kościoły we francji Flashcards
(18 cards)
gotyk francuski
Francja była kolebką gotyku. Tam ukształtowały się wszystkie zasadnicze formy
tego stylu. Katedry francuskie wznoszono na planie krzyża łacińskiego, miały
poligonalnie zamknięte prezbiteria otoczone ambitem i wieńcem kaplic. Dominowały
układy bazylikowe. W fasadzie pojawiały się trzy portale, galeria królewska
z rzeźbami władców ze Starego Testamentu, rozeta oraz dwie wieże. W wiekach XII i XIII
najczęściej występowały sklepienia krzyżowo-żebrowe. Dla Francji charakterystyczne były
filary wiązkowe otoczone służkami, z których bezpośrednio wyrastały żebra sklepienne.
Ponad arkadami międzynawowymi wznosiła się galeria triforiów, która od połowy wieku
XIII została przeszklona, co wzmogło wrażenie jasności we wnętrzu.
We Francji obok „narodowego” schematu katedralnego wykształcają się regionalne typy budowli:
- Ile-de-France: St-Denis i naśladujące go budowle, aż po Paryż (Notre-Dame).
- Szampania: St-Remi w Reims (prezbiterium), Châlons, Noyon - po katedrę w Reims.
- Normandia: charakterystyczne dla Normandii wydrążanie murów (w formach już gotyckich), okna w zewnętrznej warstwie muru, wewnętrzna warstwa przepruta rzędami łuków. Empora. Otwarte do wewnątrz wieże na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem, z 8- lub 12-dzielną kopułą żebrową.
- Burgundia przejmuje z Normandii sposób przeprucia murów i otwartą wieżę nad skrzyżowaniem nawy głównej z transeptem. Często poligonalne zamknięcie prezbiterium bez obejścia. Otwarte przedsionki. Gotyk cysterski: prosty układ przestrzenny, skromna artykulacja ścian. Punkt wyjścia dla włoskich i niemieckich kościołów zakonów żebrzących.
- Andegawenia (styl Plantagenetów), rejon Loary. Kościoły halowe (!) z 3 nawami równej wysokości (w tradycji romańskich trójkolebkowych hal z Poitou). Rzadko budowle monumentalne.
Kościoły salowe bez podziału ścian, z oknami o półkolistych zamknięciach; ośmiodzielne, kopulaste pola sklepienne z delikat-nymi żebrami, oddzielone od sąsiednich przęseł cienkim, okrągłym w przekroju żebrem (zamiast szerokiego gurtu) sklepienie andegaweńskie”. Oddziaływanie na Westfalię.
- Południowa Francja: kościoły salowe z poligonalnym prezbiterium bez obejścia, niskie niskie kaplice pomiędzy filarami przyporowymi, nad nimi strefa okienna. Także prymitywne sale z łukami przyporowymi pomiędzy skarpami.
Gotyk wczesny we Francji 1144–1194
Gotyk wczesny, którego przykładem mogą być katedry w Laon i w Noyon, charakteryzowało połączenie
romańskiego systemu wiązanego z przęsłami na planie kwadratu z gotyckim systemem
żeber sklepiennych. Konsekwencją tego połączenia stało się wprowadzenie sklepienia
sześciopolowego, z dodatkowym żebrem, które łączyło parę filarów podtrzymujących
ciężar sklepień nawy bocznej, ustawionych w połowie boku przęsła. Charakterystyczny był
poczwórny podział ścian międzynawowych – arkady międzynawowe, empory, triforia,
okna. W paryskiej katedrze Notre Dame nie ma jednak triforiów, występują jedynie empory.
Stosowano wówczas system wiązany, jak w kościołach romańskich
Bazylika emporowa
- obejście prezbiterium z wieńcem kaplic nie jest sumą izolowanych wnętrz, jak w romanizmie, lecz jednolitą przestrzenią podzieloną jedynie systemem przęseł
- okna lancetowe bez maswerków
- fasady dwuwieżowe z oknem rozeto-wym na osi; rozeta i fasada paryskiej Notre-Dame stała się wzorem dla wielu katedr; wieże z Laon naśladowano w Bambergu, Lozannie, Naumburgu; czterokondygnacyjne wnętrze Laon powtórzono w Limburgu
- bogata ornamentacja głowic
- koncentracja rzeźby w portalach znakomite witraże.
Bazylika bez empor
- Sens, katedra, 1143-1163, z trójkon-dygnacyjnym wnętrzem (arkady, tryfo-ria, okna) stanowi wzór dla wielkich katedr XIII w.
