kościoły w niemczech Flashcards
(18 cards)
gotyk w Niemczech
Wieże na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem zanikają wkrótce prawie całkowicie, podobnie jak we Francji. Niewiele niemieckich wielkich budowli całkowicie przejęło system francuskiego gotyku katedralnego. Katedry w Bambergu i Naumburgu mają jeszcze tylko wieże według wzoru z Laon; dopiero w katedrze w Kolonii, zaczętej w 1248, udaje się dokonać przełomu (pierwowzory: Amiens i Beauvais). Formy gotyku są wprawdzie przenoszone - przede wszystkim przez cystersów do Czech, Polski, na Węgry i na ziemie późniejszej Jugosławii. Także francuscy budowniczowie pracują na wschód od Renu, a Karol IV powołuje jeszcze w 1344 Macieja z Arras na architekta praskiej katedry. Ale już fasada zachodnia strasburskiej katedry ukazuje cechy specyficznego gotyku niemieckiego (,,Deutsche Sondergotik”). W gotyku tym można zaobserwować z jednej strony redukcje, z drugiej wzbogacenia w stosunku do pierwowzorów francuskich.
Redukcje:
- plan - skasowanie obejścia prezbiterium i wieńca kaplic
- podział ścian - skasowanie tryforium, por. Reims Fryburg, filary ośmioboczne lub okrągłe w przekroju zamiast wiązkowych
- kościół bazylikowy staje się, przez zrównanie wysokości naw, kościołem halowym; tym samym rezygnacja z wolno stojącej konstrukcji przyporowej
- jedna wieża zamiast dwuwieżowej fasady
- rezygnacja z wimperg (po Strasburgu i Kolonii).
Wzbogacenia (zwłaszcza w późnym gotyku):
- sklepienia gwiaździste, sieciowe, krzywolinijne,
- łuki kotarowe, stępkowe, w ośli grzbiet,
- filary - służki i żebra skręcone spiralnie, wklęsłe żłobki pomiędzy służkami.
gotyk na północy Niemiec
Na północy Niemiec wznoszono jednak zupełnie inne świątynie, które reprezentują gotyk
redukcyjny. Podstawowym budulcem była tam cegła. Prezbiteria często nie różniły się
wysokością od korpusu nawowego, z reguły nie były poprzedzane transeptem. Ograniczano
dekorację, eksponując gładkie płaszczyzny ścian.
wczesny gotyk
Długo jeszcze w XIII w. wznoszone są w Niemczech budowle romańskie. Tam gdzie dociera wcześnie gotyk francuski, jego elementy stapiają się z miejscowymi nawykami budowlanymi. W czasie gdy powstają katedry francuskie, w Niemczech panuje czysty styl romański lub styl przejściowy, choć stosowane już są pewne elementy gotyckie
w Dolnej i Środkowej Nadrenii bizantynizujące formy przestrzenne łączą się z pojedynczymi elementami gotyckimi.
w Westfalii romańsko-gotyckie kościoły z kopulastymi sklepieniami, przejętymi z Andegawenii, dwuwieżowe fasady gotyckie w Andernach i Limburgu są przekształceniem typu romańskiego
zróżnicowanie pomiędzy formami romańskimi a gotyckimi w Magdeburgu i kościołach pokrewnych
czysto gotyckie fragmenty budowli w Maulbronn (140*), Magdeburgu (chór, 1210), Bambergu (portal Adama i Ewy, 1235), Freibergu (Złota Brama, 1240)
pierwsze czysto gotyckie kościoły nie są bazylikami: Tre Trewir, P. Maria, 1227-1243 jest budowlą centralną; Marburg, św. Elżbieta, 1235-1283 to kościół halowy z trójkonchową częścią wsch.
prawie wyłącznie ostrołuki
maswerki okienne
brak krypty
na prowincji jeszcze długo w głąb XIII w. wznoszone są kościoły romańskie.
