Nhà nước pháp quyền Flashcards
(35 cards)
Nhà nước pháp quyền
Nhà nước pháp quyền là nhà nước đề cao vai trò của pháp luật trong đời sống nhà nước và xã hội, được tổ chức, hoạt động trên cơ sở một hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng và các nguyên tắc chủ quyền nhân dân, phân công và kiểm soát quyền lực nhà nước nhằm bảo đảm quyền con người, tự do cá nhân, công bằng, bình đẳng trong xã hội.
Đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền
- Được tổ chức và hoạt động trên cơ sở một hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, minh bạch, phù hợp và khả thi
- Đảm bảo vị trí tối thượng của pháp luật trong đời sống nhà nước và đời sống xã hội
Tổ chức và hoạt động trên cơ sở chủ quyền của nhân dân - Thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ các quyền con người, quyền công dân
- Được tổ chức và hoạt động theo cơ chế bảo đảm sự phân công và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước
- Gắn bó mật thiết với xã hội dân sự
Một là, nhà nước pháp quyền là nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở một hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, phù hợp và khả thi
+ Pháp luật của nhà nước pháp quyền phải là hệ thống pháp luật tiến bộ, dân chủ, minh bạch, phù hợp với các điều kiện hiện hữu của đất nước như trình độ phát triển của kinh tế - xã hội, đạo đức, phong tục tập quán, truyền thống lịch sử, văn hóa, đặc điểm tâm lý dân tộc, phù hợp với tiến trình phát triển của văn minh nhân loại. Nhờ vậy, pháp luật có đủ điều kiện để được thực hiện nghiêm chỉnh trong thực tế.
+ Hệ thống pháp luật của nhà nước pháp quyền phải thể hiện ý chí của nhân dân, thừa nhận rộng rãi các quyền cơ bản của con người, quyền dân chủ của công dân, đồng thời thể hiện sự tác động qua lại, trách nhiệm tương hỗ giữa nhà nước với các cá nhân, tổ chức trong xã hội cũng như giữa các cá nhân, tổ chức trong xã hội đối với nhau.
+ Pháp luật của nhà nước pháp quyền phải có hiệu lực phổ biến đối với mọi người, phải có tính ổn định để giúp cho các chủ thể có thể dự đoán trước được kết quả hành vi của mình cũng như có thể lường trước được phản ứng của nhà nước hoặc các chủ thể khác đối với hành vi đó.
+ Theo quy định của pháp luật thì không chỉ công dân phải chịu trách nhiệm trước nhà nước mà nhà nước cũng phải chịu trách nhiệm trước công dân.
+ Tính dân chủ của hệ thống pháp luật không chỉ thể hiện trong nội dung các quy định của pháp luật mà cả trong quá trình xây dựng pháp luật để pháp luật thực sự thể hiện ý chí của nhân dân. Các quy định của pháp luật phải rõ ràng, cụ thể, được công bố công khai và rộng rãi để bất kì ai khi cần bảo vệ các quyền, lợi ích của mình đều có thể dễ dàng tìm được.
+ Hệ thống pháp luật của nhà nước pháp quyền phải có tính khả thi và chủ yếu được thể hiện trong các đạo luật được xây dựng với kĩ thuật lập pháp cao, trong đó Hiến pháp có hiệu lực pháp lý cao nhất.
+ Sự xuất hiện của nhà nước pháp quyền đã mang lại cho xã hội một giá trị lớn, đó là, pháp luật đã trở thành công lý của thời đại.
* Pháp luật của nhà nước pháp quyền không còn là “pháp luật của kẻ mạnh” mà luôn hướng tới các tiêu chí của một hệ thống pháp luật dân chủ, tiến bộ và công bằng.
* Pháp luật không còn là công cụ của riêng nhà nước, điều chỉnh các quan hệ xã hội theo ý chí chủ quan của nhà nước mà là sự kết tinh những giá trị xã hội cao quý nhằm mang lại lợi ích tốt nhất cho nhân dân.
* Quá trình xây dựng pháp luật có sự tham gia rộng rãi của toàn thể nhân dân để bảo đảm pháp luật thể hiện được ý chí chung của nhân dân.
* Pháp luật thừa nhận và hướng tới việc bảo đảm, bảo vệ tốt nhất quyền con người, quyền công dân, hướng tới việc bảo vệ công bằng xã hội, vì vậy, nó thực sự trở thành chuẩn mực chung được mọi người thừa nhận.