Gotyk klasyczny we Francji 1194– połowa
XIII wieku
Przęsło prostokątne
i system przechodzący pojawiły się w gotyku klasycznym. Wówczas wyraźniej zaznaczył
się wertykalizm. Wewnątrz kościoła zniknęły empory, zastąpiły je triforia. W tej fazie stylu
wzniesiono katedry w Chartres, Reims
i Amiens.
- trój-kondygnacyjna ściana wnętrza (arkady tryforia górne okna) staje się w klasycznym gotyku powszechna; podwyższone zostają arkady oraz (choć rzadziej) okna
- czterodzielne sklepienia krzyżowo-żebrowe nad prostokątnymi przęsłami są już powszechne
- romańskie półkoliste plany prezbiterium, obejścia i kaplic zmieniają się w wieloboczne
- okrągłe filary z czterema cienkimi służkami zmieniają się w filary wiązkowe
- pierwsze maswerki w Reims,
- rosnąca wysokość budowli (Chartres 36 m, Beauvais 48 m) wymaga podwójnych i potrójnych łuków przyporowych,
- ściany, zbyteczne po przejęciu obciążeń przez system przypór, zastąpione przez witraże; po przekształceniu pulpitowych dachów naw bocznych w ciąg poprzecznych daszków wielopołaciowych możliwe stało się również przeszklenie tryforiów (Kolonia)
- maswerki, rozety i wimpergi osiągają największe wyrafinowanie dekoracji
- coraz bogatsza rzeźba figuralna w portalach i na fasadach, rzadziej we wnętrzach
- powszechnie stosowane katedralne systemy konstrukcyjne wypierają regionaIne szkoły wczesnego gotyku.
gotyk późny
zahamowała rozwój sztuk i rzemiosł. Jedynie w południowej Francji wznoszo-no nieliczne kościoły halowe. Schemat katedralnej bazyliki z okresu dojrzałego gotyku zarówno w planie, jak i układzie konstrukcyjnym pozostaje nie zmieniony.
Nowości ograniczają się jedynie do dekoracji.
Nawa środkowa tylko niewiele podwyższona w stosunku do naw bocznych czasem uproszczony plan chóru, arkady międzynawowe podwyższone (choć rzadko) do samego sklepienia (Dôle, katedra), mniejsze okna w górnej kondygnacji
tryforia przeważnie zanikają
filary wiązkowe zredukowane do filarów zwartych, miękko profilowanych
obiegający filar gzyms impostowy zanika lub zostaje zredukowany do kilku kapitelików na służkach
maswerki w rybie pęcherze (styl flam-boyant), po raz pierwszy w kaplicy św. Jana katedry w Amiens, często bez nosków
sklepienia gwiaździste z żebrami o gruszkowym profilu i ostrych krawędziach
łuki w ośli grzbiet oraz często arkady już renesansowe o gotyckich profilowaniach
przechodzenie profilowań odrzwi i okien ponad obramienia otworów
ruchliwy detal rzeźbiarski portali, wimperg i wsporników, a także ścian wnętrza
wybitne realizacje kaplic dworskich (Vincennes*, Riom, Bourges, Melun, Dijon) o układzie salowym.
Gotyk promienisty we Francji ok. 1230
– początek
XIV wieku
Gotyk promienisty charakteryzował
się maksymalną redukcją kamiennych
elementów ściany, co miało służyć
uzyskaniu wrażenia jej lekkości. W tym celu
zwiększono otwory okienne i przeszklono
triforia. Maswerki okien przybrały formy
promieniste. Wnętrze kościoła odtąd było
pełne światła. (Sainte-Chapelle
w Paryżu, korpus nawowy
kościoła w Saint-Denis, ramiona transeptu
katedry w Paryżu, katedra
w Beauvais)
Gotyk płomienisty we Francji XV– pierwsza
połowa
XVI wieku
Gotyk
płomienisty charakteryzował się niezwykłą
dekoracyjnością i stosowaniem łuków
w kształcie oślego grzbietu. Maswerki
przyjmowały formy płomieni lub rybich
pęcherzy. (kościół Trójcy
Świętej w Vendôme, rozety w Sainte-
-Chapelle w Paryżu oraz w katedrach
w Amiens i Beauvais)
Kościół św. Dionizego w Saint-Denis
Suger, opat klasztoru Saint-Denis pod
Paryżem, podjął się przebudowy starego
karolińskiego kościoła. Zaproponował
wypełnienie przestrzeni kościelnej światłem,
które uznawano za obraz obecności Boga
w świecie. Taka myśl zgodna była z zapisanymi
w Ewangelii św. Jana słowami Chrystusa:
„Ja jestem światłością świata”. Aby jednak
zastąpić niewielkie romańskie otwory wielkimi
oknami, niezbędne były fundamentalne zmiany
w zasadach konstrukcji budowli, połączono
łuki ostre, sklepienie krzyżowo-żebrowe i system
filarowo-przyporowy. Zewnętrzna
ściana nośna w znacznej części utraciła
pierwotną funkcję na rzecz filarów lub – we
wczesnym gotyku – kolumn i przypór (skarp).
