Zeekleilandschappen van Noord-Nederland

Question 1

Kwelderbekkens

Answer 1

Nieuwe landaanwinst gevormd door aanwas van kleiig sediment uit de zee, dat door dynamiekverlies bezinkt.

Question 2

Kwelderwallen

Answer 2

De oever van een rivier of beek die over de kwelder loopt. Door zandafzetting hoger dan het maaiveld en de omringende kwelder

Question 3

Situatie 3000 v. Chr.

Answer 3

Onbewoond wadden- en kwelderlandschap
Uitbouw van de kust: vorming kwelderwallen met daarachter kwelderbekkens

Question 4

De oudste bewoning

Answer 4

Rond 700 v. Chr.
Enkel als de kwelders hoog genoeg waren en niet direct aan de kust lagen
Oudste terpen uit 700-200 v. Chr.

Question 5

Ontstaan terpen en wierden

Answer 5

In de nog volledig onbedijkte kwelder werden op de kwelderwallen de eerste terpen aangelegd van kwelderzoden, mest en afval

Question 6

Huisterp

Answer 6

Een enkel huis op een terp

Question 7

Dorpsterp

Answer 7

Aan elkaar gegroeide huisterpen die een grote terp vormen

Question 8

Terp/wierde

Answer 8

Een hoger opgeworpen stuk land, vaak op de kwelderwal, waar een nederzetting zich droog vestigde tegen het water

Question 9

Noord-Nederlandse kustgebied 100 na Chr.

Answer 9

Getijdebekkens worden opgevuld door afzwakking zeespiegelstijging, steeds noorderlijke kustlijn
Kweldergebied wordt in rap tempo opgevulg met terpnederzettingen
Randen van het veen worden deels ontgonnen

Question 10

Noord-Nederlands kustgebied 800 na Chr.

Answer 10

Bewoningshiaat
Doorgaande zeespiegelstijging zorgt voor nieuwe getijdegeulen en de afzetting van kniplei over het veen
Grootschalige erosie van veen
Oude randveenontginningen overslibd en verlaten

Question 11

Vroegste kolonisatie kwelders

Answer 11

Friesland/Groningen: Vroege IJzertijd
Duitsland: Romeinse tijd
Denemarken: Middeleeuwen

Question 12

Structuur Middeleeuws terpdorp

Answer 12

Boerderijen met de voorkant naar de centrale middenruimte en de achterzijde naar het buitengebied
Middenruimte bevat dobbe/waterput, later vaak een kerk
Aan de achterzijde van de boerderijen liep een cirkel-vormige ossengang rond de terp

Question 13

Ossengang

Answer 13

Cirkel-vormige weg achter de boerderijen langs op een terp

Question 14

Dobbe

Answer 14

Opvangbekken voor zoet (regen) water

Question 15

Valge

Answer 15

Hooggelegen welvingen van de kwelderwal (aan de terp) waar bouwlanden vaak lagen

Question 16

Indeling voor de bedijking

Answer 16

Wad - schaap/runderweide - hooiweide - nederzetting - akker

Question 17

Haloserie

Answer 17

Vegetatiereeks waarbij het hoger op het wad droger en minder zout is door regenwater, en onderop het wat zouter en natter. Hierdoor groeien er andere beplantingen
1. Hoogwad
2. Pionierszone
3. Lage kwelder
4. Hoge kwelder

Question 18

Indeling na de bedijking

Answer 18

Wad - akker - dorpen - weide - hooilanden

Question 19

Zodenhuis

Answer 19

Tot 300 na Chr. waren de boerderijen van vlechtwerk, hierna vam kwelderzoden

Question 20

Leijen

Answer 20

Middeleeuws greppelsysteem in de kweldergebieden (kwelderbekkens en knipkleigebieden) voor ontwatering

Question 21

Drie typen terpdorpen

Answer 21

Hangt af van fysisch-geografische ligging
1. Radiaire (concentrische) terpdorpen
2. Rechthoekige terpdorpen (rasterpatroon)
3. Lintdorpen

Question 22

Radiaire (concentrische) terpdorpen

Answer 22

Liggen in het binnenland met knipkleigronden
Onregelmatige mozaiekverkaveling -> gebruik natuurlijke prielen en geulen

Question 23

Rechthoekige terpdorpen

Answer 23

Rasterpatroon
Op hoge en rechte kwelderwallen
Rechthoekige blokverkaveling

Question 24

Lintterpdorpen

Answer 24

Op smalle kwelderwallen
Lint van individuele boerderijterpen
Eigen opstrekkende verkaveling

Question 25

Maren

Answer 25

Voormalige wadgeulen in Groningen

Question 26

Dynamiek van de terpbewoning

Answer 26

Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen: boerderijen op centraal op relatief kleine en compacte terpen Volle Middeleeuwen: terpen flink uitgebreid waarbij de boerderijen naar de randen zijn verplaatst.

