АРИСТОТЕЛ

Question 1

Platonov pristup je ________

Answer 1

• spekulativni (deduktivan), , on polazi od svoje teorije formi i sa tog stanovištva pokušava da objasni na koji način funkcionišu sve ostale oblasti ljudskog znanja.
  Aristotel ide obrnutim putem, analitičkim, kroz analizu.

Question 2

Koji je zadatak filozofa po Aristotelu?

Answer 2

Zadatak filozofa je da opiše ukupnu stvarnost i da na neki način iscrpi sve oblasti znanja, i
zaista se bavio različitim oblastima ljudskog znanja. Ne samo što je pisao metafiziku i etiku, nego
je pisao i politiku, poetiku, spise iz biologije i fiziologije, muzike i retorike, iz najrazličitijih oblasti
ljudskog znanja, jer je smatrao da je to zadatak filozofa. Da svaku oblast opiše i sistematizuje,
koherentno opiše i objasni. I na taj sistematski način je pristupio tome da iscrpe sve te kategorije,
na empirijski način.

Question 3

Šta je to techne?

Answer 3

Aristotel techne shvata kao nekakvu vještinu koja nosi ljudsku stvaralačku sposobnost, kao nosioca ljudske produktivne sposobnosti. Potrebno je posjedovati tu produktivnu sposobnost, za stvaranjem, talenat. Ali to nije dovoljno, potrebno je imati i znanje/vještinu, da taj urođeni talenat iznesete i predstavite drugima.

Question 4

Koje je glavno
mesto Aristotelove metafizike?

Answer 4

Pesnik ili slikar, bilo koji stvaralac, ima oblik, formu u duši i na osnovu toga, pomoću techne, svog tehničkog znanja, stvara predmet u materijalnom
svijetu. To je implicitna polemika sa Platonom, jer Platon kaže da pesnik ništa ne stvara, samo podražava stolara. A ovdje postoji eidos, forma u duši, unutrašnja forma, glavno mesto Aristotelove metafizike. Ne postoji odvojen svijet ideja, nego su ideje imanentni
predmeti. To je takođe nekakav odgovor na Platonovo učenje, o posebnom svetu ideja.

Question 5

U pretplatonovskim estetikama već je postojala ta suprotnost između u prirodnom talentu koji se
često identifikuje kao inspiracija, entuzijazam - ____, i s druge strane zanatske vještine, techne.

Answer 5

- fisis

Question 6

Da bi naglasio stapanje i suprotnosti, inspiracije i zanatske vještine, Pindar je
uveo prelaznu rampu između techne i fisis, to je _______ .

Answer 6

-sofija
Umjetnost kao mudrost, kao
visokointelektualna sposobnost. Tako je definisao umjetnost.
(Čovek koji teži mudrosti naziva se filozof (gr. filia - ljubav + sofia - mudrost), a onaj koji je
stekne mudrac.)

Question 7

Zašto Aristotel daje vrlo malo mesta iracionalnom elementu?

Answer 7

Zato što ovo što je iracionalno ne može se
govoriti racionalno. Iracionalno se ne može opisati razumom (njegovom analizom).

Question 8

Na šta se deli fisis po Aristotelu?

Answer 8

Po Aristotelu Fisis se djeli na **Iracionalni **i racionalni dio u umjetniku. Aristotel daje prednost talentu.
1. Talenat - racionalni element, urođena sposobnost (ovaj racionalni dio inspiracije je u
vezi sa vještinom, sa techne, koja se može se usavršavati)
2. Genije - iracionalni element, ono što ne može da se objasni.
Dakle, Aristotel daje prednost ovoj tehničkoj strani umjetničkog stvaranja, ne raspravlja o nadahnuću i inspiraciji, podrazumjeva se da je to jedan od preduslova za pjesničko i svako umjetničko stvaranje, ali akcenat u Poetici je na vještini, na onom što se u Antici zvalo techne.

Question 9

Kada je Aristotelova Poetika prevedena?

Answer 9

• na samom kraju 15.vijeka Aristotelova Poetika prevedena na latinski i kad je počeo taj veliki bum u italijanskoj renesansi. Postojali su
  i arapski prevodi Aristotelove poetike, pa je preko tih prevoda stizao uticaj i u Evropu u
  srednjem vijeku, u predrenesnasi, te ideje su zračile tim sporednim putevima.

