NEWTON Flashcards
(10 cards)
Wyniki, do jakich przyrodoznawstwo doszło w XVII w., przez swą ścisłość, pewność i
systematyczność stały się wzorem i fundamentem dociekań filozoficznych.
Jak we wcześniejszej fazie
stulecia Galileusz, tak w późniejszej Newton był wielkim pośrednikiem między przyrodoznawstwem a
filozofią.
Issac Newton (1642-1727),
uczony matematyk, fizyk, astronom, łączył w niezwykły sposób
talenty matematyka i eksperymentatora, odkrywcy i systematyka. Sformułowanie prawa ciążenia,
rozłożenie białego światła, wynalezienie rachunku różniczkowego (pod nazwą „rachunku fluksji)”,
wyznaczenie tzw. „dwumianu Newtona”, sformułowanie praw ruchu, skonstruowanie lunety ziemskiej -
stanowią najbardziej fundamentalne z jego różnorodnych zdobyczy naukowych. Pochodził z ubogiego
środowiska, nie sprzyjającego pracy naukowej; niemniej wybił się szybko; wielkie swe odkrycia zrobił
wcześnie, ogłosił natomiast znacznie później. Już w 1669 r. był powołany na katedrę uniwersytecką do
Cambridge. Geniusz Newtona za jego życia został w pełni oceniony, zwłaszcza od ukazania się głównego
dzieła; od 1703 r. był przewodniczącym angielskiej Akademii (Royal Society), ponownie wybieranym corocznie aż do śmierci. Życie jego było typowym życiem uczonego, oddanym nauce; koła naukowe,
dumne z Newtona i ufne weń, wysunęły go na swego przedstawiciela politycznego, ale na tym polu nie
odegrał żadnej roli; wielkość jego objawiła się tylko w pracy naukowej.
GŁÓWNE DZIEŁO:
Philosophiae naturalis principia mathematica, 1687.
ORIENTACJA FILOZOFII NEWTONA I JEJ POPRZEDNICY.
Przez specjalne badania naukowe, które
prowadził aż do podstaw, Newton doszedł do zagadnień filozoficznych. Z drugiej zaś strony, ten
człowiek religijny i praktykujący, który chwile wolne od pracy przyrodniczej poświęcał komentowaniu
Apokalipsy, szukał w filozofii zaspokojenia swych potrzeb religijnych. Przeto filozofia jego nie była
filozofią „czysto naukową”; miała dwojaką orientację: naukową i religijną.
Odpowiednio do tego Newton należał do dwóch szeregów rozwojowych i miał dwojakiego rodzaju
poprzedników, a) Należał do łańcucha wielkich przyrodników, którzy zbudowali nowożytną naukę o
przyrodzie: Kopernika, Keplera, Galileusza. Galileuszowi był bliski również i poglądami
metodologicznymi, b) W religijno-filozoficznych sprawach zbliżał się do platonizujących metafizyków
antymaterialistycznego prądu, który miał licznych przedstawicieli w Anglii XVII w. z H. More’em i
Cudworthem na czele
- NOWY STOSUNEK NAUKI i FILOZOFII.
Prawo ciążenia, sformułowane przez Newtona, było
ukoronowaniem szeregu wielkich odkryć dokonanych w nowożytnym przyrodoznawstwie. Było ścisłe, a
zarazem niezmiernie ogólne. Obejmowało wszelki ruch we wszechświecie, zarówno ruch planety
krążącej dokoła Słońca, jak ruch jabłka padającego z jabłoni. Teoria przyrody Newtona realizowała
program Galileusza: była oparta na doświadczeniu, a zarazem była matematyczna. Spełniała wymagania
przeciwległych obozów filozoficznych: opierała się na faktach, jak tego wymagali empiryści, a także
miała konieczne dedukcyjne powiązanie, którego żądali racjonaliści. Spór o prawidłową metodę, którego
nie umiała rozstrzygnąć filozofia, został rozstrzygnięty przez postęp empirycznej nauki. Wszelkie
rozsądne wymagania metodyczne zostały spełnione i w Matematycznych zasadach Newtona nauka ścisła
o przyrodzie stała się faktem. Zdobycze Newtona stały się nie tylko fundamentem dalszego rozwoju
fizyki, ale też wzorem dla innych umiejętności specjalnych, które jeszcze nie doszły do równej ścisłości, i
miarą naukowej doskonałości dla metodologii.
