Architektura dojrzałego baroku Flashcards
(8 cards)
Po wojnach ze Szwecją pogłębił się kryzys gospodarczy. W najmniejszym stopniu dotknął
on magnatów, których stać było na kosztowne inwestycje.
W ostatniej ćwierci XVII wieku
styl Wazów, który miał dotąd charakter elitarny, dotarł na prowincję, a jego formy zaczęły
się różnicować i bogacić. Obok baroku, którego źródłem była architektura rzymska,
w Polsce zaczęły się przyjmować formy znacznie prostsze, czerpiące z baroku klasycyzującego
w północnej Europie i we Francji. Cechą zarówno jednych, jak i drugich rozwiązań było
łączenie w jedną spójną całość różnych dyscyplin artystycznych
Augustyn Wincenty Locci,
pałac w Wilanowie
Warszawa – mimo wojen ze Szwedami – przeżywała dalszy rozwój. Zamek Królewski
i Zamek w Ujazdowie nie cieszyły się zainteresowaniem Jana II Kazimierza, który przebywał głównie w Villi Regii – nazywanej od tego czasu pałacem Kazimierzowskim.
Jan III Sobieski natomiast zapragnął mieć nową siedzibę. Architektem królewskim był
Augustyn Wincenty Locci – syn projektanta kolumny Zygmunta. Król powierzył mu
gruntowną przebudowę Villi Nova w podmiejskim Milanowie (dziś ta część Warszawy
nazywa się Wilanowem). Była to pierwsza siedziba budowana na wielką skalę i nawią-
zująca do wzorców francuskich i włoskich. Adaptację zaczęto od poszerzenia fasady,
która została poprzedzona dziedzińcem. W drugim etapie prac budowli nadano bardziej
reprezentacyjną formę. Dobudowano wówczas piętro, a wzdłuż murów powstały galerie
zakończone kwadratowymi wieżami. Zarówno elewacje, jak i wnętrza otrzymały bogatą
dekorację. Dopełnieniem stał się ogród otaczający budowlę z trzech stron i rozciągający
się na obszernym tarasie. Ta jego część czerpała z wzorców francuskich. Poniżej tarasu
znajdowały się baseny z wodą i kompozycje gaików. Pałac poprzedzały dwa dziedziń-
ce. Osiowość założenia podkreślała centralna aleja. Wnętrza zdobiły malowane stropy,
dekoracje sztukatorskie i malowidła ścienne. W środkowej sieni stanął pomnik króla.
Styl pałacu mocno odbiegał od wznoszonych w mieście siedzib magnackich. Była to jedna
z najważniejszych realizacji tego okresu w typie entre cour et jardin. Wzorem ideowym
dla architektury Wilanowa był Wersal. Jan III Sobieski marzył o wzmocnieniu władzy
królewskiej, a punktem odniesienia była dla niego francuska monarchia absolutna –
wzorzec niemożliwy do osiągnięcia w polskich warunkach. Z tego powodu w zwieńczeniu centralnego okna drugiej kondygnacji pojawiła się tarcza słoneczna jako odniesienie
do Króla Słońce – Ludwika XIV. Siedziba została wzniesiona
w 1679 roku jako murowany
parterowy dwór. W latach
osiemdziesiątych
i dziewięćdziesiątych
została przekształcona
w willę, a następnie, przez
dobudowę piętra i attyk
– w pałac. Dodanie galerii
zakończonych wieżami,
a także zastosowanie bogatej
dekoracji architektonicznej
i rzeźbiarskiej sprawiły,
że była to najwspanialsza
rezydencja w ówczesnej
Polsce. Skrzydła boczne
pałacu dobudowano w XVIII
wieku. Dekoracja rezydencji
miała służyć gloryfikacji
Jana III Sobieskiego jako
króla zwycięzcy. W artykulacji
galerii bocznych i piętra
nadbudowanego na osi
symetrii inspirowano się
proporcjami łuku
triumfalnego. Ściany zdobiły
płyciny z reliefami ukazującymi
sukcesy militarne króla
i panoplia. Nad głównym
wejściem wyrzeźbiono
Famy, boginie dobrej sławy.
Imperialne ambicje króla
wyrażały też popiersia
rzymskich cesarzy w fasadzie.
Kształt budowli wielokrotnie
zmieniano. Zachowało się wiele
planów pałacu, ten pochodzi
z ok. 1732 roku
W kościołach dojrzałego baroku zaczęto
znacznie bardziej dynamizować fasady i często wprowadzano
w nich wieże. Przykładem takiego rozwiązania jest kościół Świętego Krzyża w Warszawie
zaprojektowany przez architekta przybyłego z północnych Włoch Józefa Szymona
Bellottiego. Wnętrze kościoła górnego podobne jest do rzymskiego Il Gesù, ale z pewnymi
modyfikacjami.