Question 10

U kakve spise spada Aristotelova Poetika?

Answer 10

Poetika spada u tzv. ezoteričke Aristotelove spise, to su oni spisi koji su bili namjenjeni užem krugu njegovih učenika. To su bile bilješke sa predavanja koje su vodili njegovi učenici, i oni su sakupili ta izaganja o Poetici na dvije rolne papirusa. Jedna je bila posvećena epu i tragediji, a druga
komediji. Ova koja je posvećena komediji je potpuno izgubljena.

Question 11

Redoslijed poglavlja sigurno nije onakav kojim je Aristotel izlagao, nego su renesansni autori
podjelili Poetiku na ……………… i uspostavili ovaj redoslijed.

Answer 11

• 26 poglavlja

Question 12

Osim ove
Poetike Aristotel je napisao i ………… .

Answer 12

• Dijalog o pjesništvu

Question 13

Poetika je komponovana kao ……………… .

Answer 13

• logički silogizam, sve se izvodi jedno iz drugog, i na taj način on i pokazuje svoju tezu
• Polemika sa Platonom je bila posebna vrsta polemike, to je bila polemika sa učiteljem, jer je Platon
  oblikovao Aristotelov način mišljenja.
  Aristotel ne odbacuje potpuno neke Platonove ideje,
  naprotiv, on polazi od njih. Mnoge teze usvaja, polazi od njih, ali ih modifikuje i daje im drugačije objašnjenje.

Question 14

Primio je od Platonova te neke važne ideje koje se tiču pjeništva i njihove prirode, ali je bitno
promjenio značenje tih ideja:

Answer 14

• katarze, podražavanja, funkcije mita u umjetničkom stvaranju, emocija i sl.

Question 15

Prva teorija književnosti?

Answer 15

• Aristotelova Poetika (Platonova Poetika je pre neka antiteorija)

Question 16

Jedna od osnova Aristotelove metafizike:

Answer 16

Svaka postojeća stvar na svijetu ima svoj telos, pa isto tako i poezija. Zbog toga zavrijeđuje da joj se posveti posebna disciplina, koja će da otkrije kako je pjesničko djelo strukturirano, od čega se sastoji, kakva mu je građa i svrha.

Question 17

Poetika se ne bavi ……………. .

Answer 17

• lirskom poezijom, kao što se ni drugi filozofi nisu bavili, zato što se smatralo da ona spada u muziku.

Question 18

U okviru Poetike Aristotelova namjera je bila da prouči:

Answer 18

• Ep, tragediju i komediju, samo što je deo o komediji izgubljen.

Question 19

Platon je u svojim dijalozima, prije svega u Ijonu i Državi, formulisao 4 argumenata protiv poezije:

Answer 19

1.Pjesnik stvara u stanju zanosa, nadahnuća, iracionalnog. U stvaranju pjesničkog djela ne učestvuje razum.
2. Poezija nas uči pogrešnim stvarima. (Smatra se da su ova prva dva argumenta protiv
poezije bila preuzeta od Sokrata)
3. Poezija je podražavanje (originalna Platonova ideja u vezi sa njegovom teorijom formi,
odnosno učenje o idejama).
4. Poezija podstiče emocije koje su štetne, kod slušalaca, odnosno kod onih koji je
upražnjavaju.

Question 20

Kada je rođen Aristotel, a kada je umro?

Answer 20

Aristotel je rođen 384.g prije naše ere, u Stagiri - sjever Grčke. Bio je sin Filipa Makedonskog (dvorskog ljekara). Kad je imao 17-18 godina poslali su ga u Atinu da usavrši svoje obrazovanje, i ostao
je u Platonovoj akademiji 20 godina, prvo kao učenik a potom kao nastavnik. Napustio je Akademiju pred Platonovu smrt, 348.godine.
Umro je na Eubeji oko 320.godine prije naše ere.

Question 21

Šta je bliže filozofiji, pesništvo ili istorija?

Answer 21

Istorijografija govori o pojedinačnim stvarima koje su se zaista dogodile, a pjesništvo o opštim stvarima koje su mogle da se dogode i po tome je bliža filozofiji, bavi se opštim stvarima.

Question 22

Koje su mimetičke umetnosti po Aristotelu?

