Budowa i rola układu hormonalnego

Question 1

Hormony

Answer 1

Substancje organiczne, które modyfikują (pobudzają lub hamują) czynności komórek docelowych.

Question 2

Funkcje układu hormonalnego

Answer 2

• regulowanie i koordynowanie pracy narządów, co umożliwia adaptację organizmu do zmian zachodzących w środowisku oraz zapewnia utrzymanie homeostazy
• regulowanie procesów związanych z rozmnażaniem
• regulowanie procesów metabolicznych

Question 3

Typy gruczołów

Answer 3

• wewnątrzwydzielnicze (endokrynne)(dokrewne)
• zewnątrzwydzielnicze (egzokrynne)

Question 4

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze

Answer 4

Wydzielają wytwarzane przez siebie substancje (hormony) do krwi lub innych płynów ustrojowych na drodze egzocytozy.
np. nadnercza.
Nie są ze sobą połączone bezpośrednio, tylko za pomocą układu krwionośnego

Question 5

Gruczoły zewnątrzwydzielnicze

Answer 5

Mają specjalne przewody wyprowadzające, przez które wydostają się wydzielane przez nie substancje.
Nie są częścią układu hormonalnego

Question 6

Kryteria podziału hormonów

Answer 6

Ze względu na:
- budowę chemiczną: hormony steroidowe, niesteroidowe
- miejsce i zakres działania: hormony o działaniu ogólnym, tkankowe
- mechanizm działania
- kierunek procesów metabolicznych

Question 7

Hormony, budowa chemiczna

Answer 7

Hormony steroidowe
- są syntetyzowane z cholesterolu (np. testosteron)
Hormony niesteroidowe
- np. hormony białkowe (insulina), pochodne aminokwasów (tyroksyna), pochodne kwasów tłuszczowych (prostaglandyny)

Question 8

Hormony, miejsce i zakres działania

Answer 8

O działaniu ogólnym
- są wydzielane przez gruczoły dokrewne. Substancje te działają na komórki docelowe za pośrednictwem układu krwionośnego
np. hormon wzrostu, adrenalina

Hormony tkankowe
- uwalniane przez komórki wydzielnicze, które nie tworzą osobnego narząd, lecz występują w obrębie innych narządów np. żołądka, jelit czy nerek.
Substancje te mogą oddziaływać na komórki znajdujące się w sąsiedztwie komórek wydzielniczych albo docierać do komórek docelowych wraz z krwią.
np. gastryna, erytropoetyna, histamina
- są bardzo dużą i zróżnicowaną grupą, obejmującą również cytokiny, czyli związki uczestniczące w procesach odpornościowych

Question 9

Hormony, mechanizm działania

Answer 9

• Takie, których stężenie we krwi ulega znacznych wahaniom w zależności od aktualnego stanu organizmu (adrenalina)
• Take, których stężenie we krwi jest utrzymywane na względnie stałym poziomie (tyroksyna)

Question 10

Hormony, kierunek procesów metabolicznych

Answer 10

Anaboliczne
- np. insulina, testosteron, nasilają procesy syntezy
Kataboliczne
- np. glukagon, tyroksyna, nasilają procesy rozkładu związane z uwalnianiem energii
Wykazują działanie antagonistyczne

Question 11

Gastryna

Answer 11

• hormon tkankowy
• w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy
• zwiększa wydzielanie kwasu solnego oraz pepsyny w żołądku
• przyśpiesza regenerację błony śluzowej żołądka, dwunastnicy i jelita grubego
• pobudza pracę przewodu pokarmowego

Question 12

Erytropoetyna

Answer 12

• hormon tkankowy
• nerki, wątroba
• pobudza wytwarzanie erytrocytów i syntezę hemoglobiny w szpiku kostnym czerwonym
• bodźcem do jej syntezy jest m.in. niedotlenienie organizmu