Przyrodoznawstwo, ze swymi teoriami bardzo ogólnymi i czysto teoretycznymi, było wśród działów
nauki najbliższe filozofii i przez to najdłużej pozostawało z nią w łączności. Newton zaś zbudował naukę
o przyrodzie niezależnie od takiej czy innej filozofii. I niebawem ta usamodzielniona nauka zajęła
naczelne miejsce, zajmowane dotąd przez filozofię. Gdy dawniej na polu nauk specjalnych czynni byli
najwięcej filozofowie, stosując w nich ogólne filozoficzne teorie, to teraz odwrotnie, na filozofię zaczęli
wywierać wpływ uczeni specjaliści, którzy ze swych badań wyprowadzili uogólnienia filozoficzne.
Newton był wielkim przedstawicielem uczonych tego typu.
Dał też wskazówkę, jak uprawiać filozofię w łączności z naukami szczegółowymi. Uważał
mianowicie, że zasady matematyki mają znaczenie filozoficzne. Wskazówkę tę w następnym stuleciu
uogólniono i rozszerzono na zasady innych nauk.
- KONCEPCJA NAUKI JAKO OPISU.
Pogląd, jaki Newton miał na istotę nauki, był podobny do
poglądu Galileusza. Przedmiotem nauki są tylko zjawiska, celem zaś - znalezienie stałych między nimi
związków, czyli praw. Usiłował ustalić, jakie zjawiska połączone są ze sobą związkami przyczynowymi;
natomiast transcendentne przyczyny wywołujące zjawiska wyłączał z zakresu nauki. Wybiegają bowiem
poza doświadczenie, nauka zaś musi opierać się na doświadczeniu. „Hipotez nie wymyślam”, pisał.
„Wszystko, co nie wynika ze zjawisk, jest hipotezą, hipotezy zaś, metafizyczne czy też fizykalne,
mechanistyczne czy też dotyczące utajonych jakości - nie powinny być dopuszczane w fizyce
eksperymentalnej”. Badając np. ciężar, fizyka ma ustalić prawa, jakim on podlega, nie snując hipotez o
jego naturze. Zastrzeżenia te były skierowane przeciw panującym podówczas doktrynom przyrodniczym,
nie tylko arystotelesowsko-scholastycznym, ale i Kartezjańskim: Newton pojmował przyrodoznawstwo
jako opis zjawisk, czyli pojmował je w sposób, który wiek XIX uważał za swoje odkrycie. U najbliższych
uczniów Newtona występuje nawet sam ten termin. „Powinno wystarczyć” - pisał uczeń Newtona Keill -
„gdy na miejsce definicji, podawanej przez logików, zastosujemy tylko opis, przez który dany przedmiot
będzie ujęty jasno i wyraźnie i odróżniony od wszystkich innych”.
Zresztą tylko podstawa nauki była dla Newtona czysto faktyczna; gdy ta jest ustalona, wtedy przychodzi
kolej na dedukcję, aby wyciągnęła wnioski. Nauka, którą Newton zbudował, zawdzięczała swą pewność i
ścisłość połączeniu doświadczenia z dedukcją.
- METAFIZYKA.
A jednak, wbrew zapowiedziom, poglądy naukowe Newtona nie były wolne od
hipotez, i to wykraczających daleko poza fakty empiryczne. Przy formułowaniu zasad mechaniki
wprowadził obok pojęcia przestrzeni względnej, znanej z doświadczenia, pojęcie przestrzeni absolutnej, a
podobnie też czasu absolutnego i ruchu absolutnego. Co więcej, uważając, że przestrzeń absolutna nie
posiada własności materialnych, wnosił, że jest - natury duchowej. Takie były dziwne koleje pojęcia przestrzeni: Kartezjusz utożsamiał z nią materię, Newton zaś łączył ją z duchem.
Do tego poglądu Newton przykładał szczególną wagę ze względu na jego konsekwencje metafizyczne.
Choć bowiem walczył o fenomenalistyczną naukę, jednak nie wyrzekał się metafizyki transcendentnej;
był przeciwnikiem metafizycznego traktowania nauki, ale nie przeciwnikiem metafizyki. I metafizyka
tego przyrodnika bynajmniej nie brała za model przyrody; nie miała wcale charakteru naturalistycznego,
lecz na wskroś idealistyczny. Materializm uważał za teorię fałszywą i gorszącą i widział szczególną
wartość swych teorii przyrodniczych w tym, że prowadzą do uznania niematerialnej przestrzeni, będącej
argumentem przeciw materializmowi.