Answer 22

Ep i tragedija, komedija i ditiramb, i najveći deo auletike i kitaristike su po Aristotelu
mimetičke umjetnosti (prikazuju podražavajući).

Question 23

Po čemu se razlikuju mimetičke umetnosti?

Answer 23

Razlikuju se po sredstvima, predmetu i načinu podražavanja

Question 24

Po sredstvima podražavanja:

Answer 24

Sredstva podražavanja su ritam, govor i harmonija.
Harmonijom i ritmom služe se auletika i kitaristika.
Samo ritmom, bez harmonije, služi se umjetnost igrača (pokretima tjela, ritmički podražavaju neki predmet).
Epopeja podražava samo govorom, proznim odlomcima ili u stihovima, epopeja se služi samo jednom vrstom metra (stiha) - heksametrom. Umjetnosti koje se služe i ritmom, i harmonijom i govorom, to su ditirambska umjetnost: tragedija i komedija.

Question 25

Po predmetima podražavanja:

Answer 25

Sve umjetnosti podražavaju ljude koji djelaju, oni mogu biti plemeniti ili prosti (dostojni ili ništavni). Pjesnici podražavaju ljude koji su ili bolji od nas kakvi smo, ili gori, ili su nama slični. - **Epska poezija** - podražava *heroje, junake koji su bolji od nas*. - **Tragedija** - *malo bolji ljudi od nas, ali slični nama* (nalazi mjeru između plemenitih ljudi, ali sličnih nama po tome kako osjećaju) - **Komedija** - podražava *gore ljude od nas*

Question 26

Načini podražavanja:

Answer 26

Platon razlikuje 3 načina podražavanja:** čisto pripovjedanje** (ditiramb), **čisto podražavanje** (tragedije i komedije) i **mešan način** kao u epu. Aristotel polazi od tog razlikovanja, ali kaže da pjesnik može ili da *pripovjeda*, kao što to čini Homer, ili *sam ili na usta neke druge ličnosti*, a druga mogućnost je da *može da podražava, prikazuje lica koja vrše neku radnju (mimezis)*, kao u tragediji ili komediji.

Question 27

Aristotel smatra da postoje 2 uzroka koja su donjela pjesničku umjetnost a zasnovana su u ljudskoj prirodi:

Answer 27

- to su **podražavanje** koje je čovjeku od djetinjstva urođeno i **potreba za sticanjem znanja**. Smatra da nemaju samo filozofi potrebu za sticanjem znanja, nego svi ljudi. I kada posmatraju umjetnička djela, ljudi mogu da nauče nešto.

Question 28

Pjesništvo se podjelilo prema osobinama pjesnika:

Answer 28

**1.** Oni koji su *podražavali plemenita djela*, oni su se posvetili **tragedijama i epovima**. **2.** Oni kojima se svidelo da *podražavaju djela loših ljudi*, posvetili su se **komedijama, rugalicama, i slično**

Question 29

Tragedija i komedija su nastale iz improvizacije i rituala posvećenih bogu ________.

Answer 29

- Dionisu

Question 30

Tragedija je nastala iz onih pjesama koje su se nazivale ..................., a komedija iz ............. pesama.

Answer 30

- ditirambi - faličkih pesama

Question 31

Šta je organicističko/evolucionističko shvatanje?

Answer 31

**Organicističko shvatanje** jer zamišlja razvoj jedne književne vrste po analogiji sa razvojem živog organizma. Tragedija se razvijala od nižih oblika ka višim. Takvo shvatanje poezije prisutno je i u kasnijim vijekovima, u renesansi, klasicizmu, romantizmu.

Question 32

U tragediji je broj glumaca sa jednog na dva podigao ________, a smanjio učešće hora, glavnu ulogu dodjelio je dijalogu. ________ je uveo trećeg glumca, i još više smanjio ulogu hora, i time se razvoj tragedije u helenskoj tragediji završio, ostvarila je svoj telos i u tome se ustalila. U tragediji nema više od 3 glumca, može se pojaviti četvrti glumac ali on je persona nulta - samo figurira, ništa ne govori.

Answer 32

- Eshil - Sofokle

Question 33

U V glavi Aristotel govori o komediji

Answer 33

Komedija je podražavanje nižih karaktera, ali ne u punom obimu onog što je rđavo, nego onog što je ružno, a smiješno je samo dio toga. Smiješno je neka greška koja nije pogubna, ne donosi bol.