Nurt klasycyzujący, który cechowała: statyka, harmonia, jasność i prostota podzia-
łów, reprezentował przede wszystkim Tilman van Gameren, w Polsce znany jako Tylman
z Gameren (1632–1706).
Architekt miał szczególne znaczenie dla rozbudowy stolicy
na przełomie wieków XVII i XVIII, gdyż projektował większość jej pałaców i dworów. Holender
urodzony w Utrechcie działał w Polsce od 1662 roku. Sprowadził go tutaj Stanisław
Herakliusz Lubomirski. Architekt, wznosząc dla Lubomirskich pałac w Puławach, zapoczątkował nowy trend – budowania na prowincji rezydencji bez fortyfikacji. W Warszawie
Tylman z Gameren na zlecenie magnackiego rodu zbudował kościół Bernardynów na
Czerniakowie i Łazienkę w Ujazdowie, przekształconą później w czasach Stanisława
Augusta Poniatowskiego w pałac Na Wyspie. Tylman jest też autorem projektu kościoła
św. Kazimierza Królewicza u sakramentek w Warszawie, kościoła św. Anny
w Krakowie i kaplicy Królewskiej w Gdańsku. Ze zrealizowanych projektów o charakterze rezydencjonalnym Tylmana z Gameren
na szczególną uwagę zasługują też: pałac Krasińskich i pałac Gnińskich mieszczący obecnie
Muzeum Fryderyka Chopina – oba w Warszawie – oraz pałac Radziwiłłów w Nieborowie.
Architekt był również projektantem przebudowy pałacu Branickich w Białymstoku,
nazywanego „Wersalem Podlasia”, któremu ostateczny kształt nadali późniejsi architekci.
Tylman wypracował indywidualny styl czerpiący z północnoeuropejskiego baroku
klasycyzującego. Zachowane jest archiwum jego projektów, które cechuje prostota kompozycji
i tendencja do centralizacji planów budowli sakralnych, a w projektach na planie
podłużnym – dążenie do zwartości. W uznaniu zasług architekt uzyskał w 1685 roku
polski tytuł szlachecki i odtąd znany był jako Tylman Gamerski.
Tylman z Gameren, pałac
Krasińskich w Warszawie
Pałac zbudowany przy
udziale Józefa Szymona
Bellottiego w latach
1677–1695 ma w fasadzie
wydzielone ryzality:
środkowy i boczne.
Środkowy wieńczy
trójkątny fronton. Budowla
podzielona jest na piętra.
Sale na piętrze doświetlają
prostokątne okna.
Tylman z Gameren,
kościół św. Kazimierza Królewicza
u sakramentek w Warszawie
Świątynia na rynku Nowego Miasta
w Warszawie powstała z fundacji królowej
Marii Kazimiery. Została zbudowana
w latach 1688–1692 na planie krzyża
greckiego z dominującą w bryle kopułą
na wysokim oktagonalnym bębnie na
przecięciu ramion krzyża. Piękno budynku
wynika przede wszystkim z klasycznych
proporcji. Dekoracja jest oszczędna. Tworzą
ją pary pilastrów toskańskich na wysokich
postumentach, rzeźbione kartusze
w tympanonach, dekoracje wokół okien
i na latarni. Budowla została zniszczona
w bombardowaniu podczas II wojny
światowej i odbudowana po jej zakończeniu
Tylman z Gameren, kościół św. Anny w Krakowie
Kościół zbudowany jest na planie zbliżonym do Il Gesù
w Rzymie. Składa się z korpusu nawowego z trzema parami
kaplic połączonych szerokimi przejściami, transeptu
z dominującą kopułą i prezbiterium zamkniętego prostą
ścianą. Fasada, flankowana przez dwie wieże, podzielona
jest na dwie kondygnacje. W dolnej części między parami
kolumn, które podtrzymują przerwany trójkątny naczółek,
znajdują się umieszczone we wnęce obramione drzwi.
Gra światła i cienia oraz dynamika fasady odbiegają
od stylu Tylmana z Gameren. Mogło być to spowodowane
chęcią wyeksponowania fasady w wąskiej uliczce,
a także osobistymi preferencjami nadzorującego budowę
księdza Sebastiana Piskorskiego, architekta i rektora
Akademii Krakowskiej. Obszerne wnętrze ma bogatą
dekorację sztukatorską wykonaną przez Baltazara Fontanę
oraz freskową autorstwa Karola Dankwarta. Prezentuje ona
program ikonograficzny odnoszący się m.in.
do Niebiańskiej Jerozolimy
W drugiej połowie XVII wieku w budownictwie drewnianym wykształcił się typ polskiego
dworu.
Było to osiowe, symetryczne założenie, przeważnie parterowe, z wejściowym
gankiem zamkniętym trójkątnym frontonem