Ukończona w 1144 roku przebudowa chóru
wschodniego – prezbiterium z ambitem
klasztoru Saint-Denis w symboliczny sposób
otwiera historię gotyku, sztuki, której głównym
celem było prowadzenie wiernych ku światłu
do zmartwychwstania.
Proces budowy kościoła był
długi, dlatego korpus z nawą główną powstał dopiero w XIII wieku.
Świątynia ta od VI do XIX wieku pełniła funkcję głównej nekropolii
królów francuskich. W skarbcu przechowywano cenne przedmioty
liturgiczne i insygnia koronacyjne władców Francji.
Katedra w Laon we Francji
Wznoszona od roku 1155 świątynia jest
przykładem wczesnego gotyku. Uwagę
zwraca czterokondygnacyjność elewacji
wewnętrznej. Ponad partią arkad
międzynawowych pojawiają się empory,
a nad nimi, poniżej partii okien, widnieją
triforia. Nawę nakryto sklepieniem
sześciopolowym, co wynika z zachowania
romańskiego systemu kwadratowych przęseł.
Katedra w Paryżu
Budowa katedry Notre Dame odbywała się etapami między XII a XIII stuleciem. Ma ona strukturę
pięcionawowej bazyliki – nawy boczne są wyraźnie niższe od nawy głównej, która doświetlona jest
własnymi oknami. Ponad dachami naw bocznych rozpościerają się łuki odporowe przenoszące część
ciężaru sklepień na stojące na zewnątrz przypory. Nawy boczne kontynuowane jako obejścia chórowe. Służki sklepień sześciodzielnych rozpoczynają się ponad głowicami okrągłych filarów. Na fasadzie równowaga pionów i poziomów. Ramiona transeptu ukończone w XIII stuleciu
ozdobione zostały rozetami. W XIX wieku katedrę poddano zabiegom regotyzacji pod kierunkiem
architekta Eugène’a Viollet-le-Duca. Wzbogacał on istniejący materiał historyczny o elementy
zaczerpnięte z własnej wyobraźni, np. chimery w partii dachów. W roku 2019 w Notre Dame wybuchł
pożar dachu, podczas którego zniszczeniu uległa m.in. sygnaturka, czyli wieżyczka mieszcząca dzwon,
zaprojektowana przez Eugène’a Viollet-le-Duca. Plan ujednolicony, zredukowany transept, chór zamknięty półkoliście, podwójne obejście chórowe na przedłużeniu naw bocznych.
Katedra w Amiens we Francji
Budowla wzniesiona w latach 1220–1270
powstała jako trójnawowa bazylika
na planie krzyża łacińskiego z poligonalnym
prezbiterium otoczonym ambitem.
W jej fasadzie zbudowano dwie wieże
nierównej wysokości. Rozeta z maswerkiem
w stylu płomienistym uzupełniła dekorację
fasady na początku XVI stulecia.
Pochodząca z XIII wieku katedra w Amiens stanowi typowy przykład architektury sakralnej okresu gotyku we Francji. Jest to budowla na planie krzyża łacińskiego, wzniesiona w układzie bazylikowym, ze smukłym trójnawowym korpusem poprzedzonym niewielkim narteksem, na którego obrzeżach znalazły się dwie wieże. Część nawową od prezbiterium oddziela transept również podzielony na trzy nawy. Półkolisty chór kościoła został okolony ambitem, który zamyka wieniec kaplic promienistych z centralnie umieszczoną, nieco wydłużoną kaplicą mariacką. Budowla sklepiona krzyżowo-żebrowo, poza punktem skrzyżowania nawy głównej z transeptem, gdzie występuje sklepienie gwiaździste. W konstrukcji zastosowano system łuków przyporowych mający na celu wsparcie wysokich ścian chóru oraz ścian bocznych. Ściany przeprute dużymi oknami witrażowymi zakończonymi łukiem ostrym z dekoracją maswerkową. Bryła i dwuwieżowa fasada strzeliste, o lekkich proporcjach oraz sporej ilości detali architektonicznych. W fasadzie występują trzy głęboko profilowane portale uskokowe. Każdy z nich jest dekorowany płaskorzeźbą oraz zwieńczony okazałą wimpergą. Powyżej galeria maswerków, galeria królów oraz, w części centralnej, rozeta. Dodatkowo liczne pinakle i laskowania przyczyniające się do wrażenia ażurowości i dekoracyjności fasady.