* Các quy định trong hệ thống pháp luật được xây dựng trên cơ sở đảm bảo sự hài hòa giữa lợi ích cá nhân, nhóm xã hội với lợi ích chung của toàn xã hội.
* Hoạt động áp dụng pháp luật cũng được tiến hành trên cơ sở và theo nguyên tắc bảo vệ công lý, bảo đảm, bảo vệ các quyền con người, tự do cá nhân, bảo đàm công bằng, bình đẳng trong xã hội.
Hai là, nhà nước pháp quyền là nhà nước bảo đảm vị trí tối thượng của pháp luật trong đời sống nhà nước và đời sống xã hội
+ Nói đến pháp quyền là nói đến quyền lực hay sức mạnh của pháp luật. Trong hệ thống pháp luật của nhà nước pháp quyền, Hiến pháp là đạo luật thể hiện một cách tập trung ý chí của nhân dân, có hiệu lực pháp lý cao nhất.
+ Tất cả các cơ quan và nhân viên nhà nước đều phải tuyệt đối tuân thủ Hiến pháp và pháp luật trong hành vi của mình và chỉ được làm những gì mà Hiến pháp và pháp luật cho phép, phải thực thi Hiến pháp và pháp luật theo đúng những nguyên tắc và trình tự đã được quy định. Bản thân nhà nước phải có những thiết chế và cơ chế để giám sát việc tuân theo hiến pháp và pháp luật của chính mình, đó là: Toà án hiến pháp, sự độc lập của tư pháp, sự giám sát của công dân, của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, trong xã hội dân sự… Bất kì cơ quan, nhân viên nhà nước nào, nếu vi phạm pháp luật đều phải chịu trách nhiệm pháp lý theo đúng pháp luật, nếu gây thiệt hại cho lợi ích của cá nhân, tổ chức thì phải bồi thường.
+ Pháp luật không chỉ giữ địa vị thống trị trong đời sống nhà nước mà cả trong đời sống xã hội. Đối với tất cả các chủ thể trong xã hội, pháp luật luôn ở vị trí cao nhất trong số các chuẩn mực xã hội, luôn đứng cao hơn phong tục, tập quán, tín điều tôn giáo, các chuẩn mực đạo đức, quy định của các tổ chức phi nhà nước… Tất cả các tổ chức phi nhà nước và mọi cá nhân, mặc dù có thể làm tất cả những gì mà luật không cấm song đều có nghĩa vụ tôn trọng và thực hiện pháp luật trong hành vi của mình, nếu vi phạm pháp luật thì đều phải chịu trách nhiệm pháp lý.
+ Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quan hệ đối ngoại của nhà nước pháp quyền phải được điều chỉnh trên cơ sở các quy định của pháp luật quốc tế. Vì vậy tuân thủ nghiêm chỉnh các cam kết quốc tế cũng là yêu cầu, đòi hỏi đối với nhà nước pháp quyền.
Ba là, nhà nước pháp quyền là nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở chủ quyền của nhân dân
+ Trong nhà nước pháp quyền, toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhân dân là chủ thể tối cao và duy nhất của quyền lực nhà nước.
+ Nhân dân thiết lập nên nhà nước, ủy quyền cho nhà nước và kiểm tra giám sát hoạt động của nhà nước.
+ Nhân dân có thể tự mình hoặc thông qua những người đại diện, những tổ chức của mình để tham gia vào tổ chức và hoạt động của nhà nước, giám sát hoạt động của các nhân viên và cơ quan nhà nước.
+ Nhân dân có quyền quyết định tối cao và cuối cùng mọi vấn đề quan trọng của đất nước, nhà nước phải tôn trọng và phục tùng nghiêm chỉnh các quyết định của nhân dân. Đồng thời, nhà nước phải phục vụ cho lợi ích hợp pháp của nhân dân, mọi chính sách của nhà nước đều phải xuất phát từ nhu cầu, lợi ích của nhân dân và phải nhằm đáp ứng các nguyện vọng chính đáng của họ.
