Sterk verkjalyf

Question 1

Verkir

Answer 1

• Dæmigerður er tengdur vefjaskemmd – áverki, bólga og krabbamein.
• Svæsnir verkir geta versnað án sýnilegrar ástæðu eða verið til staðar löngu eftir að sár gróa eins og eftir nám útlims.
• Geta verið vegna heila- eða taugaskaða (heilablóðfall, herpes sýking)
• Verkir sem ekki eru tengdir áverka eru skilgreindir sem taugaverkir „neuropathic pain“.
• Skynjun sársauka er ekki sama og verkur. Verkur er upplifun sem inniber sterkan andlegan/tilfinningalegan þátt.
• Sterk verkjalyf (morfínskyldu lyfin) virðast verka vel á andlega-kvíða þáttinn. Verkun á andlega hræðslu-kvíða þáttinn virðist jafn mikilvæg og verkjaverkunin.

Question 2

Virkjun sársaukatauga

Answer 2

• Skyn – hiti/kuldi, þrýstingur, áverki ertir taugar fyrir tilstilli boðefna sem losna t.d bradykinin og prostaglandin
• Tvær gerðir tauga - (Aδ) með mýelín sem flytur afmarkaða og skarpa sársaukatilfinningu og án mýelíns (C) þungur verkur – bruni
• Flytja útlæg sársaukaboð frá vöðvum, inniflum og húð
• Taugarnar losa peptíð við skemmd substance P og CGRP (miðla bólgusvari)
• Aðlægar taugar erta frálægar taugafrumur með Glu (AMPA/NMDA viðtakar) eða ATP
• Boð berast til taugahnoða við mænu og þaðan til heila

Question 3

Hvað eru krónískir verkir?

Answer 3

• afbökun á eðlilegri lífeðlisfræði í verkjaskynjun

Question 4

Hvað er hyperalgesia?

Answer 4

• mikill verkur af litlu áreiti – uppspan verkjar

Question 5

Hvað er allodynia?

Answer 5

• verkur án ertingar

Question 6

Hvar grípa lyfin inn í verkjaferlið?

Answer 6

• Sterk verkjalyf – morfínlyf = ópíóíðar
  hamla flutningi sársaukaboða í miðtaugakerfi til heila og draga þannig úr eða koma í veg fyrir sársaukaskynjun

Question 7

Hvað er placebo verkun/lyfleysuáhrif í verkjum?

Answer 7

• Lyfleysuáhrifin eru þegar einstaklingur upplifir minni verk eftir að hafa verið gefin lyfleysa
• Draga má úr lyfleysuáhrifum með því að gefa antagónista t.d. naloxon
• Myndgreiningarrannsóknir gefa til kynna að í lyfleysuáhrifum verði minni heilastarfssemi í framheilaberki og PAG þannig að úr verði minni verkjaupplifun.
• Einstaklingar upplifa meiri verkjastillingu þegar þeim er sagt að þeir séu að fá verkjalyf en þegar það er gefið án vitundar (gefið remifentanýl)
• Þegar einstaklingum var gefinn sami skammtur af remifentanýli, en var sagt að innrennslið væri af efni sem myndi auka á verki, sýndu þau engin verkjastillandi viðbrögð við ópíóíðanum.

Question 8

Hver er saga morfíns?

Answer 8

• Morfín er framleitt úr ópíum sem fæst úr ópíumvalmúa – brún drulla
• Var fyrst einangrað 1804
• Ógnaði efnahag Kína
• Kom á markað sem lyf 1827
• Mikil reynsla af notkun þess
• Er viðmiðunarlyf fyrir öll önnur sterk vekjalyf
• Dálítið af því í valmúafræum og getur komið fram á lyfjaprófi

Question 9

Morfín og morfínskyld lyf

Answer 9

• Morfín (Contalgin)
• Kódeín (brotnar niður í morfín í líkamanum) oft notað hóstastillandi
• Oxýkódón (götunafn Oxý, Oxycontin, Oxynorm)
• Hydrómorfón (líknarmeðferð)
• Tramadól (átti að valda minni fíkn en er nú eftirritunarskylt líka)
• Petidín (kæruleysissprauta)
• Fentanýl (verkjaplástrar)
• Súfentanýl (verkjameðferð eftir aðgerðir, í fæðingahríðum)
• Ketóbemidón (Ketogan)

Question 10

Hver er verkun morfínlyfja?

