Malarstwo niderlandzkie Flashcards
(11 cards)
Malarstwo niderlandzkie w XV wieku
Niderlandy to teren, na którym prężnie rozwijały się miasta. W latach trzydziestych
XV stulecia na tych ziemiach powstał oryginalny styl malarski, który sytuuje się między
tendencjami gotyckimi a renesansowymi. Sposób postrzegania otaczającego świata pozwala
jednak zaliczyć twórczość malarzy niderlandzkich do średniowiecza. Artyści działający
w XV-wiecznych Niderlandach żyli jednocześnie w dwóch światach: materialnym, będącym
źródłem realizmu w ich dziełach, i duchowym, stworzonym przez religię, który tłumaczył
i uzasadniał istnienie tego pierwszego. Malarze – tacy jak Jan van Eyck, Rogier van der
Weyden czy Hans Memling – wprowadzali do swoich obrazów wiele realistycznie oddanych
elementów otaczającego świata, które jednak pełniły najczęściej funkcje teologicznych
symboli. W tłach ich obrazów pojawiły się pejzaże lub wnętrza architektoniczne. Artyści
z niewiarygodną precyzją malowali detale przedmiotów. Słynęli także z mistrzostwa
oddawania faktur przedmiotów o zróżnicowanej materii, np. szkła, futra, drewna, tkaniny.
Wiele starań włożyli w budowanie iluzji głębi. Nie stosowali wprawdzie matematycznych
zasad perspektywy linearnej, starali się jednak intuicyjnie prowadzić linie ku środkowi
obrazu. Często zbiegały się one na jego pionowej osi symetrii. Do osiągnięć mistrzów
niderlandzkich należy także zastosowanie perspektywy powietrznej. Zauważyli oni,
że powietrze wokół obiektów znajdujących się w znacznej odległości nabiera sinobłękitnego
koloru, i dlatego właśnie w tej tonacji je malowali, odejmując im jednocześnie wyrazistość
rysunku i nasycenie barwy. Ich prace cechowała głębia koloru, osiągnięta dzięki
dodawaniu oleju lnianego jako spoiwa do farb temperowych. Charakterystyczne było
malowanie scen na rewersach skrzydeł ołtarzowych w technice zwanej en grisaille. Taki sposób przedstawiania eksponował
biegłość artystów w posługiwaniu się modelunkiem światłocieniowym, a malowane
sceny miały wyglądać jak rzeźbione. Do najważniejszych ośrodków malarstwa w wieku
XV należały Bruksela, Gandawa, Brugia i Tournai
Rogier van der Weyden Zdjęcie z krzyża
Rogier van der Weyden Zdjęcie z krzyża
Obraz namalowany ok. 1435 roku to jedno z najbardziej
charakterystycznych dzieł tego malarza. Scena
rozgrywa się na złotym tle. Umieszczone
w narożach maswerki imitują gotycki ołtarz snycerski,
którego rzeźby „ożyły” przed oczyma wiernych.
W wąskiej przestrzeni wokół zdejmowanego z krzyża
ciała Chrystusa skupiło się dziewięć postaci. Obraz
emanuje dramatyzmem. Zgromadzeni w różny
sposób przeżywają żałobę. Maria
omdlewa, a układ jej ciała wiernie
odwzorowuje ułożenie ciała Syna.
W ten sposób artysta podkreślił
ideę compassio Marii. Maria
Magdalena w dramatycznym geście załamała dłonie. U stóp Jana Ewangelisty
zobrazowana została czaszka Adama. Ma
ona nie tylko pomóc w identyfikacji miejsca
kaźni (Golgota – góra czaszki), lecz także
ukazać rolę Chrystusa jako nowego Adama
– odkupiciela grzechów ludzkich. Z niezwykłą
precyzją malarz oddał detale stroju postaci.
Szczególną uwagę zwraca bogata brokatowa
szata Józefa z Arymatei, ozdobiona modnym
wówczas wzorem granatu. Obraz
namalowany został w technice
olejno-temperowej. Jego wymiary
to 2,62 x 2,20 m. Znajduje się
w Muzeum Narodowym Prado
w Madrycie
Rogier van der Weyden - Pokłon Trzech Króli
Obraz stanowi część centralną ołtarza Świętej Kolumby namalowanego ok. 1460 roku. Stajenka mająca
formę ruiny symbolizuje kres Starego Testamentu. Obok wznosi się gotycka świątynia nowej wiary
– symbol Nowego Testamentu. Interesującym szczegółem jest krucyfiks zawieszony na środkowym filarze
stajenki. Uzmysławia on, że wydarzenia z życia Chrystusa rozegrały się nie tylko w czasie historycznym,
ale przeżywane są wciąż na nowo w cyklu liturgicznym. Wymiary ołtarza to 1,53 x 1,38 m. Został on
namalowany w technice olejno-temperowej. Znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium w Niemczech.
