Krabbameinsverkir

Question 1

Hvað eru bráðir krabbameinsverkir?

Answer 1

• Tengt rannsóknum og meðferð (procedural pain)
• Sýkingar og ýmsir fylgikvillar s.s. blóðtappi

Question 2

Hvað eru langvinnir krabbameinsverkir?

Answer 2

• Vegna framgangs krabbameins s.s meinvörp, æxli þrýstir á vefi, lokun á líffæri (t.d görn, þvagleiðara)
• Vegna krabbameinsmeðferðar: skurðaðgerð, lyfjameðferð, geislar
• Sjúkl með langvinna verki aðra en krabbameinsverki

Question 3

Hverjar eru 2 tegundir krabbameinsverka?

Answer 3

Vefjaverkur: bein, mjúkvefir og líffæri

Taugaverkir: þrýstingur á taugar og innvöxtur í taugar

Question 4

Hvert er markmið verkjameðferðar hjá krabbameinssjúklingum?

Answer 4

• Fyrirbygging
• Ákvarðar markmið sjúkl og fjölsk
• Minnka verki
• Fyrirbyggja / meðhöndla aukaverkanir verkjameðferðar
• Stuðla að öryggi og virkni sjúklings
• Bæta lífsgæði

Question 5

Hver eru meðferðarúrræði við krabbameinsverkjum ?

Answer 5

• Verkjalyf
• Stoðlyf
• Skurðaðgerð (t.d til að losa um stíflur)
• Lyfjameðferð (til að minnka æxli ofl)
• Geislameðferð (til að minnka æxli)
• Sjúkraþjálfun og endurhæfing (auka færni, TENS, nálastungur ofl
• Aðrar aðferðir en lyf (slökun, tónlist ofl)
• sálfélagslegur stuðningur

Question 6

Hvernig virar verkjamat?

Answer 6

• Hvenær byrjuðu og við hvaða aðstæður
• Staðsetning og dreifing verkja
• Hversu lengi hafa verkirnir varað
• Eiginleikar (hvernig lýsir verkurinn sér=
• Styrkur
• þættir sem gera verkinn verri/betri
• lyf sem sjúkl notar (skammtar og hvernig hann tekur lyfin)
• Fyrri meðferð og árangur af henni
• Áhrif verkja á einstakling, virkni og lífsgæði (ath einkenni um alvarleg sálræn einkenni s.s þunglyndi)
• andlegir og trúarlegir þættir
  áhyggjur sjúkl
• þættir sem haf áhrif á verkjaþol

Question 7

Hvaða þættir minnka verkjaþol ?

Answer 7

• Vanlíðan
• Svefnleysi
• Þreyta
• Kvíði og ótti
• Reiði
• Leiði, depurð og þunglyndi
• Félagsleg einangrun
• Einmannaleiki

Question 8

Hvaða þættir auka verkjaþol?

Answer 8

• Góð einkennameðferð
• Góður svefn
• Hvíld og/eða sjúkraþjálfun
• Slökunarmeðferð
• Fræðsla og stuðningur
• Skilningur og samhyggð
• Afþreying, félagsskapur, félagsleg virkni
• Andleg vellíðan
• Skilningur og að eh hlusti

Question 9

Hver eru grundvallaratriði í verkjameðferð 1?

Answer 9

Metið árangur verkjameðferðar reglulega
- Notið viðurkennda kvarða til að meta styrk verkja
- Meta a.m.k daglega á legudeildum
- Sjúkl meti eigin verki ef getur

Question 10

Hver eru grundvallaratirði í verkjameðferð 2?

Answer 10

Fræða sjúkl um verki og verjameðferð
- Hvetja til að taka þátt í eigin meðferð
- Ath hindrandi viðhorf
- Hafa aðstandendur með ef mögulegt
- Verkjadagbók
- Ath sérsaklega fræðslu fyrir útskrift

Question 11

Hver eru grundvallaratriði í verkjameðferð 3?

