Veenlandschappen Noord-Nederland

Question 1

Veenontginning

Answer 1

Het in cultuur brengen van natuurlijk veenlandschap d.m.v. het graven van sloten, de aanleg van kades, wegen en boerderijen gevolgd door argrarisch gebruik
10e-13e eeuw

Question 2

Vervening

Answer 2

Het grootschalig afgraven van veen voor brandstof
13e-20e eeuw

Question 3

Wadden-kwelderkustveen

Answer 3

Een open waddenkust met een gordel van kustvenen daarachter (kustveenlandschap). Wordt direct beïvloedt door de zeespiegelstijging, kustprocessen en getijdebeweging

Question 4

Wolden/wouden

Answer 4

Een gevarieerde wildernis van open rietlanden en gesloten broekbossen langs de rivieren, beken en veenstromen. Een moeilijk toegankelijke wildernis

Question 5

Vroege veenontginningen

Answer 5

Late IJzertijd en Romeinse tijd, leiden tot bodemdaling. Door de stijgende zeespiegel en de bodemdaling werden veel kwelderrandontginning overslibd door zee (klei-op-veen)
Opwerpen van terpen om het water tegen te houden, raakte in de 3e-4e eeuw ook overslibt

Question 6

Kwelderrandontginingsmodel

Answer 6

Veenontginningen beginnen vanaf de rand van de kwelder en strekken zich richting hooggelegen veenkoepels

Question 7

Knipklei

Answer 7

Zware klei dat achterblijft bij het overstromen van het land via getijdebekkens

Question 8

Getijdebekkens Noord-Nederland

Answer 8

Vlie, Middelzee, Lauwerszee, Fivel, Eems-Dollard

Question 9

Woldontginningen

Answer 9

Ontginningen van de woldgebieden vanuit de kwelders van Fivelingo, oude kerken op de kwelderwallen worden gebruikt voor het uitzetten van de verkavelingsrichtingen van de ontginningen

Question 10

Veenontginningsmodellen Noord-Nederland

Answer 10

1. Zandrugontginngingsmodel (verouderd)
2. Rivierontginningsmodel (meest voorkomend)
3. Kwelderrandontginningsmodel (nieuw)
4. Pleisterplaatsenmodel (nieuw)

Question 11

Zandrugontginningsmodel

Answer 11

Veenontginningen beginnen op de hoge zandruggen en strekken zich uit richting de rivier (verouderd)

Question 12

Rivierontginningsmodel

Answer 12

Veenontginningen beginnen langs de veenrivieren en strekken zich uit richting de hooggelegen veenkoepels (meest voorkomende type)

Grootschallige veenontginningen tussen de 10e -13e eeuw.
Veenrivier als ontginningsbasis,sloten graven loodrecht op de rivier, bewoning op de helling van de hoogveenkoepels

Question 13

Pleisterplaatsenmodel

Answer 13

Kolonisten kiezen een hooggelegen zandkop of zandrug langs de rivier als basis en gaan van daaruit het veen in het achterland ontginnen

Question 14

Resthemen

Answer 14

Resten veen die zijn ontsprongen aan de oxidatie doordat zij onder oude boerderijen en kerken liggen.

Question 15

Omkering oorspronkelijk reliëf

Answer 15

Door de sterke bodemdaling in de veengebieden draait het oorspronkelijke reliëf om wat leidt tot sterke belemmering van de afwatering

Question 16

Badkuip-effect

Answer 16

De kwelders slibben steeds hoger op en de veengebieden dalen en kunnen daardoor hun water niet kwijt in de zee

Question 17

Wateroverlast in de veengebieden

Answer 17

Van twee kanten
1. Overstromingen vanuit zee
2. Aanvoer van oppervlakte water uit de achterliggende zandgebieden

Question 18

Ingrijpen in waterhuishouding

Answer 18

Door de sterke bodemdaling, vanaf de Late Middeleeuwen
- Rivierdijken
- Hemdijken
- Leidijken
- Vaarten en kanalen
- Sluizen
Hierdoor ontstaat een waternetwerk in het binnenland wat goed is voor de scheepvaart

Question 19

Rivierdijken

Answer 19

Bieden bescherming tegen rivierwater

Question 20

Hemdijken

Answer 20

Binnendijken die zijn gemaakt om de landbouwgronden te beschermden tegen opstuwend binnenwater.