Katedra w Reims
Gotyk dojrzały, 1211-1311. Trójnawowa bazylika z trójnawowym transeptem i obejściem prezbiterium z wieńcem kaplic. Fasada dwuwieżowa z bogatym wystrojem figuralnym i ornamentyką rozety, wimpergi, galeria królów. Interesujące witraże. Trójkondygnacyjna elewacja wewnętrzna rozwiniętego francuskiego systemu katedralnego: arkady-tryforia-okna. Empory zanikają. Ściana trojkondygnacyjna (bez empory). Pierwsze okna z maswerkami! Sklepienie 4-dzielne daje równorzędność podpór (brak podpory w środku przęsła). Służki na filarach odpowiadają służkom na ścianach i żebrom. Przewaga pionów.
Katedra w Chartres we Francji
Nawa katedry to pierwsze dzieło gotyku klasycznego. Uwagę zwracają smukłe filary z dostawionymi
do nich służkami i galeria triforialna. Ponad wnętrzem rozpościera się sklepienie krzyżowo-żebrowe. Pośrodku nawy głównej umieszczono posadzkowy
labirynt – symbol duchowej pielgrzymki. Odnosząc
się do mitologicznego Dedala, budowniczego
labiryntu na Krecie, upamiętniał on jednocześnie
architektów wznoszących katedrę. Ostateczny charakter
nadano fasadzie świątyni
po pożarze, który
w roku 1194 spustoszył
wcześniejszą budowlę.
Dostrzegalne są trzy
portale, nad nimi widnieją
okna, okrągła rozeta
i galeria królewska.
Dwie potężne wieże
zwieńczone zostały
iglicami. Rzeźby zdobiące
fasadę pochodzą sprzed
pożaru i są najstarszymi
zachowanymi przykładami
rzeźby wczesnogotyckiej. Obejście i wystające kaplice są wyraźnie wyodrębnione przestrzennie dzięki oddzielonym sklepieniom
Katedra w Beauvais
Uwagę zwraca skrajna wertykalizacja. Smukłość wnętrza uzyskana została przez optyczne połączenie w jedną całość wysokich arkad, ażurowych tryforiów i górnych okien. Rozeta i dekoracja ściany w stylu flamboyant.
Sainte-Chapelle w Paryżu
Budowla została wzniesiona
w latach 1246–1248 dla Ludwika IX
Świętego w celu pomieszczenia
przywiezionych z Konstantynopola
relikwii korony cierniowej. Ma ona
strukturę dwukondygnacyjną.
W bryle zewnętrznej uwagę
zwracają potężne przypory
zakończone iglicami, które
kształtem mają nawiązywać
do przechowywanej wewnątrz
relikwii. Szczególnie interesująca
jest kaplica górna, ponieważ jej
ściany zostały niemal całkowicie
zastąpione piętnastoma
witrażowymi oknami
piętnastometrowej wysokości.
Ich łączna powierzchnia wynosi
618 metrów kwadratowych. Tego
typu dematerializacja powierzchni
ściany jest typowa dla gotyku
promienistego. Na witrażach
przedstawiono ponad tysiąc scen
ze Starego i Nowego Testamentu.
Kościół Jakobinów w Tuluzie
ukończony 1292. Hala dwunawowa (w jednej nawie chór mnichów, w drugiej świeckich), z niskimi kaplicami międzyskarpowymi. Ze smukłych filarów wyrastają wachlarzowato żebra sklepienne. W zamknięciu wsch. sklepienie gwiaździste
Katedra św. Cecylii w Albi
1282-1390. Kościół salowy z kaplicami międzyskarpowymi i emporami pomiędzy skarpami, wchodzącymi głęboko do wnętrza, z zewnątrz półcylindryczne przypory, mające kształt wieżyczek, i wysoki cokół nadają budowli charakter obronny. Forma przypominająca halę emporową, choć bez obiegających naw bocznych.
Fasada kościoła Trójcy Świętej
w Vendôme we Francji
W 1506 roku wzniesiono fasadę
tej świątyni utrzymaną
w formach typowych dla gotyku
płomienistego. Uwagę zwracają
duża dekoracyjność, łuki
układające się w kształt oślego
grzbietu, niezwykle wysoka
ażurowa wimperga
i płomieniste maswerki
