Krabbameinslyf Flashcards
Hvaða meðferðir eru til við krabbameini?
- Skurðaðgerð
- Krabbameinslyfjameðferð
- Geislameðferð
- Stoðmeðferðir
> (til dæmis verkjalyf, ógleðilyf, blóðörvandi lyf, sýklalyf, hægðalyf, kvíðastillandi lyf og beinverndarlyf)
Hvað eru staðbundnar krabbameinsmeðferðis og kerfismeðferðir?
Staðbundnar:
- Skurðaðgerð
- Geislar
- Lyf
> Heilahvolf, þvagblöðru, kviðarhol
> Gefin beint í ákveðin líffæri eða útlimi
Kerfismeðferðir:
- Krabbameinslyf (chemotherapy): Hin stöðluðu frumudrepandi krabbameinslyf
- Hormónalyf (hormonal therapy): Andhormón karl- og kvenhormóna
- Ónæmislyf (immunotherapy): Notuð til þess að örva ónæmiskerfið þannig að hvít blóðkorn ráðist á krabbameinsfrumur
- Markmiðuð lyf (targeted therapy): Ný hnitmiðuð krabbameinslyf sem hemja sérhæft vaxtarþætti, æðanýmyndun eða eða aðra þætti sem einkennir krabbameinsfrumuna.
Í hverju felst læknandi krabbameinslyfjameðferð?
- Læknandi lyfjameðferð (chemotherapy)
- Lyfjanæmir sjúkdómar
> Krabbamein í eistum, eitilfrumukrabbamein, hvítblæði
- Stundum svokölluð háskammtalyfjameðferð (með stofnfrumuígræðslu - Adjuvant meðferð
- Lyfjameðferð eftir skurðaðgerð þar sem “allt” æxlið er fjarlægt - Neo-adjuvant therapy
- Lyfjameðferð fyrir skurðaðgerð
Í hverju felst EKKI-læknandi krabbameinslyfjameðferð?
- Palliative krabbameinslyfjameðferð
- Minnka einkenni
- Lengja líf - Líknandi meðferð
- Takmörkuð meðferð (sýklalyf, blóðgjafir etc) - Einkennameðferð
- Meðhöndlun verkja, mæði, ógleði etc.
Verkun krabbameinslyfja
- Grípa inn í frumuskiptingu eða efnaskipti
- Eftir hverja lyfjagjöf er frumudauði um 2–3 log (99-99,9%)
- Æxlismagn hjá sjúklingum er oftast á bilinu 10 x 10 – 10 x 10 frumur
- Æxli sem er 10 frumur og ef lyf eyða 99.9% þeirra eru eftir 10 frumur
> Þurfum aðrar meðferðir (skurðaðgerð) til að lækna
Hverjar eru almennar aukaverkanir krabbameinslyfja?
- Beinmergsbæling (myelosuppression)
- Hvít blóðkorn -> sýkingar
- Rauð blóðkorn -> Blóðleysi
- Blóðflögur -> Blæðingar
- Hárlos - (alopecia)
- Skemmdir í slímhúð meltingarvegar
> Niðurgangur, verkir
> ógleði - Minnkuð sáragræðsla (“wound healing”)
- Dregur úr vexti barna
- Getur valdið ófrjósemi
- Fósturskemmdir
Flokkun krabbameinslyfja
Alkylerandi lyf - Cýclófosphamíð
And-efnaskipta lyf - Methótrexat, 5-Flúróúrasil
Mítósu-hemlar - Vinkristín
Tópóísómer-Asahemlar (Anthracyclin) - Doxorubicin
O.fl.
Hvað gera alkýlerandi lyf og dæmi um þau?
- Mynda fjölbindingu við DNA strengi og hindra eftirmyndun þeirra
Cýklófosfamíð - Virkjast í lifur með P450
- Almennar aukaverkanir
- Sérstök aukaverkun blæðandi blöðrubólga (hemorrhagiskur cystitis) v. akrólein niðurbrotsefna
- Vökvagjöf og mesna (Uromitexane®) hindra þá aukaverkun
- Notað í fjölmörgum illkynja sjúkdómum
Hvað gera andmetabólítar og dæmi um þau?
- Öll þessi lyf blokka mismunandi ferla í myndun niturbasa
- Fólat antagónistar
> Methotrexate - Pyrimidín analógar
> 5-fluoruracil
> Cytarabine - Púrín analógar
Fólat antagónistar
- Methótrexate hindrar dihydrófólat reduktasa og hindrar þannig myndun thymidíns
> Almennar aukaverkanir við lága skammta
> Geta valdið lungafíbrósu (fremur sjaldgæft)
> Risaskammtar einungis gefnir með lyfjamælingum og folinic sýru (Leucovorin) björgun
> Notað við fjölmarga illkynja sjúkdóma
Hvað gera pyrimidín analógar?
- Líkjast pýrimidínunum úracíl, cýtosín eða týmín.
- Þau hindra myndun pýrimidín nukleotíðanna eða líkjast þeim svo að þau grípa inn í myndun DNA.
- Lyfið flúoróuracíl er hjáefni við uracil og varnar því að methýl hópur flyst frá methýltetrahydrófólinsýru yfir á úridíndeoxynúkleotíð.
> Notað við krabbameini í ristli, brjóstum og fleiri líffærum. - Cýtarabín er analóg við 2-deoxycýtídín.
> Það er undirstaða meðferðar við bráðu kornahvítblæði.
Mítósuhemkar - Plöntu afleiður
Vinka alkaloíðar:
- vinkristín, vinblastín vinorelbín
- Virka í mítósunni bindast túbúlin og hindra fjölliðun í microtúbuli og því spindlamyndun
- Almennar aukaverkanir litlar
- Sérstakar aukaverkanir á úttaugar
Taxól lyf:
- Unnin úr berki ílviðar
- Virka á mítósu með því að frysta microtubuli
- Almennar aukaverkanir
- Ofnæmisviðbrögð
- Úttaugaskemmdir
- Mjög virk lyf hafa breytt horfum við krabbamein í brjóstum og eggjastokkum
Frumubælandi antibiotika
Antracýklín – topoisómerasa hemlar
- Lyfið doxórúbisín (Adriamycín) er innskotslyf og er skotið inn í kjarnaefni frumanna
- Kemur í veg fyrir myndun DNA, RNA hefur einnig hamlandi áhrif á ensímið topoisomerasa II sem hvetur fjölföldun fruma
- Almennar aukaverkanir
- Sértæk aukaverkun á hjartavöðva
- Má alls ekki fara út fyrir æðavegg
- Virkt lyf notað við mikinn fjölda illkynja sjúkdóma
Hvað gera krabbameinslyfjablöndur?
- Koma í veg fyrir ónæmi (resistance)
- Samlegðaráhrif
- Veljum lyf með
> mismunandi virkni
> mismunandi aukaverkanir
Krabbameinslyfjameðferð og blóðsýkingar (sepsis)
Mergbæling (oft eftir 10 daga frá lyfjagjöf)
- Hvítkornafæð ->Minni mótstaða gegn sýkingum
Áhrif á munnslímhúð (mismunandi eftir meðferð)
- Sáramyndun
- Bakteríur í munni geta borist í blóðið
