Hc 10 - addiction, impulsivity and comulsivity Flashcards
(37 cards)
Wat is een gewoonte in termen van geconditioneerde responsen en bekrachtiging?
Een gewoonte is een geconditioneerde reactie op een geconditioneerde stimulus. Deze reactie wordt automatisch uitgelokt door omgevingsprikkels, ongeacht of je het bewust wilt of wat de gevolgen zijn. De gewoonte wordt in stand gehouden en versterkt door eerdere ervaringen van positieve bekrachtiging (beloning) of negatieve bekrachtiging (vermijding van iets onaangenaams).
Wat is impulsiviteit in neurologische termen en wat is de rol ervan bij verslaving?
Impulsiviteit is het onvermogen om gedrag te onderdrukken voordat het wordt uitgevoerd, en wordt geassocieerd met overactiviteit van het ventrale striatum. Het gaat om het te snel starten van gedrag zonder voldoende afweging van de gevolgen. In verslaving speelt impulsiviteit een rol bij het initiëren van gebruik of gedrag, zoals het grijpen naar een middel of gokken zonder nadenken.
Bij impulsiviteit is de ventrale lus aan het werk.
Wat is compulsiviteit in neurologische termen en wat is de rol ervan bij verslaving?
Compulsiviteit is het onvermogen om gedrag te stoppen, zelfs als het negatieve gevolgen heeft, en hangt samen met activiteit in het dorsale striatum. Het gaat om het dwangmatig herhalen van gedrag, ondanks schade of ongewenste uitkomsten. In verslaving draagt compulsiviteit bij aan het blijven gebruiken of gokken, ook als men dat eigenlijk niet meer wil.
Bij compulsiviteit is de dorsale lus aan het werk.
Wat wordt bedoeld met de allostatische kijk op verslaving en hoe verandert de beloning tijdens het gebruik van drugs?
De allostatische kijk beschrijft hoe verslaving een cyclus is van bingen/intoxicatie, terugtrekking/negatief affect en preoccupatie/anticipatie. Bij het eerste druggebruik ervaart iemand een ‘high’, wat een positieve beloning is. Na de ‘high’ volgt een dip, omdat het lichaam moet herstellen. Bij herhaald gebruik wordt de beloning steeds kleiner en de dip dieper. Dit verschuift het beloningssysteem (‘allostatic points’) naar beneden, waardoor iemand het gebruik voortzet om ontwenningsverschijnselen en negatieve gevoelens te vermijden in plaats van voor plezier.
Wat is een bottom-up circuit in verslaving, en welke rol speelt het?
Een bottom-up circuit in verslaving verwijst naar automatische, onbewuste processen zoals impulsiviteit en beloning. Het gedrag wordt gestart zonder bewuste controle; je handelt eerst, en daarna word je je ervan bewust via de prefrontale cortex. Dit circuit loopt van het ventrale striatum via de thalamus naar de ventromediale prefrontale cortex (VMPFC), en keert via feedback weer terug. Bottom-up processen spelen een belangrijke rol bij het automatisch starten van verslavingsgedrag.
Ventrale striatum –> thalamus –> VMPFC (loop, dus terug naar ventrale striatum)
Wat is een top-down circuit in verslaving, en welke rol speelt het?
Een top-down circuit in verslaving omvat bewuste controlemechanismen, zoals motorische remming en compulsiviteit. De orbitofrontale cortex (OFC) stuurt signalen naar het dorsale striatum en vervolgens naar de thalamus, waarmee gedrag bewust wordt aangestuurd of geremd. Dit is nodig om verslavingsgedrag te stoppen, maar bij verslaving raakt dit systeem vaak verstoord. Top-down controle is dus belangrijk voor gedragsinhibitie en zelfregulatie.
OFC –> dorale striatum –> thalamus (loop dus weer terug naar OFC)
Wat is de rol van het mesolimbische dopamine circuit in beloning (= beloningssysteem)?
Het mesolimbische dopamine circuit speelt een belangrijke rol in de anticipatie op beloning. Dopamine wordt vrijgegeven wanneer je iets leuks verwacht, niet alleen bij het ervaren van plezier. Dit circuit omvat het ventrale tegmentale gebied (VTA), dat dopamine afgeeft aan de nucleus accumbens (NA) en de prefrontale cortex (PFC), die samen betrokken zijn bij het verwerken van motivatie en beloning.
Wat betekent het dat impulsieve handelingen dwangmatig kunnen worden door neuroplastische veranderingen in het brein?