Rogier van der Weyden
Najważniejszym malarzem kolejnego pokolenia był Rogier van der Weyden. Jego
twórczość łączy się z Brukselą. Artysta niewątpliwie znał dorobek warsztatu Mistrza
z Flémalle i van Eycka, o czym świadczy choćby tło jego obrazu Święty Łukasz malujący
Madonnę nawiązujące do drugiego planu Madonny kanclerza Rolina van Eycka. Zasłynął
przede wszystkim obrazami religijnymi, takimi jak Zdjęcie z krzyża, Pokłon Trzech Króli
czy Sąd Ostateczny, które to dzieło ufundował kanclerz Rolin dla hospicjum w Beaune.
W porównaniu z malarstwem van Eycka dzieła van der Weydena zdradzają mniejsze
zainteresowanie otaczającym światem, za to cechuje je fascynacja stanami emocjonalnymi przedstawionych postaci. Ekspresja i surowa powaga bliższe są zdecydowanie stylistyce
gotyku. Owalne twarze postaci kobiecych przykuwają uwagę subtelną urodą. Fałdy szat na
jego obrazach łamią się twardo, często ich brzegi unoszą się w powietrzu niczym porwane
podmuchem wiatru. Artysta nie unikał wątków aktualnych – wizerunek jednego z trzech
władców w środkowej części tryptyku ołtarzowego Pokłon Trzech Króli to prawdopodobnie
portret księcia burgundzkiego Karola Śmiałego.
Hans Memling Sąd Ostateczny
Powstał ok. 1470 roku. Na otwartych skrzydłach tryptyku rozgrywa się scena
Sądu. Kwatera centralna ukazuje w górnej strefie Chrystusa Kosmokratora zasiadającego na tęczy
(starotestamentowy znak przymierza Boga z ludźmi), otoczonego przez apostołów oraz Marię i Jana
Chrzciciela, z którymi współtworzy scenę Deesis. Po prawej stronie Chrystusa przedstawiona została
lilia, znak niewinności, po lewej – miecz ognisty, symbol nieuchronnej kary. W dolnej strefie, na osi symetrii obrazu, Memling namalował archanioła Michała w zbroi, który waży dusze. Zbawieni udają
się do raju wyobrażonego na lewym skrzydle, potępionych diabły zaganiają do piekła widocznego
na skrzydle prawym. Za archaniołem rozgrywa się scena Psychomachii – anioł i diabeł walczą o duszę
zmarłego. Anioły w górnej części kwatery trzymają arma passionis,
a przedstawione poniżej Chrystusa dmą w trąby, żeby zbudzić ludzi na Sąd. Brama raju ma formę
portalu gotyckiego kościoła. Zbawionych witają św. Piotr i rzesze aniołów, którzy muzykują
lub odziewają dusze w nowe szaty łaski. Do miasta zbawionych wiodą kryształowe schody, u stóp
których widnieją kwiaty i drogie kamienie. Potępieni w piekle spadają w ognistą przepaść.
W przedstawieniach niektórych z nich doszukać się można przyczyn ich potępienia, np. związana
ze sobą para unoszona przez diabła pokutuje prawdopodobnie za cudzołóstwo. Zarówno wśród
zbawionych, jak i między potępionymi zauważyć można mężczyzn i kobiety, ludzi świeckich
i duchownych, młodych i starych. Aby ukazać powszechny wymiar zbawienia, w orszaku wstępujących
do raju artysta przedstawił również ciemnoskórego. Ikonografia ołtarza w dużej mierze zaczerpnięta
została z dzieła Rogiera van der Weydena podejmującego ten sam temat. Obraz namalowany jest
w technice olejno-temperowej. Część centralna ma 1,81 x 2,42 m, tryptyk otwarty 3,62 x 2,42 m.
Hans Memling
Malarstwo Memlinga cechują: czysty, harmonijny koloryt, miękki modelunek,
szczegółowa symbolika i wyraźniejsza niż u jego poprzedników idealizacja.
Hugo van der Goes
Dzieła tego malarza cechuje dramatyzm. Rysunek
opiera się na dynamicznej, niespokojnej linii, a barwy silnie ze sobą kontrastują.
