Eitranir á Íslandi

Question 1

Eitranir á LSH 2012

Answer 1

• 977 eitranir til meðferðar
• Kvk 57%, kk 43%
• 2.mánaða - 96 ára
• 50% < 30 ára
• Algengasta á heimilum (58%) og inntaka efna
• Lyf og/eða alkóhól komu við sögu í 76% tilfella, önnur efni oftast vegna óhappa
• 20% voru lagiðr inn og 4% á gjörgæslu
• 2 dauðsföll (0,2%)

Question 2

Hverjar eru helstu ástæður eitranna?

Answer 2

• Misnotkun = 344 (mest)
• Sjálfsvígstilraun = 305
• Óhöpp = 271 (þar af 83 tengd atvinnu)
• Óþekkt = 57
• Avik alls = 977 (745 vegna lyfja og/eða áfengis)

Question 3

Er einhver munur á milli kynja hvað varðar eitranir?

Answer 3

Fleiri kvk á aldrinum 10-19 ára, jöfn tala á kynjum 20-29 ára

Question 4

Hverjir eru líklegastir til að lenda í óhöppum varðandi eitranir?

Answer 4

Börn frá 0-ca 15 ára og eldra fólk (70-<79)

Question 5

Hverjir eru algengustu eiturvaldarnir hjá fullorðnum?

Answer 5

• Lyf og áfengi eru algengustu eiturvaldarnir í fullorðnum
• Kvk 61%, kk 39%
• Eitt lyf eða áfengi í 47% tilfella annars fleiri
• Áfengi átti þátt í um 45% eitrana
• Með MTK virkum lyfjum má helst ekki drekka áfengi því það getur milliverkað á lyfið

Question 6

Hverjir eru algengustu eiturvaldarnir hjá yngri börnum?

Answer 6

• Hreinsiefni
• Sápur
• Ilmvötn
• Rakspírar
• Efnavörur til heimilisnota
• 500-600 fyrirspurnir á ári vegna barna <6 ára

Question 7

Hver eru alvarlegustu tilfellin?

Answer 7

• Banvænar eitranir
• Flest á heimilum fólks
• Áfengi
• Lyf
• Kolmónoxíð (CO)
• Lífræn leysiefni - bensín og lím

Question 8

Í hvaða aldurshópum eru banvænar eitranir algengastar?

Answer 8

• Aldurshópnum 40-59 ára (kk (miðgildi 44 ára) > kvk (miðgildi 51 árs)

Question 9

Banvænar eitranir

Answer 9

• Lyfjaeitrunum fjölgað síðustu ár, þó að alkóhól eitrunum hafi fækkað
• Ópíöt og þunglyndislyf hafa aukist mikið frá 2000
• Ólögleg ávana- og fíkniefna-eitranir sjaldgæfar fyrir 2000, en 2,3/ár 2008-2012
• Önnur efni: CO algengast en hefur minnkað mikið frá aldamótum

Question 10

Fjöldi réttarkrufninga

Answer 10

• Um 10% og eitranir hafa verið um fjórðungur
• Oftast dauðsföll vegna MDMA og kókaíni
• Höfum aldrei fengið dauðsfall af herónini og kannabisi

Question 11

Hvað gerir eiturmiðstöð LSH?

Answer 11

• Upplýsingar um eiturefni og eitranir
• Ráðgjöf um meðferð eitrana
• Upplýsingar um efni og efnasamsetningar, nýjustu aðferðir við meðferð eitrana og sér um eitranir á Íslandi
• Forvarnarstarf

Question 12

Yfirlit yfir meðferð eitrana á sjúkrahúsum

Answer 12

• Lífsbjörg (ABCD skyndihjálp)
• Greining (sjúkrasaga, skoðun, einkenni, rannsóknir)
• Hindra framgang eitrana (hindra frásog, breyta dreifingu eða umbrotum og auka útskilnað)
• Draga úr eitrunareinkennum (ósérhæfð eða sérhæfð stuðningsmeðferð)

Question 13

Lífsbjörg

Answer 13

• Tryggja að öndunarvegur og lungu starfi sem eðlilegast (ath öndunarveg, skoða öndun og súrefnismettun)
• Tryggja að hjarta og æðakerfi starfi sem eðlilegast (ath BÞ, hjartsláttartíðni, taka hjartarafrit)
• Meðferð krampa (Benzódíazepínsambönd (díazepam), fenýtóín)

Question 14

Greining

Answer 14

• Sjúkrasaga
  > Upplýsingar frá: a) sjúklingi, b) aðstandanda, c) lögreglu, d) heimilislækni; ath. ílát undan lyfjum
• Skoðun
  > Venjuleg klínísk skoðun. Ath. meðvitund, lífsmörk, sjáöldur, taugakerfi. Líta eftir stunguförum, áverkamerkjum o.fl.
• Einkenni
  > Eitrunareinkenni geta gefið mikilvægar upplýsingar um eitrunarvald (sjá eitrunarheilkenni)

Question 15

Hvað eru eitrunarheilkenni?

Answer 15

• Einkennamynstur sem kemur fram við eitranir og er oft tengt áhrifum eiturefna á ósjálfráða taugakerfið
• Eitrunarheilkennin eru
  > örvandi heilkenni
  > andkólínvirkt,
  > kólínvirkt,
  > morfínlíkt
  > slævandi heilkenni

Question 16

Hver eru örvandi heilkenni?

Answer 16

• MTK: æsingur, kvíði, skjálfti, ofsóknarsýkim geðrof og rangskynjanir
• Aukin hjartsláttartíðni og hækkaður BÞ
• Hækkaður líkamshiti
• Stækkuð sjáöldur
• Krampar
• Húð þvöl eða sveitt
• Munnþurrkur

Question 17

Hvaða lyf geta valdið örvandi heilkenni?