+ Trong nhà nước pháp quyền, quyền lực nhà nước xuất phát từ nhân dân, do nhân dân ủy quyền cho nhà nước thực hiện nên quyền lực trong phạm vi được ủy quyền bị giới hạn bởi pháp luật, xã hội được quản lý bằng pháp luật; nhà nước thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ các quyền con người, quyền tự do dân chủ của công dân trong các lĩnh vực của đời sống; các cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền phải tôn trọng nhân dân, lắng nghe nhân dân; nhân dân được tham gia vào tiến trình phát triển của xã hội, vào việc đảm bảo quyền con người, vào sự phát triển kinh tế và vào việc đảm bảo công bằng xã hội…
+ Trong nhà nước pháp quyền, nhân dân mới là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nước, có quyền quyết định tối cao các vấn đề cơ bản của đất nước; nhà nước không còn là người quyết định số phận của nhân dân mà ngược lại, nhà nước phải phục tùng nhân dân.
Bốn là, nhà nước pháp quyền là nhà nước thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ các quyền con người, quyền công dân
+ Quan hệ giữa nhà nước pháp quyền với cá nhân, công dân là mối quan hệ bình đẳng, hài hòa theo nghĩa cả hai bên đều có quyền và nghĩa vụ với nhau, công dân không chỉ có nghĩa vụ mà còn có quyền đối với nhà nước, ngược lại, nhà nước không chỉ có quyền mà còn có nghĩa vụ đối với công dân. Vì thế, tự do của công dân, của cá nhân chính là giới hạn quyền lực của nhà nước, quyền của công dân tỉ lệ nghịch với quyền hạn của nhà nước và phạm vi tự do của công dân rộng hơn phạm vi tự do của nhà nước; trong khi công dân có quyền làm bất cứ việc gì mà luật không cấm thì các cơ quan và nhân viên nhà nước chỉ được làm những gì mà luật cho phép. Trong nhà nước pháp quyền, các quyền con người, tự do cá nhân được nhà nước thừa nhận, tôn trọng, bào đảm, bảo vệ.
+ Nhà nước pháp quyền đảm bảo cho mọi cá nhân có quyền tự do và bình đẳng trước pháp luật, có đủ cơ hội về mặt pháp lý để phát triển toàn diện cá nhân, để mỗi cá nhân đều có thể phát huy được hết những khả năng vốn có của mình. Quyền tự do và bình đẳng của công dân được thừa nhận một cách rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Sự công bằng và sự bình đẳng của công dân trong nhà nước pháp quyền không chỉ được bảo đảm về mặt pháp lý mà cả trong thực tiễn, nhà nước bào đảm cho công dân có đủ điều kiện cần thiết về vật chất, tinh thần để thực hiện được các quyền của mình trong thực tế.
+ Không những thế, nhà nước còn bảo vệ các quyền tự do cá nhân khỏi sự xâm hại của các chủ thể khác, kể cả các cơ quan nhà nước.
+ Với sự ra đời và phát triển của nhà nước pháp quyền, quyền con người chính thức được thừa nhận công khai, minh bạch trong pháp luật. Quyền con người ngày càng được thừa nhận rộng rãi ở nhiều nước, vị trí quyền con người ngày càng được chú trọng nâng cao, giá trị của con người ngày càng được trân trọng hơn bởi nhà nước và xã hội, việc bảo đảm và bảo vệ quyền con người trở thành mối quan tâm đặc biệt, thành trách nhiệm không chỉ của nhà nước mà còn của cả xã hội. Các giá trị nhân đạo, nhân văn được coi trọng và thể hiện rõ. Các chính sách của nhà nước pháp quyền luôn hướng tới việc chuyển nhà nước từ bộ máy chủ yếu quản lý xã hội sang bộ máy chủ yếu phục vụ xã hội. Tính chất phục vụ trong các hoạt động của nhà nước ngày càng được chú trọng, các hoạt động cung cấp dịch vụ công cho xã hội ngày càng được ưu tiên quan tâm và chiếm ưu thế trong số các hoạt động của nhà nước. Phục vụ con người, vì con người và cho con người dần dần trở thành trọng tâm vươn tới của tất cả các chính sách của nhà nước. Phát triển bền vững là nhu cầu cấp bách và xu thế tất yểu trong tiến trình phát triển của xã hội loài người, nó trở thành mục tiêu hướng tới của tất cả các nhà nước pháp quyền. Tiêu chí để đánh giá sự phát triển bền vững là sự tăng trưởng kinh tế ổn định; thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội; khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao được chất lượng môi trường sống. Do vậy, có thể nói, trong nhà nước pháp quyền, các giá trị nhân đạo, nhân văn được coi trọng hơn bao giờ hết trong lịch sử phát triển của nhân loại.
