Bộ máy nhà nước Flashcards
(19 cards)
BMNN
Bộ máy nhà nước là hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương đến địa phương, được tổ chức và hoạt động theo quy định của pháp luật để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước.
Đặc điểm BMNN
- BMNN là hệ thống các cơ quan nhà nước
- BMNN được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc nhất định
- BMNN được thiết lập để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước
CQNN
Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước, bao gồm số lượng người nhất định, được tổ chức và hoạt động theo quy định của pháp luật, nhân danh nhà nước thực hiện quyền lực nhà nước.
Đặc điểm của CQNN
- Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước
- Cơ quan nhà nước được thành lập theo cách thức hay trình tự khác nhau: cha truyền con nối, bầu cử, bổ nhiệm…
- Tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước do pháp luật quy định
- Mỗi cơ quan nhà nước có chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn riêng do pháp luật quy định
- Mỗi cơ quan nhà nước được trao những quyền năng nhất định để thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao.
Phân loại cơ quan trong BMNN
- Căn cứ vào thẩm quyền theo phạm vi lãnh thổ
+ Cơ quan trung ương
+ Cơ quan địa phương - Căn cứ vào chức năng
+ Cơ quan lập pháp
+ Cơ quan hành pháp
+ Cơ quan tư pháp - Căn cứ vào thời gian hoạt động
+ Cơ quan thường xuyên
+ Cơ quan lâm thời - Căn cứ vào con đường hình thành, tính chất, chức năng
+ Cơ quan quyền lực nhà nước
+ Cơ quan quản lí nhà nước
+ Cơ quan xét xử
+ Cơ quan kiểm sát
Cơ cấu BMNN thường gồm
- Nguyên thủ quốc gia (vua, tổng thống, chủ tịch nước…)
- Cơ quan lập pháp (vua, nghị viện, quốc hội…)
- Cơ quan hành pháp (vua, chính phủ, hội đồng bộ trưởng…)
- Cơ quan tư pháp (vua, toà án…)
- Chính quyền địa phương
- Quân đội, cảnh sát
BMNN được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc nhất định
+ Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước là những nguyên lí, những tư tưởng chỉ đạo có tính then chốt, xuất phát điểm, làm cơ sở cho toàn bộ quá trình tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.
+ Bộ máy nhà nước thường bao gồm nhiều cơ quan có vị trí, vai trò và phạm vi hoạt động…khác nhau. Để thiết lập trật tự trong bộ máy nhà nước nhằm tạo ra sự phối hợp nhịp nhàng, thống nhất trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, tăng cường sức mạnh của cả bộ máy nhà nước, đòi hỏi quá trình tổ chức và hoạt động của bộ máy này phải dựa trên cơ sở của những nguyên tắc chung nhất định.
+ Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ở các nước khác nhau thường có sự khác nhau vì chúng được xác định trên cơ sở bản chất, chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, trình độ phát triển của kinh tế xã hội, của nền dân chủ…
Bộ máy nhà nước được thiết lập để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước
+ Chức năng, nhiệm vụ của nhà nước được thực hiện thông qua bộ máy nhà nước, khi nhà nước cần phải thực hiện chức năng, nhiệm vụ nào đó, nhà nước thành lập ra các cơ quan tương ứng để thực hiện chức năng, nhiệm vụ ấy. Chính vì vậy, quy mô, cơ cấu của bộ máy nhà nước cũng như cách thức tổ chức và hoạt động của từng cơ quan nhà nước… trước tiên chịu sự chi phối của chức năng nhà nước. Chẳng hạn, nếu chức năng chủ yếu của nhà nước là trấn áp thì trong bộ máy nhà nước các cơ quan cưỡng chế, trấn áp cũng là chủ yếu và được coi trọng nhất; ngược lại, nếu chức năng chủ yếu của nhà nước là tổ chức và quản lí kinh tế, xã hội thì trong bộ máy nhà nước cũng chủ yếu bao gồm các cơ quan quản lí các lĩnh vực của đời sống xã hội.
