Bakteríulyf

Question 1

Hvaða sýklalyfjaflokkur er ‘‘aðal’’ ?

Answer 1

Flokkun eftir verkunarhætti (áhrif á frumuvegg, efnaskipti o.s.frv.) - þar af eru Cell wall synthesis aðal lyfin (beta lactam lyf)

Question 2

Hver eru flokkunarkerfi sýklalyfja?

Answer 2

• Á hvaða ferli / hluta bakteríunnar virkar lyfið. Eftir verkunarhætti
• Hefur lyfið áhrif á margar eða fáar bakteríutegundir. Eftir virknisviði
• Eftir áhrifum á vöxt baktería. Bakteríudrepandi / hamlandi.
• Hvers konar bakteríur það virkar helst á samkvæmt grams litun. Gram-jákv og gram-neikv lyf

Question 3

Hvað eru Beta-lactam lyf og hvernig virka þau?

Answer 3

Mikilvægasti flokkur sýklalyfja. Verka öll með því að hindra eðlilegar samsetnignar í frumuvegg (peptidoglycan lagi) baktería. Frumuveggurinn verður veikburða og bakterían drey (bakteríu drepandi)

Question 4

Hverjir eru 4 (5) tegundir beta-lactam lyfja?
og 1 ekki beta-lactam lyf

Answer 4

1. Penicillin (mikill fjölbreytileiki innan hóps)
2. Cephalosporin (mikill fjölbreytileiki innan hóps)
3. Carbapenem (lítill fjölbreytileiki innan hóps)
4. Monobactam (eitt lyf í þessum hópi)
   (5. Samsetning B-lactam lyfs og B-lactam hemils (nokkrar mism. tegundir))

Ekki lactam lyf
1. Vancomycin

Question 5

Hvað einkennir beta-lactam lyf?

Answer 5

• Yfirleitt bakteríudrepandi vegna hindrunar á myndun og rofi á frumuvegg.
• Langflest með stuttan helmingunartíma og því þarf að skammta oft
• Byggð á á sama grunni (beta-lactam hring) og mismunandi virkni fæst með breytilegum hliðarkeðjum

Question 6

Hverjar eru helstu gerðir Penicillin ?

Answer 6

Þröngt virkni svið (,,náttúrulegt penicillin’’): Benzyl penicillin (penicillin G)
- Brotin niður af B-lactamösum
- kjörlyf gegn streptokokkum

Penicillinasa þolin penicillin: Cloxacillin
- ekki brotin niður af ákv einföldum B-lactamösum og virka því gegn penicillinasa-myndandi oxacillin-næum Staphylococcum
- kjörlyf gegn staphylococcum

Breiðvirk penicillin
- Amipicillin frásogast illa (gefið í æð)
- Amoxicillin frásogast betur (gefið í munn)
- Betri gram-neikv virkni
- Engin virkni gegn penicillinasa-myndandi Staphylococcum
- kjörlyf gegn enterococcum

Mjög breiðvirk penicillin: Piperacillin
- aukin gram-neikv virkni og þ.m.t Pseudomonas aerugoinosa

Question 7

Tricky prófspurning frá kennara: Virka hefðbundin penicillin alltaf gegn streptococcum á Íslandi?

Answer 7

Svarið er JÁ (þrátt fyrir ‘‘alltaf’’ í spurningunni)

Question 8

Hvernig er virknisvið Penicillin sýklalyfja?
- Hvað flokkast undir gram jákvæða kokka
- Hvað flokkast undir gram neikvæða stafi

Answer 8

Gram jákvæðir kokkar:
- Streptococcus (Penicillin og Amoxicillin)
- Staphylococcus (Cloxaxillin)
- Enterococcus (Amoxicillin)

Gram neikvæðir stafir:
- E. Coli, Klebsiella (Amoxicillin)
- Pseudomonas

Question 9

Hvernig myndast ónæmi gegn Beta-lactam lyfjum?

Answer 9

Bindigeta beta-lactam lyfja minnkar/hverfur vegna breytts penicillin-bindi próteina.
Gegndræpi um ytri himnu gram-neikvæðra baktería minnkar (beta-lactam lyf verða að komast um ytri himnu gram-neg baktería að verkunarstað)

Question 10

Hvað eru beta-lactamasar?

Answer 10

Ensím sem eru mynduð af bakteríum sem kljúfa beta-lactam hringinn og gera beta-lactam lyfið óvirkt

Question 11

Hverjir eru 3 helstu Beta-lactamasarnir?

