Hình thức nhà nước Flashcards
(22 cards)
Hình thức nhà nước
- Hình thức nhà nước là cách thức tổ chức quyền lực nhà nước và phương pháp thực hiện quyền lực nhà nước.
Phân loại hình thức nhà nước
- Hình thức chính thể
+ Quân chủ:
Quân chủ tuyệt đối
Quân chủ hạn chế: Quân chủ nhị hợp, Quân chủ đại nghị
+ Cộng hoà
Cộng hoà quý tộc
Cộng hoà dân chủ: Cộng hoà tổng thống, Cộng hoà đại nghị, Cộng hoà hỗn hợp - Hình thức cấu trúc
+ Nhà nước đơn nhất
+ Nhà nước liên bang
+ Nhà nước liên minh
Hình thức chính thể
Hình thức chính thể là cách thức và trình tự thành lập cơ quan cao nhất của quyền lực nhà nước, xác lập mối quan hệ giữa cơ quan đó với cơ quan cấp cao khác và với nhân dân.
Xem xét hình thức chính thể của một nhà nước nào đó là xem xét trong nhà nước đó
+ Quyền lực tối cao của nhà nước được trao cho cơ quan nào;
+ Cách thức và trình tự thiết lập ra cơ quan đó;
+ Quan hệ giữa cơ quan đó với các cơ quan cấp cao khác của nhà nước;
+ Sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức và hoạt động của cơ quan đó.
Quân chủ
- Quân chủ là chính thể mà trong đó quyền lực tối cao của nhà nước tập trung toàn bộ hoặc một phần vào tay một cá nhân (vua, quốc vương…) theo phương thức cha truyền con nối (thế tập).
- Trong chính thể quân chủ, về mặt pháp lý người đứng đầu nhà nước được coi là người có quyền lực cao nhất của nhà nước.
- Thông thường, nhà vua lên ngôi bằng con đường cha truyền con nối.
+ Trên thực tế cũng có những trường hợp nhà vua lên ngôi do được chỉ định, suy tôn, bầu cử, tự xưng…
+ Tuy nhiên, thường các triều vua sau, phương thức truyền kế ngôi vua lại được củng cố và duy trì. - Vua thường tại vị suốt đời nếu không bị truất ngôi hay tự nhường ngôi…
Cộng hoà
- Cộng hòa là chính thể mà trong đó quyền lực cao nhất của nhà nước thuộc về cơ quan (tập thể) đại diện của nhân dân.
- Mỗi nước có thể có quy định riêng về trình tự, thủ tục thành lập, nhiệm vụ quyền hạn… của cơ quan này.
- Thực tế cho thấy, cơ quan này thường có tên gọi là quốc hội, nghị viện…, thường được thành lập ra bằng con đường bầu cử và hoạt động trong một thời hạn nhất định được gọi là nhiệm kỳ.
- Tùy theo đối tượng được quyền tham gia vào việc thành lập cơ quan tối cao của nhà nước, chính thể cộng hòa được chia thành hai dạng khác nhau là cộng hòa quý tộc và cộng hòa dân chủ.
Quân chủ tuyệt đối
- Quân chủ tuyệt đối là chính thể mà trong đó nhà vua có quyền lực tối cao và vô hạn trong cả ba lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp, không bị chia sẻ cho ai và cũng không chịu một sự hạn chế nào.
- Đây là hình thức chính thể mà nhà vua là người ban hành pháp luật, chỉ huy việc thực hiện pháp luật và cũng là vị quan tòa tối cao, thậm chí vua còn có thể có cả quyền lực trong lĩnh vực tôn giáo, tế lễ, có những nghi lễ mà chỉ nhà vua mới được phép chủ trì.
Quân chủ hạn chế
- Quân chủ hạn chế là chính thể mà trong đó nhà vua chỉ nắm giữ một phần quyền lực tối cao của nhà nước, bên cạnh vua còn có cơ quan khác để chia sẻ quyền lực với vua.
- Trong chính thể này, nhà vua có thể chỉ nắm giữ quyền lực tối cao của nhà nước trên danh nghĩa, thực tế nhà vua có thể bị hạn chế một hoặc tất cả trong các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
- Cùng nắm giữ quyền lực tối cao của nhà nước với nhà vua còn có thể có các cơ quan như nghị viện, chính phủ…
- Chính thể quân chủ hạn chế có các dạng điển hình là quân chủ đại diện đẳng cấp, quân chủ nhị hợp, quân chủ đại nghị (quân chủ nghị viện).
Cộng hoà quý tộc
- Cộng hòa quý tộc là chính thể mà trong đó quyền bầu cử cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước thuộc về tầng lớp quý tộc.
- Chính thể cộng hòa quý tộc chủ yếu tồn tại trong các nhà nước chủ nô.
Cộng hoà dân chủ
- Cộng hòa dân chủ là chính thể mà trong đó quyền bầu cử cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước thuộc về các tầng lớp nhân dân.