+ Bên cạnh đó, việc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước còn chịu sự chi phối của các yếu tố khác như năng lực, phẩm chất của đội ngũ nhân viên nhà nước, cách nhìn nhận, đánh giá vấn đề của công tác thiết kế bộ máy nhà nước, trình độ phát triển của xã hội, truyền thống dân tộc, mức độ thâm nhập của các học thuyết chính trị pháp lí, sự ảnh hưởng của các nhà nước khác… Cùng với sự phát triển của xã hội, của nền dân chủ cũng như của văn minh nhân loại thì bộ máy nhà nước cũng ngày càng phát triển đa dạng, phong phú hơn, quy mô của bộ máy nhà nước ngày càng mở rộng hơn, cách thức tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ngày càng dân chủ hơn. Chẳng hạn, cơ quan thực hiện chức năng lập pphaps của các nhà nước đương đại chủ yếu hình thành bằng con đường bầu cử phỏ thông, trực tiếp và hoạt động theo chế độ tập thể…
BMNN qua các kiểu nhà nước
- Cấu trúc của BMNN: từ đơn giản đến phức tạp, đa dạng hơn
- Sự phân chia chức năng, thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước: ngày càng rõ ràng, cụ thể hơn
- Cách thức tổ chức BMNN: ngày càng quy củ, chặt chẽ, khoa học hơn
- Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của BMNN: từng bước được hình thành, ngày càng dân chủ, khoa học hơn
- Phương hướng hoạt động, vị trí, vai trò của các cơ quan trong BMNN: tiến bộ, nhân đạo, phát triển hơn
Một số nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước hiện đại
- Nguyên tắc tập quyền
- Nguyên tắc phân chia quyền lực nhà nước
- Nguyên tắc pháp chế
- Nguyên tắc bảo đảm chủ quyền nhân dân
- Nguyên tắc tập trung dân chủ
- Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của đảng cầm quyền
Nguyên tắc tập quyền
+ Đây là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ở các nhà nước xã hội chủ nghĩa trước đây (tập quyền xã hội chủ nghĩa).
+ Tập quyền nghĩa là quyền lực nhà nước tập trung vào một nơi, một cá nhân, một cơ quan. Nguyên tắc tập quyền trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước thể hiện ở chỗ quyền ra quyết định được tập trung tại cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan này có quyền quyết định mọi vân đề quan trọng của đất nước mà không có sự tham gia hoặc tham gia rất ít của các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước.
+ Trong các nhà nước xã hội chủ nghĩa trước đây có quan niệm cho rằng, quốc hội những nước này phải khác nghị viện tư sản ở chỗ nó phải vừa là cơ quan lập pháp, vừa là cơ quan hành pháp. Hiến pháp các nước này đều quy định Quốc hội (Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc, Xô Viết tối cao…) là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, bởi vậy về mặt pháp lí mọi quyền lực tối cao của nhà nước đều tập trung vào quốc hội. Quốc hội có toàn quyền quyết định mọi vấn đề quan trọng của đất nước, ngoài những thẩm quyền được Hiến pháp quy định, Quốc hội còn có thể tự quy định cho mình những nhiệm vụ, quyền hạn khác. Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp, thông qua Hiến pháp Quốc hội thành lập và trao quyền cho các cơ quan nhà nước khác. Chính vì vậy, các cơ quan nhà nước khác được coi như phái sinh từ Quốc hội, nhận quyền từ Quốc hội. Trong mối quan hệ với chính phủ, hiến pháp xác định chính phủ là cơ quan chấp hành và hành chính nhà nước cao nhất của quốc hội.
Nguyên tắc phân chia quyền lực nhà nước
+ Một là, quyền lực nhà nước được phân chia thành nhiều loại quyền khác nhau như quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp… và được trao cho các cơ quan nhà nước khác nhau thực hiện một cách độc lập, mỗi cơ quan chỉ thực hiện một quyền.
+ Hai là, giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp… còn có sự kiềm chế, đối trọng, chế ước lẫn nhau theo phương châm không cơ quan nào nằm ngoài sự kiểm soát, giám sát từ phía cơ quan khác.
Nguyên tắc pháp chế
+ Đây là nguyên tắc đòi hỏi việc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước không thể được tiến hành một cách tuỳ tiện, độc đoán theo ý chí cá nhân của người cầm quyền mà phải dựa trên cơ sở các quy định của Hiến pháp và pháp luật. Hầu hết các nhà nước đương đại đều có hiến pháp, đồng thời hệ thống pháp luật có quy định khá đầy đủ về cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước, trình tự thành lập, chức năng, thẩm quyền… của các cơ quan, nhân viên nhà nước. Về mặt tổ chức, nguyên tắc này đòi hỏi việc thành lập mới, giải thể, chia tách, sáp nhập một cơ quan nhà nước, cơ cấu của nó, vấn đề tuyển dụng, bổ nhiệm các thành viên trong cơ quan đó… đều phải được tiến hành theo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật. Về mặt hoạt động, nguyên tắc này đòi hỏi nhà nước phải thực hiện đúng đắn, đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, theo đúng trình tự, thủ tục đã được Hiến pháp và pháp luật quy định…
+ Nguyên tắc này được áp dụng rộng rãi trong nhà nước tư sản và nhà nước xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, việc thực hiện nguyên tắc này ở các nhà nước tư sản không hoàn toàn nhất quán mà có sự thay đổi qua các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản.