+ Cùng với việc thừa nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ các quyền, giá trị của con người, trách nhiệm của nhà nước đối với cá nhân và xã hội cũng được xác định một cách rõ ràng. Trước pháp luật, nhà nước cũng như mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội đều phải chịu trách nhiệm như nhau về hành vi của mình. Mọi hành vi xâm hại các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức từ phía cơ quan, nhân viên nhà nước đều bị xử lý theo đúng quy định của pháp luật. Trong quá trình thực thi công quyền, nếu gây thiệt hại cho lợi ích hợp pháp của cá nhân hoặc tổ chức khác dưới bất cứ hình thức nào thì nhà nước đều phải bồi thường theo đúng quy định của pháp luật.
Năm là, nhà nước pháp quyền là nhà nước được tổ chức và hoạt động theo cơ chế bảo đảm sự phân công và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước
+ Một trong những đặc điểm làm cho nhà nước pháp quyền hoàn toàn khác với nhà nước chuyên quyền, độc tài, chuyên chế là quyền lực nhà nước không tập trung trong tay một hoặc một số cá nhân mà được phân công cho nhiều cơ quan nhà nước khác nhau cùng thực hiện. Mỗi cơ quan đó đều có chức năng, thẩm quyền riêng do pháp luật quy định. Mục tiêu của sự phân công đó là nhằm hạn chế tối đa nguy cơ dẫn đến sự lạm quyền, độc đoán trong quá trình thực hiện quyền lực nhà nước.
+ Trong nhà nước pháp quyền, hoạt động của nhà nước về căn bản được Hiến pháp phân định thành ba chức năng là lập pháp, hành pháp, tư pháp, mỗi chức năng đó chủ yếu được trao cho một cơ quan nhà nước thực hiện. Tất cả các cơ quan thực hiện các chức năng trên đều được thành lập phù hợp với mục đích hoạt động và theo quy định của pháp luật. Hiến pháp trao cho mỗi cơ quan một phạm vi thẩm quyền cụ thể và quy định mối quan hệ tương hỗ cũng như cơ chế kiềm chế, kiểm soát, thậm chí cả sự đối trọng giữa các cơ quan nhà nước. Nhờ đó, mỗi cơ quan nhà nước không chỉ có thể độc lập, chuyên môn hóa trong hoạt động của mình mà còn phối hợp hoạt động với các cơ quan khác để tạo nên sự thống nhất trong hoạt động của nhà nước, đồng thời có thể kiềm chế, ngăn cản cợ quan khác, ngăn ngừa tình trạng lạm quyền, chuyên quyền độc đoán, sự thiếu trách nhiệm của cơ quan đó, bảo vệ quyền con người, nâng cao hiệu quả hoạt động nhà nước.
+ Trong thực tiễn tổ chức nhà nước pháp quyền, quyền lập pháp được trao cho nghị viện (quốc hội), quyền hành pháp được trao cho chính phủ và quyền tư pháp được trao cho toà án. Pháp luật dự liệu cụ thể cơ chế để ba cơ quan trên vừa có thể độc lập thực hiện chức năng của mình, vừa có thể phối hợp hoạt động với nhau, đồng thời, vừa có thể giám sát, kiềm chế lẫn nhau, nhờ vậy có thể tránh sự lạm quyền, đảm bảo tính thống nhất của quyền lực nhà nước, nâng cao hiệu quả hoạt động của nhà nước, bảo đảm, bảo vệ tốt nhất các quyền con người, quyền công dân.
Sáu là, nhà nước pháp quyền là nhà nước gắn bó mật thiết với xã hội dân sự
+ Theo quan niệm hiện đại, xã hội dân sự được hiểu là một lĩnh vực độc lập tương đối của đời sống xã hội đối với nhà nước, trong đó tồn tại và vận hành các nhóm xã hội, các tổ chức mang tính chất văn hóa, tôn giáo, tinh thần, thể hiện các lợi ích khác nhau của con người. Có thể hiểu một cách đơn giản rằng xã hội dân sự được hợp thành bời các tổ chức phi nhà nước nhưng không mang tính chất chính trị, sự tồn tại của xã hội dân sự thể hiện lĩnh vực của xã hội không nhất thiết phải có sự áp đặt của quyền lực nhà nước. Với tư cách là giá trị xã hội, xã hội dân sự là khả năng nội tại của xã hội cho phép công dân được quyền hình thành những tổ chức của mình nhằm đáp ứng nguyện vọng của các hội viên và nhằm thực hiện những mục đích chung của xã hội. Với tư cách là thể chế, xã hội dân sự được coi là thực thể xã hội tồn tại giữa nhà nước, gia đình và cá nhân.