Impulsieve handelingen zoals drugsgebruik, gokken en te veel eten beginnen als spontane, beloningsgerichte acties via het ventrale striatum. Door herhaling veranderen hersenen (neuroplasticiteit) waardoor het gedrag steeds meer overgaat naar het dorsale striatum, het habituele systeem. Dit zorgt ervoor dat gedrag dwangmatig (compulsief) wordt: het wordt een hardnekkige gewoonte die moeilijk te stoppen is, ook al wil je dat wel.
Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van dopamine met betrekking tot productie, opslag, heropname, afbraak en receptoren (dopamine factsheet)?
Dopamine (DA) wordt gemaakt vanuit het aminozuur tyrosine en opgeslagen in blaasjes via VMAT2. Het wordt gerecycled door de presynaptische reuptake transporter DAT (of NET). Dopamine wordt afgebroken door MAO-A en MAO-B (binnen en buiten de cel) en COMT (buiten de cel). Er zijn verschillende dopamine-receptoren (D1-D4), waarbij de D2 receptor belangrijk is. Zowel presynaptisch als postsynaptisch zijn er autoreceptoren die de dopamineafgifte reguleren.
Wat zijn soorten stimulantia en hoe veroorzaken stimulantia een verhoogde dopamine-afgifte in het mesolimbische systeem?
Cocaïne, methamphetamine, meth (amfetamine), speed.
Ze remmen de dopamine transporter (DAT) en vesiculaire monoamine transporter (VMAT), waardoor dopamine niet wordt heropgenomen en niet in vesicles wordt opgeslagen. Dit zorgt voor een grote hoeveelheid dopamine in de synaps, wat een euforisch effect geeft. Het zorgt ook voor meer energie.
Welke substanties zijn onderdeel van het beloningssysteem (het mesolimbische dopamine circuit)?
Dopamine is de belangrijkste (via nucleus accumbens en VTA), maar ook neurotransmitters zoals 5HT, cannabinoïde, Ach en GABA zijn erbij betrokken.
Wat is de rol van dopamine in het mesolimbische dopaminepad bij beloning, en wat bepaalt of dopamine wordt afgegeven?
Dopamine in het mesolimbische dopaminepad zorgt voor de vrijlating van neurotransmitters zoals GABA, die een rustgevend effect kunnen hebben en daarmee belonend kunnen zijn. Beloning bestaat niet alleen uit dopamine zelf, maar ook uit de voorafgaande stappen die bepalen of dopamine wordt afgegeven. Het mesolimbische dopaminepad is de ‘laatste gemeenschappelijke weg’ voor beloning en plezier, en kan worden geactiveerd door natuurlijke prikkels, maar ook door drugs en gedragingen die dopaminevrijlating stimuleren.
Wat zijn korte termijn effecten van amfetamines?
- Verhoogde fysieke activiteit
- Zweten
- Hyperthermie
- Wakker
- Euforie
- Verminderde eetlust
- Irritatie
- Slapeloosheid
- Verwardheid
- Tremor
- Angst
- Paranoia
- Agressiviteit
- Convulsies
- Dood (convulsies en hyperthermie kunnen tot de dood leiden)
Hoe verandert verslaving de beloningscircuits in de hersenen en wat is het verschil tussen beloning en gedrag in dit proces?
Verslaving begint met een plezierige dopamine-afgifte in de anterior cingulate cortex (ACC) die beloning veroorzaakt, maar ontwikkelt zich tot een dwangmatige drang in het gewoontecircuit (locus of control), waarbij het gedrag automatisch en moeilijk te stoppen is. De hersenen worden niet alleen beloond door de drug zelf, maar ook door de anticipatie op de drug en de verwachting van beloning. Anticipatie veroorzaakt dopamine-afgifte via signalen die de ventrale tegmentale gebied (VTA) activeren, wat dopamine vrijmaakt in de nucleus accumbens. De amygdala stimuleert deze dopamine-afgifte door het voorspellen van plezier, terwijl de orbitofrontale cortex (OFC) craving signaleert en de ventromediale prefrontale cortex (VMPFC) impulsen kan remmen.
Wat zijn lange termijn effecten van amfetamines?
- Verhoogde hartslag
- Verhoogde bloeddruk
- Onomkeerbare schade aan bloedvaten; wat kan leiden tot beroerte
- Ademhalingsproblemen
- Onregelmatige hartslag
- Extreme anorexia
- Gebruik kan leiden tot cardiovasculaire schade en dood
Wat helpt er tegen een cocaine verslaving?
Er is niet echt een medicijn wat helpt tegen een cocaïne verslaving. Psychosociale interventies, m.n. het managen van onvoorspelbaarheid, werken het beste.
