Ernst Ludwig Kirchner Flashcards
(10 cards)
Samozwańczy przywódca grupy artystycznej Brücke (Most), założonej w Dreźnie w 1905, Ernst Ludwig Kirchner
był kluczową postacią w pierwszym okresie niemieckiego ekspresjonizmu. Jego pierwsze prace wskazują na wpływ impresjonizmu, postimpresjonizmu i Jugendstil, ale ok. 1909 roku malował już w wyrazistym, ekspresyjnym stylu, posługując się śmiałymi, swobodnymi pociągnięciami pędzla, intensywnymi, nie naturalistycznymi kolorami i podkreślając ruch i gestykulację postaci. Pracował w atelier, na podstawie szybkich szkiców postaci w ruchu, scen życia miejskiego albo impresji z wycieczek członków grupy na wieś. Niedługo potem zaczął też rzeźbić, ociosując z grubsza pojedyncze kloce drewna.
W okresie przeprowadzki do Berlina w 1912 roku styl Kirchnera,
zarówno w malarstwie jak i w licznych pracach graficznych, stał się bardziej kanciasty, z charakterystycznymi, poszarpanymi liniami, cienkimi, wysmukłymi kształtami i niejednokrotnie z większą nerwowością. Wymienione cechy wywołują największy efekt w berlińskich scenach ulicznych.
Wraz z początkiem pierwszej wojny światowej Kirchner stał się fizycznie osłabiony i podatny na lęki. Powołany do wojska, bardzo boleśnie przeżył krótkie szkolenie.
Kirchner bał się powołania do wojska od samego początku wojny i coraz częściej topił lęki w alkoholu i narkotykach. W końcu nadeszło nieuniknione i w 1915 roku został zwerbowany do armii jako „przymusowy ochotnik”, jak to określił. Wysłano go do Halle na szkolenie dla kierowców. Życie w wojsku okazało się nie do zniesienia. Przestał jeść i był straszliwie chudy. Pod koniec wojny został zwolniony z armii w stanie nerwowego i fizycznego załamania. W grudniu napisał w liście:
Zostałem teraz zwolniony z wojska i chcę znaleźć jakieś sanatorium, gdzie będę mógł wrócić do siebie. Czuję, że jestem na wpół martwy z fizycznego i psychicznego bólu. A oni mają zamiar powołać mnie znów. Teraz mogę pracować tylko w nocy”.
Od 1917 roku
Od 1917 roku aż do samobójczej śmierci w 1938 roku wiódł pustelnicze, choć owocne artystycznie życie w spokoju i ciszy szwajcarskich Alp. niedaleko Davos. Rozpacz wywołana otrzymaną podczas pobytu w Szwajcarii wiadomością, że jego prace są w ojczyźnie poddawane represjom, spowodowała, że zniszczył kilka obrazów, a 15 czerwca 1938 roku odebrał sobie życie strzałem w serce.
Powracającym wątkiem w pracach Kirchnera jest on sam,
zestawiony na płótnie z modelem. Autoportrety w pracowniach i w innych wnętrzach pokazują bardzo wyraźnie nie tylko rozwój jego artystycznego stylu, lecz także jego zmieniającą się wraz z upływem czasu wizję samego siebie.
malowanie postaci
Kirchner wierzył głęboko w wartość regularnego, wręcz codziennego szkicowania aktów. Miał niewiele czasu na akademickie studiowanie tradycyjnych wizerunków. Przyjął w zamian bardziej ekspresyjny, żywy stosunek do ludzkiego ciała. Spośród dawnych mistrzów najbardziej potwierdzał jego sprzeciw dla “tradycyjnie poprawnego rysunku” Cranach. Nigdy nie miał modela w akademickim sensie. Malował niemal wyłącznie ludzi z najbliższego otoczenia: przyjaciół, kochanki, uczniów i kolegów. Liczne prace przedstawiające mężczyzn i kobiety razem tworzą pewnego rodzaju cykl. Czuł, że obrazy te mają coś ze sobą wspólnego, bowiem podejmują powracający motyw relacji między płciami.
Młodego Kirchnera możemy obejrzeć oczami jednego z jego pierwszych współpracowników, kolegi ze studiów architektonicznych i członka Brücke Fritza Bleyla. Spotkali się w Dreźnie w 1902 roku. Bleyl wspomina:
“Poznałem dobrze zbudowanego, wyprostowanego młodzieńca, bardzo pewnego siebie i pełnego pasji, który posiadał wspaniale beztroskie usposobienie i zaraźliwie szczery śmiech i który był całkowicie opanowany manią rysowania, malowania i zajmowania się czymkolwiek oraz załatwiania spraw związanych ze sztuką. Pokoje, które wynajmował, wyglądały jak siedzi ba zdeklarowanego artysty z cyganerii, pełno w nich było obrazów, książek, przyborów do malowania i rysowania, malowniczo porozrzucanych wszędzie, gdzie się dało. Przypominały raczej romantyczne kryjówki malarza niż mieszkanie spokojnego studenta architektury”.
