theoretische kaders Flashcards
stress, balkmetafoor, veerkracht en polyvagaaltheorie (22 cards)
1
Q
wat is een stressreactie?
A
- algemeen
- stress = de pandemie van de 21ste eeuw
- een reactie van ons lichaam om om te gaan met bepaalde mogelijks bedreigende situatie
- onderscheid tussen de situatie die ons stress bezorgd en onze reactie die dat uitlokt
- (on)bewust situatie beoordelen en/of evalueren - een stressreactie
- een reactie van het lichaam die ervoor zorgt dat we meer energie hebben, zoals ons hart sneller kloppen, ademen sneller en spannen spieren zich aan
- doel: in actie komen > iedereen reageert anders, maar het belangrijkste (en gemeenschappelijke) = ons er niet in verliezen als stress aanhoudt
- belangrijkste factor = nadat je actie hebt ondernomen, weer tot rust komen !!
2
Q
het effect van piekeren op stress
A
- algemeen
- door piekeren = stressvolle situatie levendig, waardoor lichaam stressreactie opnieuw oproept of blijft aanhouden
- piekeren ≠ negatief, maar als het blijft doorgaan > problematisch door de link tussen onze gedachten en lichamelijke reactie op stressvolle gebeurtenis - stress en de juiste balans
- mens heeft zekere hoeveelheid uitdaging of stress nodig > indien te weinig = op termijn negatieve gevolgen
- problemen wanneer de draaglast groter is dan onze draagkracht
- of wanneer de mogelijkheid die we hebben om met situatie om te gaan kleiner is of niet aangepast aan wat van ons gevraagd wordt (vb. to-do lijst groter dan de tijd die je hebt)
3
Q
zijn sommige mensen kwetsbaarder voor het ontwikkelen van problemen?
A
- algemeen
- piekeren = kwetsbaarheidsfactor en een gevoeligheid op het ontwikkelen van een depressie of andere mentale processen
- gerelateerd aan heel veel mentale problemen (of ontwikkeling of aanhouding), zoals depressies, angst of eetstoornissen of stressgerelateerde aandoeningen
4
Q
hoe komt het dat sommige mensen meer gaan piekeren dan anderen?
A
- algemeen
- verschillende processen in ons brein
- onderzoek: duidelijke interactie tussen cognitie en emotie;
- enerzijds piekeren gerelateerd aan hoog mentaal cognitief proces (reflecteren en nadenken over bepaalde gebeurtenis)
- anderzijds beladen onderwerp, dat veel emoties oproept > emotionele component vaak de bovenhand
- reeks piekergedachten = piekermodus of een vicieuze cirkel
5
Q
de balkmetafoor
A
- algemeen
- ontwikkeld door de collega’s van Psychiatrisch Ziekenhuis Ieper (eind jaren 90)
- oorspronkelijk doel: bij de opening van dagkliniek uitleggen wat een psychose is en hoe het werkt
- vandaag: krachtige tool in de hulpverlening, voor iedereen die meer inzicht wil krijgen in zijn kwetsbaarheid - de balk (draagkracht)
- de menselijke draagkracht
- bestaat uit verschillende factoren: de genetische factoren (de biologische kant) en de omgevingsfactoren
- bepaalde dikte, die je zelf kunt aanpassen > symboliseert hoe goed je je eigen draagkracht inschat
6
Q
de balkmetafoor: onderdelen (1-3)
A
- kwetsbaarheid
- zitten op onze balk en meegekregen van onze genen
- balk te zwaar belast > juist bij die kwetsbaarheden waar de druk het grootst is - stressors
- draaglast = de spanning of stress die wij als mens voelen
- verschillende vormen en gezichten
- voorgesteld als blokken die de balk moet dragen (grootte is afh van de impact) - barst
- barsten of de plaats die het zwakst is of waar er kwetsbaarheden zitten
- jij en je omgeving merken de eerste signalen op, zoals prikkelbaarheid > essentieel om goed voor jezelf te zorgen + eventueel steun van anderen
7
Q
de balkmetafoor: onderdelen (4-6)
A
- breken
- als je niet op tijd ingrijpt of hulp inschakelt > zal de balk breken
- afh van je specifieke kwetsbaarheid zullen verschillende symptomen ontstaan
- gevolg: functioneren naar een dieptepunt en dringend ingrijpen noodzakelijk !! - lijm
- eerste stap om de balk te herstellen
- afh van specifieke klachten verschillende vormen aannemen: rust, therapeutische begeleiding of medicatie - steunpilaren
- vaak al enkele beschikbaar, zonder dat we ons daar bewust van zijn
- belangrijk onderzoeken welke elementen ons kunnen ondersteunen > meer stabiliteit opbouwen
- steunpilaren in verschillende vormen en maten
8
Q
wat is veerkracht?