Hugo van der Goes, centralna część Tryptyku Portinarich
Ołtarz przedstawia Boże Narodzenie w wywiedzionej z wizji św. Brygidy formule Adoracji Dzieciątka.
Mały Chrystus na znak pokory ułożony został na ziemi, a Maria, aniołowie w szatach liturgicznych
i pasterze klęczą wokół niego. Widoczne na pierwszym planie kłosy zboża i naczynie zdobione
motywem winogron nasuwają myśli o niebiańskiej liturgii, podczas której jednocześnie Słowo staje
się Ciałem, a Ciało chlebem. Porzucona patynka to ewidentne odniesienie do malarstwa van Eycka.
Część centralna ma 3,04 x 2,53 m, cały tryptyk – 5,68 x 2,53 m – namalowany został w technice
olejno-temperowej ok. 1479 roku. Dzieło znajduje się we florenckiej Galerii Uffizi we Włoszech.
wynalezienie techniki olejnej
Aby sprostać zadaniu tworzenia zwierciadlanego odbicia rzeczywistości ze wszystkimi jej szczegółami, van Eyck musiał udoskonalić swój warsztat malarski. Uważa się, że to on wynalazł technikę olejną. Wokół dosłowne-go rozumienia i zasadności tego twierdzenia rozgorzało wiele polemik, lecz drobiazgi są tu mało ważne. Odkrycie van Eycka nie było aż tak nowatorskie jak perspektywa geometryczna. Artysta ustalił nową recepturę przygotowywania farb przed ich nałożeniem na drewniane podłoże. Ma-larze nie kupowali wówczas gotowych farb w tubach lub pudełkach. Musieli je sami wytwarzać, używając pigmentów roślinnych i mineralnych. Mielili je na proszek, ścierając dwoma kamieniami - lub zlecali to swym czeladnikom i przed samym użyciem dodawali nieco płynu, by związać proszek i uzyskać gęstą, ciągliwą substancję. Istniały różne metody wyro-bu farb; w średniowieczu spoiwo uzyskiwano głównie z jaj, co było do-godne, tyle że farba zbyt szybko wysychała - technika ta nosi nazwę tempery. Wydaje się, że Jana van Eycka ona nie zadowalała, ponieważ nie umożliwiała przenikania się barw. Gdy jako spoiwo zastosował olej za-miast jaj, mógł pracować dużo wolniej i dokładniej. Uzyskiwał też efekt świetlistości barw, które nakładał na siebie w postaci przejrzystych warstw (laserunków); mógł ponadto dodawać cieniutkim pędzelkiem błyszczące refleksy i osiągać niezwykłą precyzję, która zdumiewała jego współczesnych i w krótkim czasie doprowadziła do rozpowszechnienia techniki olejnej jako najdogodniejszej w malarstwie. Olej, stosowany jako spoiwo pigmentów, pozwolił rozszerzyć znacznie skalę tonów pośrednich, dał kolorowi nieosiągalny dotąd blask i umożliwił płynne przejścia między barwami. W przyszłości możliwości te miały całkowicie odmienić myślenie o sztuce, którego bazę stanowiło do tej pory malarstwo ścienne. Na razie łączono jeszcze obie techniki podmalowując na białym podłożu obraz temperą, następnie powoli, warstwowo na nim pracując, aby w końcu wprowadzić farby olej-ne na z góry przeznaczone dla nich miejsca i w ten sposób osiągnąć dużą precyzję detalu.
Artyści północni nie zetknęli się z tradycją
bizantyjską, jak to miało miejsce we Włoszech, i nie czuli tak silnych związków z korzeniami kultury antycznej. Obdarzeni nową inwencją płynącą z rodzącego się humanizmu przybierali postawę wnikliwej obserwacji świata. Podczas gdy współcześni im Włosi starali się przede wszystkim wypracować teoretyczne podstawy działania artystycznego, Flamandowie oddawali się intuicyjnemu odwzorowywaniu przestrzeni, umiejąc ją wyrazić zmianami barwy w miarę zwiększania się odległości od przedmiotu.
techniki stosowane
Także odmienne niż w Italii przyzwyczajenia techniczne prowadziły to malarstwo na inne tory. Na północy Europy w małym stopniu interesowano się polichromią ścian. Uprawiano akwarelowe i temperowe iluminacje i to one właśnie są pod względem ikonografii i kompozycji właściwymi przodkami malarstwa tablicowego, tak wspaniale rozwijającego się w XV w.
