Geðrofslyf Flashcards
hver eru pósitíf einkenni geðrofs?
Einstaklingur missir raunveruleikatengsl og
fram koma einkenni eins og ranghugmyndir,
ofskynjanir (t.d. heyra raddir) og truflanir á
formi hugsunar (formal thought disorder)
Hver eru negative einkenni geðrofs?
Tilfinningaflatneskja, hæging hugsana, framtaksleysi
hver eru positif, neikvæð og vitræn einkenni geðklofa?
Pósitíf einkenni:
- Ranghugmyndir, skyntruflanir (heyra raddir),
hugsanatruflanir, catatonia
Neikvæð einkenni:
- Óvirkni, einangrun, áhugaleysi, hugsana- og
hugmyndafátækt, fámælgi, tilfinningaleg
flatneskja
Vitræn einkenni:
- Skert einbeiting, vinnsluminni og framkvæmda-
Stýring (executive functions)
Hvað er talið valda geðklofa?
Orsakir – erfðir
- Sterkur erfðaþáttur en ljóst að umhverfis-þættir eiga líka þátt í orsökum
- Um 10% hætta hjá 1. gráðu ættingjum
- Um 50% hætta hjá eineggja tvíbura
- Nýlega fundist mörg gen sem auka áhættu en hverju þeirra fylgir lítil áhættuaukning
- Mörg þeirra tengjast þroskun taugunga og viðtaka (sérstaklega glutamat viðtaka)
- Neuregulin, Dysbindin, DAAO o.fl.
Orsakir - Taugaboðefni
- Rannsóknir benda til ofvirkni dópamíns subcorticalt en vanvirkni í frontal cortex.
- Dópamín 2 viðtæki (ofvirk) subcorticalt t.d. í striatum og dópamín 1 viðtæki corticalt (vanvirkni)
- Einnig vísbendingar um að geðrof tengist vanvirkni í glútamatviðtökum (NMDA).
__ - PCP (phencyclidine = englaryk) er glutamatantagonisti og getur framkallað geðrofsástand
hvaða tvo flokka er geðrofslyfjum í dag skipt í og hvað er talið vera ólíkt?
A: Typical antipsychotics (eldri lyfin)
B: Atypical antipsychotics (nýrri lyfin)
Umdeilt hver grundvallarmunur er á þeim
Oftast vísað til að eldri lyfin eru mun líklegri til
að valda extrapyramidal aukaverkunum
(parkinsonslíkum), einnig virðast nýrri lyf hafa
meiri virkni á neikvæð einkenni (eru bæði dópamín og serótónín blokkarar)
hvernig virka týpísku geðrofslyfin (eldri lyfin)?
- Eru öll dópamín antagonistar sérstaklega á D2 viðtaka en einnig aðra D viðtaka (D1/D5) (D2/D3/D4)
- Bindast einnig fjölda annarra viðtaka; acetyl-choline, alpha adrenerga, histamín o.fl.
- Sum lyf virka nánast eingöngu á D2 viðtaka (amisulpride)
- Verkun á mesolimbískar dópamín brautir talin lykillinn að verkun á geðrofseinkenni
hvað gerist við langtímanotkun geðrofslyfja sem gæti tengst ýmsum neurologískum aukaverkunum lyfjanna?
Við langtímanotkun geðrofslyfja sést minnkuð virkni dópamíntauga og upregulation á dópamínviðtökum = Denervation super-sensitivity
nefnið 6 týpísk geðrofslyf (eldri lyfin)
Typisk geðrofslyf (neuroleptica):
-Chlorpromazine (Largactil) (fyrsta lyfið 1953)
-Perphenazine (Trilafon)
-Haloperidol (Haldol)
-Zuklopentixole (Cisordinol)
-Pimozide (Orap)
-Flupentixole (Fluanxol)
Chlorpromazine hefur yfir 150 niðurbrotsefni og sem mörg eru virk
Haloperidól hefur mun færri virk niðurbrotsefni
hver er munurinn á hásækni og lágsækni týpískum geðrofslyfjum? (nefndu eitt dæmi um hvort)
Hásækni lyf (t.d. Haloperidol)
- Þarf lægri skammta, valda fremur extra-
pyramidal aukaverkunum en minna af
andadrenergum (blóðþr) og andkólinergum
aukaverkunum (munnþurrkur, þvagtregða)
- en hafa þó minni aukaverkanir þar sem hægt er að gefa lægri skammta og sérhæfðari
Lágsækni lyf (t.d. Chlorpromazine)
- Þarf hærri skammta, valda síður extrapyramidal
aukaverkunum en frekar sljóleika, hypotension
hverjar eru 4 dópamínbrautirnar í heila sem typisku geðrofslyfin hafa áhrif á?
Fjórar dópamínbrautir:
- Mesolimbic (Verkun á geðrofseinkenni) (viljum í raun bara áhrif hér)
- Mesocortical (Tengjast vitrænum og óvirkni-einkennum geðklofa) Lyf geta gert verri
- Nigrostriatal (Tengjast extrapyramidal/parkinsonlíkum einkennum).