A
- definitie
- de kracht om net gelijk een springveer terug op te veren bij een tegenslag of iets wat er gebeurt - drie factoren
- eerste factor: de aanwezigheid van een tegenslag (of trigger)
- tweede factor: een proces van adaptatie en aanpassing
- derde factor: het terugveren en het herstel
9
Q
model veerkracht: deel 1 (1-2)
A
- algemeen
- veerkracht bestaat uit 5 grote kerncomponenten: - functioneren voor de tegenslag: betrekking op elke vorm van functioneren
- de tegenslag (of trigger)
- tegenslag kan op allerlei manieren voorkomen (groot, plotseling en intens)
- deze tegenslag heeft het potentieel om uw functioneren te destabiliseren
10
Q
het proces van veerkracht (3)
A
- initiële reactie
- hoe je in eerste instantie reageert op die tegenslag (heel vaak subjectief)
- ook de betekenis die je eraan geeft > bepaalt mee hoe je gaat reageren
- ontstaan van onevenwicht en je bent uit balans = functioneren wordt zichtbaar beïnvloed door tegenslag (bij sommige zie je uitzonderlijk geen of weinig impact) - kantelpunt
- persoon gaat bewust beginnen reflecteren > er gebeuren dingen = het kantelpunt
- het effect: soms pas later zichtbaar in het functioneren
- het herstel en veerkracht = processen die tijd vragen (en hoeveel weet men niet op voorhand) - herstel van het evenwicht
- gepaard met de zichtbare fase van adaptatie, waarin de persoon verschillende vormen van copinggedrag uitprobeert
- doel: juiste vorm van coping vinden
- in elk veerkracht mechanisme = vindt een leercurve plaats !!
11
Q
model veerkracht (4-5)
A
- veerkracht bevorderende factoren
- interne hulpbronnen: alle competenties die persoon reeds beschikt en die ondersteunen in proces van veerkracht (meeste zijn trainbaar = inzetten als pc !!)
- externe hulpbronnen: dit betreft de micro- (persoon), meso- (buren) en macro- (de wereld rondom) omgeving;
- de omgeving beïnvloedt hoe je reageert op een tegenslag + steun bieden bij het omgaan - uitkomst (algemeen functioneren)
- veerkracht = het functioneren terug op niveau van voor de tegenslag of indien beter dan ingeschat
12
Q
model veerkracht: deel 2
A
- algemeen
- twee assen: eentje met tijd (x-as) en de y-as met disfunctioneren en functioneren
- benadrukken dat veerkracht een proces is en zich afspeelt in tijd
- geen echt onderzoek dat aangeeft hoe lang die tijd duurt - conclusie
- bij het beoordelen van functioneren, blijkt dat de uitkomst of het uiteindelijke functioneren pas waarde als je weet waar iemand oorspronkelijk begon (functioneren voor de tegenslag)
- veerkracht kan pas gemeten en vergeleken worden als je het niveau van functioneren voor de tegenslag kent
13
Q
drie types veerkracht proces
A
- een proces waarbij het functioneren behouden blijft (de lichtgroene bovenste stippenlijn)
- een minimale impact van de tegenslag (die mensen ga je niet veel zien)
- ook ‘minimal impact resilience’ of ‘immuniteit’ genoemd - een proces waarbij er wel verlies is in functioneren,
- maar waarbij het functioneren daarna herwonnen wordt
- ook wel ‘terugvuren’ of ‘bouncing back’ - als laatste proces (de donkergroene lijn)
- die gaat naar beneden, maar komt dan sterker of hoger overeind (beter functioneren dan daarvoor)
- dit wordt ‘groei’ of ‘growth’ genoemd
14
Q
de polyvagaaltheorie
A
- algemeen
- ontwikkeld door Stephen W. Porges
- of ‘de wetenschap van veiligheid’ = verklaring voor de werking van het autonome zenuwstelsel bij stress, trauma of angst
- ‘poly’ = meer - uitgangspunt
- ons zenuwstelsel hanteert meerdere verdedigingsstrategieën wanneer we stress ervaren
- denk aan vechten, vluchten of bevriezen
- we kiezen de reactie onvrijwillig: onbewust aangestuurd door het zenuwstelsel
15
Q
de werking van ons zenuwstelsel
A
- algemeen
- netwerk waarbij informatie van de hersenen naar verschillende delen van het lichaam wordt gestuurd, en andersom
- doel: zintuigen gebruiken of spieren aansturen
- onderscheid tussen het animale zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel - het animale zenuwstelsel
- staat in verbinding met je gedachten en vrije wil