gotyk dojrzały
Francuski bazylikowy układ przestrzenny pojawia się w czystej postaci w nielicznych tylko wielkich świątyniach: Strasburg, korpus nawowy, 1250-1275; Kolonia, zaczęta 1248; także katedra w Pradze w Czechach, zaczęta 1344. Pracują tam francuscy architekci lub wykształcone we Francji zespoły budowlane. W niektórych skromniejszych budowlach „opus francigenum” (francuska sztuka budowlana) bywa lepiej czy gorzej naśladowana (Wimpfenim Tal, zaczęty 1268; Halberstadt, ok. 1270; Ratyzbona, chór katedry, 1275-1313; Altenberg, kościół Cystersów, zaczęty 1255). Na ogół jednak powstają budowle charakterystyczne dla gotyku niemieckiego (151 n.), upraszczającego elementy architektury francuskiej. Szczególnie budownictwo ceglane zastępuje francuskie podziały architektoniczne płaską ścianą, z rzadka przeprutą oknami, wprowadza fasadę jednowieżową i dwukondygnacyjne ściany wnętrz, lecz także bogatsze formy, jak przezroczowe hełmy wież, różnorodny detal wnętrz i dekoracyjną małą architekturę (sakramentaria, chrzcielnice, rzeźbione ołtarze), które są typowe dla Niemiec. Wykraczają one czasem poza formy właściwe klasycznemu gotykowi, prowadząc bezpośrednio do późnych faz stylowych.
kościoły halowe późnego gotyku
Wrażenie jednolitości przestrzennej 3, 4 lub 5 naw tej samej lub nieco różnej wysokości; w Nadrenii i Austrii często 2 nawy
sklepienia gwiaździste lub sieciowe; brak łuków jarzmowych zaciera granice przęseł
sklepienia o żebrach krzywolinijnych, bez funkcji konstrukcyjnych, sklepienia pętlicowe”, są najpóźniejszą formą sklepień gotyckich (Austria, Czechy, Saksonia, 1500-1550)
pozbawione funkcji nośnej są również żebra częściowo opuszczające się spod wysklepek, swobodnie przeskakujące pewien odcinek lub mające postać suchych gałęzi; bywają też dwa różne, nałożone na siebie, systemy wiszących żeber (Ingolstadt, kościół farny)
nawy boczne tej samej szerokości co główna lub nieco tylko węższe
przeważnie brak transeptu
chór zamknięty w każdej nawie oddzielnym wielobokiem (Soest*), w XV w. przyjął formę jednolitego wieloboku o szerokości całego korpusu
oszczędnie profilowane, oddalone od siebie filary, sięgają do wysokości sklepienia
żebra sklepienne wychodzą z filara wirując wokół jego osi lub wnikają w ścianę bez wsporników (Annaberg, 172*)
głowice i wsporniki są rzadkością
galeryjka z balustradą na wysokości parapetów okien, czasem omijająca półfilary rodzajem ambonek (Norymberga, św. Wawrzyniec; Amberg*; kościoły halowe Saksonii)
regionalne odmiany dachów: jeden wielki dach dwuspadowy nad całym korpusem, dachy poprzeczne nad przęsłami naw bocznych, dachy naw równolegle
hale emporowe są rzadkie (Kutna Hora w Czechach, 184; Steinakirchen, 155), w górnej i zach. części Dolnej Austrii występują empory zach. i małe empory płn. i płd.
często do starszego korpusu dobudowywany jest nowy chór halowy, znacz-nie od niego wyższy (Norymberga, Augsburg)
pełna fantazji mała architektura (lektoria, sakramentaria, stalle) z motywami sterczyn, wimperg, przenikających się lasek i silnie profilowanych detali Halowe kościoły górnicze w Rudawach: zob. Annaberg,
Kościół św. Elżbiety w Marburgu
Pierwszy w pełni gotycki kościół w Niemczech. Hala trójnawowa z trójkonchową częścią wsch. nawiązują jeszcze do nadreńskiej sztuki romańskiej, prezbiterium zamknięte wielobocznie. Ściany wnętrza dwukondygnacyjne, sklepienia czterodzielne, wieloboczne hełmy wież
Katedra w Kolonii w Niemczech
Świątynię tę zaczęto wznosić
w XIII wieku. Jej fasada ukończona została jednak
dopiero w XIX stuleciu na podstawie odnalezionych
średniowiecznych projektów, co wpłynęło na rozwój
neogotyku. Ta typowa dla gotyku świątynia zwraca
uwagę strzelistością iglic i bogactwem dekoracji
architektonicznej. Charakterystyczną cechą katedr niemieckich są ostrosłupowe
iglice wieńczące wieże. Pięcionawowa katedra w Kolonii planem i strukturą budowli
nawiązuje do francuskich wzorców z Amiens i Beauvais. Ponad nawami bocznymi rozciąga
się przeszklona galeria triforialna, a nawy wieńczy sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wnętrze
wywołuje wrażenie wyjątkowej smukłości.
