Hc 11 - Sex and gender in (psycho)pharmacology Flashcards
(28 cards)
Wat is de relatie tussen leeftijd, inkomen en mentale gezondheid, en welke risicofactoren clusteren samen met depressie en stress?
Oudere mensen hebben gemiddeld minder depressie en stress. De mentaal gezondste groep (hoog inkomen, 62 jaar) is even oud als de mentaal slechtste groep (laag inkomen, 62 jaar), wat laat zien dat inkomen sterk meespeelt. Risicofactoren zoals vrouw zijn, van kleur zijn, ouder zijn, geen opleiding hebben en alleen wonen clusteren en hangen samen met slechtere mentale gezondheid.
Hoe kan het dat vrouwen een groter risico hadden op het ontwikkelen van corona?
Omdat het grootste gedeelte van mensen in de zorg vrouw is en vrouwen hierdoor dus ook meer in aanraking kwamen met corona.
Hoe kan het dat mannen sneller dood gaan aan corona dan vrouwen?
Bij mannen zijn er meer comorbiditeiten. Ook vertonen zij meer risicogedrag: meer roken en meer alcoholconsumptie.
Er zijn ook sekseverschillen, namelijk in:
- hormonen
- immuunsysteem
gendergerelateerde gezondheidsverschillen
- prevalentie hart- en longziekten
- gebruik van gezondheidszorg (mannen vaker doorgestuurd want worden meer serieus genomen)
Wat is het verschil tussen mannen en vrouwen in het beloop van COVID-19 en long-COVID?
Mannen overlijden vaker aan acute COVID-19, maar vrouwen—vooral tussen 35 en 65 jaar—hebben vaker langdurige klachten (long-COVID). Long-COVID betreft meerdere orgaansystemen door de aanwezigheid van ACE2-receptoren in het hele lichaam, en mogelijk speelt auto-immuniteit hierbij een rol.
Welke aandoeningen komen vaker voor bij vrouwen?
- Reuma,
- depressie,
- thyroid disorders,
- inflammatoire darmziekten
Dit heeft allemaal te maken met inflammatie/ immuunsysteem. Het is ook gerelateerd aan de levenscyclus en hormonale schommelingen. Vrouwen zijn vatbaarder voor inflammatie, auto-immuunziektes en depressie.
Andere aandoeningen die met gender verschilen
- Migraine,
- incontinentie (zwangerschap),
- allergieën (immuunsysteem),
- hoge bloeddruk,
- heup en knie,
- rugproblemen,
- nek en schouder condities,
- SCAD/ takotsubo/ coronaire microvasculaire dysfunctie,
- long-covid,
- ME/CFS
Welke aandoeningen komen vaker voor bij mannen?
- CAD,
- longen,
- DM,
- chronische nierziekten.
Dit heeft vooral te maken met een ongezonde leefstijl (leefstijlfactoren); mannen hebben vaker leefstijl gerelateerde condities. Dit gebeurt dus ookv aker op latere leeftijd, omdat het een tijd duurt voordat deze aandoeningen zich ontwikkelen.
Andere aangoenignen die met gender verschollen
- Obstructieve cardiovasculaire aandoeningen,
- spier, bot en weefsel ziekten,
- GI-condities,
- kanker,
- dood door covid.
Wat is de Bechdel-Wallace test?
Dit is een test om films te beoordelen op hoe vaak vrouwen aan het woord komen in films… Er wordt gekeken of 2 vrouwen beiden een naam hebben en tegen elkaar praten over iets anders dan een man. Je zou zeggen… is toch best eenvoudig! Nope. Er zijn verdomd veel films die hier niet aan voldoen! En: ‘Men speak most in picture winning films’. Dit is allemaal gender!
Wat zegt de Gender Inequality Index?
Hierin wordt gekeken hoe toegankelijk de zorg is voor vrouwen vergeleken met mannen. Hierin is een onderverdeling in work, money, knowledge, time, power, health.
100 = precies gelijk aan mannen, lager = minder gelijk.
Wat betekent sex en gender en wat is het verschil?
Sekse gaat over biologische aantoonbare verschillen. Fysieke en fysiologische verschillen zoals chromosomen, genexpressie, hormoonlevels en functie, reproductieve/ seksuele anatomie. Sexe wordt ingedeeld in vrouw/ man, maar er zijn variaties in hoe biologie tot expressie komt.
Gender gaat over welke rollen zijn opgelegd vanuit onszelf, de omgeving en de opvoeding; sociaal geconstrueerde rollen. Het gaat niet alleen over hoe mensen zichzelf en elkaar zien, maar ook over hoe de omgeving met je omgaat. Ook de verdeling van macht en resources in de samenleving (hogere inkomensgroep vaker mannen) horen hierbij. Gender is vaak geconceptualiseerd als binair, maar er is veel meer diversiteit.
