kościoły w Hiszpanii i Portugalii Flashcards
(12 cards)
wczesny gotyk w Hiszpanii
Hiszpania, odbita w czasie rekonkwisty, aż do końca wieków średnich należała do południowofrancuskiego kręgu kulturowego. Podobnie jak tam, od poł. XII w. powstają liczne budowle pod wpływami francusko-cysterskimi (Poblet, Las Huel-gas, Valbuena) zarówno typu burgundzkiego, jak i południowofrancuskiego (kościoły salowe z rzędami bocznych kaplic-nisz). Liczne są również budowy przychodzących z Francji premonstratensów i kartuzów. Wielkie katedry powstają dopiero od XIII w. według wzorów katedr francuskich, wówczas już wznoszonych w stylu dojrzałego gotyku. Dla katedry w León (zaczętej 1205) wzorem są Reims i Chartres, dla katedry w Burgos (zaczętej 1221) Coutances i Reims, dla katedry w Toledo (zaczętej 1226) - Bourges i Le Mans.
Kontakt ze sztuką islamu widać szczególnie w dekoracji:
stiuk, fajans, emaliowane stylizowane kwiaty, dekoracyjne stropy typu artesonado, w oknach przezroczowe płyty - celosia
wieżyczki podobne do minaretów
łuki podkowiaste.
Trudno wyodrębnić jakieś szczególne cechy wczesnego gotyku katedralnego w Hiszpanii.
gotyk dojrzały w Hiszpanii
W 2 poł. XIII w. nasila się wpływ gotyku południowofrancuskiego (np. Albi, 175, Gerona, 155):
- duże kościoły salowe z wielobocznym zamknięciem, często bez obejścia
- prostokątne kaplice przy bocznych ścianach korpusu i chóru, wstawione pomiędzy filary przyścienne (kaplice międzyskarpowe)
- czterodzielne sklepienia o wielkich rozpiętościach (Gerona, zaczęta 1416, 23 m, 155*)
- także liczne kościoły parafialne i klasz-torne o podobnych planach
- inne kościoły o prostych formach, dzielone międzyfilarowymi łukami jarzmowymi, na których spoczywa otwarta więźba dachowa.
gotyk późny
Hiszpania po zakończeniu rekonkwisty (1492) jeszcze długo w XVI w. zostaje pod wpływem gotyku katedralnego.
- Układy wielonawowe o niewielkiej różnicy wysokości naw jako bazyliki z wysokimi arkadami lub hale (Saragossa i liczne mniejsze kościoły w miastach i na prowincji)
- nawa poprzeczna niewiele wyższa od naw bocznych
- obszerne wnętrza, zapewne pod wpływem mauretańskich meczetów (katedra w Sewilli jest największym kościołem gotyckim!)
- zmniejszanie okien
- → gotico florido: skomplikowane sklepienia gwiaździste i styl flamboyant (XV w.)
- styl→ izabeliński z wyjątkowo bogatą dekoracją (od ok. 1475)
- styl→ plateresco, wprowadzający mo-tywy orientalne i mauretańskie.
gotyk kataloński
W Palma de Mallorca i w Barcelonie powstały w XIV w. bazyliki zbliżone do układu przestrzennego późnogotyckich hal francuskich (Albi, 175; Tuluza, kościół św. Jakuba, 175):
- chór kaplicowy o ujednoliconym planie
- wysokie arkady międzynawowe
- kaplice międzyskarpowe pod obiegającą emporą
- tryforium w zaniku lub w ogóle go nie ma
- okrągłe okna górnej kondygnacji
- transept słabo zaakcentowany (Barcelona, katedra) lub bez transeptu (S. Maria del Mar*)
- wrażenie przestrzeni zwartej, jedno-litej.
Jednonawowy korpus z Gerony, zaczęty 1416 (155), uchodzi za szczytowe osiągnięcie późnego gotyku katalońskiego; S. Maria del Mar w Barcelonie, zaczęta 1329, wskazuje natomiast najwyraźniej idealne późnogotyckie rozwiązania przestrzenne kościoła halowego.