Question 21

Leidijken

Answer 21

Lage dijken die cultuurgrond beschermde tegen water uit de hoogveengebieden

Question 22

Twee soorten vervening

Answer 22

1. Droge vervening
2. Natte vervening

Question 23

Droge vervening

Answer 23

Het bovengronds afgraven van hoogveen (turfgraverij)
Vanaf de 13e eeuw
Veenkoloniën

Question 24

Natte vervening

Answer 24

Het onder de waterspiegel afgraven van verdronken hoogveen
Vanaf de 16e eeuw
Veenpolders
Ook wel slagturven genoemd

Question 25

Veenkoloniën

Answer 25

Grootschalig afgegraven en heringerichte gebieden waar veen boven de waterspiegel o.l.v. commerciële investeerders is afgegraven en vervoerd naar stedelijke gebieden (Noord-Nederland: 13e-20e eeuw)

Question 26

Veenpolders

Answer 26

Grootschalig gebaggerde en heringerichte gebieden waar veen onder de waterspiegel door commerciële partijen is afgegraven en vervoerd naar stedelijke gebieden (Noord-Nederland: 18e-20e eeuw)

Question 27

Turfgraverij

Answer 27

Vanaf de 13e eeuw gingen veel kloosters in Noord-Nederland over tot het georganiseerd afgraven van turf, vaak vanuit speciale uithoven die het veen afgroeven voor de eigenverwarming en steenbakkerijen.

Question 28

(Klooster)uithoven

Answer 28

Latijn: Grangiae Kloosterboerderijen die op enige afstand van het moederklooster zijn gesticht om landerijen te beheren of bepaalde economische functies uit te oefenen (turfwinning, tichelbakkerij)

Question 29

Abt

Answer 29

De hoogste rang binnen een klooster, gevolgd door monniken en dan lekebroeders

Question 30

Lekebroeders

Answer 30

Kloosterbroeders die wel een eed hebben afgelegd, maar geen koordiensten hoefden bij te wonen. Zij hielden zich bezig met ambachten of werkten op het land. Ze woonden in kloosteruithoven (La: Grangiae).

Question 31

Baggerbeugel

Answer 31

Werktuig dat werd gebruikt voor het delven van turf onder de waterspiegel (natte vervening)

Question 32

Baggelmannen

Answer 32

Graver en trappe, de arbeiders die turf onder de waterspiegel delven

Question 33

Twee soorten landschappen

Answer 33

1. Veenkoloniën 2. Veenpolders

Question 34

Oude Groninger veenkoloniën

Answer 34

Ontstaan in de 17e-18e eeuw onder strakke regie van de stad Groningen. Hoogveenlandschap met een ondergrond van dekzand. Vanaf de 13e eeuw verwierven kloosters veengebieden, na de reformatie van 1594 in handen van de stad, na 1646 een monopolie op de turfafvoer. Graven Winschoterdiep en Stadskanaal vormden samen de basis voor aanvoer turf vanaf de venen naar de stad. Kalanisatie voor de afvoer van veen, aanleg diepen en leidijken en talrijke verlaten

Question 35

Diepen

Answer 35

Kanalen van 12 meter breed

Question 36

Verlaten

Answer 36

Ander woord voor sluizen

Question 37

Jonge veenkoloniën

Answer 37

Zuidoost-Drenthe (19e-20e eeuw) Geen dominantie vanuit de stad Groningen Zeer dikke veenlaag van 5-12 meter Gedifferntieerde geschiedenis en landschap

Question 38

Kanaalrace

Answer 38

De race tussen twee investeerders waar twee hoofdkanalen uit zijn ontstaan, het Oranjekanaal en de Verlengde Hoogeveense Vaart.

Question 39

Vier fasen economische ontwikkeling van de veenkoloniën (1600-2000)

Answer 39

1. Vervening (grootschalige afgraving turf) 2. Scheepsvaart 3. Akkerbouw 4. Industrie (aardappelmeel, strokarton, scheepsbouw)

Question 40

Bovenveencultuur

Answer 40

Het oorspronkelijke boerengebruik van het hoogveen, waarbij akkers op het veen worden gelegd voor o.a. boekweit

Question 41

Onland

Answer 41

Moeras. Veenontginningen die zo ver gedaald zijn dat er alleen nog veen afgegraven kon worden.

Question 42

Spitketen

Answer 42

Huizen van veenarbeiders, die voornamelijk voorkomen op verhoogde plekken van oude Middeleeuwse nederzettingen

Question 43

Riem/ribbe

Answer 43

Niet ontgonnen veen waar de legakker op werd gemaakt, waar turf kon drogen

Question 44

Hoopstede

Answer 44

Plek waar turf op elkaar werd gestapeld/opgehoopt om op de turfschuit gelegd te worden.

Question 45

Slikgeld

Answer 45

Aanvullende belasting om werkloos geworden veenarbeiders te compenseren nadat de veenderij aan banden werd gelegd.