Intersekse personen zijn mensen met een lichaam dat zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken vertoont.
Wat zijn cisgender, transgender, queer?
Cisgender = je bent geboren als vrouw en identificeert je als vrouw/ geboren als man en je identificeert jezelf als man
Transgender = je identificeert jezelf als het andere geslacht dan je bent geboren
Queer = is een parapluterm die verwijst naar mensen die zich niet binnen de traditionele seksuele en genderidentiteiten identificeren, en die zich afzetten tegen het “hokjesdenken” in verband met seksualiteit en gender
Wat zijn factoren die geassocieerd zijn met het vrouwelijke geslacht?
- Armoede
- Lage SES
- Huiselijk geweld
- Caregiver rol
- Fysieke activiteit (mannen zijn gemiddeld sterker)
- Roken en alcohol (mannen vertonen meer risicogedrag)
- Stress (vrouwen rapporteren meer angst, stress, depressie… maar misschien durven mannen het er niet over te hebben?!)
- Toegang gezondheidszorg en hulp (mannen meer toegang)
Welke biologische verschillen verklaren waarom vrouwen vaker een overdosis medicatie krijgen en gevoeliger zijn voor medicijnen?
Vrouwen krijgen vaker een overdosis vanwege verschillen in
farmacokinetiek:
- zoals een ander volume of distribution,
- verschillen in proteïnebinding van medicatie,
- variaties in transport en fase 1 en 2 metabolisme.
vrouwen zijn gevoeliger voor medicijnen door verschillen in farmacodynamiek,
- afwijkingen in drug targets
- receptor aantallen
- receptorbinding
- signaaltransductie na receptorbinding.
Bovendien krijgen vrouwen over het algemeen meer medicijnen voorgeschreven,
- wat kan leiden tot meer drug-drug interacties met een versterkend effect en verdere verschillen in zowel farmacokinetiek als farmacodynamiek.
Waar hangt de distributie van een drug over het delen van het lijf van af?
- Vetoplosbaarheid. Vetoplosbare drugs hebben een grotere Volume of Distribution bij vrouwen → antidepressiva zijn vaak lipofiel (zelfde stof zal meer verdelen in vet bij vrouwen dan bij mannen).
- pH. Vrouwen hebben een hogere pH in de maag (dus minder zuur); dit is van belang bij metabolisme en afbraak
- Carrier proteins
Hoe verschilt het totale body mass tussen mannen en vrouwen en wat zegt dat over de medicatie?
Mannen zijn de waterzakjes met spieren, vrouwen zijn de vetbolletjes.
Meer lipofiel zal het bij vrouwen sneller in de vatmassa gaan zitten, terwijl wateroplosbare medicijnen makkelijker bij mannen terecht komen.
Waarom ervaren vrouwen de effecten van alcohol sterker en langer dan mannen?
Vrouwen hebben minder alcoholdehydrogenase, het enzym dat alcohol afbreekt, waardoor zij alcohol minder efficiënt kunnen metaboliseren en dus meer last hebben van de gevolgen en een kater. Daarnaast hebben vrouwen minder water in hun lichaam, waardoor alcohol, dat oplost in water, een hogere concentratie bereikt (hogere Cmax) doordat het minder verdund wordt in het bloed. Ook hebben vrouwen een hoger vetpercentage, waardoor alcohol langer in vetrijke weefsels blijft en zo het brein en organen langer blootgesteld blijven aan alcohol. Hierdoor is het totale effect van alcohol bij vrouwen groter, langer en sterker, met een hogere area under the curve (AUC). Verder speelt het first pass effect een rol in de opname van stoffen in het bloed, waarbij p-glycoproteïne en CYP-enzymen bepalen hoeveel van een ingenomen stof daadwerkelijk in het bloed terechtkomt. P-glycoproteïne pompt lichaamsvreemde stoffen terug de ingewanden of het bloed in, wat betekent dat verschillen in deze eiwitten tussen mannen en vrouwen kunnen zorgen voor verschillen in de efficiëntie van medicijnopname.
Wat is de betekenis van een verhoogde CYP3A4 activiteit bij vrouwen en wat is de mogelijke consequentie voor medicatiedoseringen van geneesmiddelen zoals SSRI’s en TCA?
Vrouwen hebben een verhoogde activiteit van het CYP3A4-enzym in levercellen, dat betrokken is bij ongeveer 50% van het metabolisme van geneesmiddelen.
Deze verhoogde activiteit leidt tot een snellere afbraak (hogere clearance) van stoffen die door CYP3A4 worden gemetaboliseerd, zoals SSRI’s en TCA, in de lever en nieren.