Answer 11

Styðjist við leiðbeiningar WHO um meðferð við krabameinsverkjum (verkjastigi)
- Miðið meðferð við styrk verkja: ath að hér ekki átt við skammtastærð lyfja
- Aukið skammta í samræmi við styrk verkja
- Notið alla jafna einungis eina teg lyfs í sama flokki
- gefið lyfin regulega, ekki bara eftir þörfum
- Gefið lyf eftir þörfum við gegnumbrotsverkjum

Question 12

Hvað felst í 1.þrepi (verkir 1-2) í Verkjastigi WHO ?

Answer 12

• þegar verkir eru vægir
• Parasetamól og / eða NSAID +/- stoðlyf (ef við á ef t.d taugaverkir t.d Gabapentin)
• Hefur sýnt fram á góða útkomu að nota paracetamól og bólgueyðandi verkjalyf saman

Question 13

Hvað felst í 2.þrepi (verkir 3-6) í Verkjastigi WHO ?

Answer 13

• Parasetamól og/eða NSAID + veikir ópíóðar (t.d Tramadol og Kodein) +/- stoðlyf

Question 14

Hvað felst í 3.þrepi (verkir 7-10) í Verkjastigi WHO ?

Answer 14

• Parasetamól og/eða NSAID + sterkir ópíóðar (t.d Morfín, Oxy, Fentanyl) +/- stoðlyf

Question 15

Hvað þarf að hafa í huga varðandi væg og bólgueyðandi verkalyf?

Answer 15

• NSAID eru notuð við meinvörpum í beinum
• Ekkert NSAID lyf er öðru fremra sem verkja- eða bólgueyðandi lyf
• Ef ákv lyf dugar ekki, prófið þá annað
• Minnka þörf fyrir ópíóða ef þau eru gefin samhliða
• Varúð hjá sjúklingum með blóðflögufæð og skerta nýrnastarfsemi
• Parasetamól þolist yfirleitt vel en gæta þarf varúðar vegna hættu á ofskömmun

Question 16

Hverjar eru gjafaleiðir ópíóða?

Answer 16

• Um munn ef hægt er: langverkandi töflur ef sjúkl er vel verkjastilltur
• Undir húð með lyfjadælu ef sjúkl getur ekki tekið lyf PO
• Verjaplástur fyrir sjúkl sem ekki geta tekið lyf PO og eru vel verjkastilltir (ekki sem upphafslyf eða við bráðverkjum)

Question 17

Afhverju eru Fentanýl plástrar notaðir í verkjameðferð?

Answer 17

• Ef sjúkl getur ekki kyngt
• Getur verið kostur ef illvíg hægðatregða
• Notað hjá sjúkl sem eru vanir ópíóðum (yfirleitt ekki fyrsta lyf)

Question 18

Hvað eru gegnumbrotsverkir (breaktrough pain) ?

Answer 18

Skammvinn versnun á verkjum sem kemur fram fyrirvaralaust eða í tengslum við ákv áreiti (trigger) hjá sjúkl sem eru á stöðugri verkjameðferð

Question 19

Hvernig lyf eru gefin eftir þörum (PN) ?

Answer 19

• Alltaf notuð stuttverkandi lyf - viljum geta gefið eh sem virkar fljótt
• Gjafaleið: IV, SC, PO, buccal, intranasal
• Skammtastærð af pn lyfjum (1/6 af sólarhringsskammti)

Question 20

Hvernig virkar skammtahækkun m.t.t styrk verkja?

Answer 20

Ef PN skammtar eru > 3 á dag þarf að hækka grunnskammt. Nota prósentuhlutfall (ekki mg) og hækkið í samræmi við styrk verkja:
2 - 3: Hækka um 10%
4 - 5: Hækka um 30%
6 - 8: Hækka um 50%
9 - 10: Hækka um 100%

Question 21

Hvernig á að meta verkun ópíóða?

Answer 21

Endurmat eftir gjöf ópíóða:
- 60mín eftir PO eða PR gjöf
- 30mín eftir gjöf SC
- 15mín eftir gjöf IV

Question 22

Hvernig eru stoðlyf?