Newton nie tylko głosił istnienie przestrzeni absolutnej - wraz z platonizującymi metafizykami z
Cambridge - lecz snuł o niej spekulacje teologiczne. Wywodził, że jako absolutna, jest własnością
absolutnej substancji, czyli Boga; jest niejako „organem” (sensorium), przez który Bóg jest wszędzie
obecny i czynny. Ten twórca nowożytnej nauki wypowiedział tedy myśli uchodzące za wyraz ducha
średniowiecznego.
I w innej jeszcze sprawie uwydatniły się religijno-metafizyczne poglądy Newtona. Wprawdzie pracę
przyrodnika traktował zupełnie autonomicznie, nie myśląc wprowadzać do niej religijnego punktu
widzenia, jednakże jej wyniki usiłował złączyć ze swą wiarą religijną. W przyrodoznawstwie szukał
dowodu istnienia Boga. Dotąd widziano dowód głównie w celowości przyrody. Newton nie mógł uznać
takiego dowodu, gdyż dopatrywanie się działania celów w przyrodzie uważał za ludzki przesąd; o
przyrodzie był przekonany, iż działa mechanicznie, jak maszyna. Ale właśnie w tym przekonaniu znalazł
podstawę do nowego dowodu istnienia Boga. Mianowicie, jeśli przyroda podobna jest do maszyn
zbudowanych przez człowieka, nie może nie być dziełem istoty myślącej. Jest to najdoskonalsza z
maszyn, jest więc dziełem rozumu najwyższego, czyli Boga. W samym mechanistycznym
przyrodoznawstwie Newton znalazł więc argument za istnieniem Boga; argument ten, pod nazwą fizykoteologicznego, zajął między argumentami używanymi w XVIII w. pierwsze miejsce, jako najbardziej
odpowiadający ówczesnemu sposobowi myślenia. Newton, który więcej od innych uczonych XVII w.
przyczynił się do utworzenia autonomicznego przyrodoznawstwa, dał zarazem przyrodoznawstwu
uzupełnienie religijne.
ZNACZENIE Newtona dla filozofii było potrójne:
- Stworzenie nauki przyrodniczej niezależnej od
filozofii, a mogącej być dla filozofii wzorem i podstawą. 2. Sformułowanie fenomenalistycznej, opisowej
teorii nauki. 3. Powiązanie mechanistycznego przyrodoznawstwa z teologią, głównie w postaci fizykoteologicznego dowodu istnienia Boga.
NASTĘPCY.
Newton nie był w swych poglądach odosobniony. Pokrewny typ stanowił przede
wszystkim inny wielki przyrodnik angielski XVII w., Robert Boyle (1627-1691), który nie mniej od
Newtona był przejęty ogólnymi, filozoficznymi zagadnieniami nauki oraz jej zgodnością z wiarą.
Newton oddziałał przede wszystkim jako przyrodnik: od niego zaczai się rozkwit matematyki i
matematycznego przyrodoznawstwa, którego głównym ośrodkiem stał się niebawem Paryż. W Anglii
wytworzył się też zastęp wiernych „newtończyków”, którzy wielbili swego mistrza nie tylko jako
przyrodnika, ale też jako największego filozofa, a teorię absolutnej przestrzeni i czasu i fizykoteologiczny dowód równie cenili, jak prawo ciążenia. Inaczej Kant: przyjął bez zastrzeżeń naukowe
poglądy Newtona, a potępił metafizyczne.
Wpływ Newtona nie ograniczył się do kół uczonych. Deiści przyjęli jego koncepcję stosunku Boga i
świata i przez nich najsilniej oddziałał na kulturę umysłową Oświecenia. Zwłaszcza zaś od czasu
popularyzujących pism Woltera o Newtonie jego poglądy naukowe stały się znane w najszerszych kołach
inteligencji.
OPOZYCJA skierowana była przeciw dwom biegunom punktowym jego nauki:
a) Przeciw fenomenalistycznej koncepcji nauki. Spór w tej sprawie wiedli z nim najpierw kartezjanie, a
potem w Niemczech szkoła Wolffa.
b) Przeciw absolutnej przestrzeni i absolutnemu czasowi. Uderzającym faktem jest, że przyrodnicy szli tu
za Newtonem, natomiast filozofowie najróżniejszych odcieni zwalczali go, od racjonalistów szkoły Wolffa aż do przedstawicieli francuskiego Oświecenia. Głównymi krytykami byli: Berkeley ze
stanowiska empiryzmu i Leibniz ze stanowiska racjonalizmu filozoficznego. Przeciwieństwa między
poglądem Newtona a jego antagonistów najpełniej wyszły na jaw w r. 1715- 1716 w sporze listownym
Leibniza ze zwolennikiem Newtona Samuelem Clarke.