- vb. ja-knikken wanneer je dat wilt: dit stuur je zelf aan
16
Q
het autonome zenuwstelsel
A
- algemeen
- functioneert automatisch
- het regelt de zaken in je lichaam waarover je niet hoeft na te denken, zoals je spijsvertering en het kloppen van je hart - bij stressprikkel:
- systemen worden ook geactiveerd wanneer je stress ervaart en bepalen voor bepaalde mate hoe je reageert op bepaalde situatie
- het herkent gevaar en zoekt een passende omgangsvorm
17
Q
de werking van ons systeem bij veiligheid of onveiligheid
A
- algemeen
- de vecht-of-vluchtreactie (fight or flight), evenals de bevriezing (freeze)
- het zenuwstelsel kiest wat er op een bepaald moment het best is om onze veiligheid te waarborgen
- 3 systemen waar we naar kunnen handelen - de 3 systemen:
- ventrale vagale systeem: treedt op als we ons veilig voelen = dit maakt dat je sociaal kunt zijn, kunt verbinden en creatief zijn
- sympathisch systeem: als we ons (enigszins) onveilig voelen = activeert meer primitieve vecht-of-vlucht responsen
- dorsale vagale systeem: als we ons (sterk) onveilig voelen = leiden tot bevries reactie
18
Q
bovenste systeem: ventrale vagale systeem
A
- algemeen
- het bovenste systeem wordt geregeld door de ventrale nervus vagus (onderdeel van het parasympatische zenuwstelsel)
- doel: aansturing van tot rust komen, maar ook bevriezing
- loopt van het hart en de borst (middenrif) naar het gezicht en de kaken (mogelijkheid tot betrokkenheid)
- relatief nieuw ontwikkeld systeem (ontstaan: overgang van reptiel naar zoogdier) - ook wel het ‘Social Engagement System’
- focus: verbinding aangaan (connectie met anderen of jezelf)
- dit organiseren we middels co-regulatie: noodzakelijk voor troost, geruststelling en veiligheid
- mogelijk als je je veilig voelt en er geen gevaar of stress aanwezig is
19
Q
middelste systeem: sympathisch systeem
A
- algemeen
- geregeld door activatie van het sympathisch zenuwstelsel (aansturing van actie, in beweging komen = gaspedaal van lichaam)
- bij stressvolle situatie = adrenaline en cortisol vrij in je lichaam (hartslag neemt toe en bloeddruk verhoogt) - toepassing
- soms is deze staat wenselijk = vb. rennen om snel een trein te halen
- niet wenselijk = vb. tijdens je vrije dag druk maken over problemen op je werk
- in moderne samenleving: meestal niet te vechten of vluchten > wel een gedragsverandering: we komen gestrest, geagiteerd of gehaast over
20
Q
onderste systeem: dorsale vagale systeem
A
- algemeen
- dorsale nervus vagus = ook onderdeel van het parasympatische zenuwstelsel
- dieper in je lichaam, in de buik (het oudste systeem, dat al in oertijd heeft bestaan)
- regelt het rusten en verteren van voedsel + de bevriezingsreactie - bewustzijnsverlagingsstrategie of overlevingsstrategie
- het bewustzijn wordt uitgeschakeld = lichaam spaart energie en beschermt je tegen lichamelijke en psychische pijn
- doen alsof je dood bent: het lichaam trapt volledig op de rem (vb. muis in bek van kat)
21
Q
schuiven tussen de systemen door het zenuwstelsel
A
- kanttekening
- belangrijk: stapsgewijs schuiven tussen deze systemen (als hiërarchische ladder)
- sociale verbindingen = belangrijk voor de mens > veiligheid en stabiliteit (essentieel voor gezondheid, groei en herstel)
- nadelig om je (vaak) in de onderste 2 systemen te bevinden = je mist sociale verbinding !! - reactie op stress of trauma: per persoon verschillend
- de inhoud van een trauma verschilt
- je kiest onvrijwillig voor bepaalde reactie binnen de systemen (zenuwstelsel bepaalt)
22
Q
vanuit welk systeem je zenuwstelsel reguleert wordt gedurende ons leven ingericht
A
- algemeen
- soms al op jonge leeftijd: door vroegkinderlijk trauma of een gebrek aan co-regulatie (iets aangedaan of verwaarlozing)
- ook trauma of langdurige stress op latere leeftijd = negatieve invloed (het zenuwstelsel staat alerter afgesteld > schiet sneller in systeem 2 of 3) - hevigere reactie op stress dan nodig
- zo kan de vecht-of-vluchtreactie al optreden als je een mailtje krijgt van je baas
- gevolg: moeilijk om sociale verbindingen aan te gaan > somberheid
