Hjúkrun sjúklinga í krabbameinslyfjameðferð og geislameðferð

Question 1

Hvað felst í krabbameinslyfjameðferð?

Answer 1

• Lækna, lengja líf, líkna, líkna eingöngu / einkennameðferð
• Meðferð í mánuði - ár
• EIngöngu lyfjameðferð, fyrir skurðaðgeðr (neoadjuvant), eftir (adjuvant) skurðaðgerð
• Á undan eða samhliða geislameðferð
• Háskammtalyfjameðferð fyrir beinmergs- eða stofnfrumuígræðslu (allo vs auto)
• Margir lyfjaflokkar: Cytotoxic drugs / cytostatica (frumudrepandi / hemjandi), líftæknilyf, ónæmisörvandi lyf og marksækin lyf (margar teg), andhormónalyf
• Oftast gefin 2 eða fleiri lyf með mismunandi verkun

Question 2

Hvað er svona sérstakt við Cytotoxísku lyfin ?

Answer 2

Stærsti lyfjaflokkurinn. Hefur áhrif á frumuhringinn og verka mest á frumur sem eru í hraðri skiptingu

Question 3

Hvaða lyf eru frumuhemjandi hringsérhæfð lyf?

Answer 3

• Antimetabolitar (t.d Gemzar)
• Vinca alkaloidar (t.d Navelbine)
• Epipodophyllotoxin
• Taxanlyf (t.d Paclitaxel)
• Campotothecin

Question 4

Hvaða lyf eru frumuhemjandi hringÓsérhæfð ?

Answer 4

• Alkylerandi lyf (t.d Carboplatin)
• Antibiotica (t.d Adriamycin)
• Nitrourealyf

Question 5

Hverjar eru lyfjaleiðir frumuhemjandi / krabbameins lyfja ?

Answer 5

Lyfjaleiðir krabbameinslyfja eru margar, en flest gefin iv og sívaxandi fjöldi per os.
- Iv (HIGH RISK) !!
- Oral (HIGH RISK) !!
- Sc
- Im
- Intra-arterial
- Intrathecal / intraventricular (MTK)
- Intraperitoneal (abdominal)
- Intrapleural (fleiðruhol)
- Intravesicular (þvagblaðra)
- Topical (krem

Question 6

Hvað er meint með High risk lyf / meðferð og

Answer 6

MJÖG mikilvægt að rétt lyf fari rétta leið í réttum skammti, réttur sjúklingur, réttur tími…..
Sum lyf eru mjög skaðleg ef fara utan æðar (extravasation)

Question 7

Afhverju mega bara ákv aðilar gefa krabbameinslyf og afhverju þarf að gæta varúðar þegar unnið er með krabbameinslyf

Answer 7

• Hjúkrunarfræðingar fara á sérstakt námskeið að fá þjálfun
• Efni sem valda stökkbreytingum, geta valdið krabbameini, dregið úr frjósemi, valdið fósturskemmdum og líffæraskemmdum
• Geta borist með snertingu, innöndun, stungur, gegnum húð / slímhúð: mikilvægt að verja sig og umhverfi - mest áhætta við framleiðslu og blöndun lyfjanna

Question 8

Hvað þarf að hafa í huga við meðhöndlun og gjöf lyfjanna?

Answer 8

• Gjöf krabbameinslyfja er high-risk
• Þekkja lyfin, aukaverkanir og meðferðaráætlun sjúkl
• Alltaf að tjékka á blóðprufum fyrir hverja meðferð (status, elektrólýtar, lifrar og nýrnapróf)
• Hæð og þyngd fyrir fyrstu meðferð, meta breytingar á þyngd
• Öruggar æðar (meta hættu á extravasion), meta þrörf á brunnísetning/CVK og fylgjast stöðugt með á meðan innrennsli lyfja stendur
• Tryggja rétta forlyfjagjöf (ógleðilyf, annað), vökvagjöf

Question 9

Nefndu dæmi um aukaverkanir frumuhemjandi lyfja sem gætu komið innan sólarhrings frá lyfjagjöf

Answer 9

• Ofnæmi / ofurnæmi
• Æðabólga (iv)
• Ógleði / uppköst
• Tumor lysis
• Blæðandi cystit (blöðrubólga)
• Niðurgangur

Question 10

Nefndu dæmi um snemmkomnar aukaverkanir frumuhemjandi lyfja sem gætu komið innan daga-vikna

Answer 10

• Þreyta, vitræn þreyta
• beinmergsbæling - sýkingar, blæðing
• ógleði / uppköst
• Húð (bólur, útbrot, þurrkur), hármissir, neglur
• slímhúðarbólgur, þurrkur
• Hægðatregða, niðurgangur, lystarleysi, breytt bragðskyn
• Bjúgur / vökvasöfnun
• Úttaugaskaði, skyntruflanir / hreyfitruflanir, dofi í fingrum og fótum
• Nýru, hjarta, lungu, kynfrumur

Question 11

Nefndu dæmi um aukaverkanir af frumuhemjandi lyfjum sem hafa langtímaáhrif en eru síðkomnar (mánuðir-ár)

Answer 11

• Langvinn þreyta, vitrænar truflanir, minnisleysi
• Ljósnæmi í húð, sjóntruflanir, þurrkur í húð og slímhúð
• Síðkomið krabbamein
• Taugaverkir, dofi, heyrnatap
• Hjartabilun, háþrýst., beinþynning, lungnafibrosa, ófrjósemi

Question 12

Hvert er allra algengasta aukaverkunin í krabbameinslyfjameðferð ?