+ Nhà nước pháp quyền là nhà nước đáp ứng đầy đủ các điều kiện chính trị trực tiếp của xã hội dân sự. Thông qua pháp luật, nhà nước quy định quyền và nghĩa vụ pháp lý cho nhà nước, công dân và các tổ chức phi nhà nước nhằm bảo đảm sự tồn tại và vận hành của xã hội dân sự. Nhờ vậy, dân chủ, bình đẳng, công bằng trở thành hiện thực, trở thành các nguyên tắc cơ bản của pháp luật, được quán triệt sâu sắc trong cả quá trình xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật lẫn bảo vệ pháp luật.
+ Xu hướng xã hội hóa các công việc của nhà nước phát triển mạnh nên công việc của nhà nước dần dần được chuyển sang cho xã hội, nhờ vậy càng tăng thêm tính tự quản của xã hội, tạo điều kiện cho xã hội dân sự hình thành, phát triển, đưa nền dân chủ phát triển lên trình độ cao.
Trên đây là những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền, những đặc trưng này cũng thể hiện những giá trị to lớn của nhà nước pháp quyền nói chung. Bên cạnh những đặc trưng nêu trên, tùy điều kiện kinh tế - xã hội riêng có của mình, mỗi nhà nước pháp quyền cụ thể có thể có những nét đặc thù. Mặc dù, tư tưởng nhà nước pháp quyền có tính toàn nhân loại, tuy nhiên sự tiếp thu và vận dụng vào việc tổ chức và hoạt động của mỗi nhà nước có thể có những nét khác biệt, điều đó phụ thuộc vào lợi ích xã hội, lợi ích của lực lượng cầm quyền, truyền thống dân tộc, trình độ dân trí, lối sống trong xã hội… Trên thực tế đã tồn tại quan niệm nhà nước pháp quyền tư sản và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hiện nay, nhà nước pháp quyền đang được tuyên bố xây dựng ở hầu hết các quốc gia phát triển và đang phát triển.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một phương thức tổ chức và vận hành quyền lực nhà nước dựa trên cơ sở thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, vì con người, công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước do Nhân dân làm chủ, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, do Đảng Cộng sản lãnh đạo với mục tiêu xây dựng nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, tất cả vì con người.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam dựa trên các giá trị cơ bản:
+ Thượng tôn Hiến pháp và pháp luật;
+ Công nhận, tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân;
+ Bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ, kiểm soát hiệu quả quyền lực nhà nước;
+ Thực hiện nguyên tắc bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và các cam kết quốc tế của Việt Nam.
Bản chất của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam:
+ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.
+ Dân chủ xã hội chủ nghĩa được khẳng định trong quá trình tổ chức thực thi quyền lực nhà nước và trong đời sông xã hội. Nhà nước có nhiệm vụ tận tụy phục vụ Nhân dân, chịu sự kiểm tra, giám sát của Nhân dân.
+ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam khẳng định, bảo đảm và bảo vệ các giá trị xã hội, đạo đức tiến bộ về dân chủ, công bằng, công lý, bình đẳng, nhân đạo, tất cả vì con người; lấy con người là trung tâm của mọi chính sách, pháp luật của Nhà nước và của toàn bộ quá trình phát triển kinh tế, xã hội.
+ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
+ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế.
Các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân
- Quyền con người, quyền công dân được tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật
- Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lí xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật
- Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và kiểm soát hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
- Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán
- Bảo đảm tính độc lập của toà án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật
- Tôn trọng và bảo đảm thực hiện các điều ước quốc tế mà Nhà nước đã ký kết hoặc gia nhập, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, pháp luật quốc tế
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo
- Sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là tất yếu lịch sử, là quy luật xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, nhân tố bảo đảm bản chất của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mang tính chính danh, chính đáng. Bằng Hiến pháp, Nhân dân khẳng định và ghi nhận Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Điều 4 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Đảng Cộng sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình”.