Question 13

Histamina

Answer 13

• hormon tkankowy
• różne komórki i tkanki organizmu np. leukocyty i błona śluzowa przewodu pokarmowego
• bierze udział w powstawaniu stanu zapalnego i reakcjach alergicznych
• w efekcie jej działania następuje skurcz mięśni gładkich oskrzeli, mięśni przewodu pokarmowego i rozszerzenie naczyń krwionośnych

Question 14

Sposoby działania hormonów

Answer 14

Autokrynnie, parakrynnie, endokrynnie, neurokrynnie
Hormon może działać na wszystkie sposoby, tylko jeden lub kilka

Question 15

Działanie autokrynne

Answer 15

Hormony wpływają na czynność komórek, przez które są wydzielane.
np. insulinopodobny czynnik wzrostu I (cytokin) jest produkowany i wydzielany przez chondrocyty, a jednocześnie na nie oddziałuje - stymuluje ich namnażanie i hamuje obumieranie. Wpływa na wzrost szkieletu i całego ciała

Question 16

Działanie parakrynne

Answer 16

Hormony wpływają na czynność komórek sąsiednich, dyfundując do nich przez przestrzeń międzykomórkową.
np. cytokiny wytwarzane i wydzielane przez limfocyty oddziałują na sąsiadujące z nimi makrofagi. Dzięki temu stymulują fagocytozę drobnoustrojów chorobotwórczych.

Question 17

Działanie endokrynne

Answer 17

Hormony wpływają na działanie odległych tkanek i narządów, docierając do nich z krwią.
np. kalcytonina - hormon wytwarzany i wydzielany przez tarczycę - wpływa na tkankę kostną, blokując uwalnianie z niej wapnia.

Question 18

Działanie neurokrynne

Answer 18

Neurohormony wydzielane przez aksony wpływają bezpośrednio na inne neurony lub na odległe komórki docelowe na pomocą układu krążenia.
np. somatostatyna wytwarzana przez neurony podwzgórza wpływa na komórki przysadki

Question 19

Szyszynka

Answer 19

Wydziela melatoninę
- reguluje rytm dobowy
-wywołuje uczucie senności oraz wprowadza organizm w stan snu
- wydzielana głównie w nocy

Question 20

Podwzgórze

Answer 20

Część mózgowia łącząca układ nerwowy z układem hormonalnym i steruje funkcją wydzielniczą przysadki. Wytwarza wazopresynę i oksytocynę, które są transportowane do przysadki i z niej uwalniane.

Question 21

Przysadka

Answer 21

Składa się z dwóch części: przysadki gruczołowej (płat przedni) i przysadki nerwowej (płat tylny). Przysadka gruczołowa wydziela hormony przysadki, a przysadka nerwowa magazynuje i wydziela hormony podwzgórza.

Question 22

Tarczyca

Answer 22

Wydziela tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę

Question 23

Przytarczyce

Answer 23

Wydzielają parathormon
- zwiększa stężenie wapnia we krwi przez uwalnianie go z kości i wzmożone wchłanianie z przewodu pokarmowego

Question 24

Nadnercza

Answer 24

Zbudowane z kory i rdzenia. Kora nadnerczy wydziela kortyzol, a rdzeń - adrenalinę i noradrenalinę
- są wytwarzane głównie w warunkach stresu
- powodują wzrost ciśnienia krwi, częstość skurczów serca, stężenia glukozy we krwi, częstość oddechów

Question 25

Grasica

Answer 25

Wytwarza m.in. tymozynę - stymulują rozwój układu odpornościowego u dzieci - przyśpieszają dojrzewanie limfocytów T

Question 26

Trzustka

Answer 26

Wytwarza insulinę - zmniejsza stężenie glukozy we krwi i powoduje jej gromadzenie w wątrobie w postaci glikogenu (glikogenogenezę) i glukagon - podwyższa poziom glukozy we krwi przez stymulację rozkładu glikogenu w wątrobie (glikogenolizę)