STYL PLATERESCO
W końcu XV w. styl mudejar łączy się z elementami gotyckimi i przychodzącymi z Italii elementami renesansowymi (medaliony, pilastry, groteski, nisze itp.) w styl o rozrzutnej dekoracji, łączący mauretańską sztukę ornamentowanych płaszczyzn z włoskim zmysłem plas-tycznym. W XVI w. styl plateresco (tzn. złotniczy) rozpowszechnia się w całej Hiszpanii. Dekoracja nie wpływa jednak na strukturę architektoniczną budowli. Styl plateresco bliski jest późnogotyckiemu stylowi → izabelińskiemu
gotyk w Portugalii
Fascynujące cechy portugalskiego późnego gotyku objawiają się najlepiej nie w katedrach, lecz w kościołach i zespołach klasztornych (najważniejsze dzieła: Batalha, Belém, Tomar).
Pozostając w ścisłym związku z dynastią królewską, dokumentują one pretensje Portugalii do roli mocarstwa światowego. Szczególne znaczenie uzyskały zakony rycerskie, których zadaniem były m.in. walka z Maurami i rozszerzanie monarchii portugalskiej”. Zakon Rycerzy Chrystusowych,,,Convento da Ordem de Cristo”, założony w 1314, przebudowywał aż do 2 poł. XVI w. dawną siedzibę templariuszy w Tomar. Tworząc w stylu manuelińskim, konwenty portugalskie posługują się fantazyjną, wybujałą ornamentacją, przypominającą sztukę indyjską (Tomar), wykazującą też wpływy angielskie (Belém). Typowe dla tego stylu są motywy naturalistyczne, nawiązujące do żeglarstwa i życia w morzu: korale, muszle, wodorosty, liny okrętowe, dzioby statków itp.. Płaszczyzny pokrywane często w całości dekoracją rzeźbiarską, podobnie jak we współczesnym, hiszpańskim stylu plateresco.
Katedra w León
Zaczęta w 1205 r. Najbliższa koncepcjom francuskim zachowana budowla w Hiszpanii. Bazylika trójnawowa z prześwietlonym tryforium, transeptem, obejściem chórowym z wieńcem kaplic. Fasada dwuwieżowa z bogatą rzeźbą w portalach i rozetą. Krużganek późnogotycki w stylu plateresco.
Katedra w Burgos
gotyk dojrzały 1221-1567. Trójnawowa bazylika wg schematu francuskiego, z jednonawowym transeptem i obejściem chórowym z wieńcem kaplic. Dwuwieżowa fasada z rozetą. Ażurowe hełmy wież. W wieży na skrzyżowaniu naw elementy mauretańskie (styl plateresco).
Katedra Najświętszej Marii Panny w Sewilli
1402-1506. Bazylika 5-nawowa z kaplicami międzyskarpowymi; nawa głów na i transept niewiele wyższe od naw bocznych. Proste zamknięcie chóru. Wieża (La Giralda) pierwotnie była minaretem.
Kościół Santa Maria del Mar w Barcelonie
zaczęta 1329. Bazylika trójnawowa z kaplicami międzyskarpowymi, chór wieloboczny, kwadratowe przęsła nawy głównej (por. Florencja), wysokie, ośmioboczne filary, górne okna okrągłe. Wnętrze o charakterze halowym. Zaakcentowane dekoracją podziały fasady.
Klasztor Hieronimitów w Lizbonie
zaczęty 1499. Korpus halowy, trójnawowy, za nim jednoprzestrzenny transept, szer. 19 m, ze sklepieniem o żebrach krzywobieżnych. Smukłe. ośmioboczne, bogato dekorowane filary. Wspaniały, bogato rzeźbiony portal główny. Prezbiterium w stylu pełnego renesansu. Słynny. dwupoziomowy krużganek z bujną dekoracją wg wzorów angielskich, z elementami już renesansowymi. Budowa klasztoru w Belém pod Lizboną była spełnieniem Ślubowania Manuela I w podzięce za powodzenie odkrywczej wyprawy Vasco da Gamy.
Kościół Dominikanów w Batalha
1388-XVI w. Bazylika trójnawowa z cysterskim transeptem. Za nim przedsionek z emporą i wysokim 15-m, bogato zdobionym portalem, do rotundy-mauzoleum (z 7 kaplicami międzyskarpowymi w najozdobniejszym stylu manuelińskim). Kaplica grobowa (centralna!) od płd. zach., ukończona 1434. Fasada zach. i boczna elewacja płd. z bogatą, ale klarowną dekoracją rzeźbiarską. Fantastyczna ornamentyka w wielkim krużganku. Batalha, klasztor Dominikanów, założony został w 1388 jako miejsce pochówku członków dynastii oraz na pamiątkę rozstrzygającej bitwy (= batalha) z Hiszpanami.