Kościół Mariacki w Lubece
poł. XIII-pocz. XIV w. Bazylika trójnawowa z kaplicami międzyskarpowymi i symetrycznymi kaplicami tworzącymi pseudotransept. Górne okna przedłużone są w dół blendami zajmującymi miejsce tryforiów. Obejście chórowe i wieniec kaplic mają wspólny układ sklepień.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
ok. 1290-1333. Wczesnogotycka, 3-nawowa hala. Poprzeczne dachy nad nawami bocznymi. Pierwotnie planowana dwuwieżowa fasada. Filary 8-boczne. Kościół jest usytuowany ukośnie przy narożu rynku miasta (1233), które od XIII w. należy do państwa krzyżackiego, od XIV w. jest członkiem Hanzy.
Kościół Najświętszej Marii Panny w Ulm
Przy budowie tej pięcionawowej bazyliki pracowali architekci z warsztatu Parlerów. Wieża wznosząca
się w fasadzie katedry ukończona została w wieku XIX. Sięga 162 m, co czyni ją najwyższą wieżą
kościelną świata.
Kościół Mariacki w Stralsundzie
Przykładem gotyku redukcyjnego jest kościół Mariacki
w Stralsundzie z przełomu wieków XIV i XV. Ma on co prawda transept, ale redukcji
uległ detal architektoniczny i w rezultacie świątynia zwraca uwagę niemal surową estetyką
ceglanego muru
Kościół Najświętszej Marii Panny w Trewirze
1227-1243. Podobnie jak w zamknięciu wschodnim kościoła St-Yved w Braisne”, w narożach między wielobocznie zakończonymi ramionami krzyża greckiego umieszczono kwadrat i dwa przekątnie ustawione wieloboki. Bryła dwustopniowo piętrzy się ku wieży na skrzyżowaniu. czysto gotycka budowla centralna, ma jednak wieżę w stylu romańskim. Kościół P. Marii w Trewirze wzniesiono u progu niemieckiego gotyku. W zasadzie są to cztery przenikające się, wachlarzowe chóry. Naroża między chórem a transeptem wypełniają wieloboczne kaplice, których osie ustawione są ukośnie w stosunku do osi kościoła (St-Yved).
Katedra Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim
Ściana nawy głównej po rezygnacji z tryforium ma dwie kondygnacje. Uproszczenie francuskiego schematu katedralnego typowe dla gotyku niemieckiego. Zaakcentowanie płaszczyzny ściany. Służki nałożone są na ścianę i nieprzewiązane. Okna maswerkowe. W fasadzie jedna wieża z ażurowym hełmem. Bazylikowy chór z obejściem i wieńcem kaplic.
Kościół St. Maria zur Wiese w Soest
ok. 1400. Hala trójnawowa, trójprzęsłowa, tworząca “kwadrat westfalski” i zamknięta od wschodu trzema wielobokami. Od zachodu wąski przedsionek, nad nim empora. Filary bez impostów. Filary empory stojące ukośnie. Ściany zewnętrzne prawie calkowicie przeszklone.
Kościół św. Wolfganga w Schneeberg
Hala późnogotycka. Obejmujące wszystkie trzy nawy korpusu wieloboczne zamknięcie chóru z kaplicami chórowymi. Empory opasują całe wnętrze.
Kościół św. Katarzyny w Brandenburgu
1401 -1434. Hala trójnawowa z obejściem chórowym. Dekorowany szczyt płd. kaplicy (Przenajświętszej Krwi). Bogaty repertuar kształtek ceramicznych i cegieł glazurowanych. Wątek pasiasty podkreśla wielobarwność dekoracji.
Bazylika św. Marcina w Ambergu
zaczęty 1421. Daleko posunięte ujednolicenie przestrzeni i planu; sklepienia gwiaździste i sieciowe, wielobok 7/12 zamknięcia chóru, kaplice międzyskarpowe otaczające korpus, nad nimi empora z balustradą.
Kościół św. Anny w Annabergu-Buchholz
1499-1520, Hala.
Żebra sklepienne wywijają się śrubowo z filarów i przeplatają się na sklepieniu sieciowym (żebra krzywolinijne).