Answer 22

Ekki hefðbundin verkjalyf en hafa verkjastillandi áhrif
- Bisfosfónöt fyrir sjúkl með beinmeinvörp
- Þríhyrningslaga þunglyndislyf (t.d amitryptilín) eða flogaveikislyf (t.d gabapentin, pregabalin, karbamazepín) við taugaverkjum
- Starar við erfiðum taugaverkjum

Question 23

Hvernig á að meðhöndla aukaverkanir?

Answer 23

• Flestar aukaverkanir minnkar / hverfa með tímanum
• Notið samþætta ( multimodal) meðferð: fleiri en eina teg lyfja og aðrar aðferðir en lyf samhliða lyfjagjöf
• Stundum er aukaverkanir minni af einu lyi en öðru milli einstaklinga = þá getur þurft að skipta um lyf

Question 24

Hverjar eru algengar aukaverkanir verkjalyfja (NSAID og ópíóða) ?

Answer 24

• Magabólgur / magasár v/NSAID: Gefa prótonpumpuhemla (magasýrulyf) fyrirbyggjandi ef sjúkl er í áhættu
• Hægðatregða v/ópíóða: ALLIR á hægðalyfjum fyrirbyggjandi frá 1.degi (lyf sem örva þarmahreyfingar + mýkjandi lyf)
• Munnþurrkur (getur leitt til tannskemmda): góð munnhirða
• Ógleði / uppköst: ógleðilyf pn, regluleg gjöf ef ógleði/uppköst eru viðvarandi

Question 25

Hverjar eru aðrar (sjaldgæfari) aukaverkanir verkjalyfja?

Answer 25

• Höfgi / syfja (gengur oft yfir eftir fyrstu dagana): minnka skammta ef viðvarandi vandamál
• Kláði: ónæmislyf ef þörf krefur eða kláðastillandi krem
• Rugl/kippir/ofurnæmi: minnka skammta, skipta um ópíóða

Question 26

Hvert er alvarlegast aukaverkunin vegna ópíóða?

Answer 26

Öndunarslæving ! (sjaldgæf)
- Ath sjúkl sem ekki eru vanir ópíóðum og aldraða
- Lungnasjúkl / kæfisvefn
- Fólk á slævandi lyfjum

Question 27

Hverjar eru orsakir öndunarslævingar hjá sjúkl með langvinna krabbameinsverki ?

Answer 27

• Of hröð hækkun ópíóða
• Skert nýrnastarfsemi og lyfin hlaðast upp
• Óvissa um jafngildisskammta
• Of stór skammtur af ópíóðum

Question 28

Hvaða kvarða er hægt að nota til að meta meðvitundarástand?

Answer 28

POSS kvarða
0 = vakandi / skýr
1 = syfjaður / auðvelt að vekja
2 = sljór /auðvelt að vekja: ath öndun, mettun, klínískt ástand
3 = Erfitt að vekja: grípið strax til aðgerða
S = sofandi: eftirlit með öndun, mettun og klínísku ástandi

Meta ÖT og dýpt, mælingar á mettun einar og sér nægja EKKI

Question 29

Hver eru einkenni öndunarslævingar?
- En meðferð?

Answer 29

Einkenni:
- skert meðvitund
- ÖT < 8/mín

Meðferð: Blandið 0,4mg (ein lykja) af naloxóni með 9ml af saltvatni í sprautu. Gefið hægt helst í æð, 1-2ml á 30-60 mín fresti þar til einkenni batna. Endurtakið eftir þörfum vegna stutts helmingunartíma naloxóns. Þeir sem taka ópíóða reglulega eru líkamlega háðir þeim og því mjög viðkvæmir fyrir verkun naloxóns. Hætta á svæsvnum fráhvarfseinkennum s.s ógleði, uppköstum, hröður hjartslætti, svita og miklum verkjum sé það gefið í of stórum skömmtum eða of hratt (T.d 0,4 mg í einum skammti í æð)

Question 30

Hvenær þarf að nota jafngildissksammta / reikna það ?

Answer 30

Ef skipta þarf um ópíóða hjá sjúkl þarf að reikna út jafngildisskammt fyrir nýja lyfið