Lyfjaprófanir

Question 1

Hvernig virkar skráning lyfja?

Answer 1

• Byggt á umfangsmiklum lyfjarannsóknum
  > Margháttaðar grunnrannsóknir í tilraunaglasi og á tilraunadýrum
  > Skipulögðu ferli klínískra rannsókna á fólki (fasar 1-3(4))
  Unnið í náinni samvinnu við Alþjóðlegar lyfjastofnanir
  > EMA aðalsamstarfsaðili Lyfjastofnunar
  > FDA (sambærileg stofnun í USA)
• Alþjóðleg lyfjafyrirtæki sækja um markaðsleyfi til þessara stóru eftirlitsaðila

Question 2

Hvað er meðferðarprófun?

Answer 2

• Er framsýn (prospective) rannsóknaraðferð
• Leggjum mat á:
  > Öryggi (safety):
  > Er meðferðin örugg
  > hverjar eru aukaverkanir: mælt og skráð í klínískum lyfjarannsóknum
• Virkni (efficacy):
  > Virkar meðferðin (hvernig mælum við það?)
• Leggjum síðan mat á verkanir vs aukaverkanir

Question 3

Hvernig er virkni (efficacy) mæld?

Answer 3

• Mælum svokallaða endapunkta (lækning, lifun, framgangur sjúkdóms)
  > Verða að hafa klínískt vægi
• Mæla mikilvægi þætti eins
  > hvernig sjúklingi líður,
  > hvernig sjúklingi vegnar (sjúkdómsgangur)
  > hversu lengi hann lifir

Question 4

Hver eru stig eða fasar meðferðarprófana?

Answer 4

• Pre klínískar rannsóknir
• Klínískar meðferðarprófanir
  > Fasi 1
  > Fasi 2
  > Fasi 3 (forsenda markaðsleyfis frá lyfjastofnun)
• sótt um markaðsleyfi
  > Fasi 4

Question 5

Fasi 1

Answer 5

• Fyrsta stig rannsókna sem gerð eru á mönnum:
• Fámennur hópur (20-80) oft hraustra sjálfboðaliða.
• Lagt er mat á
  > aukaverkanir (toxicity) og hvernig lyf þolist almennt (óþægindi, höfuðverkur/meltingarónot osfrv),
  > lyfjahvarfafræði (frásog, dreifing umbrot og útskilnaður).
  > virkni (efficacy) ef hægt er að meta í sjálfboðaliðum sem ekki hafa sjúkdóm sem lyf beinist gegn
• Stundum notuð lyfleysa og blindun en ekki alltaf
• Rannsóknin er oft framkvæmd á sjúkrahúsi/heilbrigðisstofnun (fylgst með þátttakendum allan sólarhringinn
• Oft byrjað á mun lægri skömmtum en ætla má að þurfi og síðan eru skammtar auknir samkvæmt fyrirfram gefnu skipulagi
• Sjálfboðaliðunum er greidd umbun fyrir þátttökuna.

Question 6

Fasi 2

Answer 6

• Rannsókn á stærri hópi þátttakenda (100-300).
• Sjúklingar með viðeigandi sjúkdóm sem rannsaka á
  Metið
  > hversu vel lyfið virkar (virkni – efficacy)
  > haldið áfram að fylgjast með og skrá aukaverkanir.
  > Oft kemur í ljós á þessu stigi hvort lyf hafi þau áhrif sem óskað er.
  > Skammtar eru metnir með tilliti til lyfjasvörunar (hve háa skammta má gefa og hve vel virka þeir)
  > Stundum eru nokkrir hópar sjúklinga metnir (til að leggja mat á hvar lyfið muni helst gagnast)
• Stundum notuð lyfleysa og blindun oftast notuð
• Á þessu stigi fer að koma i ljós hvort líklegt/hugsanlegt sé að lyfið verki

Question 7

Fasi 3

Answer 7

• Rannsóknir á miklum fjölda einstaklinga (300-5000).
  > Eru slembaðar (randomiseraðar), lyfleysu samanburður (placebo controlled) (oft fjölsetra (multicenter)) og blinduð
  > Standa oft lengi og eru því dýr, tímafrek og erfið í hönnun og útfærslu.
  > Skiptir miklu að val endapunkta sem lagt er mat á hafi sterka klíníska skírskotun
  > Er ætlað að vera lokamat á virkni lyfsins samanborið við fyrri meðferðarmöguleika.
  -> Forsenda markaðsleyfis frá lyfjastofnun (næstum án undantekninga)

Question 8

Hvað er slembiröðun?

Answer 8

• Hver einstaklingurinn í rannsókninni fær meðferð annaðhvort lyf eða lyfleysu og er það tilviljun háð hvort verður

Question 9

Hvað er blindun?

Answer 9

• Þeir sem taka þátt í rannsókninni er ekki ljóst hvort þeir fá lyf eða lyfleysu. Ef rannsóknin er tvíblind þá er meðferðaraðili ekki heldur kunnugt hvora meðferð þátttakandi fær.
• Tilgangur blindunar er að koma í veg fyrir skakka (bias)

Question 10

Hvað er viðmiðunar hópur?

Answer 10

• Notkun lyfleysu gefur rannsakendum tækifæri til að meta áhrif lyfsins með nákvæmari hætti
• Algengt að nota lyf sem er viðurkennt og þekkt í viðkomandi sjúkdómi í stað lyfleysu

Question 11

Lyfjagát - Hvernig fáum við upplýsingar um aukaverkanir?

Answer 11

• Klíniskar lyfjarannsóknir
  > Fasi I - III
• Aukaverkanaskráning
  > Alþjóðleg: WHO, EMA, FDA
  > Innlend: Lyfjastofnun
• Faraldsfræðilegar lyfjarannsóknir
• Heilsufarsskýrslur /gagnagrunnar
  > Lyfjagagnagrunnur Landlæknis