Question 34

Po čemu se razlikuju tragedija i epopeja?

Answer 34

**Epopeja** - slična tragediji, po predmetu podražavanja, jer podražava ozbiljne radnje, i takođe po sredstvima podražavanja jer se služi metrom (stihom), a razlikuje se po načinu podražavanja i dužini. - Pjesnik govori, ili u svoje ime ili iz usta svojih ličnosti, a u **tragediji** je **dijalog**. - Po dužini se razlikuju jer **tragedija teži da se radnja izvršava za jedan obilazak sunca, a epopeja je neograničena**. Na osnovu ove Aristotelove tvrdnje uvedena su dva jedinstva u renesansi i klasicističkim poetikama koje su u klasicizmu pretvorile u dogme: jedinstvo vremena i mjesta. Aristotel je samo uveo jedinstvo radnje, a jedinstvo vremena i mjesta mu je kasnije pripisano i nazvano Aristotelovim trima jedinstvima.

Question 35

Definicija tragedije:

Answer 35

**Tragedija** je, dakle,*podražavanje ozbiljne i završne radnje koja ima određenu veličinu, govorom koji je otmen i poseban za svaku vrstu u pojedinim delovima, licima koja delaju, a ne pripovedaju; a izazivanjem sažaljenja i straha vrši pročišćivanje takvih afekata*. ● *Govorom* koji je otmen i poseban - **sredstvo** podražavanja ● *Licima koja delaju a ne pripovedaju* - **način** podražavanja ● *Radnja koja izaziva strah i sažaljenje* - **predmet** podražavanja

Question 36

Mihail Petruševski je tvrdio da ovaj izraz “pročišćenje” ili “očišćenje” afekata, koji na grčkom glasi **“katharsis pathematon”** da je on naknadno umetnut umjesto originalnog Aristotelovog “_________” - sastav, sklop događaja. Dakle, izazivanje straha i sažaljenja je svrha sklopa događaja koji se prikazuju u tragediji. On tvrdi da je došlo do greške u prepisu.

Answer 36

- katharsis pragmaton

Question 37

. Problem je i ovaj genitiv katharsis pathematon znači čišćenje osjećaja, može se prevesti na 2 načina:

Answer 37

Pročišćenje osjećaja sažaljenja i straha, da se svode na prihvatilju mjeru, ali se može prevesti i kao čišćenje, odstranjivanje ovih osjećanja iz duše gledalaca.

Question 38

4 tumačenja katarze:

Answer 38

**1. Moralno pročišćenje** - suština ovog tumačenja je da je moral pročišćenje , pretjeranost sažaljenja i straha se eliminiše i oni se **svode na prihvatljivu mjeru**. **2. Medicinsko očišćenje** - gledaoci se čiste od patološki nagomilanih sažaljenja i straha, ta se **osjećanja potpuno uklanjaju**. **3. Strukturalno pročišćenje** - **razvoj radnje pročišćuje sam tragički čin od njegove moralne ukaljenost**i i tako se omogućuje gledaocima da dožive osjećanje sažaljenja i straha. **4. Intelektualno razrešenje** - pojmovi sažaljenja i straha **razjašnjavaju se za gledaoce putem njihove umjetničke obrade** i prikazivanja junaka.

Question 39

Koji su najvažniji delovi tragičke priče?

Answer 39

Najvažniji djelovi priče su **preokreti** i **prepoznavanja**.

Question 40

Šta je sadržaj radnje tragedije?

Answer 40

Sadržaj radnje tragedije je zapravo **preokret sudbine**. O tome se radi u tragediji. Iz dobrog u zlo ili obrnuto. Prelaz iz sreće u nesreću zahtjeva određen broj prelaznih stadijuma, moraju se proći koraci u razvoju radnje da bi taj preokret bio uvjerljivi. Bitno je da broj stadijuma bude dovoljan, ali ne više nego dovoljan, jer onda se razvodnjava pa ih ima više nego što treba - kaže Aristotel.

Question 41

UPOREĐENJE TRAGEDIJE I EPOPEJE

Answer 41

Aristotelov zaključak je da tragedija zaslužuje prvenstvo u odnosu na ep, jer ona svoj cilj potpunije postiže nego epopeja.