Answer 12

þreyta !

næst á eftir:
- svefntruflanir
- verkir
- munnþurrkur
- breytt matarlyst
ofl

Question 13

Hvað er FOLFIRI kúr ?

Answer 13

FOLFIRI (F=5Fu iv bolus og sídreypi 48klst, FOL-fólinsýra (leucovorin/isovorin), IRI = Irinotecan) - 3 daga meðferð
- Ristilkrabbamein - gefið á hálfsmánaðafresti (T.d 12 skipti í 6 mánuði)
- Koma á dagdeild (3-4klst) og síðan sídreypi heima (48klst)

Question 14

Hverjar eru helstu aukaverkanir FOLFIRI kúrs?

Answer 14

• Slímhúð: munnsár, niðurgangur (oft ástæða komu á BMT)
• Sýking / hætta á sýkingu t. fækkun á HBK
• Blóðleysi og þreyta t. fækkun á RBK
• ógleði
• þreyta
• Hármissir að hluta / alveg
• þurrkur í húð, útbrot, viðkvæm augnslímhúð

Question 15

Hvað er geislameðferð?

Answer 15

• Staðbundin meðferð
• Frumudráp með DNA skemmdum
• Læknandi, lífslengjandi og líknandi
• Ein eða samhliða annarri krabbameinsmeðferð
• 1-40 skipti (daglega í 6 vikur)
• Hjúkrunafræðingar hitta sjúkl reglulega og taka stöðu

Question 16

Hverjar eru aukaverkanir geislameðferðar?

Answer 16

Almennar:
- Flestar eru frá húð og slímhúð (staðbundin áhrif)
- Þreyta og framtaksleysi (oft í marga mánuði)

Sértækar: fara eftir hvar geislað er
- Bráðar/snemmkomnar aukaverkanir eru meðan á meðferð stendur of ná oft hámarki 2 vikum frá lokum meðferðar- ganga flestar tilbak t.d ógleði og uppköst vegna geisla á heila, húðroði, hármissir, sveppsýkingar í húð, kyngingarerfiðleikar, slímhúðarbólga, niðurgangur, þvagfærasýkingar ofl

Síðbúnar og langvinnar aukaverkanir:
- ganga mismikið / ekki tilbaka t.d krónískur munnþurrkur, örvefsmyndun, hjartabilun, drep í heila, minnistruflanir, langvarandi niðurgangur ofl

Question 17

Hvert er hlutverk krabbameinshjúkrunarfræðinga í krabbameinsmeðferð?

Answer 17

• þekkja krabbameinsgreiningu, stig sjúkdóms, meðferðaráætlun, markmið meðferðar…
• skoða og meta blóðprufur, rannsóknir og meðferðarfyrirmæli
• Meta líðan, einkenni, aukaverkanir og sinna einkennameðferð
• Meta næringarástand
• Meta virkni
• Meta þarfir fyrir stuðningsþjónustu og sjálfsbjargargetu
• þekkja hvaða bráð vandamál geta komið upp í tengslum við krabbameinið
• Fræðsla- sí endurtekin, meta heilsulæki / krabbameinslæsi
• Styðja og virkja aðstandendur
• Þekkja og tryggja ákv öryggisþætti sem snúa að sjúkl og starfsfólki við krabbbameinslyfjagjöf, geislameðferð
• Tryggja öryggi heima eftirfylgd, símtöl, krabbameinsgátt, þjónusta heim
• Áhersla á þverfagleg og fjölfaglegt samstarf - þekkja teymið

Question 18

Hver er tilgangur einkennamats?

Answer 18

• Afla upplýsinga um líðan, þarfir, óskri og forgang
• Meta áhættu
• Styrkja meðferðarsamband og auðvelda meðferðaráætlun og einkennameðferð

Question 19

Hver er tilgangur ESASr einkennamats?

Answer 19

Með ESASr fáum við upplýsingar um tilvist 9+ algengra einkenna og styrk þeirra á 0-10 skala
- 3-6 miðlungs
- 7-10 mikil/alvarleg

• Mikilvægt að nota reglulega til þess að gagnist
• Á legudeild nota við innlögn, daglega, fyrir útskrift
• Heima: krabbameinsgátt, vitjanir, símtöl
• Á dag- og göngudeild
• Matstækið er hluti af klínískum leiðbeiningum um líknarmeðferð

Question 20

Hver er ávinningur markvissar einkennaskimunar?

Answer 20

• Getur dregið úr einkennabyrði og bætt lífsgæði
• Tilvist, fjölda og alvarleika einkenna / aukaverkana
• Getur komið í veg fyrir að ný/ fleiri einkenni / aukaverkanir komi
• Getur auðveldað sjúkl að fylgja meðferð og sinna sjálfsumönnun
• Getur dregið úr álagi á aðstandendum
• Getur dregið úr komum á BMT, innlögnum og símtölum
• Getur bætt lífshorfur

Question 21

Samantekt

Answer 21

• Sjúkl verða veikir af krabbameinsmeðferð
• Finna fyrir mörgum og misalvarlegum aukaverkunum / einkennum - áhætta fer m.a eftir meðferð, tíma, einstaklingsþáttum
• Markviss skimun einkenna / aukaverkana og einkennamat er mikilvæg forsenda árangursríkrar einkennameðferðar