Ernst Ludwig Kirchner, Selbstbildnis mit Modell (Autoportret z modelką)
Odważny i ostry obraz Kirchnera Selbstbildnis mit Modell (Autoportret z modelką) z 1910 roku jest niemal dokładną realizacją wizualną opisu Bleyla. Nad całością kompozycji dominuje ciało artysty na pierwszym planie, w zarzuconym ekstrawaganckim szlafroku przypominającym kaftan. Nagi pod swoją szatą malarz, z pewnie rozstawionymi bosymi stopami i z dużym pędzlem o czerwonej końcówce w ręku jest wcieleniem owego stanowczego “zdeklarowanego artysty z cyganerii” w swoim artystycznym otoczeniu. Ciekawa jest tu relacja pomiędzy obiema postaciami. Z jednej strony są sobie nie równe, ponieważ obraz tak wyraźnie zaznacza obecność Kirchnera, jako indywidualnego, twórczego artysty, jego aktywna postawa i fizyczna dominacja obrazu kontrastuje z postacią pasywnej kobiety, która siedzi w tle, skąpo ubrana. Nawet kolory, których malarz używa do określenia obu postaci, stanowią dysonans. Jedynie jaskrawy róż wydatnych ust Kirchnera, w których trzyma fajkę, odpowiada różowi wstążeczek kobiecej bielizny. Kobieta na obrazie to Doris Grosse, w owym czasie kochanka Kirchnera, która pojawia się w licznych szkicach i obrazach z lat 1909-1911. Na tym płótnie jej obecność wydaje się z początku zredukowana do roli pospolitej modelki. Jest po prostu jednym z rekwizytów w jego pracowni. Jednak towarzyskie stosunki pomiędzy kobietami a mężczyznami w pracowniach artystów Brücke, utrwalone w setkach szkiców i garści fotografii, komplikują obciążoną tradycją relację między mężczyzną-artystą a kobietą-modelką (lub muzą”). W tym obrazie tradycyjna pozycja modelki jako obiektu i ośrodka twórczej uwagi malarza nabiera pewnej dwuznaczności. Ona siedzi za plecami artysty, tak więc on widzi tylko jej odbicie w lustrze, na które spogląda, by zobaczyć samego siebie. Obydwie twarze są uproszczone do trójkątnych form, podobnych do masek. Zainteresowanie Kirchnera związkiem pomiędzy mężczyznami a kobietami oraz pomiędzy sztuką a Erosem było poważne i mniej konwencjonalne, niż się powszechnie uważa. Tęsknił za bliską, pozbawioną fizycznych zahamowań, otwartą i równą relacją między przedstawicielami obu płci. Biorąc pod uwagę kluczowe znaczenie tego tematu w jego twórczości, możliwe, że obok młodzieńczej żywiołowości to płótno zawiera także bardziej zblazowaną i ambiwalentną refleksję na temat różnic i osamotnienia w relacji seksualnej.
Chociaż Kirchner namalował ten obraz w 1910 roku, to w latach 20. wrócił do niego i znacznie go przemalował. Możemy przyjrzeć się bliżej fascynującemu procesowi redukcji, wzmacniania i wizualnego redagowania” takiego płótna, porównując do niego duży rysunek kolorową kredą, także z 1910 roku, na którym w oczywisty sposób oparty jest obraz. Na płótnie Kirchner uprościł i wydobył deseń szlafroka, usunął koszulę, krawat i buty. Barwy na obrazie są jaskrawe, zaś ślady pędzla szerokie i grube, dające silne poczucie fizycznego aktu nakładania farby, co jest dodatkowo podkreślone przez wydatny pędzel, jaki artysta trzyma w ręku. Wrażenie natychmiastowego kładzenia farby i bezpośredniej realności jest w gruncie rzeczy uważnie zaplanowane. Mokra farba widoczna na palecie zawiera oranż i błękit, kolory szlafroka. Między obszarami intensywnych barw widoczne jest surowe płótno. A co najciekawsze, pozycja kobiety na rysunku sugeruje, że to ona obserwuje malarza. Wydaje się bardziej rozluźniona i jednocześnie bardziej czujna niż nieco dziwaczna postać na obrazie, która jest jednocześnie obserwowana i ignorowana.