Question 42

Ima četiri vrste tragedija:

Answer 42

1. **Složena** tragedija - koja je sva u preokretanju i prepoznavanju 2.**Puna patnje** - puna patosa, kao tragedije o Ajantu i Iksionu 3. Treća **crta duševni život** 4. **Čudesna** tragedija - sa fantastičnim elementima

Question 42

Aristotel kaže na koji način se mogu pobiti zamjerke koje se stavljaju Homeru: Kako je pjesnik podražavalac baš kao i slikar ili koji drugi likovni umjetnik, nužno je da on podražava jedno od ovog troga:

Answer 42

1. Stvari kakve su bile ili kakve jesu (realistički) 2. Stvari kakve su prema kazivanju i verovanju ljudi 3. Stvari kakve treba da budu (idealizovano)

Question 42

Različiti načini prepoznavanja:

Answer 42

1. Prvi je po **znacima** - kada neko lice prepozna neko drugo lice prema nekom znaku, prstenu, ožiljku, biljegu, itd 2. Drugi načini prepoznavanja jesu oni koje **udesi sam pjesnik** - najmanje umjetnički način, npr. u Ifigeniji, Orest prepozna Ifigeniju po pismu koje je napisala, on sazna da mu je ona sestra i onda se on sam otkrije. Nema pravog prepoznavanja. 3. Treći je **po sjećanju** - neko vidi neku stvar ili osobu koja u njemu izazove neka bolna osjećanja, pa se prisjeti i prepozna je. 4. Četvrti se zasniva na **zaključivanju** 5. Prepoznavanje koje je **rezultat razvoja događaja** - prepoznavanje se razvija iz samih događaja, kao u Sofoklovu Edipu i Ifigeniji.

Question 42

ČETIRI NAČINA IZAZIVANJA STRAHA I NJIHOV RED PO VREDNOSTI

Answer 42

1. lice namerava da uradi nešto strašno i to ostvari 2. lica učine nešto strašno u neznanju, a posle prepoznaju rođačku vezu 3. namerava da učini strašnu radnju, ali prepozna žrtvu pa je ne učini 4. namerava da uradi nešto strašno, ali na kraju to ne izvrši

Question 42

Kod Aristotela hamartija se upotrebljava u tri osnovna značenja:

Answer 42

1. Može označavati nekakvu **pojedinačnu pogrešnu radnju** koja proističe iz **nedovoljnog poznavanja nekih bitnih okolnosti**, koje su ovdje takve da su počiniocu te greške mogle da budu poznate. Mogao je Edip to da zna, ali nije znao, njegova je greška to što nije znao. To nije grijeh, već intelektualna greška. 2. Hamartija se upotrebljava i da označi nekakvi **nesretan slučaj, pogrešku do koje je došlo nesrećnim slučajem, sticajem nesrećnih okolnosti**. I u jednom i u drugom značenju, ova greška je nehotična i zavisi od toga što je čovjek koji je počinio takvu grešku živio u neznanju, nije bio upućen u sve okolnosti događaja. On je moralno odgovoran za to što je živio u neznanju. Kako je moguće da se Edip nije zainteresovao kako je Laj umro. 3. Treće značenje hamartije kod Aristotela jeste da se može odnositi na nekakav **pogrešan pojedinačni čin**, pogrešnu radnju, gdje je ta **greška svijesna ili namjerna**. To su djela koja su počinjena u -*srdžbi ili afektu*, junak je svijesan da nešto pogrešno čini ali čini.

Question 42

Kako se dolazi do raspleta ili razmrsivanja radnje?

Answer 42

Najbolje je da se rasplet razvije iz same radnje, a ne pozorišnom mehanikom. Aristotel smatra manje vrijednim rasplet Deus ex machina (Bog iz mašine).