Answer 10

• Verkar á þrjá viðtaka μ, δ og κ (mí, delta og kappa) sem agonistar (sækni og virkni) á endorfínviðtakana
• Verkjastillandi verkun aðallega vegna μ (og vellíðan)
• Blokka sársaukaboð til heila með því að hamla flutningi sársaukaboða í miðtaugakerfi
• Vanlíðan vegna verkunar á kappa κ-viðtakann

Question 11

Hverjar eru ábendingar ópíóíða?

Answer 11

• Verkir yfir meðallagi – (sem aðeins er hægt að meðhöndla með ópíóíðverkjalyfjum, d. oxikodon)
• Kódeinlyf aðeins vægari - verkir t.d. höfuðverkur, tannverkur, tíðarverkur
• Önnur not – hóstastillandi og hægðastillandi d.parkódín og parkódín forte

Question 12

Hverjar eru aukverkanir morfínlyfja?

Answer 12

• Þolmyndun
• Hægðatregða
• Slæving
• Þrenging á ljósopi
• Vanlíðan og rangskynjanir
• Euphoria – vellíðan og víma – ekki talin hætta við venjulega verkjameðferð
• Fíkn
• Öndunarbæling í ofskömmtun, lífshættulegt ástand!! Hægt að meðhöndla með naloxon sem er ópíóíða-antagonisti og keppir um bindingu við viðtaka en hefur meiri sækni - samkeppnishindrun

Question 13

Frábendingar morfínlyfja

Answer 13

• morfín ýtir undir losun histamíns -> Asthma
• sjúklingar ættu ekki að fá morfín
• öndunarbæling
• lungnateppusjúkdómur
• höfuðáverkar
• þarmalömun, bráðir kviðverkir, seinkuð magatæming
• bráður lifrarsjúkdómur
• samhliðagjöf MAO-hemla eða ef skemmri tími en tvær vikur eru frá því að gjöf þeirra var hætt
• Varúð ef ávanabinding, fráhvarfsheilkenni og saga um misnotkun lyfja og/eða áfengis

Question 14

Hvað er taugaverkur?

Answer 14

• Annars eðlis en sársauki
• Er oft ónæmur fyrir morfínlyfjum eða lágum styrk þeirra
• Lyf sem hafa áhrif á upptöku NA geta virkað (t.d. amitriptyline, venlafaxine, duloxetin) – áhrif á noradrenergísk frálæg braut
• Lyf sem hindra/binda spennuháð calcium göng (t.d. gabapentin)
• Staðdeyfilyf – Lidocaine
• Flogaveikislyf – stjórn á virkni taugamóta

Question 15

Önnur lyf

Answer 15

• Paracetamol – lítil áhrif á bólgur
• Ketamine – blokkar NMDA viðtaka (memantine)
• Canabinoids – áhrif á CB1 viðtaka
• Botulinum – hindrar boðspennu og veldur slökun

Question 16

Nútíma viðhorf í verkjameðferð

Answer 16

• Heilinn túlkar (getur oftúlkað) boð um vefjaskemmdir
• Ef enginn boð berast getur það verið túlkað sem sársauki
• Bólgur geta viðhaldið sársaukaskynjun og breytt henni, aukið næmni
• Hætta á að verkur sem varir mánuðum saman verði krónískur

Question 17

Áhrif á sjáöldur

Answer 17

• Þrenging á sjáöldrum er vegna áhrifa á μ- og κ- viðtaka
• Myndast ekki þol gegn þessari verkun
• Ef skert meðvitund og grunn öndun – skoða!
• Mydriasis og Miosis /víkkun og þrenging sjáaldurs
• Naloxon til bæði sem stungulyf og nefúði