+ Đối với Nhà nước Việt Nam, đây cũng là một nguyên tắc hiến định và được ghi nhận trong Hiến pháp ngày càng rõ ràng, cụ thể hơn. Chẳng hạn, Hiến pháp năm 1992 quy định: “Nhà nước quản lí xã hội bằng pháp luật, không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa” (Điều 12), hoặc Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật…” (khoản 1 Điều 8).
Nguyên tắc bảo đảm chủ quyền nhân dân
+ Nguyên tắc này được áp dụng phổ biến trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ở các nhà nước đương đại.
+ Trong các xã hội trước đây, chủ quyền quốc gia thuộc về nhà nước. Nhà nước có quyền quyết định tối cao mọi vấn đề của đất nước, người dân bị coi như “bề tôi” của nhà nước, được gọi là thần dân, họ phải phục tùng nhà nước một cách tuyệt đối. Trong xã hội hiện đại, chủ quyền quốc gia thuộc về nhân dân. Nhân dân là người chủ tối cao của đất nước, là người thành lập ra nhà nước, trao quyền cho nhà nước và kiểm tra, giám sát hoạt động của nhà nước. Nhân dân có quyền quyết định tối cao các vấn đề quan trọng của đất nước, nhà nước phải phục tùng các quyết định của nhân dân.
+ Hiện nay, nhìn chung, Hiến pháp và pháp luật của các quốc gia trên thế giới đều quy định chủ quyền thuộc về nhân dân; quy định các hình thức để nhân dân tham gia vào tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước; quy định vị trí, vai trò của cơ quan dân cử trong bộ máy nhà nước; quy định những vấn đề quan trọng của đất nước mà nhà nước không được tự ý quyết định, nhà nước phải trưng cầu ý kiến nhân dân; quy định trách nhiệm của nhà nước trong việc thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ các quyền con người, quyền công dân; quy định vai trò
của xã hội dân sự…
+ Tại Việt Nam, chủ quyền nhân dân đã trở thành một nguyên tắc hiến định với nội dung: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” (khoản 2 Điều 2 Hiến pháp năm 2013).
Nguyên tắc tập trung dân chủ
+ Đây là nguyên tắc đặc thù trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.
+ Tập trung dân chủ là nguyên tắc kết hợp hài hoà giữa chỉ đạo, lãnh đạo tập trung và mở rộng dân chủ. Ở các nước xã hội chủ nghĩa, một mặt luôn coi trọng mở rộng dân chủ, nhưng đồng thời tập cũng nhấn mạnh vai trò chỉ đạo, lãnh đạo tập trung. Chính vì vậy, trong tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa nói riêng cũng như hoạt động của xã hội nói chung đều luôn coi trọng nguyên tắc này.
+ Nguyên tắc này đòi hỏi, trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, một mặt phải đảm bảo sự chỉ đạo tập trung, thống nhất của trung ương với địa phương, của cấp trên với cấp dưới và mặt khác phải mở rộng dân chủ, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của địa phương và cấp dưới; phải coi trọng vai trò của tập thể nhưng mặt khác phải đề cao vai trò, trách nhiệm cá nhân của người lãnh đạo; phát huy tính năng động, sáng tạo của cấp dưới nhưng luôn phải đảm bảo sự chỉ đạo tập trung thống nhất của cấp trên; quyết định thuộc về số đông nhưng phải lắng nghe ý kiến của thiểu số..
+ Ở nước ta, tập trung dân chủ đã được ghi nhận trong Hiến pháp. Khoản 1 Điều 8 Hiến pháp năm 2013 quy định: “1. Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ”.
Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của đảng cầm quyền
+ Trong xã hội đương đại, ở hầu hết các nước trên thế giới, nhà nước đều chịu sự lãnh đạo của một đảng phái hoặc một liên minh các đảng phái chính trị nhất định. Ở các nước tư bản, mỗi cuộc bầu cử nghị viện (quốc hội) thực chất là một cuộc chạy đua giữa các đảng phái chính trị để giành quyền lãnh đạo nhà nước. Bởi vì, sau cuộc bầu cử nghị viện, đảng nào chiếm đa số ghế trong nghị viện thì sẽ trở thành đảng cầm quyền, đứng ra thành lập chính phủ, lãnh tụ của đảng đó sẽ giữ chức vụ thủ tướng chính phủ, đa số các ghế bộ trưởng sẽ thuộc về đại diện đảng đó và đương nhiên, các chính sách của chính phủ sẽ chịu sự chi phối của đảng này. Nếu không có đảng nào chiếm đa số ghế như quy định thì đảng nào có nhiều ghế nhất có thể đứng ra liên minh với một hoặc một số đảng khác để thành lập chính phủ. Các đảng đó sẽ thỏa thuận với nhau để lựa chọn những người nắm giữ các chức vụ thủ tướng, bộ trưởng và chính phủ sẽ chịu sự chi phối của liên minh các đảng phái đó. Tuy nhiên, một số nước thường có truyền thống hai đảng thay nhau cầm quyền, ví dụ, ở Mỹ, hai đảng đó là Dân chủ và Cộng hoà, còn ở Anh thì đó là hai đảng Lao động và Bảo thủ; vì thế, các chính sách của các nhà nước trên về cơ bản chịu sự chi phối của các đảng này.
+ Ở các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa trước đây và ở Việt Nam, Trung Quốc, Cu Ba… hiện nay, tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước luôn được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản - đội tiên phong của giai cấp công nhân. Các chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước đều do Đảng đề cử, giới thiệu. Nhà nước đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, là nơi thể chế đường lối, chính sách của Đảng, tổ chức thực hiện và bảo vệ đường lối, chính sách của Đảng. Vì thế, các mục tiêu chính trị, đường lối, chính sách của Đảng sẽ được nhà nước thể chế hóa thành pháp luật và tổ chức thực hiện trong thực tế.
Đặc điểm BMNN VN hiện nay
- Bộ máy nhà nước mang tính nhân dân sâu sắc
- Bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở các nguyên tắc dân chủ và tiến bộ xuất phát từ bản chất của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam như: bảo đảm chủ quyền nhân dân (bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân); quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật; tập trung dân chủ… Các nguyên tắc cơ bản trên đều đã được quy định trong Hiến pháp hiện hành của nước ta.
- Trong bộ máy nhà nước, các cơ quan quản lí kinh tế xã hội ngày càng phát triển, hoàn thiện để thực hiện sự quản lí một cách có hiệu quả các mặt của đời sống xã hội; các cơ quan cưỡng chế được xây dựng chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại để có thể đủ khả năng bảo vệ chủ quyền quốc gia, trật tự, an ninh, an toàn xã hội. Nhìn tổng thể, có thể nói, bộ máy Nhà nước Việt Nam hiện nay đang chuyển dần sang tính chất phục vụ nhân dân, chủ yếu cung cấp dịch vụ công như điện, nước, đường giao thông, y tế, giáo dục… cho xã hội.
-Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản là nguyên tắc đặc thù trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Việt Nam hiện nay.
Cấu trúc BMNN VN hiện nay
- Các cơ quan quyền lực nhà nước
+ Quốc hội
+ Hội đồng nhân dân - Chủ tịch nước
- Các cơ quan quản lí nhà nước
+ Chính phủ
+ Uỷ ban nhân dân các cấp - Các cơ quan xét xử
- Các cơ quan kiểm sát
- Hội đồng bầu cử quốc gia
- Kiểm toán nhà nước
Hoàn thiện bộ máy nhà nước Việt Nam hiện nay
- Hoàn thiện bộ máy nhà nước là hoạt động phải được tiến hành thường xuyên nhằm làm cho tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ngày càng tinh gọn, chặt chẽ, hợp lí, dân chủ, đảm bảo sự kiểm soát quyền lực nhà nước, nâng cao tinh thần, trách nhiệm của đội ngũ công chức nhà nước, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước.
- Hoàn thiện cơ chế phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, được kiểm soát hiệu quả.
- Tiếp tục đổi mới tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội; bảo đảm Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Hiến pháp.
- Hoàn thành cơ bản việc xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, công khai, minh bạch; bảo đảm Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, cơ quan chấp hành của Quốc hội; phân cấp, phân quyền hợp lí giữa trung ương và địa phương; cơ bản hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương.
- Hoàn thành cơ bản việc xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, bảo vệ công lí, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân.
- Tổ chức bộ máy nhà nước cơ bản tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực, chuyên nghiệp, liêm chính, chí công, vô tư.