Question 43

OBRAĐIVANJE KARAKTERA, postoje 4 stvari na koje pjesnik treba da obrati pažnju:

Answer 43

1. Prva i najvažnija stvar je da karakteri budu **plemeniti**. Da budu iz viših društvenih slojeva. 2. Druga stvar je da karakteri budu **prilični (prikladni, dostojni)** - prilični u smislu da im pristaju osobine koje im tragički pjesnik pripisuje. Ne može hrabrost biti osobina neke žene ili roba, to pristaje plemenitim ljudima iz viših društvenih slojeva, muškarci prije svega. 3. Treća stvar je da karakteri budu **slični ili verni** - postoje različita tumačenja ovoga, pošto je tekst oskudan. Moguće je da su slični nama, realistično prikazani, a drugo tumačenje je da budu slični svojim mitološkim uzorima. Ako je Ahil u mitu prikazan kao gnevan čovjek, onda takav treba da bude i u nekoj novoj tragediji. 4. Moraju biti **dosledni ili konsekventni**. Jedan karakter u svim situacijama treba da djeluje onako kako bismo od njega očelivali, prema onome što je do tad pokazao.

Question 44

Kakav treba da bude tragični junak:

Answer 44

1. **Potpuno čist pravedan čovjek** koji doživljava prelaz iz nesreće u sreću **nije pogodan da bude junak tragedije**, tu nema ničeg tragičnog. To bi izavalo zaprepašćenje. 2. **Ni rđavi, potpuno loši ljudi, ne treba iz nesreće da prelaze u sreću**, takav slučaj ne ispunjava nijedan od postavljenih uslova. To ne izaziva ni zadovoljenje pravde, ni sažaljenja, ni straha. 3. Najzad, **ni veoma rđav čovjek ne smije iz sreće da pada u nesreću**. Takav sklop izazvao bi osjećanje čovještva (pravednosti), ali ne bi izazvao ni saželjenje ni strah, jer ne strahujemo za nekakvog zlikovca, i jer sažaljenje izaziva samo onaj koji nezasluženo pati, a strah onaj ko je nama sličan. 4. **Čovjek po sredini** - takav je onaj koji se ne ističe ni vrlinom ni pravednošću, niti pada u nesreću zbog svoje zloće (da je nešto svijesno učinio) i svog nevaljalstva, nego zbog neke pogreške (hamartija - tragička krivica), a to je lice koje uživa znatan ugled i živi srećnim životom, kao Edip i Tijest, i uopšte ugledni članovi takvih porodica. **Čovjek po sredini (neko sličan nama, malo bolji od nas, da je iz ugledne porodice da možemo malo i da mu se divimo)**.

Question 45

KVANTITATIVNI DELOVI TRAGEDIJE

Answer 45

Razlikujemo: **prolog** (početna radnja), **episodija** (srednja radnja), **eksoda** (završna radnja) i **horska pjesma**.

Question 46

Horska pjesma djeli se na:

Answer 46

**parodu** (ulaznu pjesmu, hor ih pjeva dok ulazi na scenu) i na **stasimon** (stajaću pjesmu, hor ih pjeva dok stoji na sceni)

Question 47

Patos

Answer 47

- je radnja koja donosi propast ili bol, na primjer umiranja pred očima gledalaca, slučajevi prevelikog bola, ranjavanja i druga slična stradanja. (Kad Edip sebi iskopa oči, na primjer)

Question 48

TRI DJELA PRIČE

Answer 48

PREOKRET I PREPOZNAVANJE, PATOS

Question 49

Na osnovu vrste radnje, Aristotel razlikuje dvije vrste tragedije :

Answer 49

jednostavna (prosta) i složena (kompleksna) tragedija.

Question 50

Prosta radnja

Answer 50

- mora biti povezana i jedinstvena, da događaji logično proizlaze jedni iz drugih, jedan čin iz prethodnog.

Question 51

Prepletene radnje

Answer 51

- su one koje se razvijaju u vezi sa preokretom i prepoznavanjem.

Question 52

Preokret

Answer 52

- je onaj trenutak u priči kada događaji počnu da se kreću u suprotnom pravcu od onog na kom su se dotad odvijali, i obično je u vezi sa prepoznavanjem

Question 53

Prepoznavanje

Answer 53

- je razrešenje neke zablude, tragički junaci su obično u nekom neznanju, bilo u pogledu sopstvenog identiteta (ne znaju ko su, kao recimo Edip), bilo u pogledu identiteta nekih drugih ličnosti (Ifigenija što ne zna da je Orest njen brat).

Question 54

Tragička ironija

Answer 54

Tragička ironija proizlazi iz postojanja neke zablude, i veoma je pogodna za postizanje dramatičnih efekata u grčkoj drami, posebno u starogrčkom pozorištu jer je publika unapred znala šta je sadržaj priče