Answer 11

1. Penicilínasar (‘‘einfaldur penicillinasi’’): getur bara ‘‘klippt’’ venjulegt penicillin. Dæmi - S.aureus, H.influenzae
2. ESBL (Extended Spectrum B-lactamases): ,,klippir’’ mörg lyf úr flokki beta-lactam lyfja. Ef til staðar eru ónæmi gegn ölllum beta-lactam lyfjum NEMA karbapenumum. Dæmi - Oftast E.coli og Klebsiella
3. Karbapenemasar: Nokkrir flokkar karbapenemasa. ‘‘klippir’’ flest öll beta-lactam lyf. Ef til staðar er ónæmi gegn öllum beta-lactam lyfjum NEMA oftast ekki mónóbaktam lyfjum.

Question 12

Hvernig er hægt að komast hjá því að beta-lactamasar klippi í sundur beta-lactan hringinn?

Answer 12

Með svokölluðum beta-lactamasa-hemlum. Þeir eru fjölbreytilegir og hafa ekki áhrif á bakteríuna sjálfa heldur verja þeir beta-lactam lyfið gegn niðurbroti með samkeppni um set á beta-lactamasanum.
Þessir hemlar eru settir í samsetningu með beta-lactam lyfjum (t.d amoxicillin + clavulanic sýra = augmentin)

Question 13

Hvernig er hægt að komast hjá því að beta-lactamasar klippi í sundur beta-lactan hringinn?

Answer 13

Með svokölluðum beta-lactamasa-hemlum. Þeir eru fjölbreytilegir og hafa ekki áhrif á bakteríuna sjálfa heldur verja þeir beta-lactam lyfið gegn niðurbroti með samkeppni um set á beta-lactamasanum.
Þessir hemlar eru settir í samsetningu með beta-lactam lyfjum (t.d amoxicillin + clavulanic sýra = augmentin)

Question 14

Hvernig er hægt að komast hjá því að beta-lactamasar klippi í sundur beta-lactan hringinn?

Answer 14

Með svokölluðum beta-lactamasa-hemlum. Þeir eru fjölbreytilegir og hafa ekki áhrif á bakteríuna sjálfa heldur verja þeir beta-lactam lyfið gegn niðurbroti með samkeppni um set á beta-lactamasanum.
Þessir hemlar eru settir í samsetningu með beta-lactam lyfjum (t.d amoxicillin + clavulanic sýra = augmentin)

Question 15

Hvernig er hægt að komast hjá því að beta-lactamasar klippi í sundur beta-lactan hringinn?

Answer 15

Með svokölluðum beta-lactamasa-hemlum. Þeir eru fjölbreytilegir og hafa ekki áhrif á bakteríuna sjálfa heldur verja þeir beta-lactam lyfið gegn niðurbroti með samkeppni um set á beta-lactamasanum.
Þessir hemlar eru settir í samsetningu með beta-lactam lyfjum (t.d amoxicillin + clavulanic sýra = augmentin)

Question 16

Hvað einkennir Carbapanem lyf?

Answer 16

Afar breiðvirk lyf / breiðvirkustu sýklalyfin
- Breyttur B-lactam kjarni
- þolin gegn áhrifum margra B-lactamasa þ.m.t breiðvirkum beta-lactamösum
- Góð gram-jákv og gram-neikv virkni og góð virkni gegn loftfælum
- VIRK gegn Pseudomonas aeruginosa (nema erapenem) = afar breiðvirk
- Vaxandi áhyggjur af aukinni tíðni carbapenemasa í gram-neikv bakteríum (‘‘klippa’’ öll beta-lactam lyf nema monobactam lyf)

Notkun: spítalasýkingar, hiti og hvítkornafæð, erfiðar blandaðar sýkingar (aerobic/anaerobic), ESBL myndandi bakteríur

Question 17

Hvað einkennir lyf sem hemja próteinmyndun?

Answer 17

Mörg algeng sýklalyf í þeim flokki.
Verka öll með því að stöðva myndun á proteinum sem eru bakteríunni lífsnauðsynleg. Hemja vöxt baktería en drepa ekki.

Question 18

Hvernig virka þau lyf sem hafa áhrif á proteinmyndun?

Answer 18

Binding við 30S: Hindrar aðkomu nýs til tRNA og frekari lengingu protein keðju - Tetracycline

Binding við 30S: Breytir lögun og brenglar aflestur mRNA - Amínóglýkósíð

Binding við 50S: Hindrar hreyfingu ríbósóms eftir mRNA - Macrólíð

Binding við 50S: Hindrar myndun á stöðugum 70S complex - Oxazolidinone

Question 19

Hver er verkunarháttur Macrólíð sýklalyfja?

Answer 19

Binding við 50S undireiningu ríbósóms og hindrar hreyfingu ríbósóms eftir mRNA.
Hemja vöxt baktería en drepa ekki.

Question 20

Hver eru lyfjahvörf Macrólíð sýklalyfja?

