HC 12.3 Geschiedenis van infectieziekten II Flashcards
1
Q
Wat zijn de dominante denkstijlen in de geschiedenis?
A
- Vóór 1800: meeste verklaringsmodellen ziekte sterk individueel gericht
o Unieke interactie: constitutie, levensstijl, levensloop; individu-omgeving - Collectieve ziekten (epidemieën!) vormden daardoor probleem en vroegen om een verklaring
o Verklaring van (collectieve) verspreiding en niet (alleen) ziekteoorzaak! - Verschil collectieve ziekte t.o.v. individuele ziekte als ‘bouwsteen’ voor twee dominante ‘denkstijlen’ in geschiedenis:
–> configuratie vs. contaminatie
–> Binnen beide denkstijlen óók: predispositie
–> Het zijn analytische begrippen: functie (inhoud = tijd-/contextgebonden)
2
Q
Wat is het configuratie-model?
A
- Unieke combinatie van lokale omstandigheden die gezonde balans - arrangement of climate, environment and communal life – verstoort
- Holistisch, inclusief, interactief, contextueel, multifactorieel
3
Q
Wat is het contaminatie-model?
A
- Besmetting mens op mens = transmissie van ‘morbid material’
- Meer algemeen: 1 specifieke ‘event’ of ‘agent’ als oorzaak. Het is dus monocausaal en reductionistisch
4
Q
Waar is predispositie voor nodig?
A
(Pre)dispositie, binnen beide denkstijlen nodig voor: Verklaring van verschillen in ‘vatbaarheid’ (individueel, sociaal, geografisch)
5
Q
Wat is de historische verschuiving van denkstijlen over de tijd?
A
- Omgeving – configuratie - oudheid tot medio 19e eeuw
- Kiemtheorie – contaminatie – vanaf 2e helft 19e eeuw (ontdekking van bacteriën)
- Sociale hygiëne - predispositie – eerste helft 20e eeuw
- Epidemiologische transitie – risicofactoren / synthese – 2e helft 20e eeuw
- ‘Global health’ – ?? – 21e eeuw
6
Q
Welke traditie behoort tot de configuratie theorie?
A
Klassieke ‘airs, waters, places’ traditie
‘Nadruk op het lichaam zoals het zich altijd bevindt, altijd in proces is, altijd in wisselwerking staat met de omgeving die het in stand houdt en bedreigt’
- De omgeving kan gezondheids-bevorderend zijn maar het kan deze ook bedreigen
7
Q
Welke gebeurtenissen spelen een rol in de geboorte van public health?
A
Verlichting, natiestaat, industriële revolutie en cholera
8
Q
Wat is de epidemiologie of place?
A
- ‘Configuratie van slopende lokale omstandigheden’
–> ‘In kaart gebracht’ met geografisch-statistische methode (hoe donkerder hoe meer doden) - VB: Cholera (NTvG)
o Verschillen morbiditeit en mortaliteit tussen wijken in Rotterdam!
o Cijfers koppelen aan analyse lokale omgevingsfactoren
Bodem, ligging (hoog/laag), lucht, drinkwater, etc…→ miasma: waar rottende organische materie ophoopt, dit zorgt voor kwalijke dampen
Gericht op verbreiding van de ziekte (niet ontstaan ervan) - Hygiënistenbeweging/sanitaire hervormingen (politiek!!!)
o Nadruk op preventie van (verbreiding) toekomstige epidemieën, o.a. door ‘gezonder maken woningen in achterbuurten’
o ‘Verkeerde’ (miamsa-)theorie’ → effectieve interventies? De maatregelen die getroffen werden werkten wel.
9
Q
Wie was von Pettenkofer? Wat was de grondwatertheorie? En wat schrijft Rosenberg daarover?