Ernst Ludwig Kirchner, Pokój w wieży: autoportret z Erną
Artyści Brücke odnajdywali bogate źródło inspiracji w długich i krótszych wycieczkach na łono przyrody. Jak się wydaje, Kirchnera najbardziej pociągała bałtycka wyspa Fehmarn. Po raz pierwszy odwiedził ją w 1908 roku i później w latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej wielokrotnie spędzał na niej letnie miesiące. Pokój w wieży: autoportret z Erną został namalowany na Fehmarn w 1913 roku. W czasie pobytów na wyspie Kirchner mieszkał gościnnie u latarnika, w niewielkim domku przylegającym do dużego, charakterystycznego obiektu, jakim była latarnia. Kirchner namalował siebie w pokoju na górze z nową kochanką Erną Schilling, która miała zostać jego towarzyszką i partnerką do końca życia. Widzimy tę parę w wąskim, kameralnym wnętrzu. Jest to malowidło o wielu kontrastach. Stojąca frontem do widza postać nagiej Erny kontrastuje z siedzącym w ubraniu artystą, którego poza sugeruje niepokój i poruszenie. Zarówno ludzie, jak i otaczające ich przedmioty, są namalowane ciepłymi kolorami ziemi i ciała. A jednak sam pokój utrzymany jest w chłodnym błękicie. którego w dziwny sposób nie złamała paląca się pośrodku świeca. Za oknami widać morze i zieloną linię horyzontu. Krajobraz Fehmarn zachęcił Kirchnera do podjęcia kilku odważnych innowacji. W lecie 1913 roku interesował się szczególnie swobodnym związkiem między swoją praktyką malarską a rzeźbami w drewnie, które tworzył w tym samym czasie. Ciało Erny w swojej uproszczonej solidności jest echem niektórych form rzeźbiarskich Kirchnera. Widział “rytm” kształtu zaklęty w kloc drewna jako drogę do tego, co nazywał “instynktownym” malowaniem obrazu.
Jednym z najbardziej uderzających aspektów Pokoju w wieży jest potraktowanie przestrzeni. Malarz pozwala tu sobie na najbardziej niezwykłe swawole perspektywiczne, w wielu miejscach wręcz odwraca konwencjonalną perspektywę, w efekcie czego stół i ława wydają się na dalszym końcu szersze, a nie jak wymagają reguły węższe. Framugi okien są równie niepokorne. Przysadzisty wazon stojący na stole został ujęty z boku, zaś smuklejszy ukazany w rzucie z góry. Nie ma tu czystych i wyraźnych linii horyzontalnych, wertykalnych czy równoległych. W rezultacie otrzymujemy wytrącającą z równowagi niestabilność obrazu, nadającą nieco psychologicznego frisson (fr. dreszcz) scenie z dwojgiem osób nawiązujących kontakt w zamkniętej, kameralnej przestrzeni. Tę samą parę widzimy na zdjęciu z 1915 roku, zrobionym w istniejącym przez krótki czas, niedużym instytucie sztuki, założonym w Berlinie przez Kirchnera i kilku jego towarzyszy.
Ernst Ludwig Kirchner, Autoportret żołnierza
Porównanie żywiołowego autoportretu z 1910 roku z namalowanym tylko 5 lat później Autoportretem żołnierza stanowi żywe świadectwo zrujnowanego w efekcie wojny stanu fizycznego i psychicznego Kirchnera. Podobieństwa z wcześniejszym obrazem są tu oczywiste. Na pierwszym planie dominuje wizerunek malarza palącego papierosa, w głębi pracowni, na prawo, widoczna jest modelka, tylko że tutaj szlafrok artysty został zastąpiony źle dopasowanym mundurem 75. regimentu artylerii.
Autoportret żołnierza przedstawia przejmujący i okrutny obraz osłabionego artysty. Zakrwawiony kikut oderwanej ręki jest zarówno wizualną metaforą poczucia osłabienia malarza i jego utraconej siły twórczej, jak i bezpośrednim odniesieniem do jego fizycznej niesprawności. Dla podkreślenia tego aspektu na ścianie, po lewej stronie, wisi coś, co przypomina pozostawione przez kogoś płótno. W tym czasie Kirchner cierpiał ataki bólu, które sprawiały, że jego ramiona i ręce stawały się niewładne. Kilku przyjaciół i kolegów zginęło na polach wojennych. W roku 1916, Kirchner napisał, że wciąż jeszcze czuje się pod wrażeniem tego, co nazwał krwawym karnawałem”. Dwa lata później, w 1917 roku, uległ w Berlinie wypadkowi samochodowemu, co poza rezultatami wielokrotnych zastrzyków w prawe ramię stało się ostatecznie przyczyną czasowego paraliżu rąk i nóg.
Gorzka ironia pobrzmiewa w fakcie, że ten obraz, jeden z najbardziej wnikliwych wizerunków fizycznego i psychicznego cierpienia, jakie niesie ze sobą wojna, obraz głęboko poruszający widzów, został w 1937 roku wykorzystany przez nazistów w kampanii przeciw nowoczesnej sztuce. W latach 1937-1938 skonfiskowano około 639 prac Kirchnera. Na zorganizowanej przez nazistów głośnej wystawie tak zwanej “sztuki zdegenerowanej” znalazły się 32 jego obrazy i rzeźby, Autoportretowi żołnierza celowo nadano błędny i bardzo mylący tytuł Soldat mit Dime (Żołnierz i dziwka). Stał za tym propagandowy zamiar, aby pokazać, że sztuka awangardowa szydzi z bohaterstwa niemieckich żołnierzy w czasie wojny.
