego starsza siostra zmarła w wieku 10 lat, a ojciec, gdy Schiele był dorastającym chłopcem, przeszedł długi okres pogarszającego się zdrowia i w końcu zmarł na syfilis, którym zaraził się wiele lat wcześniej. Mówi się, że Schiele namalował ten obraz zaledwie w parę godzin, w Wigilię Bożego Narodzenia 1910 roku ta data przydaje jeszcze głębszego symbolicznego znaczenia przedstawionej tu scenie. Artysta rzeczywiście malował bardzo szybko i dumny był ze swej sprawności, ale zważywszy na szczegółowość szkicu ołówkiem, widocznego pod cienką warstwą farby olejnej, a także przemyślaną kompozycję, owo “parę godzin” wydaje się raczej mało prawdopodobne.
Egon Schiele, Autoportret w koszuli z pasiastymi rękawami w paski
Rysunek gwaszem i ołówkiem z 1915 roku Autoportret w koszuli z pasiastymi rękawami w paski należał do serii prac, których zwieńczeniem stało się duże płótno zatytułowane Transfiguracja albo Ślepiec. Fakt, że jedna z wersji tej postaci stała się ślepym, alegorycznym wizerunkiem samego siebie, pomaga wyjaśnić puste, niewidzące spojrzenie rozszerzonych oczu Schielego na tym autoportrecie. Jest w tej postaci coś z błazna albo z lalki, co wyrażają pomarańczowe włosy, gesty rąk przypominające kiwanie się drewnianej marionetki, przechylona głowa, a nawet prążkowane rękawy jego kostiumu przywodzącego na myśl strój karnawałowy albo ubiór klauna. Można interpretować ten autoportret jako wizję malarza odgrywającego rolę błazna, postaci, która według tradycji ze swojego miejsca na marginesie, obserwuje szaleńcze życie społeczeństwa. Jeśli chodzi o formalną stronę obrazu, to, podobnie do wielu innych prac, i tutaj Schiele umieszcza postać na dwuwymiarowym tle, a tym samym potwierdza “płaskość” dzieła sztuki.
Egon Schiele, Śmierć i dziewczyna
Jego młoda żona Edith była szacowną przedstawicielką klasy średniej. Aby się z nią ożenić, Schiele porzucił kochankę ze środowiska robotniczego Valerie Neuzil (znaną jako Wally), która była jego modelką i partnerką od kilku lat. Możliwe, że namalowany w tym roku obraz Schielego przedstawiający udręczoną parę, zmagającą się ze swą dogorywającą relacją, znany jako Śmierć i dziewczyna, był po części autobiograficzną odpowiedzią na zakończenie ich związku. Twarz mężczyzny ma tu rysy malarza, a kobieta podobna jest do Wally. Bez względu na to, czy będziemy widzieć tę scenę w jej dosłownych odniesieniach, czy też jako bardziej uniwersalną alegorię (to przecież tradycyjny vanitas ku przestrodze), ten obraz głęboko zapada w pamięć. W ponurej i surowej scenerii, na pomiętej pościeli, podkreślającej szorstkość zewnętrznego świata, dwoje kochanków przylgnęło do siebie w desperackim, ale beznamiętnym uścisku. Postać mężczyzny jest trupio blada, a jego mnisza szata i nieobecne spojrzenie kontrastują z zaróżowionymi policzkami kobiety w nocnej koszuli.