Answer 17

• Amfetamín
• Adrenalín
• Efedrín
• MDMA (ecstacy)
• Kókaín
• Koffeín
• Teófyllín
• Ofl

Question 18

Hvernig er andkólínvirkt heilkenni?

Answer 18

• MTK: syfja, skert meðvitund eða dá, ofskynjanir, minnisleysi, rugl eða æði
• Aukin hjartsláttartíðni en BÞ lítið hækkaður
• Hækkaður líkamshiti
• Stækkuð sjáöldur (mydriasis)
• Húð rjóð og heit en þurr
• Þurr slímhúð í munni og augum
• Þvagteppa, minnkaðar þarmahreyfingar

Question 19

Hvaða lyf geta valdið andkólínvirku heilkenni?

Answer 19

• Skópólamín
• Andhistamín
• Trískýklísk geðdeyfilyf
• Sum fentíazínsambönd

Question 20

Hvað er kólínvirkt heilkenni?

Answer 20

• MTK: syfja, skert meðvitund eða dá, rugl
• Lækkuð hjartsláttartíðni en BÞ lítið hækkaður
• Óbreyttur líkamshiti
• Samandregin sjáöldur (miosis)
• Húð þvöl og sveitt
• Slímhúðir eðlilegar
• Krampar og uppköst

Question 21

Hvaða lyf geta valdið kólínvirku heilkenni?

Answer 21

Acetylcholin-viðtaka-örvandi efni t.d. organofosföt (skordýraeitur og ýmis taugaeitur)

Question 22

Hvað er morfín heilkenni?

Answer 22

• MTK: víma, sinnuleysi, skert meðvitund, dá
• Hægur hjartsláttur, lækkaður BÞ, stundum lost
• Lækkaður líkamshiti
• Samandregin sjáöldur (miosis)
• Léleg öndun, öndunarlömun
• Mikil hægðatregða

Question 23

Hvaða lyf valda morfínheilkenni?

Answer 23

• Morfín
• Kódein
• Metadón
• Petidín
• Fentanýl
• Oxykodon
• Tramadol
• Ofl

Question 24

Hvað er slævandi heilkenni?

Answer 24

Nánast öll einkenni koma frá MTK: óskýrt drafandi málfar, ósamhæfðar hreyfingar, óstöðugt göngulag, skert meðvitund, dá, öndunarlömun

Question 25

Hvaða lyf flokkast undir slævandi heilkenni?

Answer 25

• Áfengi
• Róandi lyf
• Svefnlyf
• Vöðva-slakandi lyf
• Lífræn leysiefni

Question 26

Hvaða rannsóknir eru gerðar við eitranir?

Answer 26

• Blóðgös
• Elektrólýtar
• Kreatínín
• Urea
• Glúkósi
• Blóðstatus
• Lifrarpróf
• Etv fleira

Question 27

Hvað er gert við eitranir?

Answer 27

• Reynt að hindra frásog með magaskolun, kolameðferð, þramskolun
• Breyta dreifingu
• Breyta umbrotum
• Auka útskilnaðir: t.d. gjöf O2 við eitranir af völdum CO, breyta sýrustigi þvags, klóbindandi efni við eitranir af völdum málma
• Draga úr einkennim með stundingsmeðferð tþdþ
• Gefa sérhæfð andefni

Question 28

Hvað eru ætandi efni?

Answer 28

• Öll efni sem leysa upp lifandi vef
• Verkun oftast ósérhæfð, þ.e. þau verka á alla vefi sem þau komast í snertingu við
• Ætiefni eru hvarfgjörn og valda efnahvörfum, stundum sundra efnum
• Verkunin er óafturkræf

Question 29

Hvaða þættir ákvarða áverka af völdum ætandi efna?

Answer 29

• Efnafræðilegir eiginleikar lyfsins
• Íkomustaður
• Sýrustig (þegar um sýru-basahvörf er að ræða)
• Magn og styrkur
• Tími

Question 30

Hvaða ætandi efni eru algengust hvað varðar óhöpp?

Answer 30

Vegna sterkrar sýru, sterks basa eða hreinsiefna (efni sem eru merkt með hauskúpu

Question 31

Basi er hættulegar þegar pH er…?

Answer 31

> 12

Question 32

Sýra er hættuleg þegar pH er…?

Answer 32

< 2

Question 33

Hvað á alls ekki að gera þegar ætandi efni komast inn um varnir líkamans eða fara á húð?

Answer 33

• Ekki reyna að neutralisera sýru með basa eða basa með sýru
• Ekki reyna að framkalla uppköst eða magaskola
• Kolameðferð gagnast ekki og getur seinkað því að sár grói

Question 34

Hvaða varningur inniheldur hátt hlutfall lífrænna leysiefna?

Answer 34

• Málningavörur
• Bílavörur og vörur til heimilisnota (lampaolía, naglalakkahreinsir o.fl.)

Question 35

Hver eru sameiginlegu eiturhrif lífrænna leysiefna?

Answer 35

• Hafa slævandi áhrif á MTK, bæði við innöndun og inntöku
• Getur valdið lungnabólgu ef þau berast niður í lungu í vökvaformi
• Við langvarandi áverkun getur það valdið langvarandi miðtaugakvilla (painters syndrome)

Question 36

Einkenni frá mtk, meltingarvegi og öndunarfærum

Answer 36

• MTK: venjulega lítil einkenni, ölvunar einknni -> drungi og jafnvel coma
• Meltingarvegur: væg, erting í maga, hálsi og munni, ógleði og jafnvel uppköst
• Öndunarfæri: áberandi lykt