Answer 20

• Frásogast ágætlega og hægt að gefa bæði um munn og í æð
• Dreifast vel í vefi en þó EKKI yfir BBB.
• Ná hárri þéttni innan átfruma
• Helmingunartími er mjög mismunandi (Clarithromycin 3-7klst og Azithromycin 68klst)
• Azithromycin skilst út í galli en Clarithromycin sem skilst út um nýru og þarf því að aðlaga skammta ef skert nýrnastarfsemi

Question 21

Hvernig verður ónæmi gegn macrólíð sýklalyfjum?

Answer 21

Útkastari (active efflux pump)
- nýtt gen (mef) sem skráir fyrir dælu sem ‘‘hendir’’ macrólíðum út úr frumunni
- Veldur ónæmi sem oft er hægt að yfirvinna með hærri skömmtum af lyfi (‘‘low level’’ ónæmi)

Breytt bindiset:
- nýtt gen (Erm) sem skráir fyrir breyttu bindiseti macrólíða á 50S hluta ríbósóms og lyf binst ekki
- Veldur ónæmi sem ekki er unnt að yfirvinna með hærri skömmtum (‘‘high level’’ ónæmi)

Question 22

Hvernig virkar lyfið Gentamicin (amínóglýkósíð sýklalyf) ?

Answer 22

Hemur próteinmyndun með að bindast ríbósómum.
Virknisvið er fyrst og fremst gegn gram-neikv stöfum
- E.coli, Klebsiella, Pseudomonas
- Sjaldan fyrsta lyf vegna aukaverkana (nýrnaskaði, heyrnatap og svimi)
- þarf að gefa í æð og fylgjast vel með blóðgildum til að minnka líkur á eituráhrifum / aukaverkunum
- þvagfærasýkingar af völdum næmra baktería

Question 23

Hvernig virka Tetracyclin lyf?

Answer 23

• Hemur próteinmyndun með að bindast ríbósómum (30S) og hindra tRNA að bindast A svæði ríbósómsins
• Virknisvið er vítt, bæði gram pós og negatífar bakteríur, þó ekki Pseudomonas og proteus
• Vaxandi ónæmi fyrir lyfinu síðustu ár

Question 24

Hverjar eru aukaverkanir Tetracyclin lyfja ?

Answer 24

• ljósnæmi (rauðar blöðrur og roði ef einstalingur á lyfinu fer í sól)
• Má ekki gefa börnum yngir en 8 ára vegna hættu á mislitun tanna
• Ekki nota á meðgöngu né með brjóstagjöf vegna áhrifa á vöxt tanna og beina
• Steven Johnson heilkenni - alvarleg húðviðbrögð

Question 25

Hver eru 2 helstu lyfin sem tilheyra flokki kjarnsýrulyfja?

Answer 25

• Ciproflixacin (siprox, ciprofloxacin)
• Trimethroprim (sulfamethoxazole)

Question 26

Hvernig virkar lyfið Ciproflixacin?

Answer 26

Áhrif á erfðaefni (DNA) baktería og fjölföldun þeirra.

Virknisvið er fyrst og fremst gegn gram-neik stöfum
- Til bæði sem innrennslisstofn í æð og töflur
- Frásogast vel frá meltingarvegi (80%)
- Má ekki gefa með kalk-, magnesíum-, járn- eða fjölvítamín töflum þar sem lyf binst við jákvæðar jónir og frásog minnkar mikið
- útskilin um nýru og þarf að aðlaga skammta ef skert nýrnastarfsemi

Nokkrar eftirtektarverðar aukaverkanir
- Sinabólgur og sinaróf (hælsinar og axlir) sérstaklega hjá öldruðum og þeim á barksterum
- Ruglástand og svimi (sérstakleg í öldruðum)
- Leiðnitruflanir í hjarta (lenging á QT bili)

Question 27

Hver er verkunarháttur Trimethoprim / sulfamethoxazole ?

Answer 27

• Áhrif á 2 mismunandi ensím í fólin sýru myndun (Dihydroptoroate synthetase (súlfónamíð) og Dihydrofolate reductase (trimethoprim))
• Lokaáhrif er skortur á núkleótíðum og myndun á DNA stöðvast
• Hemur bakteríuvöxt en drepur ekki

Question 28

Trimethoprim - sulfamethoxazole
- Lyfjahvörf

Answer 28

• Frásogast vel og dreifast víða þ.m.t yfir BBB og yfir fylgju
• Trimethoprim nær mjög hárri þéttni í þvagi

Question 29

Hverjar eru aukaverkarnir Trimethoprim - sulfamethoxazole
- og milliverkanir

Answer 29

Aukaverkanir
- Meltingarónot
- Húðútbrot sem geta verið mjög alvarleg
- Bæling á beinmerg

Milliverkanir
- Allnokkrar og rétt að skoða vel við upphaf meðferðar
- Ef blóðþynning með warfarin (Kóvar) þarf að fylgjast vel með blóðþynningu (INR)