- Đảng lãnh đạo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam bằng Cương lĩnh, chiến lược, các chủ trương, chính sách lớn, bằng công tác tổ chức, cán bộ, bằng kiểm tra, giám sát; lãnh đạo thể chế hóa các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật; lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; lãnh đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách, Hiến pháp và pháp luật; chú trọng lãnh đạo đổi mối, nâng cao chất lượng lập pháp, cải cách hành chính và cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
- Các tổ chức của Đảng và đảng viên, nhất là tổ chức, đảng viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, vừa phải gương mẫu tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, vừa phải nêu cao vai trò tiên phong trong thực hiện chủ trương, đường lối, các quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân
- Điều 2 Hiến pháp năm 2013, khẳng định: “1) Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. 2) Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của quốc gia thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam; Nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nước; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân. Nhà nước bảo đảm quyền bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và tương trợ lẫn nhau giữa các dân tộc.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước phục vụ Nhân dân, phụng sự Tổ quốc, có mục đích duy nhất là mưu cầu tự do, hạnh phúc cho Nhân dân, đặt quyền lợi của Nhân dân lên trên hết; toàn bộ thể chế nhà nước, từ chính sách, pháp luật, các thiết chế và cơ chế thực thi quyền lực, các nguồn lực đang nắm giữ phải được vận hành, quản lý, sử dụng để đáp ứng nguyện vọng, ý chí và lợi ích của Nhân dân, của quốc gia - dân tộc.
- Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, thực hiện dân chủ, đại diện, bảo vệ lợi ích hợp pháp và chính đáng của Nhân dân; các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải chịu sự giám sát của Nhân dân.
Quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật
- Công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân vừa là bản chất vừa là mục tiêu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là giá trị cao cả của xã hội.
- Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta là lấy con người làm trung tâm, bảo đảm quyền con người và phát triển con người toàn diện; Nhà nước công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.
Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật
- Đây là đặc trưng xuyên suốt bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
- Chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm, tổ chức bộ máy nhà nước do Hiến pháp và pháp luật quy định; mọi hoạt động của các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức trong thực thi công vụ chỉ được làm những gì Hiến pháp và pháp luật quy định, không được tự mình đặt ra những thẩm quyền ngoài quy định của Hiến pháp và pháp luật. Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức nhà nước phải có trách nhiệm thượng tôn Hiến pháp và bảo vệ sự tôn nghiêm của Hiến pháp. Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp và pháp luật phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh; xây dựng cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiệu lực, hiệu quả.
Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và kiểm soát hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
- Quyền lực lập pháp, hành pháp, tư pháp đều có chung nguồn gốc thống nhất từ Nhân dân, được thể hiện ở:
(1) Tính thống nhất về bản chất xã hội của quyền lực nhà nước.
(2) Tính thống nhất về định hướng và mục tiêu phát triển đất nước.
(3) Tính thống nhất của nền tảng pháp lý thực thi quyền lực nhà nước. Sự thống nhất quyền lực đó được ghi nhận nhất quán trong các Hiến pháp của nước ta. - Quyền lực nhà nước được giới hạn bởi Hiến pháp và luật; việc thực hiện quyền lực nhà nước phải được kiểm soát để tránh lạm quyền, lộng quyền. Kiểm soát quyền lực nhà nước được thực hiện bằng nhiều phương thức: Kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước và trong từng cơ quan nhà nước; kiểm soát quyền lực từ xã hội và Nhân dân.
Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán
- Việc xây dựng hệ thông pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, hiện đại, đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán là điều kiện cần và đủ để bảo đảm xã hội có trật tự, kỷ cương, xác lập được vị trí tối thượng của pháp luật trong điều chỉnh các quan hệ xã hội.
- Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, hệ thống pháp luật phải đáp ứng các yêu cầu sau:
(1) Trước hết, hệ thống pháp luật phải dân chủ, công bằng, nhân đạo, vì con người
(2) Hệ thông pháp luật phải mang tính tổng thể, tính bao trùm, đủ khả năng điều chỉnh các quan hệ xã
(3) Hệ thống pháp luật cần đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận
(4) Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hệ thống pháp luật phải được thực hiện nghiêm minh, hiệu quả và nhất quán.
Bảo đảm tính độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật
- Đây là một trong những đặc trưng cốt lõi, được cộng đồng quốc tế thừa nhận như là một giá trị phổ biến không thể thiếu của nhà nước pháp quyền; là điều kiện để thực hiện chức năng quan trọng của Nhà nước: thực hiện pháp luật công bằng, nghiêm minh, bảo vệ hiệu quả các quyền con người, quyền công dân, duy trì và bảo vệ công lý.