- Chính thể cộng hòa dân chủ tồn tại trong tất cả các kiểu nhà nước, ngay trong một kiểu nhà nước, chính thể cộng hòa dân chủ cũng có thể có những dạng khác nhau.
Hình thức cấu trúc nhà nước
- Hình thức cấu trúc nhà nước là cách thức tổ chức quyền lực nhà nước theo các đơn vị hành chính - lãnh thổ và xác lập mối quan hệ giữa các cấp chính quyền nhà nước với nhau.
- Khi xem xét hình thức cấu trúc của một nhà nước là xem xét cách thức cấu tạo nhà nước thành các cấp chính quyền từ trung ương xuống địa phương, địa vị của chính quyền mỗi cấp cũng như quan hệ giữa các cấp chính quyền với nhau.
- Theo đó, hình thức cấu trúc nhà nước có thể được chia thành hai dạng cơ bản là nhà nước đơn nhất và nhà nước liên bang, ngoài ra có thể có một dạng cấu trúc nhà nước không cơ bản là nhà nước liên minh.
Nhà nước đơn nhất
- Nhà nước đơn nhất là hình thức cấu trúc nhà nước truyền thống và rất phổ biến trên thế giới, tuy nhiên hình thức cấu trúc này rất đa dạng và phức tạp, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… của mỗi nước. Có thể nói, mỗi nước có cách thức riêng để phân định thành các đơn vị hành chính lãnh thổ với tên gọi riêng.
- Thực tiễn cho thấy, các nước có thể phân chia thành cấp trực thuộc trung ương; một hoặc nhiều cấp trung gian và cuối cùng là cấp cơ sở.
- Mặt khác, việc thiết lập bộ máy chính quyền theo đơn vị hành chính lãnh thổ ở các nước cũng khác nhau, địa vị của mỗi cấp chính quyền ở các nước cũng không giống nhau…
- Nhìn chung, nhà nước đơn nhất có đặc điểm cơ bản là:
+ Chủ quyền quốc gia do chính quyền trung ương nắm giữ;
+ Địa phương là những đơn vị hành chính lãnh thổ không có chủ quyền;
+ Cả nước có một hệ thống chính quyền và một hệ thống pháp luật;
+ Quan hệ giữa chính quyền trung ương với chính quyền địa phương và chính quyền địa phương các cấp là quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới…
Nhà nước liên bang
- Nhà nước liên bang được hình thành bằng nhiều con đường khác nhau.
+ Nhà nước liên bang có thể được hình thành từ việc các nhà nước đơn nhất tự nguyện liên kết với nhau;
+ Có thể thông qua con đường xâm chiếm, mua bán lãnh thổ;
+ Có thể từ một nhà nước đơn nhất được liên bang hóa…
Bởi vậy, hình thức cấu trúc nhà nước liên bang cũng rất đa dạng và phức tạp. - Ở mức độ chung nhất, có thể thấy nhà nước liên bang có đặc điểm cơ bản là:
+ Chủ quyền quốc gia vừa do chính quyền liên bang vừa do chính quyền các bang nắm giữ;
+ Có sự phân chia quyền lực giữa chính quyền liên bang và chính quyền các bang, sự phân chia này có thể diễn ra trên một số hoặc cả ba lĩnh vực là lập pháp, hành pháp, tư pháp;
+ Các bang tự tổ chức chính quyền của bang mình, tự ban hành pháp luật cho bang mình;
+ Cả nước tồn tại nhiều hệ thống chính quyền, nhiều hệ thống pháp luật song song, một của liên bang, một của mỗi bang… - Cần lưu ý là, trong nhà nước đơn nhất có thể có yếu tố liên bang, ngược lại, trong nhà nước liên bang có thể có yếu tố đơn nhất.
+ Chẳng hạn, ở một số nhà nước liên bang, một số khu vực lãnh thổ đặt dưới sự cai quản trực tiếp của chính quyền liên bang, ở đó chỉ có một hệ thống chính quyền, công dân chỉ chịu sự điều chỉnh của một hệ thống pháp luật.
+Ngược lại, ở một số nhà nước đơn nhất, có những địa phương, quyền lực nhà nước được tổ chức tương tự như một bang trong nhà nước liên bang, riêng vấn đề chủ quyền quốc gia, an ninh lãnh thổ thuộc thẩm quyền của chính quyền trung ương.
Nhà nước liên minh
- Nhà nước liên minh là sự liên kết tạm thời của các nhà nước nhằm thực hiện một số mục tiêu nhất định. Sau khi đã đạt được các mục đích đó, nhà nước liên minh có thể tự giải tán hoặc có thể phát triển thành nhà nước liên bang.
- Ví dụ, Hợp chúng quốc Hoa Kỳ từ năm 1776 đến năm 1787 là nhà nước liên minh, sau đó trở thành nhà nước liên bang; Liên minh châu Âu (EU) hiện nay…
- Nhà nước liên minh có thể có bộ máy nhà nước và hệ thống pháp luật chung cho toàn liên minh, tuy nhiên, các nhà nước thành viên vẫn có chủ quyền hoàn toàn trong cả lĩnh vực đối nội và đối ngoại.
