DRUGI OKRES FILOZOFII NOWOŻYTNEJ (OKRES SYSTEMÓW NOWOŻYTNYCH, WIEK XVII) Flashcards
(4 cards)
- OKRES WIELKICH SYSTEMÓW.
Po nieskrystalizowanym filozoficznie Odrodzeniu dopiero w
wieku XVII filozofia nowożytna uświadomiła sobie w pełni cele i opanowała środki. Podjęła teraz pracę
pozytywną, podczas gdy Odrodzenie wyładowywało się przeważnie w polemice z przeszłością. Będąc
bardziej samodzielną od Odrodzenia, była jednocześnie bardziej odeń związana z tradycją: stosowała
nowe metody i osiągnęła nowe wyniki, ale została przy dawnych zagadnieniach. Stawiała, mianowicie,
wielkie zagadnienia metafizyczne, te same, którymi przejęte było średniowiecze. Usiłowała objąć w
jednym systemie filozoficznym zarówno przyrodę, jak Boga. Ten stan rzeczy był zrozumiały w okresie
przeciwreformacji; ale jeden człowiek, mianowicie Kartezjusz, najwięcej przyczynił się do tego, że
filozofia w XVII w. taki właśnie wzięła obrót, że podjęła program maksymalny i z aspiracjami
naukowymi połączyła metafizyczne. I wiek XVII stał się okresem wielkich systemów, stał się dla
nowożytnej myśli tym, czym IV w. przed Chr. dla starożytności, a XIII w. dla średniowiecza
- GRANICE OKRESU.
Pierwsza generacja XVII wieku filozofowała jeszcze w duchu Odrodzenia;
dopiero Kartezjusz i Galileusz wystąpili z nowymi ideami filozoficznymi i naukowymi, a zaraz potem
cały zastęp innych myślicieli. Jak wszystkie okresy o wielkich aspiracjach, i ten trwał niedługo; koniec
jego nastąpił, gdy przyszło pokolenie, które na miejsce programu maksymalnego wysunęło ostrożny
program empirystyczny. Stało się to jeszcze przed końcem stulecia: za granicę uważać należy rok 1690,
datę ukazania się głównego dzieła Locke’a. Typ filozofii wytworzony w XVII w. ustąpił zresztą nie od
razu: Leibniz, wielki jego przedstawiciel, przeżył Locke’a, przedstawiciela okresu następnego. Filozofia
XVII w. rozwijała się najbujniej we Francji, w Niderlandach i w Anglii. Włochy, które podczas
Odrodzenia przodowały w filozofii, wyczerpały swą twórczość i zeszły na drugi plan. W Hiszpanii na
wiek ten przypadła regeneracja scholastyki katolickiej, a w Niemczech - panowanie scholastyki
protestanckiej. Podczas gdy obie te scholastyki rozwijały się w uniwersytetach, nowe prądy stulecia
powstały poza szkołą i klerem, były zainicjowane przez ludzi świeckich i prywatnie zajmujących się
nauką.
- WŁASNOŚCI FILOZOFII xvii WIEKU.
Aspiracje siedemnastowiecznej filozofii były przede
wszystkim teoretyczne: teoretyczny dział miał w niej przewagę nad praktycznym. Czerpała ona swe
zagadnienia z nauk, zwłaszcza z nauk najściślejszych: matematyki i matematycznego przyrodoznawstwa.
Przyrodnicy tego wieku - jak Galileusz, Boyle, Newton - wydatnie przyczynili się do rozwoju nie tylko
przyrodoznawstwa, ale i filozofii; a w osobach Kartezjusza, Pascala, Leibniza filozofia zawierała unię
osobową z matematyką i fizyką.
Do najogólniejszych cech tego bogatego filozoficznie okresu należały: a) Nacisk na epistemologiczne
podłoże doktryn. Oryginalność doktryn XVII w. leżała mniej w ich metafizycznej treści, a więcej w
epistemologicznym uzasadnieniu. Typowe dla XVII w. było takie połączenie: solidna epistemologiczna
podstawa, a nad tym śmiała i lotna metafizyczna nadbudowa; tak było u Kartezjusza, jeszcze więcej u
Malebranche’a i Leibniza, tak nawet u Newtona, b) To podłoże epistemologiczne było racjonalistyczne:
wiek XVII był klasycznym wiekiem racjonalizmu. Racjonalizm jego miał zresztą bardzo rozmaite
postacie: od skrajnie naturalistycznego aż do supranaturalistycznego w stylu św. Augustyna.
- NAJWAŻNIEJSZE STANOWISKA tego stulecia były:
A) Stanowiska odziedziczone: 1. Scholastyka,
puścizna średniowieczna, odnowiona została zwłaszcza w Hiszpanii; od Suareza główny ośrodek miała w
uniwersytecie w Coimbrze. Wszakże i w innych krajach, dzięki Towarzystwu Jezusowemu, ożywiła się
na nowo i panowała nadal w szkołach. 2. Platonizm, będący znów puścizną Odrodzenia, o
spekulatywnym, neoplatońskim, a zarazem chrystianizującym zabarwieniu, rozwijał się teraz głównie w
Anglii: ośrodkiem jego był Cambridge, a najwybitniejszymi przedstawicielami Henry Morę i Ralph
Cudworth.
B) Stanowiska nowe: można wyodrębnić dwie ich grupy: filozofów-systematyków i uczonychmetodologów. Mają one zresztą wspólną podstawę: epistemologiczna i racjonalistyczną. Wśród
systematyków Kartezjusz stanowił punkt wyjścia, a jego następcami byli: Pascal, Malebranche, Hobbes,
Spinoza, Leibniz. Dla uczonych zaś, pracujących na polu filozofii, Galileusz był punktem wyjścia, a
Newton punktem dojścia.