- Tính độc lập thể hiện ở những nội dung sau: Độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử; thẩm phán và hội thẩm nhân dân độc lập khi xét xử; độc lập về phương thức thực hiện quyền năng: tố tụng tư pháp; chỉ tuân theo pháp luật; độc lập trong việc đưa ra phán quyết (bản án, quyết định); nghiêm cấm mọi sự can thiệp vào hoạt động xét xử.
Tôn trọng và bảo đảm thực hiện các điều ước quốc tế mà Nhà nước đã ký kết hoặc gia nhập, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, pháp luật quốc tế
- Đây là đặc trưng phổ biến của nhà nước pháp quyền, thể hiện trách nhiệm của các quốc gia trong cộng đồng quốc tế.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tôn trọng Hiến chương Liên hợp quốc, pháp luật quốc tế, thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trên cơ sở giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; tăng cường sức mạnh quốc gia, nâng cao vị thế, uy tín của đất nước; góp phần tích cực vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.
Quan điểm của Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
+ Kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới và bảo đảm sự lãnh đạo, cầm quyền của Ðảng. Nắm vững và xử lý tốt các mối quan hệ lớn giữa Ðảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và Nhân dân làm chủ; giữa nhà nước, thị trường và xã hội; giữa thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa và tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Ðảng là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị; luôn phải đặt trong tổng thể công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị với quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, kiên trì, hiệu quả; thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
+ Thực hiện nhất quán nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ, kiểm soát hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp dưới sự giám sát của Nhân dân.
+ Bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, đồng thời coi trọng giáo dục, nâng cao đạo đức xã hội chủ nghĩa; thể chế hóa kịp thời, đầy đủ và tổ chức thực hiện hiệu quả chủ trương, đường lối của Ðảng; lấy con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước; Nhà nước tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
+ Bám sát thực tiễn đất nước và xu thế phát triển của thời đại, kế thừa những thành tựu đã đạt được, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với Việt Nam; kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, sức mạnh quốc gia với sức mạnh quốc tế; bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, an ninh quốc gia, chế độ xã hội chủ nghĩa.
+ Bảo đảm tổng thể, đồng bộ, liên thông giữa đổi mới lập pháp, cải cách hành chính, cải cách tư pháp; kết hợp hài hòa giữa kế thừa, ổn định với đổi mới, phát triển; tiến hành khẩn trương, nghiêm minh, nhất quán, có trọng tâm, trọng điểm và lộ trình, bước đi vững chắc. Những vấn đề thực tiễn đòi hỏi, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, có sự thống nhất cao thì kiên quyết thực hiện; những vấn đề chưa rõ, còn nhiều ý kiến khác nhau thì tiếp tục nghiên cứu, tổng kết thực tiễn, thực hiện thí điểm khi cơ quan có thẩm quyền cho phép; những chủ trương đã thực hiện, nhưng không phù hợp thì nghiên cứu điều chỉnh, sửa đổi kịp thời.
Mục tiêu tổng quát
Hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; có hệ thống pháp luật hoàn thiện, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán; thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân; quyền lực nhà nước là thống nhất, được phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ, kiểm soát hiệu quả; nền hành chính, tư pháp chuyên nghiệp, pháp quyền, hiện đại; bộ máy nhà nước tinh gọn, trong sạch, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực, thực sự chuyên nghiệp, liêm chính; quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả; đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững, trở thành nước phát triển, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào năm 2045.
Mục tiêu cụ thể đến năm 2030
Hoàn thiện cơ bản các cơ chế bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội. Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, mở đường cho đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, nhất quán. Hoàn thiện cơ chế phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, được kiểm soát hiệu quả.
Tiếp tục đổi mới tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội; bảo đảm Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Hiến pháp.
Hoàn thành cơ bản việc xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ Nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, công khai, minh bạch; bảo đảm Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, cơ quan chấp hành của Quốc hội; phân cấp, phân quyền hợp lý giữa Trung ương và địa phương; cơ bản hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương.
Hoàn thành cơ bản việc xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân.
Tổ chức bộ máy nhà nước cơ bản tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực, chuyên nghiệp, liêm chính, chí công, vô tư.
Trọng tâm
Hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, nhất quán; bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực pháp luật.
Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính, tăng cường phân cấp, phân quyền, làm rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các tổ chức, cá nhân trong bộ máy nhà nước đi đôi với nâng cao năng lực thực thi; xây dựng tổ chức bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Ðẩy mạnh cải cách tư pháp, bảo đảm tính độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