Question 27

Jądra

Answer 27

Wytwarzają testosteron

Question 28

Jajniki

Answer 28

Wytwarzają estrogen i progesteron

Question 29

Hormony osi podwzgórze-przysadka-tkanka docelowa

Answer 29

Niektóre hormony podwzgórza są przejściowo magazynowane w tylnym płacie przysadki, a niektóre regulują czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki. Hormony przysadki to np. hormony tropowe, stymulujące pracę tarczycy, kory nadnerczy i gonad

Question 30

Hormony przysadki (tropowe) działające bezpośrednio na tkanki docelowe

Answer 30

- hormon wzrostu (GH) - prolaktyna (PRL) - tyreotropina (TSH) - kortykotropina (ACTH) - gonadotropiny (FSH, LH)

Question 31

Tyreotropina (TSH)

Answer 31

Pobudza tarczycę do wydzielania: - kalcytoniny zmniejsza stężenie wapnia we krwi, blokując uwalnianie wapnia z kości - tyroksyny, trójjodotyroniny pobudza metabolizm, ułatwiając wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego

Question 32

Kortykotropina (ACTH)

Answer 32

Pobudza korę nadnerczy do wydzielania: - kortyzolu powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi, działa przeciwzapalnie, obniża odporność organizmu

Question 33

Gonadotropiny (FSH, LH)

Answer 33

Pobudza jądra do wydzielania - testosteronu powoduje rozwój męskich narządów rozrodczych, odpowiada za męską budowę ciała, wzrost mięśni szkieletowych u kości oraz rozrost krtani Pobudza jajniki do wydzielania: - estrogenu powodują rozwój żeńskich narządów rozrodczych, wpływają na proporcję ciała, barwę głosu, typ owłosienia oraz cykl miesiączkowy - progesteronu wpływa na cykl miesiączkowy, umożliwia rozwój zarodka i płodu

Question 34

Hormon wzrostu (GH)

Answer 34

Pobudza przemiany białek, lipidów, sacharydów we wszystkich komórkach, stymuluje wzrost organizmu.

Question 35

Prolaktyna (PRL)

Answer 35

Pobudza gruczoły mlekowe u kobiet po porodzie do wytwarzania mleka, hamuje owulację.

Question 36

Hormony podwzgórza magazynowane i uwalniane przez przysadkę

Answer 36

Wazopresyna - reguluje gospodarkę wodną, przez sterowanie procesem zagęszczania moczu Oksytocyna - u kobiet wywołuje skurcze macicy oraz wydzielanie mleka, u mężczyzn skurcze nasieniowodów

Question 37

Hormony gruczołów dokrewnych niezależnych od przysadki

Answer 37

Niektóre gruczoły dokrewne nie są stymulowane przez hormony tropowe przysadki - szyszynka - przytarczyce - grasica - rdzeń nadnerczy - trzustka

Question 38

Rola podwzgórza w utrzymywaniu homeostazy

Answer 38

Podwzgórze jest częścią międzymózgowia. Wpływa na funkcjonowanie ośrodków w korze mózgowej, pniu mózgu i rdzeniu kręgowym i kieruje czynnością autonomicznego układu nerwowego. Zawiera jądra nerwowe - skupiska komórek neurowydzielniczych, które wytwarzają i wydzielają neurohormony - niektóre są magazynowane w przednim tylnym przysadki, a niektóre regulują czynności wydzielnicze przedniego płata. Podwzgórze, oddziałując na układ nerwowy i hormonalny, umożliwia utrzymywanie homeostazy i adaptację organizmu do warunków środowiska zewnętrznego.

Question 39

Co reguluje podwzgórze

Answer 39

- gospodarkę wodną organizmu - pobieranie pokarmu - termoregulację - funkcjonowanie układu krążenia - procesy płciowe np. popęd płciowy - reakcje obronne np. wściekłość, agresję

Question 40

Neurohormony podwzgórza

Answer 40

Regulują wydzielanie hormonów tropowych, są transportowane do przysadki żyłami wrotnymi podwzgórzowo-przysadkowymi.