A
- (Zeer effectieve!) sanitaire hervormingen in München
o 1865: hoogleraar van ‘openbare hygiene’
o ‘apostle of good water, fresh air and proper sewage disposal’ - ‘Much ridiculed’ grondwater-theorie
o (Zelfs) na ontdekking van vibrio cholerae door Koch (1883): ‘necessary but not sufficient cause’
o Bacterie moest eerst in grondwater ‘rijpen‘ (‘mature’) alvorens virulent te kunnen worden → grondwaterniveau’s en geologische en andere omgevingsvariabelen - Rosenberg:
–> desire to retain older, holistic, environmentally oriented framework’
–> ‘configuratie’ bleef ‘important undercurrent in medicine/public health, even after germ theory’
10
Q
Waarom duurde de bacteriële revolutie een halve eeuw?
A
- Lang proces vanaf 1830 (of zelfs eerder). Factoren:
o Technologisch: introductie verbeterde microscoop
o Institutioneel: evolutie experimentele laboratoriumwetenschap
o Wetenschappelijk: nieuwe observaties + theorieën: cellen, schimmels, ‘wormen’, ‘vormen’
–> Kiemtheorie kwam niet out of the blue - Tegelijk: formulering kiemtheorie pas jaren 1860, uitwerking ervan duurde daarna nog meerdere decennia
o Louis Pasteur als ‘experimentator’ en publiek figuur
o Robert Koch en Duitse ‘school’ van bacteriologie als ‘systematiseerders’
11
Q
Wat zijn de spin-offs van de bacteriologie?
A
- Chirurgie: antisepsis (Lister) en asepsis (patiënten gingen voorheen met name dood aan de infecties na operaties)
- Immunologie (Metchnikoff; fagocytose)
- Serologie (Von Behring: paardenserum tegen difterie)
- Virologie
- “Chemotherapie”: zoektocht naar magic bullets (Ehrlich)
–> Contaminatie-model’: specifieke oorzaak vinden en met specifieke ‘bullet’ uitroeien (zonder bijwerkingen)
o Preventie → curatie?
–> VB: Syfilis (1900-1910): bacterie – Wassermantest – Salvarsan (nr. 404)
–> VB: penicilline / antibiotica
12
Q
Wat is het magic bullet denken?
A
- Have disease (pneumonia) > take pill (penicillin) > kill something (microbe)
- Lock and key model: Specific chemical agent locks into specific target (microbe or part of microbe) and turns it ‘off’
13
Q
Wat schrijft Mukherjee?
A
- ‘Magic bullet methaphor’ and ‘lock and key model’
o ‘seductive’: we tried to replicate it over and over again
o historicus A. Brandt: 20th century medicine characterized by the search for magic bullets - Only worked partly:
o 1.000.000 chemical reactions in human physiology
o only 250 can be targeted by current medicines based on lock and key model (0,025 %) - We need a different model (cell → organism → environment)
14
Q
Wat waren de gevolgen van magic bullet denken voor de ‘airs, waters, places’ traditie?
A
- ‘Epidemiology of place moved from center stage’
o Geografische, sociaal-wetenschappelijke, ecologische benaderingen bleven in stand, maar kregen slechts ondersteunende rol - Dit komt door successen biomedische laboratoriumwetenschappen:
o Gecontrolleerde omgeving/condities
o Een steeds meer ‘naar binnen gekeerd’, biochemisch en biofysisch begrip van het lichaam/van ziekte
–> (Groeiende kloof lab – kliniek; bench – bedside, sinds Pasteur/Koch)
–> ‘Lichaam steeds meer geabstraheerd van zijn bijzondere omgeving’
15
Q
Wat toonden de spaanse griep en tuberculose in begin 20e eeuw?
A
- “Dat er niet één enkele oorzaak is van massale ziekte
- Die causaliteit omvat meer dan de agent die rechtstreeks aan het proces ten grondslag ligt.
- Die oorzaak ligt ook in de kenmerken van de aangevallen bevolking
- en in de kenmerken van de omgeving waarin zowel de gastpopulatie als de agens zich bevinden”
- (H)erkenning beperkingen bacteriologie
- Interbellum: pogingen tot ‘fusie’ van bacteriologie, immunologie en 19e-eeuwse ideeën over epidemiologie en ecologie…
- ..EN ‘sociale hygiëne!’ → relatief meer nadruk op ‘predispositie’
23
Q
Wat zijn de denkstijlen in global health?
A