Chế độ chính trị
Chế độ chính trị là tổng thể các phương pháp mà nhà nước sử dụng để thực hiện quyền lực nhà nước.
Dân chủ
Dân chủ là chế độ chính trị mà nhân dân có quyền tham gia vào việc tổ chức, hoạt động của các cơ quan nhà nước, bàn bạc, thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.
Trong chế độ chính trị dân chủ
- Trong chế độ chính trị dân chủ:
+ Nhà nước sử dụng các phương pháp dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước;
+ Nhà nước thừa nhận, bảo đảm, bảo vệ các quyền tự do chính trị của nhân dân;
+ Hoạt động của nhà nước được thực hiện một cách công khai;
+ Phương pháp giáo dục, thuyết phục được coi trọng… - Tuy nhiên, chế độ chính trị dân chủ cũng có nhiều mức độ biểu hiện khác nhau như dân chủ thực chất và dân chủ giả hiệu; dân chủ rộng rãi và dân chủ hạn chế; dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp…
Trong chế độ chính trị phản dân chủ
- Trong chế độ chính trị phản dân chủ:
+ Nhà nước sử dụng các cách thức, thủ đoạn chuyên quyền, độc đoán trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước;
+ Các quyền, tự do chính trị của nhân dân không được nhà nước thừa nhận hoặc bị hạn chế, bị chà đạp;
+ Phương pháp cưỡng chế được chú trọng… - Chế độ phản dân chủ có những biến dạng cực đoan như chế độ độc tài, chế độ phát xít, chế độ phân biệt chủng tộc, chế độ diệt chủng.
Hình thức nhà nước Việt Nam hiện nay
- Hình thức chính thể của Nhà nước Việt Nam là cộng hòa dân chủ nhân dân.
- Hình thức cấu trúc của Nhà nước Việt Nam hiện nay là nhà nước đơn nhất, trung ương tập quyền.
- Chế độ chính trị của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là chế độ dân chủ.
Hình thức chính thể của Nhà nước Việt Nam là cộng hòa dân chủ nhân dân.
+ Theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, Quốc hội là cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất do nhân dân bầu ra theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp.
+ Công dân Việt Nam từ đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và từ đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội.
+ Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, Chính phủ thực hiện quyền hành pháp, Toà án thực hiện quyền tư pháp.
+ Chủ tịch nước là người đứng đầu nhà nước, đại diện cho nhà nước về đối nội và đối ngoại.
+ Quốc hội bầu Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ trong sổ các đại biểu Quốc hội; thành lập và giám sát hoạt động của Chính phủ.
+ Chủ tịch nước phải chịu trách nhiệm trước Quốc hội, báo cáo công tác với Quốc hội, có thể bị Quốc hội miễn nhiệm, bãi nhiệm. Thủ tướng và các thành viên khác của Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Quốc hội, báo cáo công tác với Quốc hội, ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, có thể bị Quốc hội miễn nhiệm, bãi nhiệm.
Hình thức cấu trúc của Nhà nước Việt Nam hiện nay là nhà nước đơn nhất, trung ương tập quyền.
+ Chủ quyền quốc gia do chính quyền trung ương nắm giữ, địa phương là các đơn vị hành chính lãnh thổ không có chủ quyền: không được tự tổ chức bộ máy chính quyền của riêng mình, không có quyền ban hành pháp luật cho riêng mình (chỉ được ban hành những văn bản để quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành văn bản của trung ương)
+ Chính quyền địa phương bao gồm ba cấp là tỉnh, huyện, xã, trong đó, cấp dưới phục tùng cấp trên, địa phương phục tùng trung ương.
Chế độ chính trị của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là chế độ dân chủ.
+ Nhà nước sử dụng các biện pháp dân chủ trong tổ chức và hoạt động của nhà nước.
+ Trong bộ máy nhà nước luôn tồn tại Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp đó là các cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và lợi ích của nhân dân. Các cơ quan này được thành lập ra bằng con đường bầu cử dân chủ, tự do.
+ Nhà nước luôn coi trọng và thực hiện nghiêm chỉnh nguyên tắc tập trung dân chủ. Công dân được tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với các cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước.
+ Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân.
+ Công dân được nhà nước thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ các quyền tự do, dân chủ như quyền bầu cử, ứng cử, giám sát hoạt động của các cơ quan và nhân viên nhà nước, mít ting, biểu tình, lập hội, hội họp, biểu quyết khi nhà nước trưng cầu ý dân…
+ Quyết định của nhân dân là quyết định cao nhất, nhà nước phải phục tùng. Hoạt động của nhà nước luôn đảm bảo phương châm dân biết, dân bàn, dân kiểm tra.
+ Trong đời sống chính trị của đất nước luôn tồn tại hình thức mặt trận đoàn kết dân tộc. Hiến pháp và pháp luật quy định, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