Question 27

Hoogwad

Answer 27

Zeegras

Question 28

Pionierszone

Answer 28

Brakke zone vlakbij zee waar alleen bepaalde soorten kunnen groeien Zeekraal en slijkgras

Question 29

Lage kwelder

Answer 29

Het gebied tussen de pionierszone en hoge kwelder, met minder brakke ondergrond. Beweiding is belangrijk, anders wordt het een woestenij. Kweldergras en melde

Question 30

Hoge kwelder

Answer 30

Begrazing door runderen, hooilanden en akkertjes (zo dicht mogelijk bij de wierden). Zwenkgras en juncus

Question 31

Kerkstichtingen

Answer 31

Oerparochies in 9e en 10e eeuw 11-13e eeuw opsplitsing in dochterparochies Elk terpdorp had een kerk Patroonsgoed en pastoriegoed

Question 32

Oerparochies

Answer 32

De oudste parochies in dingspelen

Question 33

Dochterparochies

Answer 33

Een opgesplitste kleinere parochie vanuit de oer-parochie.

Question 34

Patroonsgoed

Answer 34

Het financieel onderhouden van de kerk vanuit de boerderijen

Question 35

Pastoriegoed

Answer 35

Het financieel onderhouden van de pastoor vanuit een boerderij.

Question 36

Hemrikken

Answer 36

Historische dorpsgebieden - Bouwland op de flanken van de terp en op de valgen - Hoge en middenkwelder als weidegrond (fynnen) - Hooilanden, mieden, in de kwelderbekkens

Question 37

Fynnen

Answer 37

De weidegronden op de hoge kwelder en middenkwelder, vaak onverkaveld en gemeenschappelijk beweid met runderen en schapen. Na de bedijking verkaveld en geprivatiseerd

Question 38

Terpdorp met kerkbuurt

Answer 38

Terpdorp met compacte lintvormige, niet-agrarische bebouwing, twee rijen huizen langs de straat die op de kerk uitkomt

Question 39

Terpdorp met waterbuurt

Answer 39

Terpdorp met naburige lintvormige, niet-agrarische bebouwing langs het water

Question 40

Friese kloosters

Answer 40

12e-15e eeuw Grootgrondbezit in Groningen en Friesland (80 kloosters)

Question 41

Steenhuizen/stinsen

Answer 41

Stenen gevechtstorens in Friesland uit de 13e eeuw, gebouwd door Friese adel Deels gebouwd op stinswieren

Question 42

De grote omslag

Answer 42

Toenemnde problemen met de waterhuishouding, behoefte aan meer land en intensief landgebruik leiden tot veranderingen 11e-13e eeuw - Aanleg ringdijken - Ontstaan vlaknederzettingen / ontginning van de kwelder - Collectieve organisatie waterstaat (zijlvesten), oudere zijlen liggen meer landinwaarts - Afsluiten getijdegeulen door sluizen - Aanleg netwerk binnenwaterwegen - Offensieve bedijking - Molenbemaling

Question 43

Geschiedenis bedijking

Answer 43

Fase 1: 10e-11e eeuw, aanleg ringdijken rond de bewoonde kweldergebieden Fase 2: afdammen belangrijkste getijdegeulen, regionale ringdijken Tussen 1200-1900 zijn de nog openliggende getijdebekkens ingedijkt en offensieve bedijking in de Waddenzee

Question 44

Belangrijke gevolgen bedijking

Answer 44

1. Van terpen naar vlaknederzettingen 2. Van vervoer over buitenwater naar vervoer over binnenwater -> maritiem landschap 3. Van zoutwatereconomie naar zoetwatereconomie

Question 45

Jonge zeekleipolders

Question 46

Ringdijken

Answer 46

Een rondvormige dijk om een stuk land heen, vaak een kwelder of droogmakerij

Question 47

Moederpolders

Answer 47

De eerste kweldergebieden die met een ringdijk beschermd worden.

Question 48

Dijkcoupure

Answer 48

Met schotbalkenmagazijn: doorgang in de dijk die open en dicht gemaakt kon worden.

Question 49

Pomp

Answer 49

Eenvoudige duikersluis, een holle boomstam met afsluitklep

Question 50

Zijlen

Answer 50

Sluizen