GGZ-standaard drugs (niet-opioïden): “Als iemand onvoldoende baat heeft bij CGT, motiverende gespreksvoering en psychosociale behandeling kan je medicatie geven. Ook als de patiënt erom vraagt na psycho-educatie.”
Op welke manier werkt nicotine in het beloningssysteem en hoe draagt dit bij aan verslaving?
Nicotine bindt aan α4β2 nicotinerge acetylcholinereceptoren in de VTA en activeert dopamineafgifte in de nucleus accumbens. Chronische blootstelling leidt tot desensitisatie en upregulatie van receptoren, wat zorgt voor cravings en verslaving.
Nicotine werkt direct en indirect:
- Direct via α4β2 receptoren in de VTA
- Indirect via activatie van presynaptische receptoren op glutamaat neuronen, waardoor uiteindelijk dopamine wordt vrijgelaten
- Indirect via desensitisatie van α4β2 receptoren op inhiberende GABA neuronen waardoor dopamine mesolimbische neuronen worden gedisinhibeerd
Hoe beïnvloedt alcohol (=ethanol) het centrale zenuwstelsel en het beloningssysteem?
Alcohol (=ethanol) vermindert glutamaat-excitatie en versterkt GABA-inhibitie, wat leidt tot ontspanning en sedatie. Het resultaat is onderdrukking van het centrale zenuwstelsel, wat zorgt voor bedwelmende, amnesie en ataxische effecten (spraak, gedachten veranderen).
In het mesolimbische beloningssysteem stimuleert alcohol via opiaat- en endocannabinoïde receptoren dopamineafgifte, wat zorgt voor plezier en beloning.
Wat is de werkingswijze van benzodiazepines en waarvoor worden ze vaak gebruikt bij verslaving?
Benzodiazepines zijn positieve allosterische modulatoren (PAMs) van GABA-A receptoren, wat zorgt voor versterkte remming in het zenuwstelsel. Ze worden vaak gebruikt om ontwenningsverschijnselen bij alcoholverslaving te behandelen.
Wat is het verschil tussen endogene en exogene opioïden, welke opioidreceptoren zijn betrokken bij hun werking?
Endogene opioïden zijn lichaamseigen stoffen zoals endorfines, enkefalines en dynorfines die als neurotransmitters fungeren en binden aan opioidreceptoren in de hersenen, met name de mu (μ), delta (δ) en kappa (κ) receptoren. Ze worden geproduceerd uit precursorproteïnen zoals POMC en spelen een rol bij pijnstilling, beloning en stressregulatie.
Exogene opioïden zijn stoffen afkomstig van buiten het lichaam, zoals opiumkaloïden (morfine, codeïne) en synthetische opioïden (oxycodon, tramadol, heroïne). Deze middelen bootsen de werking van endogene opioïden na door zich te binden aan dezelfde receptoren, vooral de mu-receptor.
Wat zijn de belangrijkste effecten en risico’s van chronisch gebruik van opioïden?
Chronisch gebruik van opioïden veroorzaakt tolerantie, waardoor steeds hogere doses nodig zijn voor hetzelfde effect. Daarnaast leidt het tot afhankelijkheid. Bij een overdosis kan ademhalingsdepressie optreden, wat levensbedreigend is. Ontwenning veroorzaakt symptomen als dysforie, sterke cravings, irritatie, tachycardie, tremor, zweten en kippenvel.
Wat zijn sedatieve hypnotica en wat is hun effect?
Sedatieve hypnotica zijn verdovende middelen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken. Ze worden gebruikt om angst te verminderen (sedatief effect) en slaap op te wekken (hypnotisch effect). Voorbeelden zijn benzodiazepines en barbituraten. Ze versterken de werking van de remmende neurotransmitter GABA in de hersenen (PAMs)
Agonisten zijn bijv. Diazepam, Flunitrazepam, Lorazepam, Oxazepam, Phenazepam en Temazepam
Antagonist is bijv. Flumazenil.
Hoe beïnvloedt MDMA de serotoninehuishouding en wat zijn typische effecten?
MDMA remt de heropname van serotonine (SERT) en verhoogt vrijlating, wat zorgt voor euforie, verhoogde socialiteit, empathie en soms verwarring.
Hoe werkt cannabis op het endocannabinoïde systeem en welke effecten kan het veroorzaken?
Cannabis activeert CB1 en CB2 receptoren die betrokken zijn bij pijn, motivatie, geheugen en honger. Het kan zorgen voor ontspanning, verhoogd welzijn, maar bij hoge doses ook paniek, psychose en geheugenproblemen.