Question 41

Trzustka - podwójne działanie

Answer 41

To narząd zewnątrzwydzielniczy (enzymy trawienne) i wewnątrzwydzielniczy (insulina, glukagon) Komórki trzustki mają silnie rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną szorstką, której rybosomy syntetyzują ciałka enzymatyczne i hormonalne, a także liczne aparaty Golgiego, które modyfikują, sortują i wysyłają gotowe wydzieliny poza obręb komórek gruczołowych.

Question 42

Część zewnątrzwydzielnicza trzustki

Answer 42

Stanowi główną masę trzustki. Jest zbudowana z pęcherzyków wydzielniczych, które wytwarzają enzymy trawienne - często w postaci nieaktywnych proenzymów. Przewody wyprowadzające pęcherzyków uchodzą do przewodu trzustkowego, który prowadzi do dwunastnicy.

Question 43

Część wewnątrzwydzielnicza trzustki

Answer 43

Składa się ze skupień komórek gruczołowych, które tworzą wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa). Komórki A wytwarzają glukagon, a komórki B - insulinę. Oba hormony są uwalniane z komórek do krwi.

Question 44

Regulacja tempa metabolizmu

Answer 44

Odpowiada za nią głównie tarczyca, która wydziela tyroksynę i trójjodotyroninę, hormony te pobudzają wiele przemian metabolicznych oraz procesów fizjologicznych: - rozkład ATP i produkcję ciepła w tkankach - rozkład tłuszczów i utlenianie kwasów tłuszczowych - transport glukozy do wnętrza komórek - przyśpieszanie czynności serca i zwiększanie przepływu krwi przez narządy ciała Niezbędne do prawidłowego funkcjonowanie układów nerwowego i rozrodczego

Question 45

Regulacja wzrostu organizmu

Answer 45

Jest związany z funkcjonowaniem przysadki, która wytwarza hormon wzrostu (somatotropinę) Pobudza ona komórki do przeprowadzania procesów niezbędnych do zwiększania rozmiarów: - rozrostu kości - utleniania kwasów tłuszczowych i pozyskiwania z nich energii - syntezy białek w tkankach, głównie w tkance kostnej i mięśniowej

Question 46

Mechanizm działania hormonów

Answer 46

Hormony wydzielane do płynów ustrojowych działają wyłącznie na komórki docelowe, które mają receptory charakterystyczne dla danego hormonu. Dzięki temu hormony działają wybiórczo i specyficznie na określone tkanki i narządy, pobudzając lub hamując ich aktywność. W zależności od budowy chemicznej hormonu receptory mogą znajdować się wewnątrz lub na powierzchni komórki docelowej.

Question 47

Hormony białkowe

Answer 47

Nie dyfundują przez błony do wnętrza komórki, dlatego ich receptory znajdują się w błonie komórkowej - są to receptory błonowe. Przekazywanie sygnału wywołanego przez związanie się hormonu z receptorem zachodzi za pomocą substancji pośredniczących. Hormony białkowe mogą aktywować już istniejące związki, głównie białka enzymatyczne, albo stymulować syntezę nowych białek.

Question 48

Hormony steroidowe

Answer 48

Rozpuszczają się w tłuszczach, dlatego dyfundują przez błony do wnętrza komórki. Receptory hormonów steroidowych znajdują się w cytozolu (receptory cytozolowe) lub w jądrze komórkowym (receptory jądrowe). Niektóre hormony działają za pośrednictwem obu typów receptorów.

Question 49

Hormony, pochodne aminokwasów

Answer 49

Zazwyczaj nie wnikają do wnętrza komórki. Łączą się z receptorami błonowymi i uruchamiają ciąg reakcji prowadzących do zmiany aktywności komórki. Wyjątkiem są hormony tarczycy - tyroksyna i trójjodotyronina (pochodne aminokwasu tyrozyny) - które są transportowane przez błony za pomocą błonowych białek przenośnikowych. Potem łączą się z receptorami jądrowymi i uruchamiają ciąg reakcji prowadzących do zmiany aktywności komórki.