- Tuberoinfundibular (Tengist aukinni losun prolactins vegna geðrofslyfja – Dópamín hemur prolactinlosun úr heiladingli)
nefnið aukaverkanir týpískra geðrofslyfja
Hjarta: - Leiðslutruflanir. Meiri hætta af lágsækni lyfjum (chlorpromazine) - Lenging á QT bili - Aukin hætta á torsed de pointes - Orthostatisk hypotension vegna and- adrenergra áhrifa - Mest á fyrstu dögum en síðan kemur fram þol - Hætta á yfirliði og föllum - Meiri af lágsækni/háskammta lyfjum
Andcholinerg áhrif:
- Munnþurrkur, sjóntruflanir, hægðatregða,
þvagtregða (áhrif á blöðru)
- Meiri hjá lágsækni lyfjum (t.d. Chlorpromazine)
- Draga úr parkinsons (extrapyramidal) aukaverkunum
Prolactinaukning:
- Stækkuð brjóst (gynecomastia), impotence,
tíðatruflanir, mjólkurframleiðsla
Þyngdaraukning Auka matarlyst
Húðútbrot og aukið ljósnæmi húðar
- Vara þarf við sólarljósi – Getur valdið því að
húðlitur verður blágrár af útfjólubláu ljósi
Aukaverkanir frá taugakerfi:
- Nýrri lyf (atypisk) valda þessu mun síður
1) Parkinsonslík einkenni:
-Um 15% fá slík einkenni
-Vöðvastífleiki, hægari hreyfingar, skjálfti
-Tvöfalt algengari í konum
-Hásækni/lágskammta lyf valda þessu frekar
-Orsakast af hömlun á dópamínvirkni í nigro-striatalbrautum
2) Acute dystonia:
- Spasmi í vöðva. Aðallega á hálsi eða í andliti en
getur verið í hvaða vöðva sem er
- Hættulegt ef gerist í kokvöðvum
- Algengast í ungum karlmönnum
- Talið stafa af truflun á dópamínvirkni í basal
ganglia
- Hægt að lækna fljótt með gjöf andkólinergra
lyfja
3) Akathisia:
- Óþægilegur pirringur í vöðvum (sérstaklega í
útlimum). Óþægilegt að vera kyrr
- Er stöðugt á iði
- Oft misgreint sem spenna eða kvíði
- Talið stafa af ójafnvægi á milli dopamine og
noradrenalínvirkni
- Beta blokkerar geta dregið úr akathisiu
4) Tardive dyskinesia = síðfettur
- Ósjálfráðar hreyfingar oftast í andliti, tungu
- Sást líka hjá geðklofasjúklingum áður en lyf
komu fram (1-5% sjúklinga)
- Kemur oft fram eftir 6 mánuða meðferð
- Ýmist óbreytt eða minnkar með tímanum
- Eldri konur í mestri hættu
- er erfitt að snúa við þrátt fyrir að hætta lyfjagjöf
5) Neuroleptic malignant syndrome
- Lífshættulegt ástand sem þarf að greina strax
- Hiti, óróleiki, vöðvastífleiki, blóðþr. hækkun
- Þarf að stöðva lyf strax
- Dánartíðni mælst allt að 20%
- Sérlega hættulegt ef tengist depot lyfjum
- Ungir karlmenn í mestri hættu
lýsið atýpísku (nýju) geðrofslyfjunum aðeins
Valda síður taugakerfisaukaverkunum
Hafa meiri virkni á sk neikvæð einkenni geðklofa (tilfinningaflatneskju, driftleysi etc) en eldri lyfin
Hafa selective antagonista áhrif á D2 viðtaka
Eru jafnframt antagonistar á serótónínviðtaka (aðallega 5HT2 viðtaka) – Dregur úr neikvæðum einkennum
Kallast líka serótónin-dópamín antagonistar
Notuð meira en eldri lyfin í dag
Verkun geðrofslyfja skýrist ekki bara af hömlun dópamínviðtaka
hvað gera 5HT2 antagónistar (atýpísk geðrofslyf) í hinum mismunandi dópaminbrautum heilans?
Auka losun dópamíns í nigrostrial brautum
Hafa temprandi áhrif á dópamínlosun í mesolimbískum brautum
Auka dópamín og glútamatlosun í mesocortical brautum
segðu frá Clozapine (Leponex)
Var fyrsta atýpíska geðrofslyfið (1970)
Hefur flókin áhrif og binst fjölda viðtaka (ekki bara dópamín og serótonin)
Dópamin 1,2,3,4, Serótónin 2, alpha noradrenalin, muscarin, histamin 1 viðtakar
Lítil binding við dópamín 2 miðað við önnur geðrofslyf
Ekki vitað hvaða samsetning viðtakabindingar er mikilvægust fyrir verkun lyfsins
Reynst vera virkasta lyfið við geðklofa
af hverju var Clozapine tekið af markaði 1977?
út af sjaldgæfri en mjög alvarlegri aukaverkun:
Agranulocytosis
- Clozapine tekið af markaði 1977 eftir nokkur
dauðsföll tengd agranulocytosu
- Kemur oftast fram á fyrstu 6 mán meðferðar
- Eldri konur eru í mestri hættu
- var markaðsett aftur 1990 með því skilyrði að fylgjast vel með HBK
- ekki til sem stungulyf
- notað þegar búið að reyna ca. 3 önnur lyf (virkar kannski best en ef önnur virka er það betra)