Daardoor kan de beschikbaarheid van deze medicijnen in het lichaam lager zijn, wat mogelijk betekent dat vrouwen een hogere dosering nodig hebben om hetzelfde effect te bereiken.
Het is belangrijk om op het tentamen te noemen dat deze verhoogde CYP3A4 activiteit invloed heeft op het metabolisme in de lever en nieren, en kan leiden tot een sneller medicijnmetabolisme en daarmee veranderde doseringsbehoeften.
Wat is een substraat?
Stof dat kan binden aan een enzym.
Is CYP2D6 actiever bij mannen of vrouwen en waarbij is dit betrokken?
CYP2D6 is juist actiever bij mannen. Dit is betrokken bij het metabolisme van beta-blokkers en sommige andere antidepressiva.
Hoe verloopt de excretie van medicijnen in het lichaam?
Excretie verloopt in twee fases. In fase 1 worden moleculen bewerkt door CYP450-enzymen, waarna in fase 2 de oplosbaarheid van de stoffen wordt vergroot via conjugatie zodat ze via de nieren het lichaam kunnen verlaten.
Welke verschillen zijn er in de excretie bij vrouwen?
Bij vrouwen is de opname van stoffen vaak trager, wat invloed kan hebben op de snelheid waarmee medicijnen worden uitgescheiden.
Zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen in de werking van antidepressiva bij angst en depressie?
Vrouwen hebben gemiddeld meer angst en depressie dan mannen. Of er verschillen zijn in de werking van antidepressiva is niet helemaal duidelijk, want studies spreken elkaar tegen. Meta-analyses hebben meestal geen significante verschillen gevonden. Mogelijk reageren vrouwen iets beter op SSRI’s, terwijl mannen mogelijk iets beter reageren op TCA’s. Over het algemeen tonen de meeste studies geen verschil in het gebruik of effect van antidepressiva tussen mannen en vrouwen.
Welke bijwerkingen van antidepressiva worden vaak als meest vervelend ervaren en waarom worden vrouwen hier vaker aan blootgesteld?
Antidepressiva veroorzaken vaak seksuele disfunctie en gewichtstoename, wat voor veel mensen de meest hinderlijke bijwerkingen zijn. Omdat vrouwen vaker last hebben van depressie, krijgen zij ook vaker antidepressiva voorgeschreven en worden zij daardoor vaker blootgesteld aan deze bijwerkingen.
Hoe beïnvloeden hormonen zoals oestrogeen de stemming tijdens de menstruatiecyclus en de effectiviteit van antidepressiva?
Tijdens de menstruatiecyclus zorgt een langzame stijging van oestrogeen ervoor dat je je relaxed en goed voelt, vooral rond de ovulatie en vruchtbare fase. Bij PMS dalen oestrogeen en progesteron sterk, wat kan leiden tot irritatie, boosheid, verdriet, pijn, gevoeligheid, acne, honger en krampen. Veranderingen en schommelingen in oestrogeen zijn gerelateerd aan depressieve symptomen. Oestrogenen hebben meerdere functies en zijn gunstig voor de gezondheid en bloedvaten, maar sterke schommelingen kunnen problemen geven. Reproductieve hormonen kunnen ook de effectiviteit van antidepressiva beïnvloeden; na de menopauze is er vaak een slechtere respons op SSRI’s. Daarnaast kan oestrogeen zelf effectief zijn bij het behandelen van depressie.
Welke beschermende effecten heeft oestrogeen op het cardiovasculaire systeem en welke verschillen zijn er bij vrouwen in de reactie op bepaalde hartmedicijnen?
Oestrogeen werkt beschermend door het activeren van de NO-pathway, wat vasodilatatie bevordert, vermindert leukocyten adhesie, remt de proliferatie van vasculaire gladde spieren en moduleert het RAAS-systeem, wat leidt tot een lagere bloeddruk. Bij vrouwen kunnen bètablokkers leiden tot meer toxiciteit en bijwerkingen door minder CYP2D6 enzymen, een lager volume of distributie en mogelijke interacties met orale anticonceptie. Digitalis, gebruikt bij hartfalen, kan bij vrouwen geassocieerd worden met hogere mortaliteit, hoewel dit afhangt van de onderzoekspopulatie. ACE-remmers zijn mogelijk minder werkzaam en geven meer bijwerkingen bij vrouwen, afhankelijk van de studie. Vrouwen hebben ook een langere corrected QT-tijd, waardoor antiaritmica die kaliumkanalen remmen langer effect hebben en zij vaker ernstige aritmieën ervaren, wat soms fataal kan zijn bij QT-prolonging therapie.
